AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI MIDDLE BLACK SEA DEVELOPMENT AGENCY AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖR RAPORU 2013
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, hem yerel dinamikleri harekete geçirerek hızlı, sağlıklı, sürekli ve sürdürülebilir bir kalkınmayı başarmak üzere yerel aktörler ile merkezin iş birliğini geliştirmeyi ve hem de Bölge illeri olan Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat'ın ulusal ve uluslararası ölçekte rekabet üstünlüklerini artırmayı hede emektedir. Bölge geneline bakıldığında önemli sayıda rma mobilya sektöründe faaliyet göstermekte, büyük bir istihdam kapasitesi yaratmaktadır. Birçok sektörü besleyen temel girdi olarak önemli bir yere sahip olması sebebiyle orman ve orman ürünleri, ülkelerin ekonomik kalkınmalarında önemli bir rol oynamaktadır. 2001 yılından itibaren sürekli gelişen Türkiye mobilya sektörünün dünyada ilk 25'te bulunması, sektörün büyüme potansiyelinin bir göstergesidir. Sektör, Bölgemizde de gerek hammadde kaynaklarına ve lojistik üslerine yakınlık, gerekse uzun yıllardan beri sektörde üretim ve ticaret konusunda edinilen tecrübenin varlığı ile de ekonomik açıdan önem arz etmektedir. Ajansımızın hazırladığı Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sektörü Raporu ile ilgili sektörlerin Dünya, Türkiye ve Bölge perspekti verilerek sektörde kullanılan genel tanımlar, dış ticaret rakamları, güncel gelişmeler, sektörün fırsat alanları ile ilgili bölge paydaşlarının görüşleri yansıtılmıştır. Rapor hazırlığında emeği geçenlere Ajans Yönetim Kurulumuz adına teşekkür eder raporun bölge kalkınmasına yararlı olmasını içtenlikle dilerim. Hüseyin AKSOY Samsun Valisi OKA Yönetim Kurulu Başkanı 1
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sektör Raporunun hazırlanmasına katkı veren tüm özel sektör, kamu sektörü ve sivil toplum kuruluşlarına Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı adına Teşekkürlerimizi sunarız. Raporu hazırlayan Barış ŞAHİN H.Akın UĞURLU Kübra KALDIRIM Yasemin ÇIRAK 2
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ... 4 2. GENEL TANIMLAR... 5 2.1. Ağaç Ürünleri... 5 2.1.1 Kereste ve Parke Endüstrisi... 6 2.1.2. Yonga Levha ve Lif Levha(MDF) Endüstrisi... 7 2.1.3. Kaplama ve Kontrplak Endüstrisi... 8 2.1.4. Ahşap Yapı Endüstrisi... 8 2.2. Mobilya Endüstrisi... 9 3. DÜNYADA SEKTÖRÜN DURUMU...10 3.1 Dünyada Ağaç Ürünleri Endüstrisi...10 3.2 Dünyada Mobilya Endüstrisi...17 4. TÜRKİYE'DE SEKTÖRÜN DURUMU...22 4.1 Türkiye'de Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sektörü...22 4.1.1. Sektörde Üretim Eğilimleri ve Üretilen Başlıca Ürünler...22 4.1.2 Sektördeki Kuruluşlar, İstihdam ve Ülke Geneline Dağılımı23 4.1.3. Sektörün Kapasite Kullanımı...27 4.1.4. Sektörün Dış Ticareti...29 5. BÖLGEDE SEKTÖRÜN DURUMU...35 5.1 Bölgede Ağaç Ürünleri İhracatı...37 5.2. Bölgede Mobilya İhracatı...39 5.3. Bölgede Ağaç Ürünleri İthalatı...41 5.4. Bölgede Mobilya İthalatı...41 5.5. Bölgede İşyeri Sayısı ve İstihdam...43 6. SEKTÖRDE GÜNCEL GELİŞMELER...49 7. SEKTÖRÜN GZFT'SİNE YÖNELİK DEĞERLENDİRME...50 8.AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜYLE İLGİLİ GÖRÜŞMELER...52 9.SONUÇ...56 KAYNAKÇA...59 3
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI 4
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ 1. GİRİŞ Ülkeler birçok alanda ve özellikle de ekonomik alanlarda rekabetlerini sürdürmektedirler. Bu durum karşısında ülkeler, kaynaklarını en iyi şekilde değerlendirmenin arayışı içerisindedirler. Özellikle tabiatın sunduğu, tüketildiği zaman tela si mümkün olmayan (Madenler) veya tüketiminden sonra tela si uzun zaman gerektiren (Ormanlar gibi) kaynakların kullanımı ve ekonomiye kazandırılması en rantabl şekilde olmalıdır. (Orman Ürünleri Sanayi Sektör Araştırması, 2007) Birçok sektörü besleyen temel girdi olarak önemli bir yere sahip olması sebebiyle orman ve orman ürünleri, ülkelerin ekonomik kalkınmalarında önemli bir rol oynamaktadır (Yıldırım, 2007).Türkiye, ağaç ürünleri ve mobilya endüstrisinde hammadde kaynaklarının kısıtlı olmasının yanında, kali ye eleman eksikliği, taşıma ve enerji maliyetlerinin yüksek olması gibi problemler de yaşamaktadır. Hammadde konusunda rekabetçi piyasa şartlarının olmaması dışında orman kaynaklarının yarısına yakınının yakacak olarak kullanılması da bu endüstrinin gelişimini olumsuz etkilemektedir. Türkiye'de daha ziyade iç piyasanın ihtiyaçlarını karşılamayı hede eyen sektörde küçük ölçekli işletme sayısı kurumsallaşmış işletmelere göre daha fazladır. Küreselleşmenin ve uluslar arası ticaret imkanlarının gelişmesiyle Türkiye'deki işletmeler Avrupa Birliği (AB), Ortadoğu ve Kuzey Afrika pazarlarını kendilerine hedef pazar olarak seçmişler ve ihracatı artırmak üzere buralarda yoğun çalışmalar yürütmektedirler. Hedef pazarın büyümesiyle ortaya çıkan talep artışı işletmeleri daha büyük ölçekli, daha verimli çalışan fabrikalara dönüştürmüş, Ar-Ge yatırımlarının artması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Düşük teknoloji ve emek yoğun faaliyet gösteren sektör, bilgi ve sermaye yoğun bir sektör olma yolunda ilerlemektedir. Markalaşarak rakip ülkelere göre pazarda farklılaşmak da sektörün öncelikli hede eri 5
