SURİYE DEKİ GELİŞMELERİ VE İRAN 09 Şubat ayı 2017
Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, Genel olarak Arap bölgesi özel olarak da Suriye ile ilgili araştırmalar ve bilimsel çalışmalar üreten, Medya, kültür ve araştırma alanlarında faaliyet gösteren ve kar amacı gütmeyen bağımsız bir kuruluştur. İnsan Haklarıyla ilgili diyalog ve saygı değerlerinin yaygınlaştırılması, demokratik bilincin yayılması, Sivil toplumun performansının geliştirilmesi ve Kültürel gelişim gibi konularla da ilgilenmektedir. Bununla Birlikte, Suriye Toplumuna hizmet veren bazı kuruluşlara da Suriye ulusal kimliği altında Siyasi ve medya alanlarında danışmanlık ve eğitim hizmetleri sunmaktadır. Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, hedefini geçekleştirmek için (Politika Çalışmaları Birimi, Sosyal Araştırmalar Birimi, Kitap İnceleme Birimi, Hukuki Araştırmalar Programı, Çeviri Birimi) gibi bir dizi Uzman birimden oluşmaktadır. Ayrıca (Siyasi Girişim Programı, Hizmet ve Medya Kampanyası Programı, Kamuoyu Oluşturma Programı, Kültür ve Diyalog Destek Programı, Belgelendirme ve Gözetim Programı ve Suriye nin Geleceği Programı) gibi çeşitli programlar ile de desteklenmektedir. Suriye durumu ve bölgeni ihtiyaçları kapsamında merkezimiz yeni programlar açabilir. Söz konusu programları gerçekleştirmek için dersler, seminerler, konferanslar ve eğitim kursları gibi birçok organizasyonlar tertip etmektedir.
İÇİNDEKİLER Giriş... 2 1. Halep Saldırısı... 2 2. Astana ya Giden Zorlu Yol... 3 3. Rus Politikasının Şanslı Seyri... 5 Sonuç ve Özetlemeler... 6 1
Giriş Son zamanlarda Rusya nın Suriye politikasında büyük değişiklikler meydan gelmiştir. Suriye ye askeri müdahalesinde bulanmasından bu yana, Rusya ilk kez Suriyeli muhaliflere karşı pozitif bir tutum sergilemiştir. Zira Rusya böyle bir sürecin içine dahil olarak uzun vadeli, geleceği belirsiz bir durum ile karşı karşıya kalmaktan korkmuştur. Dolayısıyla, Suriye de lehine yaşanan askeri ve siyasi gelişmelerden de istifade ederek kendi çıkarları doğrultusunda ve ideolojisine hizmet eden bir siyasi çözüm planı dayatmak için harekete geçmiştir. Hızlı bir şekilde geriye dönecek olursak; Rusya, 2015 yılında Suriye rejimini düşmesini önlemek için Suriye ye askeri müdahalede bulunmuştur. Söz konusu müdahale Suriye rejimi ve İran ının talebi üzerine gerçekleşmiştir. Rusya tarafı müdahalede bulunmadan önce hem Esed e hem de İran a kendi şartlarını dayatmış ardından da Suriye yi işgal etmiştir. Rusya Suriye ye askeri müdahale ettikten sonra Suriye krizini batılı ülkeler ve ABD yle arasındaki bazı sorunları çözmek için koz olarak kullanmıştır. Rusya olayların başından bu yana Suriye de siyasi çözümü desteklediğini iddia ediyor. Oysa ki Rusya ya göre siyasi çözüm Suriye rejimine ufak tefek ürütüşler yapılarak yeniden dizayn edilmesinden geçiyor. Diğer yandan İran ve Suriye rejimi ise Suriye de çözümün olması için bütün muhaliflerin ortadan kaldırılması gerektiğini savunuyorlar. Dolaysıyla Suriye ile ilgili çözüm girişimlerini sabotaj etmek için büyük gayret sarf ediyorlar. Moskova ya göre Suriye müdahalesi kısa vadeli olacaktı ve üç-dört ayı geçmeyecekti. Zira bu süre Esed rejimini ayakları üstünde durdurmaya ve sahada askeri gelişmeleri kendi lehine çevirmeye yetecekti. Ancak Rusya nın evdeki hesabı çarşıya uymadı. 1. Halep Saldırısı Suriye savaşının başlamasından bu yana Suriye nin bölünmesiyle ilgili birçok proje ortaya atılmıştır. Bu projelerden birisi de Esed rejimi ve İran tarafından ortaya atılan Verimli Suriye projesidir. Esed, 26 Temmuz 2015 tarihinde yaptığı bir açıklamada, iki önceliklerinin bulunduğunu birincisinin Suriye ordusunun kontrolü altındaki verimli Suriye topraklarının 2
