EYLÜL 2003 SİGORTACILIK BAĞIMSIZ DENETİM İLKELERİ İLE SİGORTA VE REASÜRANS ŞİRKETLERİNDE BAĞIMSIZ DENETİM

EYLÜL 2003 SİGORTACILIK BAĞIMSIZ DENETİM İLKELERİ İLE SİGORTA VE REASÜRANS ŞİRKETLERİNDE BAĞIMSIZ DENETİM Şeyda Oltulu Ernst & Young Bağımsız Denetim Bölümü Sigortacılık Bağımsız Denetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik (Yönetmelik 1) ile Sigorta ve Reasürans Şirketlerinde Bağımsız Denetim Yapılmasına İlişkin Yönetmelik (Yönetmelik 2) 8 Eylül 2003 tarihli ve 25223 sayılı Resmi Gazete de yayınlandı. Yönetmelik 1 in amacı; sigorta ve reasürans şirketlerinin faaliyetlerinin güven ve açıklık içinde sürdürülmesine ve kamunun doğru bir biçimde bilgilendirilmesine yönelik olarak, Türkiye de kurulmuş sigorta ve reasürans şirketleri ile yabancı ülkelerde kurulmuş sigorta ve reasürans şirketlerinin Türkiye deki şubelerinin hesap ve kayıtlarına göre oluşturulan mali tablolarının, yetkili bağımsız denetim kuruluşlarınca denetlenmesine ve yapılan denetim sonucunda oluşturulan görüş çerçevesinde yayınlanacak mali tabloların, sigorta ve reasürans şirketlerinin gerçek durumunu yansıtıp yansıtmadığının tespitine ilişkin ilkelerin belirlenmesidir. Yönetmelik 1, bağımsız denetim uygulaması çerçevesinde yıllık denetim ve özel denetimlerin ne şekilde yapılacağına, bağımsızlık kavramına ve bu kavramın denetim şirketleri ile sigorta ve reasürans şirketleri arasında hangi hallerde ortadan kalkacağına dair durumları açıklamakta, mesleki özen ve titizlik, önemlilik, hata ve suiistimal, tarafların sorumlulukları ile bağımsız denetimde kalite kontrol ilkelerini tanımlamaktadır. Aynı yönetmelik ayrıca, denetim öncesi yapılacak işlemler, denetim sürecinde takip edilecek denetim teknikleri ve düzeni ile denetim raporunun nasıl hazırlanacağına dair detayları, denetçi görüşlerinin çeşitlerini ve bunların hangi durumlarda verilmesi gerektiğine dair bilgileri de içermektedir. Ekler kısmında ise olumlu, şartlı, olumsuz bağımsız denetçi görüşlerine ve görüş bildirmeme durumunda verilecek rapor örneklerine yer verilmektedir. Yönetmelik 2 nin amacı ise; Türkiye de kurulmuş sigorta ve reasürans şirketleri ile yabancı ülkelerde kurulmuş sigorta ve reasürans şirketlerinin Türkiye deki şubeleri tarafından sigortacılık mevzuatı dahilinde yayımlanacak mali tablolarını denetleyecek bağımsız denetim kuruluşlarının; niteliklerine, faaliyetlerine yetkilendirilmelerine, bu yetkilerinin geçici veya sürekli olarak kaldırılmasına ve bağımsız denetim sözleşmesinin içeriği ile bağımsız denetim sözleşmesinin taraflarının yükümlülüklerine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Dolayısıyla bu yönetmelik; bağımsız denetim yapabilecek kuruluşların niteliklerini, başvuru sırasında gerekli bilgi ve belgeleri, meslek mensubu unvanlarını, faaliyet esaslarını, reklam yasağı, 1

haksız rekabet ve görev kabulündeki sorumluluk kavramlarını tanımlamakta; bağımsız denetim sözleşmesinin özelliklerine, sözleşmenin taraflarının yükümlülüklerine, bağımsız denetim sözleşmelerinin hangi hallerde feshedileceğine, raporların ilanına ve bağımsız denetim şirketlerinin bağımsız denetim yapma yetkisinin hangi hallerde kaldırılacağına dair hükümleri yürürlüğe koymaktadır. Bu yönetmeliğin Ekler bölümünde ortakların, denetçilerin ve bağımsız denetim kuruluşlarının denetim yetkisi alabilmek amacıyla düzenlemeleri gereken bilgi formlarına ve belgelerin örneklerine de yer verilmektedir. Her iki yönetmelik de yayım tarihleri olan 8 Eylül 2003 tarihinde yürürlüğe girmektedir. Yönetmelik 2 nin yürürlüğe girmesiyle, 4 Haziran 1996 tarihli ve 22656 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Sigorta ve Reasürans Şirketlerinin Bağımsız Dış Denetim Kuruluşlarınca Denetlenmesi Hakkındaki Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Ayrıca