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI arasındadır. 2001 yılından itibaren sürekli gelişen Türkiye mobilya sektörünün dünyada ilk 25'te bulunması, Avrupa'da ise altıncı sırada olması, sektörün büyüme potansiyelinin bir göstergesidir. (9. Kalkınma Planı) 10.Kalkınma Planına göre (2013) mobilya sanayinde tasarım becerisi, marka geliştirme, modern üretim tekniklerinin kullanımı, kayıtlı çalışma ve dağıtım kanallarına erişme kabiliyeti artırılacaktır. Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat illerini kapsayan TR83 bölgesinde ağaç ürünleri ve mobilya endüstrisi faaliyetleri de ekonomik açıdan önem arz etmektedir. Bölge, gerek hammadde kaynaklarına ve lojistik üslerine yakın olması gerekse uzun yıllardan beri sektörde üretim ve ticaret konusunda tecrübe sahibi işletmelerin varlığı dikkate alındığında ağaç ürünleri ve mobilya endüstrisi açısından potansiyel vaad etmektedir. TR83 Bölgesinde yerel potansiyeli harekete geçirerek ekonomik ve sosyal alanlarda sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak amacıyla faaliyetler gösteren Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı Uzmanlarınca hazırlanan bu rapor ile ağaç ürünleri ve mobilya sektörünün dünyadaki, Türkiye'deki ve Orta Karadeniz Bölgesi'ndeki mevcut durumu ortaya konularak, sektörde mevcut eğilimler, öne çıkan sorunlar ve ihtiyaçlar belirtilmiştir. Ayrıca sektör temsilcileri ile yapılan bir dizi ziyaret ve görüşmeden elde edilen bilgiler de rapor içerisinde yer almaktadır. Raporun en sonunda sektörel gelişmelere ilişkin daha ziyade bölgesel kalkınma açısından kısa bir değerlendirme yapılmıştır. 2. GENEL TANIMLAR 2.1. Ağaç Ürünleri Kalkınma Bakanlığı'nca hazırlanan Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013)'nda ağaç ürünleri sektörü 4 alt sektöre ayrılmıştır. Bunlar; Kereste ve Parke Endüstrisi, Yonga Levha ve Lif Levha Endüstrisi, Kaplama ve Kontrplak Endüstrisi Ahşap Yapı Endüstrisi'dir. 6
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ 2.1.1 Kereste ve Parke Endüstrisi Kereste, ağaç gövdelerinin boyuna biçilmesiyle elde edilen ve marangozlukla inşaatta kullanılan malzemelerdir. Parke, yer döşemelerinde kullanılan bir kaplama türüdür. Doğal bir malzeme olması nedeni ile parke zemin kaplamaları yapım işlerinde yoğun olarak kullanılmaktadır. Günümüzde, orman ürünlerinin kullanımında çevreci yaklaşımlar ve ekonomik nedenlerle geleneksel masif ahşap parke yerine daha çok laminat parke ve lamine parkeler olarak adlandırılan parke türleri kullanılır. Laminat, matbaada istenilen renk ve desende basılmış kağıda reçine emdirilmesi sureti ile elde edilen kaplama levhalarıdır. Laminat parke, laminat kaplamaların nitelikli ahşaba oranla daha ucuz olan 7-8 mm kalınlıktaki MDF (Medium Density Fiberboard, orta yoğunluktaki li i levha), HDF (High Density Fiberboard, yüksek yoğunluktaki li i levha) ya da yonga levha üzerine yapıştırılması suretiyle üretilir. Türkiye'de kereste üretimi özel sektör işletmelerinde yapılmakta olup sektördeki işletmelerin yaklaşık %12'si kereste ve parke üretimi yapmaktadır. İşletmelerden bazıları modern teknoloji tekniğiyle üretim yaparken büyük bir çoğunluğu ise düşük kapasiteli makinelerle atölye d ü z e y i n d e t a b i r e d i l e b i l e c e k e s k i t e k n o l o j i d e ü r e t i m gerçekleştirmektedir. Kereste ve parke endüstrisinde ihracat iç piyasaya bağlı olarak değişiklik göstermektedir. İç piyasada talebin düştüğü zamanlarda ihracat artış göstermektedir. Kereste üretiminde yerli hammaddenin kısıtlı olması nedeniyle ihracat ve ithalat değerleri arasındaki fark oldukça fazladır. Türkiye'nin 2012 yılı kereste ve parke ihracatı 33,6 milyon USD olarak gerçekleşirken aynı yıl ithalat 506 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 7
