BAZI HUBUBAT TOHUMIARININ C;iMLENMELERi SIRASINDAKi NEM MiKTARLARININ BELiRLENMESi Nevzat USLU 1 OZET : Labaratuvar ko ullannda yiiriitiilen bu ara tirmada bazi hububat tohumlann liimlenmeleri suaslllda absorbe ettikleri nem miktarlan belirlenmi tir. 20 C'ye ayarh etiivde, petri kaplan iliersinde su ile nemlendirilmeye buakilan bugday tohumlan 24 saatte % 41.05 tohum neminde liimlenirken. arpa ve yulaf tohumlan 48 saatte suaslyia % 60.32 ve % 127.20 nem ile, <;eltik tohumlan ise 72 saatte % 41.39 nem ile <;imlenmelerini ba latmi lardu. DETERMINATION OF MOISTURE CAPACITY OF SOME CEREAL SEEDS AT THE GERMINATION STAGE SUMMARY : In this laboratory study, the absorbed moisture capacity of some cereal seeds during germination stage, at 2ljJC had been investigated. The seeds of wheat germinated at 24 hours, at moisture content of 41.05 %. The germinate moisture was 60.32 % for barley seeds and 127.20 % for oat seeds within 48 hours. The rice seeds was germinated at 72 hours, at moisture content of 45.02 %. GiRi~ Fizyolojik olarak olgunla masllli tamamlami olan bir tohumun liimlenebilmesi i<;in b<l hca di faktorler yeterli nem (su), uygun bir sicakhk ve oksijendir. Tohum tarafmdan absorbe edilen nem miktan ve oram bitki tiir ve <;e idine ait tohumlara gore farkhhk gostermekte, tohum biiyiikliigii, tohum kabugunun ge<;irgenligi ve tohumun kimyasal yapisi gibi iii faktorler taraflodan etkilenmektedir (SAGSOZ, 1990). <;imlenmenin ilk gozle gomlen kamti, kok ucunun tohum kabugundan di an dogm <;IkmasIdu (TOOLE ve TOOLE, 1961). 1. Atom Enerjisi Kurumu, fu~aem, Ntikleer Tanm B1., ANKARA 101
GOKGORA (1973) toprakta, su kapasitesinin % 50-70 olmasl. durumunda ~imlenme suyunun var oldugunu ve tarla bitkileri tohumlanmn % 26-75 nem i~rdikleri zaman, ~imlenmeye ba layabileeeklerini, bir ~ok serin iklim tahll"r i~in laboratuvarda optimum ~imlenme slcakhgmm 20 C oldugunu ifade etmi tir. Gimlenmenin ba layabhmesi i~in tanenin kendi a~rh~nm % 35-70 kadar su ahp i mesi gerektigine deginen KUN (1983), bu oranm ~lplak taneli tahlliarda (bugday ve ~vdar) % 50-70, kavuzlu tanelerde (arpa, yulat) % 70 kadar oldugunu ve bagll nemi yuksek (% 90) olan havadan tanenin, gerekli olan nemi 1.5-2 giin i~ersinde alabheeegine i aret etmi tir. Me DONALD ve ark. (1988), soyada (Williams-82 ~e idi He) tohum kabugunun suyu absorbe etme mekanizmasml ~h ml lardu. Tohumun su emmesinde, tohum kabugunun onemine deginen ara tlnellar, belirli siireler He tohumun su He i me miktarlanm belirlemi lerdir. Ba langl~ta tek tohumun nem i~rigi 0.073 gr iken, 2, 4, 8, 16, 24 ve 48 saat sure He suda bekletme sonueunda tohumdaki nem miktarlan slraslyla 0.204,0.362,0.410,0.540,0.572 ve 0.611 gr'a yukselmi tir. ilk 8 saat i~ersinde su ahmma tohum kabugu yava izin verirken, 8 saatten soma tohum kabugunun etkisi fazla bulunmaml tlr. DUAN ve ark. (1987) Gin'de yaptlklan bir ~h mada soya, ay~i~egi, yerflstlgl, aspir ve hintyagl