yine bu yönetmelikte yer alan Geçici Madde 1 e göre, bu yönetmeliğin yayımı tarihinden önce usulüne göre yetkilendirilmiş bağımsız denetim şirketleri durumlarını ilgili yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 1 yıl içerisinde bu yönetmelikle tespit edilen yeni koşullara uygun hale getirirler denmektedir. Yeniden tespit edilen koşulların en önemlisi, Madde 4 de yer alan bağımsız denetim yapabilecek kuruluşların nitelikleri ile ilgilidir. Bu maddeye göre, Yönetmelik 2 hükümleri dahilindeki şirketler nezdinde bağımsız denetim yapabilecek kuruluşların; a. 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ve/veya 4389 sayılı Bankalar Kanunu ile bu kanunlara dayanarak yürürlüğe konulan yönetmelik ve tebliğler uyarınca bağımsız denetim yapma izni almış olmaları, b. 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununa göre ruhsat almış olmakla birlikte, şirketler nezdinde denetim yapmakla görevli; 1. Sorumlu ortak baş denetçi ve/veya baş denetçinin Hazine Müsteşarlığınca belirlenen kurum veya kurumlar tarafından verilen sigortacılık eğitimini tamamlamaları, 2. Kıdemli denetçi ve/veya denetçilerden en az birisinin Hazine Müsteşarlığınca belirlenen kurum veya kurumlar tarafından verilen sigortacılık eğitimini tamamlamaları ve bu eğitim sonunda yapılan sınavda başarılı olmaları, Şarttır, denmektedir. Ayrıca Yönetmelik 2 de, hazırlanacak yıllık bağımsız denetim raporları hesap dönemlerini takip eden on hafta içerisinde tamamlanmak zorunda olup genel kurul toplantısından en az on beş gün önce pay sahiplerinin emrine hazır bulundurulur, hükmü getirilmektedir. ÜCRETLİLER TARAFINDAN BİREYSEL EMEKLİLİK ŞİRKETLERİNE ÖDENECEK KATKI PAYLARININ VERGİ MATRAHININ HESABINDA İNDİRİM KONUSU YAPILMASI Mehmet Korkusuz Ernst & Young Vergi Bölümü Ücretliler tarafından sigorta şirketlerine ödenen primlerin bu arada bireysel emeklilik şirketlerine ödenen katkı paylarının, vergi matrahlarının hesaplanması sırasında indirim konusu yapılması ile ilgili hükümler, 2001 yılı Temmuz ayında kabul edilen ve aynı yılın Ekim ayı başında yürürlüğe giren 4697 sayılı Kanunda yer almıştır. Daha doğru bir ifade ile, anılan Kanunla Gelir Vergisi Kanunu nun 63 üncü maddesinde değişiklik yapılmış ve ücretliler tarafından kendileri, eşleri ve küçük çocukları adına ödenen bireysel emeklilik katkı paylarının, varsa aynı ayda ödenen diğer şahıs sigortası primleri ile birlikte, ödendiği ayda elde edilen brüt ücretin % 10 una kadar olan kısmının, gelir vergisi matrahının hesaplanması sırasında indirim konusu yapılması hükme bağlanmıştır. İfadeden de anlaşılabileceği gibi, % 10 olarak belirlenen üst sınır, sadece bireysel emeklilik katkı payları için değil varsa ödenen diğer şahıs sigorta primleri ile birlikte topluca dikkate alınması gereken bir sınırdır. Örneğin, bir ücretlinin Aralık/2003 ayında ödediği 200 milyon lira katkı payı ve 100 milyon lira sağlık sigortası primi varsa, % 10 luk sınırın aşılıp aşılmadığında, 300 milyon liralık toplam ödeme dikkate alınacaktır. Ancak, ücretlinin o ay sadece katkı payı ödemesi varsa, yine brüt ücretin % 10 u olarak belirlenen sınırın aşılıp aşılmadığına bakılacaktır. Öte yandan, Kanunkoyucu, maddede, indirim konusu yapılabilecek katkı payları için, brüt ücretin % 10 u olarak tanımladığı üst sınırın yanısıra, ikinci bir üst sınır daha belirlemiş ve indirim konusu yapılacak katkı paylarının yıllık toplamının da (16) yaşından büyük işçiler belirlenmiş olan asgari ücretin brüt tutarının yıllık toplamını aşamayacağını da hüküm altına almıştır. Yıllık bazda asgari ücretin aşılıp aşılmadığının kontrolünde, her ay için, her ne kadar aylık asgari ücret tutarı bir ölçü olarak dikkate alınabilirse de, bu bazı durumlarda ücretli aleyhine 2