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI 2.1.2. Yonga Levha ve Lif Levha(MDF) Endüstrisi Yonga Levha, odun veya odunlaşmış bitkilerin yongalarının, yapay reçine tutkalları ile karıştırılması, yüksek sıcaklık ve basınçta biçimlendirilmesi ile elde edilen malzemeye verilen isimdir. Türkiye'de bu ürünü ilk üreten markanın adı ile anılması sonucunda ismi Sunta olarak da bilinmektedir. MDF (Medium Density Fiberboard, orta yoğunluktaki li i levha) yapay olarak sonradan mühendislik çalışmasıyla üretilmiş bir kompozit ahşap malzemedir. MDF Termomekanik olarak odun veya diğer selüozik hammaddelerden elde edilen li erin, sentetik yapıştırıcı ilavesiyle belirli bir rutubet derecesine kadar kurutulduktan sonra oluşturulan levha taslağının sıcaklık ve basınç altında preslenmesiyle elde edilen bir üründür. Türkiye'de yonga levha ve MDF üretiminde toplam 43 işletme mevcut olup, bunlardan 28'i yonga levha, 15'i ise lif levha üretmektedir. Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından belirlenen yonga ve lif yapımına elverişli odun yatları son zamanlarda 80-100 $ / ton seviyelerine kadar düşmüş olmasına rağmen, halen 25-30 $ / ton olan Dünya yatlarının oldukça üzerindedir. Yurt dışından (ABD, Kanada gibi ülkelerden) hammadde ithal etmek cazip hale gelmiştir. (Ağaç Mamülleri Orman Ürünleri Sektör Sorunları ve Çözüm Önerileri, İİB Genel Sekreterliği) Yonga levha ve lif levha endüstrisinde genel olarak 25-30 yıl öncesinin teknolojisi ile üretim yapıldığı için bu durum; maliyetlerin yükselmesine, ürün kayıplarının artmasına ve ürün kalitesinin düşmesine neden olmaktadır. Buna bağlı olarak sektörün ihracata dönük faaliyetleri de yat açısından dış pazar ile rekabet edilememesi ve ulaşımda yaşanan güçlükler gibi sebeplerle istenilen düzeye ulaşamamaktadır. 8
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ 2.1.3. Kaplama ve Kontrplak Endüstrisi Ahşap Kaplama, çeşitli ağaçlardan soyma, kesme ve biçme yöntemleri ile elde edilen ve başka bir malzemenin yüzeyine kaplama amaçlı kullanılan ince levhalardır. Kontrplak, ağaç tabakalarından oluşan bir paneldir. Çok iyi mekanik dayanıklılığa sahip olmasına karşın ha f olan bir malzemedir. Yoğun olarak inşaat sektöründe kullanılan bir orman ürünü olan kontrplak suya dayanıklılığı ve yüksek mukavemeti sebebiyle bu sektör için önemlidir. Özellikle beton kalıplarının hazırlanmasında kullanılmaktadır. Türkiye'de kaplama fabrikalarında ceviz, karaağaç, dişbudak, meşe, kayın, kavak, çam, çınar ve akçaağaç gibi yerli ağaçlarımızdan başka bazı yabancı türlerden okume, abaçhi, sapelli, sipo, makore, zigana, avodire, moringui, teak, meranti, sereya gibi türler de kaplama levhaları elde etmek amacıyla kullanılmaktadır. Ülkemizde kontrplak fabrikalarında çoğunlukla kavak ve kayın işlenmektedir. Yaş ve kuru sistemlerle kontrplak üretim yöntemleri olmasına rağmen daha çok kuru sistemle kontrplak üretimi yapılmaktadır. 2.1.4. Ahşap Yapı Endüstrisi Ahşap, tarih öncesi çağlardan beri insanların yapı yapmakta kullandığı en eski ve en yaygın yapı malzemelerindendir. Ahşap, taşıdığı yüke kıyasla ha f bir yapı malzemesi olup deprem yüklerine karşı sünek davranabilmektedir. Türkiye'de yaşanan depremler gibi tabii afetler sebebiyle betonarme yapılara alternatif olarak ahşap yapılar da kullanılmaktadır. Orman Ürünleri Endüstrisi içerisinde yer alan ahşap yapılar, kullanılan sistemler ve üretim teknikleri bağlamında ele alındığında, ahşap karkas, 9
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI ahşap yığma, panel bileşen ve karma sistemler kullanılmakta, bu sistemler, ilkel, geleneksel ve endüstriyel yapım teknikleri kullanılarak uygulanmaktadır. Ahşap yapı ifadesi, taşıyıcı sistemin ahşap olmasına bağımlı olarak ele alınmaktaysa da, sektörel bazda birçok teknik ve malzeme iç içe, birlikte kullanılmakta olup birbirinden bağımsız düşünülememektedir. (Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, 9.Kalkınma Planı) Sektörde faaliyet gösteren rmalar talebi karşılayacak düzeyde üretim yapmaktadır. Son yıllarda sektöre yapılan yatırımlarla, sektör dış piyasa ile rekabet edebilecek duruma gelmiştir. Bunda, yabancı sermaye ortaklı yatırımların da olumlu etkisi vardır. İleri teknoloji kullanılması da üretim süreçlerini kısaltmıştır. Sektörün ihracat ve ithalat içerisindeki payı düşüktür. Sektörde çalışanların büyük bir çoğunluğu küçük ölçekli işletmelerde istihdam edilmektedir. 2.2. Mobilya Endüstrisi Anlam olarak mobilya veya mobilye (İtalyanca mobilia; Fransızca mobilier), oturulan yerlerin süslenmesine ve türlü amaçlarla donatılmasına yarayan eşyadır. Bu tanımlamadan da anlaşılacağı gibi, mobilya, işlevsel değeri ile mekanın kullanışlığını etkileyen, estetik değeri ile de mekanın güzel ya da çirkin görünmesini, yaşadığımız veya çalıştığımız mekanların sıcak, sevimli ve renkli bir ortam haline gelmesini sağlayan, kısaca sanat ve tekniği birleştiren bir üründür. İnsanların, günlük yaşama yönelik sosyal ve kültürel temel gereksinimlerini güvenli ve konforlu bir şekilde karşılamak amacıyla genelde ağaç malzemeden oluşturulmuş işlevsel, estetik görünümlü kullanım eşyalarının tümü mobilya olarak tanımlanır. Mobilya denilince ilk akla gelen ahşap mobilyadır. Özellikle, masa, dolap, karyola, komedin, kitaplık gibi konut donatılarında, çeşitli büro donatılarında, okul sıra ve masalarında 10