kaybını önlemek, çünkü söz konusu bölgelerin siyasi, askeri, ekonomi ve hizmet açısından çok büyük önem arz ettiğini belirtmişti. Suriye rejiminin Verimli Suriye projesi, Suriye sahili, Hama, Humus ve Şam bölgesini kapsıyor. Suriye rejimi ve İran Halep bölgesinden umutlarını kestikleri için orayı söz konusu projeye dahil etmemişlerdi. Ancak Rusya nın Suriye ye askeri müdahalesinin ardından İran ve rejim stratejik bir konuma sahip olan Halep şehrini de ele geçirmeye karar verdiler. İran ın asıl hedefi Musul-Halep hattını güvenceye alarak Akdeniz e ulaşmak istiyor. 2015 yılından bu yana Esed güçleri ve İran destekli Şii milisler tarafından Halep e saldırılar düzenleniyor. 2016 yılının Temmuz ayından çok önemli bir gelişme yaşanmış ve Rus savaş uçakları Halep e saldırmıştır. Rusya nın bunu yapmasının ardında iki neden yatıyordu: birincisi, Türkiye tarafından düşürülen Rus savaş uçağı sonucu iki ülke arasında iplerin kopmasının ardından Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Rusya dan özür dilemesi ve dış politikasını değiştirmesi. İkincisi ise, ABD nin gevşek politikası, ABD nin Suriye deki yaşananlara kayıtsız kalması Rusya nın işine yaramıştır. Rusya nın Halep saldırıları esnasında birçok insanlık suçu işlemiştir. Suriye deki Rusya birlikleri Halep te demografik değişim yapmak için etnik temizlik yapmışlardır. Uluslararası hukuk kuruluşları sivil toplum örgütleri Rusya nın Halep te işlediği insanlık suçlarıyla ilgili birçok delil toplamış ve rapor yayınlamıştır. 2. Astana ya Giden Zorlu Yol Rusya nın Halep şehrini rejim güçleri ve Şii milislerle birlikte havadan ve karadan bombalayarak ablukaya almasından sonra ateş kes sağlanmış ve siviller Halep in doğusundan göç etmeye zorlanmışlardır. İran destekli ithal Şii milisler sivillerin tahliyesini önlemek için sabotaja başvurmuş ancak Rusya baskısına maruz kalmıştır. Halep teki gelişmeleri lehine çevirmek isteyen Rusya Türkiye ile anlaşarak Suriye genelinde ateşkes ilan etmiştir. İran ise söz konusu antlaşmanın dışında bırakılmıştır. Rusya ve Türkiye nin öncülündeki ateşkes, Suriye rejiminin de kabul etmesinin ardından 30 Aralık 2016 tarihinde başlamıştır. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Türkiye ve Rusya Federasyonu nun Suriye de ateşkes sağlanmasına yönelik çabalarını destekleyen (2336) sayılı kararı oy birliğiyle kabul etmiştir. 3