sonuçlar verebilir. Örneğin, brüt ücreti 10 milyar lira olan ve 2004 yılının sadece (3) ayında çalışan bir ücretli, ödediği tutarlar toplamı asgari ücretin yıllık toplamını da aşmayacağı için, çalışma süresince ödediği katkı paylarının her ay için 1 milyar liralık kısmını indirim konusu yapabilecektir. Böyle bir durumda, ölçü olarak, aylık asgari ücret tutarı esas alınmış olsa idi, ücretli zarar görecekti. Uygulamada bir diğer önemli nokta da, ücretlinin, aynı ayda, bireysel emeklilik katkı payının yanı sıra, 07.10.2001 tarihinden önce düzenlenmiş bir şahıs sigortası ( kaza, hayat, sağlık, eğitim vb.) poliçesi ile ilgili olarak ta prim ödemiş olması halidir. Bilindiği gibi, 07.10.2001 tarihinden önce düzenlenmiş poliçelerle ilgili olarak ödenen primler, 4697 sayılı Kanunla yapılan değişiklikten önceki hükümlere göre indirim konusu yapılmaktadır. Daha açık bir ifade ile, söz konusu primlerin indirim konusu yapılmasında üst sınır, işvereni tarafından ücretli adına hesaplanan sosyal sigorta primi tutarıdır. Ücretlinin, aynı ayda, hem 07.10.2001 tarihinden önce düzenlenmiş şahıs sigortası poliçesi ile ilgili olarak ve hem de belirtilen tarihten sonra düzenlenmiş bireysel emeklilik sözleşmesine göre ödediği sigorta primi ve katkı payı varsa, önce, şahıs sigortası priminin ücretli adına hesaplanan sosyal sigorta primi tutarına kadar olan kısmı indirim konusu yapılacak, daha sonra da, ücretlinin ödemenin yapıldığı aydaki brüt ücretinin % 10 u ile indirim konusu yapılan şahıs sigortası prim tutarı arasındaki fark kadar (eğer bir fark varsa) da katkı payı indirim konusu yapılacaktır. Örneğin, ücretlinin, Aralık /2003 ayında, 07.10.2001 tarihinden önce düzenlenmiş hayat sigortası poliçesi ile ilgili olarak 150 milyon lira, Ekim/2003 ayında düzenlenmiş bireysel emeklilik sözleşmesi ile ilgili olarak ta 200 milyon lira ödediğini, o ay ki brüt ücretinin 2 milyar lira ve adına hesaplanan SSK priminin de 280 milyon lira olduğunu varsayalım. Ücretlinin vergi matrahının hesaplanması sırasında önce 150 milyon liralık hayat sigortası primi indirim konusu yapılacak (SSK primi tutarı olan 280 milyon lirayı aşmadığı için) daha sonra da katkı payının 50 milyon liralık kısmı (2 milyar x %10 150 milyon) indirilebilecektir. Katkı payının kalan 150 milyon liralık kısmının vergi matrahından indirilmesi ise mümkün olamayacaktır. BİREYSEL EMEKLİLİK ŞİRKETİ GELİRLERİNİN BSMV AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Mehmet Kaya Ernst & Young Vergi Bölümü Bilindiği üzere, Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu nu 7. maddesinde, giriş aidatı,yönetim ve fon işletim giderleri ele alınmış olup, bireysel emeklilik hesaplarından yapılacak her türlü kesintilerin ve giriş aidatlarının emeklilik sözleşmesinde ve yapılacak ilan ve reklamlarda açık olarak belirtilmesinin zorunlu olduğu belirtilmiştir. Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmeliğin 27. maddesinde ise, bireysel emeklilik şirketinin, bireysel emeklilik faaliyeti ile ilgili elde edeceği gelirler daha detaylı olarak açıklanmıştır. Buna göre, bireysel emeklilik şirketi, bireysel emeklilik faaliyetinin gerektirdiği giderlerin karşılanması amacıyla ve emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde, - Katılımcının, bireysel emeklilik sistemine ilk kez katılması sırasında veya yeni bir bireysel emeklilik hesabı açtırması halinde katılımcı veya katılımcının nam ve hesabına hareket eden kişilerden emeklilik sözleşmesi teklif formunun imzalandığı tarihte geçerli olan asgari ücretin aylık tutarını aşmamak kaydıyla alınacak giriş aidatı, - Katılımcının bireysel emeklilik hesabına yapılan katkı payları üzerinden azami yüzde sekiz oranını aşmamak kaydıyla yönetim gideri kesintisi, - Fon net varlık değeri üzerinden hesaplanan günlük azami yüzbinde on oranında fon işletim gideri kesintisi, yapabilmektedir. Şirket, ayrıca emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde, - Katkı payı ödenmesine ara verilmesi veya yasal bildirimler ve sunulan standart hizmetler dışında emeklilik sözleşmesinde tanımlanmış özel hizmetlerin talep edilmesi halinde katılımcıya bildirimde bulunmak kaydıyla asgari ücretin aylık tutarının azami yüzde yirmibeşini aşmamak kaydıyla kesinti tutarına karşılık gelen fon adetlerinin katılımcının bireysel emeklilik hesaplarındaki fon adetlerinden indirim suretiyle yapılacak yönetim gideri kesintisi, - Katılımcının katkı paylarının farklı ödeme araçları ile yapması nedeniyle ortaya çıkan giderlerin diğer katılımcılara yansıtılmamasını teminen söz konusu giderlerin karşılanmasına yönelik piyasa rayiçlerini aşmayacak tutar veya oranda katkı payına ek olarak tahsil edilecek yönetim gideri kesintisi yapabilmektedir. Bireysel Emeklilik Şirketinin yukarıda belirtilen gelirlerinin 3

yanında, hayat ve ferdi kaza sigortası branşlarında ruhsat almış olması haline bağlı olarak gelir elde etmesi ve katılımcı payı ile doğrudan ilişkilendirilmeyen veya doğrudan fondan alınan ve fon tarafından giderleştirilen gelir elde etmesi de mümkün görülmektedir. Diğer taraftan, Gider Vergileri Kanunu nun 29/i maddesinde, Emeklilik sözleşmeleri, hayat sigortaları ve sağlık sigortaları ile ihracata ait nakliyat sigortalarında sözleşme ve poliçeler üzerinden alınan paraların BSMV nden istisna olacağı hüküm altına alınmıştır. Bu düzenlemeler dikkate alındığında, bireysel emeklilik şirketinin gelirlerini oluşturan kalemlerin BSMV den istisna tutulabilmesi için, geliri elde eden tarafın bireysel emeklilik şirketi, ödemeyi yapan tarafın da katılımcı olması ve elde edilecek gelirlerin bireysel emeklilik sözleşmesinde yer alması gerekmektedir. Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmeliğin 27. maddesinde sayılan gelirlerin, bireysel emeklilik şirketi tarafından, tamamen katılımcı yada katılımcının fon varlığı içerisinde yer alan katılım paylarından doğrudan yada dolaylı olarak elde edilebileceği anlaşılmaktadır. Bu belirlemelere göre, bireysel emeklilik şirketinin gelirlerini oluşturan kalemlerden, giriş aidatı, yönetim gideri, özel hizmetler için yapılan yönetim gideri ve giriş aidatının ödenmemesi veya katkı payı ödemesine ara verilmesi halinde fonlardan yapılan kesintiler, doğrudan katılımcı payından yada katılımcının fon varlığı içerisinde yer alan katılım paylarından kesildiğinden bu gelirlerin BSMV den istisna tutulabileceği kanaatindeyiz. Ancak, fon işletim gideri de, Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmeliğin 27. maddesinde yer alan gelir kalemlerinden biri olmakla beraber, katılımcının fon varlığı içerisinde yer alan katılım paylarından dolaylı olarak elde edilmesi söz konusu olabileceğinden, BSMV ne tabi olması gerektiği yönünde yaklaşımlar olması muhtemeldir. Konunun açıklığa kavuşturulabilmesi için Maliye Bakanlığı tarafından bir düzenleme yapılmasına ihtiyaç olduğunu belirtmekte fayda görüyoruz. Bireysel Emeklilik Şirketinin, fon işletim gideri, katılımcı payı ile doğrudan ilişkilendirilmeyen veya doğrudan fondan alınan ve fon tarafından giderleştirilen diğer gelirleri ile şirketin bireysel emeklilik faaliyeti dışında elde etmesi muhtemel diğer gelirlerinin BSMMV karşısındaki durumu ise, sonraki sayılarımızda ele alınacaktır. BİREYSEL EMEKLİLİK SÖZLEŞMELERİ Av. Petek Doğan Erdikler Ernst & Young Hukuk Bölümü I) Giriş Sosyal güvenlik reformunun bir parçası olarak 7 Ekim 2001 tarihinde Bireysel Emeklilik Yatırım ve Tasarruf Sistemi Kanunu yürürlüğe girmiştir. Sosyal güvenlik sistemimizin tamamlayıcısı olarak düzenlenen bireysel emeklilik sistemi, ülkemizdeki nüfusun giderek yaşlanması ile çalışan nüfusun zaman geçtikçe daha fazla emekliyi finanse etmek durumunda