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ diğer malzemeler kullanılmaya başlanmış ise de halen ahşap malzeme bu konuda popülaritesini sürdürmektedir. Kolayca işlenebilmesi, birbirlerine kolayca birleştirilebilmesi, direncinin yüksek oluşu, eskidiğinde kolayca değiştirilebilmesi, boyanabilmesi gibi özellikler, ağaç malzemenin mobilya yapımında daha fazla tercih edilmesinin ana nedenleridir. MEVCUT DURUM Genel olarak ağaç ürünleri sektörü olarak adlandırılabilecek sektörde mobilya sektörü yüksek ölçüde makineleşme ve tasarım bilgisi gerektirmesi ve çoğunlukla nihai tüketiciye yönelik üretim yapılıyor olması sebebiyle önemli yer tutmaktadır. Bu bağlamda sektörün dünyadaki, Türkiye'deki ve TR83 Bölgesi'ndeki mevcut durumunu ortaya koyan aşağıdaki çalışmada daha çok mobilya sektörü üzerine odaklanılmış, hammadde yada yarı mamul olarak tanımlanabilecek kereste, parke, levha, kaplama gibi alt sektörler genel anlamda ağaç ürünleri başlığı altında incelenmiştir. 3. DÜNYADA SEKTÖRÜN DURUMU 3.1 Dünyada Ağaç Ürünleri Endüstrisi Dünya'da üretilen ağaç ürünleri miktarı 2011 yılı itibarıyla yaklaşık 2 3' trilyon m tür. Ağaç ürünleri üretiminin çoğunluğunu tomruk, kereste ve talaş parçaları oluşturmaktadır (FAOSTAT, 2013). Dünya'daki ağaç ürünleri ihracatı incelendiğinde 2008 yılında 238 milyar USD olarak gerçekleşirken 2009 yılında bu rakam 188 milyar USD'ye düşmüştür. 2010 yılında 222 milyar USD olarak gerçekleşirken 2011 yılında da artarak 245 milyar USD olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılı itibarıyla ihracatçı ülkeler 11
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI incelendiğinde ise 26 milyar USD ile ABD'nin ağaç ürünleri dünya ihracatında birinci sırada olduğu görülmektedir. ABD dünya ağaç ürünleri ihracatının %10'unu yapmaktadır. ABD'yi %8,9 pay ile Kanada, %8,5 ile Almanya, %6,9 ile İsveç, %5,7 ile Finlandiya, %4,8 ile Çin takip etmektedir. Gra k 3.1.1 Dünya Ağaç Ürünleri İhracatı (Milyar USD) Kaynak: FAOSTAT, 2013 Ağaç ürünleri ithalat rakamları ise 2009 yılında 191 milyar USD, 2010 yılında 231 milyar USD, 2011 yılında 258 milyar USD olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılı itibarıyla ülke bazında ithalat incelendiğinde ise 42 milyar USD ve %16,2 pay ile Çin birinci sırada gelmektedir. Çin'i sırasıyla %7,7 pay ile Almanya, %7,5 ile ABD, %5,42 ile Japonya, %4,2 ile İngiltere, %4 ile Fransa takip etmektedir. 12
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Gra k 3.1.2 Dünya Ağaç Ürünleri İthalatı (Milyar USD) Kaynak: FAOSTAT, 2013 Ağaç ve orman ürünlerinden kerestede dünya genelinde yıllık üretim miktarı 406 milyon m3 düzeyindedir. Dünyanın en önde gelen kereste üreticisi ülkeler ise ABD, Kanada, Çin, Brezilya ve Almanya'dır. (Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri, 2011) Dünyada kereste üretimi 2009 yılında ha f azalma göstermiş, 2009'dan sonra yine artış trendine geçmiştir. Dünya ticareti içerisinde kereste satışları 2009 yılında 23 trilyon USD dolayında ihracat işlemine konu olurken bu tutar 2010 yılında yükseliş kaydederek 2011 yılında yaklaşık 31 milyar USD olmuştur. Küresel ekonomik gelişmeler ve bilhassa inşaat sektörünün genel gidişatına bağlı olarak kereste ürünlerinin ticareti şekil almaktadır. 13
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Gra k 3.1.3 Dünya Kereste İhracatı (milyar USD) Kaynak: FAOSTAT, 2013 2011 yılı FAO verilerine göre en çok kereste ihracatı yapan ülke tüm kereste ihracatının %15,8'ini yapan Kanada'dır. Kanada'yı %10,6 pay ile İsveç, %9,6 ile ABD, %5,8 ile Almanya, %5,1 ile Avusturya, %4,8 ile Finlandiya takip etmektedir. Gra k 3.1.4 Ülkeler Bazında Dünya Kereste İhracatı (Milyar USD) Kaynak: FAOSTAT, 2013 14
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Dünya kereste ithalatı 2006 yılında 33,3 milyar USD iken, 2010 yılında 29,8 milyar USD olarak kaydedilmiştir. Gra k 3.1.5 Dünya Kereste ithalatı (Milyar USD) Kaynak: FAOSTAT, 2013 2011 yılı FAO verilerine göre; dünya kereste ithalatının %13,1'ini 3,8 milyar $'lık değeriyle Çin Halk Cumhuriyeti yapmaktadır. Onu sırasıyla ABD (%12,2), Japonya (%7,8), İngiltere (%6,2) ve İtalya (%5,8) takip etmektedir. Türkiye ise 223 kereste ithalatçısı arasından dünyanın 37. kereste ithalatçısı olarak yerini almıştır. 15