tohumlanmn maksimum su emme kapasitelerini belirlemi lerdir. Tohumlarm su emme oranlan sleakhk He degi mi ve 15-20 C'de en yiiksek bulunmu tur. Gimlenme i~in absorbe edhen nem miktan hava kurusu aguhk Uzerinden (% 8-12 nemde) soyada 9.5 saat i~inde % 116.4, ay~i~eginde 7.5 saat i~inde % 77.5, yerflstlgmda 8.5 saat i~inde % 52.1, aspirde 7.0 saat i~inde % 42.4 ve hintyagmda 13.0 saat i~inde % 26.2 olmu tur. Tohumun maksimum nem absorbe etme gueii, tohumun protein i~rigi Be pozitif, yag i~erigi He negatii ili kili bulunmu tur. Bu ara tlrmada bugday, arpa, yulaf ve ~eltik tohumlanmn ~imlenmelerine kadar ge~en sureler i~ersindeki nem ahnm miktarlan He absorbe ettikleri maksimum nem miktarlarmm belirlenmesi ama~lanml tlr. 102
MATERYAL VE YONTEM Materyal Bu ara tlnna 1993 ylhnda, Ondokuzmayls Universitesi Ziraat Fakiiltesi;Tarla Bitkileri Boliimiinde yiiriitiilmii tiir. Denemede bugday (Mannara-86), arpa (Tokak), yulaf (Ankara-86) ve ~ltik (Canola) tohumlan kullantlml tlr. Yontem Laboratuvar ko ullannda yiiriitiilen bu ~h mada; <;e itlere ait tohumlar i<;ersinden, rastgele se<;ilen 4 tekrarlamah 10 adet tohum hassas terazide tarttldlktan soma (kontrol), i<;ei]inde kurutma ka~t1an bulunan petri kaplanna yerle tirilerek ~ me suyu ile nemlendirilmi ve 20 C'ye ayarlanrnl etiivde, <;imlendirilmeye buaktlml tir. Etiive konduktan itibaren 2, 4, 6, 8, 10, 12, 24, 48 ve 72 saatlik siirelerin sonunda tartlmlarl yapllml ve aguhk artl larl kaydedilmi tir. Tohumlartn <;imlenrneye ba lama devresi olarak; kok<;iigiln tohumdan <;lktlgl (1-2 mm) donem, kriter olarak ahnrnl itr. A agldaki basit e itlik yardlmlyla da belirli silreler. sonunda tohumlann absorbe ettikleri nem oranlan % olarak belirlenrni tir. Siire sonundaki aguhk (gr) - Kontrol (gr) Tohum nem oram (%) =---------------- Kontrol (gr) Her bitki grubu i<;in Tesadiif Parseller Deneme Desenine gore varyans analizi yapi1ml, ortalamalar tablosunun altmda LSD degerleri verilmi tir (YURTSEVER, 1984). BULGULAR VE TARTI~MA Ara tirma sonu<;lanna gore; 20 C'de bugday tohumlan 24 saatte <;imlenirken, arpa ve yulaf tohumlan 48 saatte ve <;eltik tohumlan ise 72 saatte <;imlenmi lerdir. KUN (1983)'iin serin iklim tahlllan i<;ersinde kavuzlu olanlann <;lplak tanelilere gore, daha gels su alarak <;imleneceklerini ifade etmesi, bulgulanmlzl dogrular niteliktedir. 1 3
<;eltigin en gel; siirede l;imlenmesinin nedeni i!e; kavuzlu olmasmm yamnda, 'iimlenmedeki slcak.hk isteginin serin iklim tahlllarma gore daha yiiksek olmasldu. Tohumlar, nemlendirme siirelerine bagll olarak aguhklanm arhrml lardu (<;izelge 1). Bugday, arpa, yulaf ve l$cltik il;in kontrolde (0 saat) suaslyla 0.0380, 0.0373, 0.351, ve 0.0331 gr olan tek tohum agrrhgi, l;imlenmenin goriildiigii siirelerin sonunda 0.0536, 0.0598, 0.0802 ve 0.0480 gr olmu tur. Nemlendirme siirelerinin uzamasma bagll olarak tohum agirhklannda goriilen bu farkhhk, biitiin ~ itlerde istatistiki olarak