kalması gibi nedenlerle kamu sosyal güvenlik sisteminin yetersiz kalması sonucu ortaya çıkmıştır. Tek nedenin bu olmamasına karşılık; bireysel emekliliği düzenleyen mevzuat; kişilerin yaşlılık döneminde kaygılarını giderebilecek gelir elde etmesi amacıyla ve kurumsal alanda ise çalışanlarına yeni imkanlar sunmak isteyen şirketlere yeni yatırım enstrümanları sunmaya yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu anlamda kendine özgü bir sistem olan bireysel emekliliğin ülke ekonomisine ve sosyal hayata yapacağı olumlu katkılar düşünüldüğünde sistemin çok iyi algılanması gerektiğini ortaya koymuştur. Bir sigorta faaliyeti olmayan bireysel emeklilik katkı payları neticesinde oluşan tasarruf işlemidir. Katılımcıların katkı paylarına oranla bir fonlama sistemi olan bireysel emeklilikte, katılımcının hak kazandığı tutar katılımcının yatırdığı katkı payları ve bu katkıların nemasına eşittir. Katılımcılara hayat sigortalarında olduğu gibi emeklilik geliri taahhüdünde bulunulmamaktadır. Sisteme giriş tarihinden itibaren katılımcı, 10 yıl sistem içinde kalma ve 56 yaşını tamamlama koşulunu yerine getirerek birikimini toplu olarak almak imkanına her zaman sahiptir. Ancak, emeklilik hakkının kazanılarak birikimin kullanılması aşamasında katılımcının hesabında yer alan tasarrufunu toplu olarak defaten almayıp, yıllık gelir sigortası yoluyla maaş şeklinde bağlanmasını istemesi de bir seçenektir. Bu durumda katılımcılar için sigortacılık esaslarına uygun olarak sistemdeki birikimleri düzenli maaş ödemelerine çevrilebilmektedir. Bireysel emeklilik sistemine medeni hakları kullanma ehliyetini haiz kişiler katılabilir. Yeni Medeni Kanun ifadesi ile fiil ehliyetine sahip olan kişilerin katılmasını ifade etmektedir. Buna göre; ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan her ergin kişi (18 yaşını doldurmuş olan) bireysel emeklilik sözleşmesi akdederek sisteme katılabilecektir. Emeklilik sözleşmesinin bireysel emekliliğe 4

girişte vize kabul edersek; katılımcı ile şirketin bu sözleşmede yer aldıkları rolü ve sözleşmenin niteliği gereği akdin oluşma evrelerini irdelemek yazımızın konusunu oluşturacaktır. II) Bireysel emeklilik sözleşmesinin tamamlanması ve sisteme giriş Türkiye de kurulmuş emeklilik şirketlerinin gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulan bireysel emeklilik sistemine dahil olmak isteyen katılımcılar ile yapacakları emeklilik sözleşmesine ilişkin esas ve usulleri düzenleyen 24681 Sayılı Bireysel emeklilik sistemi hakkında yönetmelik 28 Şubat 2002 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik, katılımcının bireysel emeklilik sistemine girmesine, sistemden ayrılmasına, emekli olmasına, katkıların ödenmesine, bu katkıların bireysel emeklilik hesaplarında izlenmesine, bireysel emeklilik hesabının başka bir emeklilik şirketine veya aynı şirkette bir plandan diğerine aktarılmasına, fonlarda yatırıma yönlendirilmesine ve katılımcı veya lehdarına yapılacak ödemelere ilişkin esaslar ile tarafların hak ve yükümlüklerini düzenlemektedir. Bireysel Emeklilik Sözleşmesi, gönüllü katılım ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulan bireysel emeklilik sistemine, katılımcıların girmesini sağlayan ve karşı tarafı şirket olan bir sözleşmedir. Emeklilik sözleşmesi, emeklilik planı, emeklilik sözleşmesi teklif formu, emeklilik sözleşmesi metni, özet metin denilen dört kısım ve eklerinden oluşur. Katılımcı ve şirketin ilk kez tanıştığı birbirlerini tanıma safhasında oluşturulan emeklilik planı, sözleşmenin uygulama biçimini belirleyen teknik esaslardan oluşur. Plan kapsamında katılımcıya sunulan SPK tarafından kayda alınmış fonların unvanları, asgari katkı payı tutarı, giriş aidatı, yönetim ve fon işletim giderleri ve bunlara ilişkin hesaplamalardır. İkinci olarak