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Gra k 3.1.6 Ülkeler Bazında Dünya Kereste İthalatı (Milyar USD) Kaynak: FAOSTAT, 2013 Dünya kontrplak ihracatı incelendiğinde yıllar içinde inişli çıkışlı bir yapı izlediği görülmektedir. 2009 ekonomik krizinden sonra 2010 yılında 11,6 milyar USD olan kontrplak ihracatı 2011 yılında artarak 13,5 milyar USD olmuştur. Ülke bazında kontrplak ihracatı incelendiğinde 2011 yılı itibarıyla Çin 4,4 milyar USD, %32,5 pay ile birinci sırada geldiği görülmektedir. Çin'i sırasıyla %14 pay ile Endonezya, %12 ile Malezya, %6 ile Rusya, %4,4 ile Finlandiya takip etmektedir. Gra k 3.1.7 Dünya Kaplama ve Kontrplak İhracatı (Milyar USD) Kaynak: FAOSTAT, 2013 16
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Dünya kontrplak ithalatı incelendiğinde ise 2007 ve 2008 yıllarında dünya kontrplak ithalatının en üst seviyelere geldiği gözlenmektedir. 2009 ekonomik krizindeki ani düşüşten sonra 2010 yılında 10,5 milyar USD olan kontrplak ithalatı 2011 yılında 13,5 olarak gerçekleşmiştir. Ülke bazında kontrplak ithalatı incelendiğinde Japonya 2,3 milyar USD ile toplam dünya kontrplak ihracatının %18,6'sını yapmaktadır. Japonya'yı %10,5 pay ile ABD, %7,3 ile Almanya, %5,1 ile İngiltere, %4,3 ile Kore, %4 ile Çin takip etmektedir. Gra k 3.1.8 Dünya Kaplama ve Kontrplak İthalatı ( Milyar USD) Kaynak: FAOSTAT, 2013 Dünya'da üretilen toplam ağaç ürünleri miktarı 2011 yılı itibarıyla 3 yaklaşık 2 trilyon m 'tür. Ağaç ürünleri üretiminin çoğunluğunu tomruk, kereste ve talaş parçaları oluşturmaktadır. (FAOSTAT, 2013) Ağaç ve orman ürünlerinden kerestede dünya genelinde yıllık üretim miktarı 406 milyon m3 düzeyindedir. Dünyanın en önde gelen kereste 17
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI kereste üreticisi ülkeler ise ABD, Kanada, Çin, Brezilya ve Almanya'dır. (Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri, 2011) 3.2 Dünyada Mobilya Endüstrisi Dünya mobilya ticaretinde temel olarak 60 ülke faaliyet göstermektedir. 2011 yılında dünya mobilya üretimi yaklaşık olarak 376 milyar USD değerindedir. Yüksek gelirli ülkeler dünya mobilya üretiminin %58'ini, orta ve düşük gelirli ülkeler ise %42'sini oluşturmaktadır. Gra k 3.2.1. Dünya Mobilya Üretimi Kanada 3% Japonya 3% İngiltere 3% Fransa 3% Almanya 7% Diğer Yüksek Gelirli Ülkeler 16% İtalya 8% ABD 15% Çin 25% Diğer Orta ve Düşük Gelirli Ülkeler 11% Polonya 3% Vietnam 1% Brezilya 2% Dünya'nın en büyük mobilya üreticisi, yaklaşık olarak 94 milyar USD değerindeki üretim ile Çin'dir. Çin'i sırasıyla yaklaşık olarak 56,4 milyar USD değerindeki üretim ile ABD ve 30 milyar USD değerindeki üretim ile bu sektörün tasarım merkezi olarak da ifade edilen İtalya takip etmektedir. Dünya mobilya üretiminde ilk üç sırada yer alan ülkeler toplam üretimin 18
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ %48'ini oluşturmaktadır. AB ülkeleri ise toplam üretimin %27'sini oluşturmaktadır. ABD, İtalya, Almanya, Japonya, Fransa, Kanada ve İngiltere'nin yer aldığı 7 büyük ekonominin mobilya üretimi yaklaşık olarak 159 milyar USD değerindedir. Düşük gelirli ülkeler arasında yer alan Çin, Polonya, Brezilya ve Vietnam'daki üretim yaklaşık olarak 116 milyar USD değerindedir. Çin'in sektörde öncü olduğu düşünüldüğünde Çin dışında kalan diğer 3 ülkenin üretimi yaklaşık olarak 22,5 milyar USD değerindedir ve bu ülkelerin dünya mobilya üretimindeki payı sadece %6'dır. 2008 yılında dünya mobilya tüketimi yaklaşık olarak 372 milyar USD değerindedir. Yüksek gelirli ülkeler dünya mobilya tüketiminin %68'ini, orta ve düşük gelirli ülkeler ise %32'sini oluşturmaktadır. Dünya'nın en büyük mobilya tüketicisi, yaklaşık olarak 78 milyar USD değerindeki tüketim ile ABD'dir. ABD'yi sırasıyla yaklaşık olarak 67 milyar USD değerindeki tüketim ile en çok üretici ülke olan Çin ve 26 milyar USD değerindeki tüketim ile Almanya takip etmektedir. Gra k 3.2.2 Dünya Mobilya Tüketimi Diğer Yüksek Gelirli Ülkeler 19% Kanada 3% Fransa 4% Japonya 4% Çin 18% Orta ve Düşük Gelirli Ülkeler (%32) Polonya 1% Vietnam 1% Diğer Orta ve Düşük Gelirli Ülkeler 12% İngiltere 5% İtalya 5% Kaynak: CSIL, 2011 Almanya 7% ABD 21% 19
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Ekonomik krizin yaşandığı 2009 yılına kadar olan dönemde dünya mobilya ithalatı yıllar itibariyle artış göstermiştir. 2009 yılında krizin etkisiyle azalan ithalat, krizi takip eden yıllarda tekrar artışa geçmiş ve 2011 yılında ithalat 190,1 milyar USD'ye yükselmiştir. Gra k 3.2.3. 2007-2011 Dünya Mobilya İthalatı (Milyar USD) Kaynak: Trademap, 2012 2011 yılında dünyanın en büyük mobilya ithalatçısı konumundaki ülke ise %22,6 pay ile ABD'dir. ABD'den sonra en büyük ithalatçı rmalar sırasıyla Almanya, Fransa, İngiltere ve Kanada'dır. Mobilya sektöründe en çok ithalat yapan bu 5 ülke toplam ithalatın yaklaşık yarısını oluşturmaktadır. 20