P<O.01 seviyesinde onemli bulunmu tur (<;izelge 2). Nemlendirme siirelerine bagii olarak tohumlann absorbe, ettikleri nem oranlan ve bir onceki siireye gore kazandlklan nem artl miktarlan <;izelge 1 ve ~kil 1 1 de verilmi tir. Tohumlann l;imlenmeleri il;in gerekli olan nemi, ortamdan osmos He alarak (SAGSOZ, 1990) a~rhklarml artlrmalan fizyolojik bir olaydlr. Denemeye konu olan hububat tohumlan il;er~inde ~imlenmede en fazla neme gereksinim duyan, yulaf tohumlarl olmu ve 48 saatin sonunda % 127.20 nem diizeyine ula ml tir. Bunu 48 saat sonunda % 60.32 nem il;eren arpa tohumlan izlemi tir. <;elik 120 ".. 110 " :. 100. tm 80.. z 1 I :::3 :z: e llu day hrp.. Yulaf erqltik '0.. o 2 4 6 8 10 12 24 48 72 NEMLENDiRME SURELERi (Nat) ~kil 1. Nemlendirme siirelerinin tohumlann nem oramna etkisi 104
<;izelge 1. Nemlendinne siirelerine bagh olarak tohumlardaki agirhk artl 1 ve nem miktarlarl. Toplam 30.46 48.47 114.42 J2& LSD(O.05) 0.027 0.049 0.109 0.017 (0.01) 0.036 0.066 0.148 0.023 Klsaltmalu: N.S. = Nemlendinne Siireleri; TA= Tobum AtllhtJ o -.Jl
<;izelge 2. Tohum aguhklanna ait varyans analizi tablosu Atpa XlIlaf Celtik YK so KO F SO KO F so KO F SO KO F Genel 31 0.002 35 0.05 35 0.019 39 0.002 - Siireler 7 0.009 26.304xx 8 0.019 16.957xx 8 0.066 1l.694xx 9 0.066 46.774xx Hala 24 0.000 27 0.001 27 0.06 30 0.000 - xx ile i aretli F degerleri P<O.Ol seviyesinde linemlidir. tohumlan % 45.02 nem i<;ermesi durumunda <;imlenme gosterirken, bugday tohumlan ise % 41.05 nemde <;imlenmelerini ba latml lardu. Yulaf tohumlan ilk 6 saatlik siirenin sonunda, ba langl<;taki nemine (% 12.78) ilave olarak, % 64.79 diizeyinde bir nem absorbe etmi tir. Bu ise, <;imlenmesi i<;in gerekli olan toplam nemin % 50.94'iine kar lhk gelir. Ancak, yulafm ilk saatlerde hlzla aldlgl nem, biiyiik Ol<;iide kavuzlar tarafmdan absorbe edilmi, daha sonraki saatlerde nem ahml yava laml t1r. Son 24 saatte ise % 17.57'lik nemi biinyesine emmi tir.. Yulaf gibi kavuzlu olan arpa, <;eltik ve kavuzsuz (<;lplak tane) olan bugdayda ise nem ahmlan, ilk saatlerden itibaren dii iik miktarlarda olmu tur. KAYNAKIAR DUAN, W.S., W.P. WANG, F.L.Oi, Z.L. HU, 1987. The maximum moisture absorbtion of some oil crop seeds. Oil Crops of Chine. No:1, 52-54. GOK<;ORA, H., 1973. Tarla Bitkileri ve Islahl. AUZF Yaymlan:490, Ders Kitabl:164, Ankara. KUN, E., 1983. Serin iklim Tahlllan. AUZF Yaym No: 875, Ders Kitabl No: 240, Ankara. Me DONALD, M.B., C.W. VERTUCCI, E.E. ROSS, 1988. Seed coat regulation of soybean seed imbibition. Crop Sci., 28:987 992. SAGSOZ, S, 1990. Tohumluk Bilgisi. Atatiirk Univ.Yaym No: 677, Ziraat Fak.Yay.No: 302, Erzurum. 106
TOOLE, E.B., V.K. TOOLE, 1961. Until time and place are suitable. Seeds. The USDA. (Edit:A.Stefferud), p: 99-105. YURTSEVER, N., 1984. Deneysel istatistik Metodlar. TarIm Orman ve Koyi leri BakanhgI, Koy Hizmetleri Genel Md. Yaymlarl. Genel Yaym No: 121, Teknik Yaym No: 56, Ankara. 1 7