katılımcı tarafından planın genel esaslarının kabulü ile şirket tarafından da katılımcıya ilişkin bilgilerin oluşturulması ve katılımcının plana dahil edilmesine ilişkin kabul usulünü belirleyen emeklilik sözleşmesi teklif formu hazırlanır. Üç aşamadan oluşan emeklilik sözleşmesinde iskeleti oluşturan emeklilik planı ve teklif formudur. İlk safhada bireysel emeklilik sistemine girmek isteyen birey, emeklilik şirketine giderek beklentilerini, ortalama gelir düzeyini, herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi olup olmadığını tabi ise sigortalılık süresini risk/getiri profili hakkında bilgi verir. İkinci aşamada bu verileri değerlendiren emeklilik şirketi, katılmak isteyen bireye emeklilik sözleşmesi teklif formu ile bir teklif ve tanıtım kılavuzu verir. Son aşamada, katılımcı kendisine sunulan teklifi kabul ettiği takdirde, emeklilik sözleşmesi formunu usulüne göre imzalar ve giriş aidatı, katkı payı gibi yükümlülükleri de kendisine gösterildiği şekilde ve tarihlerde yatırarak teklif formunu emeklilik şirketine iletir. Emeklilik şirketi, imzalı, tam ve doğru olarak doldurulması ve giriş aidatı ile katkı paylarının yatırılmasını takip eden 10 iş günü içinde teklifi yazılı olarak ret etmezse katılımcı ve şirket arasında emeklilik sözleşmesi kurulmuş olacaktır. Borçlar hukuku genel hükümleri kapsamında emeklilik sözleşmesinin oluşma safhalarını icap ve kabul beyanları ışığında değerlendirirsek;icap, tek taraflı hukuki bir işlemdir ve genel ifade ile sözleşme yapma çağrısıdır. Kabul ise sözleşmenin kurulması için icabın muhatabı tarafından yapılan bir beyandır. Böylelikle Borçlar kanunu 1. maddesi gereği iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun rıza beyanları çerçevesinde akit tamamlanmış olacaktır. Emeklilik sözleşmesinde, katılımcı ile şirket arasında ilk icabı gerçekleştiren sisteme girmek isteyen katılımcıdır. Bundan sonraki aşamada ise katılımcı tarafından veriler bilgiler doğrultusunda teklif metni hazırlanır katılımcıya sunulur ve katılımcı tarafından imzalanır. Aslında, karşı tarafa (emeklilik şirketi) yöneltilen icap bireysel emeklilik sistemine giriş istemi ve sözleşme akdetme hususunda rıza beyan etmektir. Ancak emeklilik şirketi bu ilk icabı değiştirerek yada mevcut istek ve şartlara uyarlayarak icaba davet mahiyetinde emeklilik teklif formunu hazırlayarak katılımcıya verir. Katılımcı, bireysel emeklilik teklif formunu imzalayarak gönüllü olarak sisteme girmek için ilk adımını atmış olur. Teklif formunu imzalayarak diğer kanuni şartları yerine getiren katılımcının bu irade beyanı yeterli değildir. Çünkü; kabul müessesesi yer değiştirmiş ve şirkete geçmiştir. Borçlar Kanunu 6.maddesi gereği muamelenin hususi mahiyeti ile hal ve vaziyet açık bir kabulün beklenilmesini gerektirmiyorsa, icap münasip bir müddet içinde ret edilmediği takdirde akit kurulmuş sayılır. Nitekim bu ifadeden yola çıkarak, emeklilik şirketi, imzalı, tam ve doğru olarak doldurulmuş ve katkı payı ve giriş aidatının yatırılmasını takip eden 10 iş günü içerisinde teklifi yazılı olarak ret etmezse, taraflar arasındaki emeklilik sözleşmesi kurulmuş olacaktır. Bu durumda icaba davet şeklinde görünen teklif formu, aslında kanunun belirlediği şartlar dahilinde katılımcı tarafından şirkete yapılan tek icaptır ve bunun neticesinde şirket tarafından zımni kabul ile (Borçlar Kanunu 5