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Gra k 3.2.4. 2011 Yılı Ülkeler Bazında Mobilya İthalatı (Milyar USD) Kaynak: Trademap, 2012 Gra k 3.2.5. 2007-2011 Dünya Mobilya İhracatı (Milyar USD) Kaynak: Trademap, 2012 21
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Dünya mobilya ihracatı, ithalat ile aynı yönde hareket etmektedir. İhracat 2008 yılı sonlarında ortaya çıkan ekonomik krize kadar olan dönemde artış göstermiş, krizle birlikte ihracat azalmış, kriz sonrası ise tekrar artış göstermiştir. 2007 yılında 164,8 milyar USD olan dünya mobilya ihracatı, 2011 yılında 191,9 milyar USD'a yükselmiş ve %16 artış göstermiştir. Son yıllardaki çıkışı ile Çin, mobilya ihracatının %30,9'unu gerçekleştirerek dünyanın en büyük ihracatçısı olmuştur. Çin'i Almanya, İtalya ve Polonya takip etmektedir. En çok ihracat yapan bu 4 ülke dünyadaki toplam ihracatın yaklaşık yarısını gerçekleştirmektedir. Gra k 3.2.6. 2011 Yılı Ülkeler Bazında Mobilya İhracatı (Milyar USD) Kaynak: Trademap, 2012 22
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ 4. TÜRKİYE'DE SEKTÖRÜN DURUMU 4.1 Türkiye'de Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sektörü Ağaç ürünleri sektörü geçmiş yıllarda daha çok iç piyasanın ihtiyacını karşılamaya yönelik olup mikro ölçekli işletmelerin ve eski teknolojilerin uygulandığı bir sektör iken son yıllarda sektörün Ar-Ge çalışmalarına daha çok yönelmesi, serti kalı ürün satışının artması, yeni teknolojilerin kullanılmaya başlanması ile AB ve Ortadoğu pazarlarına hitap etmeye başlamıştır. (DPT Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sektörü Özel İhtisas Komisyonu Raporu) Mobilya sektörü 1990'lı yıllardan itibaren orta ve büyük ölçekli işletmelerin katılımlarıyla ülke imalat sanayisi içinde %3'lük üretim katkısıyla önemli bilgi ve sermaye ağırlıklı imalat kolu olmuştur. (DPT Mobilya Sektörü Özel İhtisas Komisyonu Raporu) 1990'lı yıllardan itibaren ortaya çıkan bu dönüşümün temelinde yatan neden küreselleşmedir. Son yıllarda rekabetin artmasıyla ekonomik ölçekte ve dünya standartlarında üretim yapan tesisler kurulmuş ve perakende satış mağazaları ile hem iç piyasaya hem de dış piyasaya ürün satar konuma gelmiştir. 4.1.1. Sektörde Üretim Eğilimleri ve Üretilen Başlıca Ürünler Ağaç ürünleri sektörü 9.Kalkınma planında dört alt ana sektörde incelenmiştir. İlk alt sektör Kereste ve Parke sektörüdür. Türkiye'de kereste üretiminin yaklaşık %70'i inşaat, %20'si mobilya, %10'u ise ambalaj ve diğer sektörlerde kullanılmaktadır. Yongalevha ve li evha alt sektörünün ilişkide bulunduğu sektörler ise mobilya, orman işletmeleri, kimyasal madde üreticileridir. (DPT Ağaç Ürünleri ve Mobilya Sektörü Özel İhtisas Komisyonu Raporu)Mobilya sektörü ise daha çok iç piyasaya hitap 23
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI doğmuştur. Fakat 1990'lı yıllarda pazara giren orta ve büyük ölçekli rmalar, fabrikasyon üretimi kullanmaya ve yaygınlaştırmaya başlamışlar ve dış pazara da hitap eder konuma gelmişlerdir. Mobilya sektöründe üretimi yapılan başlıca ürün grupları panel mobilya, kanepe-oturma grubu, oturak-sandalye, o s mobilyası, yatak, mobilya aksam ve parçalar, bahçe ve mutfak mobilyasıdır. 4.1.2 Sektördeki Kuruluşlar, İstihdam ve Ülke Geneline Dağılımı Ağaç ürünleri sektöründe 5510 sayılı kanunun 4-1/a maddesi kapsamında 2010 yılsonu itibarıyla işyerlerinin ve sigortalıların faaliyet gruplarına ve illere göre dağılımı incelendiğinde İstanbul ağaç ürünleri imalatı yapan resmi kayıtlı işletme ve istihdam düzeyi bakımından ilk sıradadır. Ağaç ürünleri imalatı yapan işyeri sayısına göre İstanbul ilini, İzmir ve Bursa illeri takip etmektedir. İstihdam düzeyine göre incelendiğinde ise İstanbul ilini Bursa ve Kocaeli illeri takip etmektedir. Şekil 4.1.2.1 Türkiye'de Ağaç Ürünleri Sektöründe Faaliyet Gösteren İşletmelerin İşyeri Büyüklüğüne Göre Dağılımı 24
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Mobilya sektöründe faaliyet gösteren rmalar ülke genelinde çeşitli illere yayılmış durumdadır. İstanbul ili mobilya imalatı yapan resmi kayıtlı işletme sayısı ve istihdam düzeyi bakımından ilk sıradadır. Mobilya imalatı yapan işyeri sayısına göre İstanbul ilini, Ankara ve İzmir illeri takip etmektedir. Bu üç ildeki işyeri sayısı, ülke genelinin neredeyse yarısıdır. İstihdam düzeyine göre incelendiğinde ise İstanbul ilini Bursa ve Kayseri illeri takip etmektedir. Aynı şekilde bu üç il toplam istihdamın yarısını karşılamaktadır. Şekil 4.1.2.2 Mobilya İmalatı Yapan İşyeri Sayısı ve İstihdam Düzeyi Kaynak: SGK, 2010 25