Karar, ayrıca ülke geneline "acilen, güvenli ve engelsiz" insani yardım ulaştırılmasını ve Ocak ayının sonlarına doğru rejim ve muhalifler arasında Kazakistan'ın başkenti Astana'da, BM'nin kolaylaştırıcılığında müzakerelerin başlamasını talep etmiştir. Rusya'nın BM Daimi Temsilcisi Vitaly Çurkin 30 Aralık ta verdiği bir demeçte, Astana da düzenlenecek barış görüşmeleri ile Cenevre görüşmeleri arasında herhangi bir çekişmenin olmadığını belirtmişti. Tüm tarafların kararlara uyması halinde, Rusya-Türkiye BM garantörlüğünde Kazakistan ın başkenti Astana da barış görüşmeleri yapılacaktır. İran, Ankara da Rus ve muhalif temsilcilerin arasında gerçekleşen görüşmeleri ve yapılan ateşkes antlaşmasını bozmak için elinden geleni yapmıştır. Ateşkesin yürürlüğe girmesine rağmen İran destekli Hizbullah milisleri ve Rejim güçleri, El Nusra yı bahane ederek Vadi Barada bölgesinde katliamlar yapmaya devam etmiştir. Bazı kaynaklara göre Suriye rejiminin imzaladığı ateşkes bildirgesiyle Suriye muhalefetinin imzaladığı bildirge arasında değişiklikler bulanmakta. Rusya-Türkiye desteğile Rusya ve Suriyeli muhalif guruplar arasında Ankara da yapılan görüşmelerde Rusya ilk kez Suriye muhalefetinin varlığını kabul etmiştir. Suriye muhalefetinin Rusya tarafından tanınması Rusya nın Suriye politikasında dönüm noktası olmuştur. Rusya nın Suriye deki politika değişikliği, İran ve Suriye rejimin şaşkınlığa uğratmıştır. Zira muhalif guruplar, İran ve rejim açısından terörist guruplar olarak nitelendirilmektedir. İlaveten, Suriye Muhalefeti askeri heyeti, Astana toplantısı hazırlıkları kapsamında Suriye'deki ateşkesin garantörlerinden Türk hükümeti ile koordineli bir şekilde Rus heyet ile Ankara'da gerçekleştirilen toplantıdan üç önemli sonuç çıkmıştır: Birincisi, Rusya ve Türkiye nin uygulanacak ateşkese garantör ülkeler olması. İkincisi, Suriye de krizin askeri seçenekle çözülemeyeceğe ve siyasi çözümün tek seçenek olduğunun vurgulanması. Üçüncü ise, Astana toplantısının yapısı, hedefleri ve gündem konuları ile Cenevre süreci ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin (BMGK) 2254 Nolu kararına istinaden nasıl bir siyasi çözüme gidileceğinin ele alınması. Bütün bu sonuçlar Astana da gerçekleşecek toplantının çok zorlu ve yoğun geçeceğine işaret ediyor. 4
3. Rus Politikasının Şanslı Seyri Rusya ya yakın olan bazı kaynaklara göre Astana da ki görüşmelerde, Suriye Muhalefeti siyasi ve askeri heyeti ile Suriye rejimi siyasi ve askeri heyeti arasında doğrudan görülmeler yapılacak. Rusya, Astana daki görüşmelerin başarılı olması için büyük çaba harcıyor; çünkü Rusya, söz konusu görüşmelerin başarılı olması durumunda kendi lehine olacağının farkında. Kazakistan ın başkenti Astana da düzenlenecek olan barış müzakerelerinin tarihinin belli olmasına rağmen (Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu nun açıklamasına göre söz konusu toplantı 4 Ocak ta yapılacak), henüz katılacak taraflar resmi bir şekil davet edilmemiştir. Bazı Suriye muhalif kaynaklarına göre Rusya iki sebepten dolayı Suriye muhalefetine karşı açılım politikası izlemeye karar verdi. Birinci neden, Türkiye nin desteklediği ılımlı Suriye muhalif gruplarıyla Koordine yapabilecek olması, ikincisi ise, Astana görüşmelerine Suriye siyasi muhalefetinin Mısır ve Moskova platformlarının da katılacak olmasıdır. Bazı kesimler Suriye Demokratik Güçlerinin de Astana daki görüşmelerine dahil olmasını istiyor. Öte yandan Rusya nın Suriye Yüksek Konseyi ni Astana görüşmelerine davet etmemesi görüşmelerin seyrine negatif etki yapacaktır. Çünkü BM Güvenlik Konseyi nin (2254) kararı kapsamında Suriye Yüksek Konseyi muhalifler temsil etmeli. Moskova da yapıla İran-Rusya-Türkiye üçlüsünün toplantısından yola çıkarak Astana görüşmelerinin