6.maddesi) sözleşme meydana gelecektir. Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunun 26. maddesi gereği çıkarılan Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik çerçevesinde açıklanan emeklilik sözleşmesinin kurulmasında 11.maddenin 3.fıkrası teklif formunun imzalanmasını kabul beyanı şeklinde belirtmiştir. İfadeye göre katılımcı, teklifi kabul etmesi halinde emeklilik sözleşmesi teklif formunu usulüne uygun olarak imzalar bu şekildeki tanımın sözleşmenin kurulmasında,borçlar hukuku genel hükümlerindeki icap ve kabul ile açıklanmasında karışıklık yaratmıştır. Emeklilik sözleşmesi teklif formunun şirket tarafından kabul edilmemesi ve katılımcı tarafından veya katılımcı nam ve hesabına katkı payının veya giriş aidatının bir kısmının veya tamamının ödenmiş olması halinde yapılan ödemelerin tamamı hiçbir kesintiye tabi tutulmaksızın en geç yedi iş günü içerisinde ödemeyi yapan kişilere iade edileceği de ayrıca ilgili yönetmelikte düzenlenmiştir. Katılımcı emeklilik sözleşmesi yürürlüğe girmeden önce fesih hakkına sahiptir. Özel olarak düzenlenen bu hüküm neticesinde katkı payı şirket hesaplarına intikal etmeden önce bu hak kullanılabilir. Ancak şirket emeklilik sözleşmesi teklif formunda belirtilmesi kaydıyla cayma halinde azami sınırı emeklilik planına dahil olma süreci için öngörülen masraf tutarından az olmamak üzere, belirli bir oranda kesinti yapılacaktır. III) Bireysel emeklilik sözleşmesinin yürürlüğe girmesi Şirket, emeklilik sözleşmesi kurulduktan sonra, katkı payının şirket hesaplarına intikal etmesini takip eden en geç on beş iş günü içinde hazırlayıp imzaladığı emeklilik sözleşmesi metnini katılımcıya verir. Emeklilik sözleşmesi, katkı payının şirket hesaplarına intikal ettiği tarih itibariyle yürürlüğe girer. İlk emeklilik sözleşmesinde belirtilen yürürlülük tarihi katılımcının bireysel emeklilik sistemine giriş tarihi sayılır. Sözleşme taraflarının emeklilik sözleşmesinin yürürlüğe girmesi, devamı ve emekliliğe hak kazanma aşamalarında yükümlülüklerini iyi niyetle ve tam olarak yerine getirmeleri esastır. Yürürlüğe giren emeklilik sözleşmesi neticesinde şirket asgari 3 fon seçeneği sunmakla yükümlü olup, fon seçeneklerini Hazine Müsteşarlığının uygun görüşü alınıp, Sermaye Piyasası Kurulu nun kuruluş izninin alınması suretiyle çeşitlendirmesi mümkündür. Bununla birlikte katılımcı, emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslara dahil olduğu emeklilik planını en fazla yılda dört kez değiştirebilecektir. Emeklilik planının değiştirilmesi sözleşmenin değiştirilmesini de zorunlu kılacaktır. IV) Sözleşmenin tarafları Emeklilik sözleşmesinin tarafları medeni hakları kullanma ehliyetine sahip ve şirket nezdinde açılacak olan bireysel emeklilik hesabına katkı yapan veya adına emeklilik şirketinde bireysel emeklilik hesabı açılan katılımcı ile şirkettir. Şu kadar ki katkı payının belirli bir bölümünü veya tamamını ödemek suretiyle katılımcı nam ve hesabına şirket ile emeklilik sözleşmesi akdeden kişiler katılımcı ile birlikte taraf sıfatını taşırlar. V) Sonuç Katılımcı ile şirketin akdettiği emeklilik sözleşmesi neticesinde Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenen esaslar dahilinde emeklilik şirketi tarafından numara verilecektir. Katılımcının bireysel emeklilik hesap numarasını da oluşturan söz konusu numara, emeklilik sözleşmesi yürürlükte kaldığı sürece aktarım işlemleri sırasında sabit kalır. Aktarım sonrasında yeni emeklilik sözleşmesi kurulması durumunda eski hesap numarası aktarım yapılan şirket tarafından muhafaza edilecektir. Emeklilik sözleşmesini şirket ile akdederek sisteme giren katılımcı, tasarruflarına yön verebilmekte serbesttir. Yatırdığı primlerin hangi alanlarda değerlendirildiği konusunda aynı serbestliğe sahip olmayacağı sosyal güvenlik sisteminin aksine, bireysel emeklilik sisteminde katılımcılar fon seçenekleri arasından istedikleri risk ve getiri yapısındaki fonları tercih edebileceklerdir. Ülkemizde yeni olan ancak her ülkede farklı bir çerçevede uygulanan fonlama sistemi olarak isimlendirilen bir finansman yöntemiyle her çalışan aktif bireyin çalışma yaşamı boyunca düzenli katkılarda bulunarak emeklilik yıllarında karşılaşacağı giderleri önceden garanti altına alması bireysel emeklilik sistemi ile mümkündür. Bununla birlikte uygulaması ülkemizde çok yeni olan bu sistemin, daha iyi anlaşılması halinde ülke ekonomisine önemli katkısı olacaktır. Soru & Cevap Bireysel Emeklilik şirketi tarafından, emeklilik süresi sonunda, katılımcıya yapılan toplu ödeme üzerindeki vergi yükü nedir? 6