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI İşyeri başına istihdam düzeyi analiz edildiğinde; Kayseri, Bursa ve Kocaeli illeri oranın en yüksek olduğu illerdir. Sektör temsilci örgütleri, perakende satış mağazaları ile birlikte mobilya sektöründe 2012 yılında toplam işletme sayısının 61.728, toplam istihdamın ise 258.213 civarında olduğunu dile getirmişlerdir. (SGM, Mobilya Sektörü Raporu,2012/1) Şekil 4.1.2.3 Türkiye'de Faaliyet Gösteren İşletmelerin İşyeri Büyüklüğüne Göre Dağılımı Kaynak: SGK, 2010 26
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ 2010 yılı SGK verilerine göre sektördeki büyük, orta ve küçük ölçekli 14.692 işletmenin %69,2'si 1-49 çalışan, %18,1'i 50-249 çalışan, %12,6'sı 250'den fazla çalışan istihdam etmektedir. Şekil 4.1.2.4 Mobilya İmalat Sektöründe Önemli Firmalar Kaynak: Sektör Temsilcileri ve MOSDER, 2006 Günümüzde mobilya sektöründe faaliyet gösteren birçok rma 1990'lı yıllarda mobilya imalatına başlamıştır. Sektörde istihdam düzeyi en yüksek beş rma, mobilya imalatında çalışan toplam işçi sayısının 27
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI 1/5'ine iş fırsatı sunmaktadır. Sektördeki önemli rmaların çoğunlukla Kayseri'de faaliyet gösterdikleri dikkat çekmektedir. Ayrıca, İstanbul'da İkitelli Organize Sanayi Bölgesi, MASKO, MODOKO, Bursa'da İnegöl ilçesi ile Ankara'da Siteler mobilya imalatçılarının yoğunlaştığı diğer yerlerdir. 4.1.3. Sektörün Kapasite Kullanımı Ağaç ürünleri imalatı sektöründe kapasite kullanım oranı (KKO) %80'ler civarında seyretmektedir. 2005-2008 döneminde sektör genelinde gerçekleşen KKO'ları, %85 civarında olup imalat sanayi genelinde gerçekleşen KKO'ların (%80) 3-7 puan daha üzerindedir. 2008 yılı sonlarında çıkan ve Türkiye'de de etkili olan ekonomik krizin etkilerinin daha ağır hissedildiği 2009 yılında sektör KKO'ları en düşük değerini almış ve %62 olarak gerçekleşmiştir. 2010 yılında ha f toparlanma görülen ağaç ürünleri sektöründe kapasite kullanım oranı 2011 yılında 77,5 ve 2012 yılında 75,6 olarak gerçekleşmiştir. Şekil 4.1.3.1. Türkiye Ağaç Ürünleri İmalatı Kapasite Kullanım Oranı Kaynak: TCMB, 2012 28
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Mobilya talep esnekliği yüksek bir tüketim ürünü olduğundan kapasite kullanım oranı da piyasadaki talep değişiminden etkilenmektedir. Mobilya sanayi kapasite kullanım oranları 2009 yılında, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizi de etkileyen küresel mali kriz nedeniyle 2008 yılına göre azalmıştır. Mobilya sanayi kapasite kullanım oranları; 2007 yılında % 70,9, 2008 yılında % 68,5, 2009 yılında % 66,9 ve 2010 yılında %70,4, 2011 yılında %72,6 olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca mobilya sektöründe kapasite kullanım oranı işletme büyüklüğü ile doğru orantılı olarak artış göstermektedir. Küçük ölçekli işletmelerde kapasite kullanım oranı %40 iken, orta ölçeklilerde %55, büyük ölçeklilerde ise %80'dir. (Demirci, 2004) Şekil 4.1.3.2 Türkiye Mobilya İmalatı Kapasite Kullanım Oranı Kaynak: TCMB, 2012 Tam kapasite çalışmama nedenlerinin başında iç talep yetersizliği yer almaktadır. Talepteki dalgalanmalar özellikle iç piyasa için üretim yapan işletmeleri olumsuz yönde etkilemektedir. 29
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Şekil 4.1.3.3. Tam Kapasite Çalışmama Nedenleri Kaynak: Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri Değerlendirme Raporu, 2008 4.1.4. Sektörün Dış Ticareti 4.1.4.1. Mobilya İhracatı Mobilya sektörü, imalat sanayi içerisinde istihdam düzeyi ve işyeri sayısı bakımından önemli bir yere sahip olmasına rağmen ihracattaki payı %1,2 düzeyindedir. Mobilya sektöründe imal edilen ürünlerin yaklaşık sadece %15'i ihraç edilmektedir. Ülkemizdeki toplam mobilya ihracatı, 2011 yılında 1,5milyar USD, 2012 yılı TÜİK verilerine göre 1,6 milyar USD olarak gerçekleşmiştir. 2008-2012 döneminde Türkiye'de mobilya ihracatı, 2009'da yaşanan küresel ekonomik krizinin etkisinde olduğu dönem hariç, genel olarak artış eğilimi göstermiştir. İş hacmi her sene artan Türk mobilya sektörü, son 2 yıldır ihracatta %18 oranında büyüme göstermiştir. 30
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Gra k 4.1.4.1.1 2008-2012 Yılları Mobilya İhracatı (Milyar USD) Kaynak: TÜİK, 2012 2012 yılında Türkiye'nin en çok mobilya ihraç ettiği ilk üç ülke sırasıyla Irak, Almanya ve İran'dır. Son yıllarda ihracat tutarındaki artışa bağlı olarak 2009 yılında 170olan ihracat yapılan ülke sayısı da 2012 yılında 186'ya yükselmiştir. Gra k 4.1.4.1.2. Mobilya İhracatı Yapılan Ülkeler 31
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Türkiye'de İBBS-Düzey 2 bölgeleri arasında en fazla ihracatın yapıldığı bölge TR10 olarak isimlendirilen İstanbul bölgesidir. TR10 bölgesinin toplam ihracattaki payı %32'dir. İstanbul'dan sonra en fazla ihracatın yapıldığı bölge, Bursa, Bilecik ve Eskişehir'in yer aldığı TR41 bölgesidir. Gra k 4.1.4.1.3. Türkiye'de Mobilya İhracatının İBBS-Düzey 2 Bölgelerine Göre Dağılımı Kaynak: TÜİK, 2012 4.1.4.2. Mobilya İthalatı Ülkemizdeki toplam mobilya ithalatı, 2011 yılında 909 milyon USD iken, 2012 yılında TÜİK verilerine göre 614 milyon USD olarak gerçekleşmiştir. 32