gergin bir havada geçeceği sonucuna varırız. Çünkü İran ısrarla Suriye rejiminin başı Beşşar Esed in kalmasını istiyor. Rusya ise Suriye rejimine bazı ürütüşlerin yapılmasından yana. Türkiye ise hem Suriye rejiminin değişmesini hem de Esed in gitmesini istiyor. Bütün bunlar Astana daki görüşmelerin ne denli zor geçeceğinin göstergeleridir. Görüşmelerin başarılı olmasının önündeki bir diğer sorun ise Şii milisler ve Lübnanlı Hizbullah örgütüdür. İran söz konusu milislerin Suriye de savaşması meşru olarak görüyor. Söz konusu milisler İran ın kirli projeleri için çok önemli bir rol oynuyor. Türkiye ise İran destekli Şii milislerin Suriye den çekilmesini istiyor. Konuyla ilgili 30 Aralık ta Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Şii milisler ve Hizbullah güçlerinin Suriye deki ateşkesi ihlal ettiğini, bu grupların garantörü olan İran a garantörlük görevini yerine getir çağrısında bulunmasına İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Behram Kasımi den sert bir yanıt gelmişti. Kasimi, İran, Rusya 5
ve Türkiye nin Suriye de nüfuz paylaşım yaptığı iddialarının hiçbir kıymet yok ifadesini kullanmış ve ülkesinin böyle bireye izin vereceğinin üstünü çizmişti. Birçok analistin ve yorumcunun Rusya nın Suriye sorununa bulduğu siyasi çözümün kendi politikasının ideolojisine uygun bir çözüm olduğu yönünde. Ruslar bunu gerçekleştirmek için iki şeyin gerektiğinin farkında. Birinci, siyasi irade, ikincisi ise, ABD de başkanlık devir-teslim töreni gerçekleşmeden uluslararası toplumun desteğini de alarak Suriye krizine çözümlemek. Sonuç ve Özetlemeler Rusya nın kendi bakış açısından Suriye savaşına ürettiği siyasi çözüm başarılı olsa da olmasa da Suriye sorunu bir müddet sürmeye devam edecektir. Rusya nın uluslararası destekli siyasi çözüm planının başarılı olması halinde, Suriye halkının özgürlük için verdiği bedellere diyecek bir çözüm olmayacaktır. Dolayısıyla Suriye halk özgürlük direnişine değişik yöntemlerle devam edecektir. Rusya çözüm planının başarısız olması durumunda ise, Suriye savaşı daha da karmaşık bir alacak ve sonu olmayan karanlık bir tünele girecektir. Eğer Suriye halkı altı yıldır sürdürdüğü direnişin boşuna gitmesini istemiyorsa geçmişte yapılan hatalardan uzak durmalı ve yeni bir strateji geliştirmesi gerekmektedir. Suriye halkından kastımız: 1. Siyasi oluşumlar ve askeri guruplardır. Çünkü sahada ve uluslararası toplumda Suriye halkını temsil edenler onlardır. 2. Suriye halkının direnişine destek veren Suriyeli Partiler, sivil toplum kuruluşlarıdır. Bazı muhalif şahsiyetler Rusya da yapılan toplantının ardından yayınlan bildirgeye imzaladılar. Peki söz konusu bildirgeye Suriye muhalefetinin temsil eden oluşumlar yerine şahısların imzalaması ne anlama geliyor? Suriye deki savaş bizi şizofrenliğe mi dönüştürdü? Yoksa Suriye nin bu duruma ulaşmasının sebebi Suriye siyasi muhalefetinin hataları mı? Suriye halkının sahadan meşruiyetini alan tek çatı altında toplanması gerekmektedir. Suriye nin geleceği için etnik ve mezhep ideolojilerinden uzak durulmalıdır. Suriye halkının bütün kesimlerini temsil edebilecek demokratik ve modern bir devlet anlayışına dayanan yeni bir Suriye için çaba gösterilmelidir. Bu Suriye halkının kaderidir ve Suriye halkı kendi kaderiyle yüzleşebilir. 6