4842 sayılı Kanun la, Galir Vergisi Kanunu nda yeniden düzenlenen 22. madde hükmü ile, bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlara yapılan ödemelerin (toptan ödeme veya aylık ödemeleri) % 25 i, gelir vergisinden istisna edilmiştir. Ayrıca, ödemenin bu tutarı, GVK nun 94. maddesine göre yapılacak gelir vergisi tevkifatından da istisna edilmiştir. Örneğin; Bireysel Emeklilik sisteminden (10) yıllık katkı payı ödeme süresini ve yaş sınırını doldurarak emeklilik hakkı kazanmış ve birikimlerini toplu olarak almak isteyen bir katılımcıya ödenecek 20 milyar liranın, % 25 i olan (5) milyar lira vergiden istisna edilecek, kalan (15) milyar lira, emeklilik şirketince, ödeme sırasında, Bakanlar Kurulu nca belirlenen (2002/5000 sayılı BKK) % 5 oranında gelir vergisi tevkifatına tabi tutulacaktır. Bireysel emeklilik şirketleri tarafından ödenecek emekli aylıkları üzerinden vergi kesintisi yapılacak mıdır? 4842 sayılı Kanun la Gelir Vergisi Kanunu nda yeniden düzenlenen 22. madde hükmü ile, bireysel emeklilik şirketleri tarafından, emeklilik hakkı kazananlara yapılacak her türlü ödemenin (aylıklar dahil) % 25 i gelir vergisinden istisna edilmiştir. Kalan kısmı ise, GVK nun 94. maddesi (15 numaralı bent) hükmü gereğince ve Bakanlar Kurulu tarafından belirlene % 5 oranında, gelir vergisi tevkifatına tabi tutulacaktır. Emekli olmaya hak kazanmadan bireysel emeklilik sisteminden ayrılmak mümkün müdür? Böyle bir durumda, katılımcıya yapılacak ödemeler üzerindeki vergi yükü nedir? Emekli olamaya hak kazanmadan sistemden ayrılmak mümkündür. Katılımcının istemesi veya işgörmez hale gelmesi durumunda, katılımcıya, emeklilik sözleşmesindeki şartlara uygun olarak, birikimleri ödenecektir. Böyle bir durumda, sürekli işgörmezlik durumunun sağlık kuruluşu tarafından tespiti gerekmektedir. Öte yandan, sistemden 10 yıl prim ödemeden ayrılanlara yapılacak ödemelerin, tutarı ne olursa olsun, katılımcı tarafından menkul sermaye iradı olarak, yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyanı gerekmeyecektir. Ancak bu ödemelerin tamamı üzerinden, GVK nun 94. maddesi (15/a numaralı bent) hükmü gereğince, Bakanlar Kurulu nca belirlenen % 15 oranında, gelir vergisi tevkifatı yapılacaktır. Burada yer alan bilgiler yalnızca genel bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Ernst & Young bu çalışmayla hukuki, vergisel veya muhasebe ile ilgili bir danışmanlık hizmeti vermemektedir. Okuyucuların, belirli konular için herhangi bir karar vermeden önce profesyonel bir danışmana başvurmaları gerekmektedir. Yer vermemizi istediğiniz konular için lütfen bizimle irtibata geçiniz. Mail adresimiz: bireysel.emeklilik@tr.ey.com Bize ulaşabileceğiniz diğer adresler: www.ey.com www.vergidegundem.com www.insankaynaklari.com 2003 Ernst & Young All Rights Reserved. Ernst & Young is a registered trademark İstanbul Merkez Ofis: Büyükdere Caddesi Beytem Plaza Kat 8 34381 Şişli, İstanbul Tel: 0 212 315 30 00 Fax: 0 212 234 10 67 istanbul.office@tr.ey.com İzmir Ofis: Akdeniz Mahallesi Halk Sig.İş Mrk. Halit Ziya Bulvarı No:74 Kat 2 35210 Alsancak, İzmir Tel: 0 232 483 59 59 Fax: 0 232 445 72 16 izmir.office@tr.ey.com Ankara Ofis: Reşit Galip Caddesi No:53 D:3-4 06700 Gaziosmanpaşa, Ankara Tel: 0 312 447 21 11 Fax: 0 312 447 27 73 ankara.office@tr.ey.com Bursa Ofis: Kükürtlü Cad. Tan İş Merkezi No: 67 B Blok D:2 16080 Bursa Tel: 0 224 232 00 03 Fax: 0 224 232 23 96 bursa.office@tr.ey.com 7