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ 2008-2012 dönemindeki mobilya ithalatı incelendiğinde 2009 yılının ilk çeyreğinde Türkiye'nin mobilya ithalatı, bir önceki yılın aynı dönemine oranla %43 oranında azalış göstermiştir. Krizin etkilerinin azalmasıyla birlikte sektörde kapasite kullanım oranlarına bağlı olarak ithalatın da artış eğilimine girdiği görülmektedir. Gra k 4.1.4.2.1. 2008-2012 Yılları Mobilya İthalatı (Milyon USD) Kaynak: TÜİK, 2012 Türkiye'nin mobilya ithal ettiği ülkeler arasında Çin 340.054.270 USD ithalat ile ilk sırayı almaktadır. Çin'in ithalattaki payı %37,4'tür. Mobilya ithal edilen diğer önemli ülkeler ise İtalya, Almanya, Polonya, İspanya, Fransa ve Romanya'dır. 33
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Gra k 4.1.4.2.2. Türkiye - Mobilya İthal Edilen Ülkeler Kaynak: TÜİK, 2012 Gra k 4.1.4.2.3. Türkiye'de Mobilya İthalatının İBBS-Düzey 2 Bölgelerine Göre Dağılımı Kaynak: TÜİK, 2012 34
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Türkiye'de İBBS-Düzey 2 bölgeleri arasında en fazla ithalatın yapıldığı bölge TR10 olarak isimlendirilen İstanbul bölgesidir. TR10 bölgesinin toplam ithalattaki payı %69,8'dir. İstanbul'dan sonra en fazla ithalatın yapıldığı bölge, Bursa, Bilecik ve Eskişehir'in yer aldığı TR41 bölgesidir. TR10 ve TR41 bölgeleri hem ihracat hem de ithalatın en fazla yapıldığı bölgelerdir. Gra k 4.1.4.2.4. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) Kaynak: TÜİK, 2012 İhracatın ithalatı karşılama oranları incelendiğinde, oranın yıl içerisinde artış ve azalış şeklinde dalgalı bir seyir izlediği görülmektedir. Mayıs 2007-Eylül 2012 tarihleri arasında karşılama oranının ortalama %64 olduğu görülmektedir. 35
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI 5. BÖLGEDE SEKTÖRÜN DURUMU Bölgede imalat sanayide yoğunlaşma katsayısı, uzmanlaşma matrisi ve değişim payı analizine göre öne çıkan sektörlerden ikisi mobilya imalatı ve ağaç ürünleri imalatı sektörleridir. Mobilya imalatı sektörünün bölgesel dağılımına bakıldığında başta İstanbul olmak üzere büyük ve sanayisi gelişmiş kentlerde yoğunlaştığı görülmektedir. TR83 Bölgesi'nin sektördeki payı görece düşüktür. Bölgede orman ürünleri sanayisi hızla gelişmektedir. Bölge ormanlarından tomruk, maden direği, tel direği, sanayi odunu, kağıtlık odun, lif yonga ve yakacak odun imalatında faydalanılmaktadır. Son yıllarda yakacak odun üretiminde giderek düşüş yaşanırken lif-yonga sınıfında artışlar görülmektedir. Samsun ilinde orman ürünleri ve mobilya sanayi küçük orta boy sanayi yığınlaşması göstermiştir. Genel olarak tomruktan kereste işleyen işletmelerin bir şekilde mobilya sektöründe de hizmet verdikleri görülmektedir. DPT ve Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) ortak çalışması olan Türkiye'de Bölgesel Gelişme Politikaları Sektör- Bölge Yığınlaşmaları (2005) raporunda sektörlerin bölgesel düzeyde yoğunlaşmaları, bölgelerin ise kendi içinde sektörel yoğunlaşmaları hesaplanarak bölgeler arası etkileşim ve bölgelerin mukayeseli üstünlükleri belirlenmiştir. Bu çalışmada 2002 yılı genel sanayi işyeri sayımının geçici sonuçları kullanılmıştır. Bu çalışmanın sonuçlarına göre, TR83 Bölgesi'nde imalat sanayi alt sektörlerinden mobilya ve ağaç ürünleri imalatında yoğunlaşma görülmektedir. Yoğunlaşma katsayısı yöntemi ile bölge içinde sektörlerin birbirleri ile kıyaslaması yapılırken genellikle istihdam verileri kullanılmaktadır. Bununla beraber üretim değeri, işletme sayısı, dış 36
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ hesaplanarak sektörlerin karşılaştırması yapılabilir. TÜİK tarafından yayımlanan Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri'nden derlenen, 2008 yılına ait imalat sanayi alt sektörlerinde çalışanların sayıları, yerel birim sayıları, ciro ve ihracat değerleri kullanılarak sektörlerin yoğunlaşma katsayıları hesaplanmıştır. Yoğunlaşma katsayısı tüm göstergeler için 1'den büyük olan sektörler arasında ağaç ve orman ürünleri imalatı bulunmaktadır. Tablo 5.1 TR83 Ormancılık Ürünleri, 2009 Kaynak: Amasya Orman Bölge Müdürlüğü, 2010, (Basılmamış Doküman) 37
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI 5.1 Bölgede Ağaç Ürünleri İhracatı Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat illerini kapsayan TR83 Bölgesi'nin Türkiye ağaç ürünleri ihracatındaki payı yaklaşık %0,9'dur. TR83 Bölgesi 26 bölge arasında en fazla ihracatın yapıldığı 14. Bölgedir. İhracatın büyük çoğunluğu Samsun ilinden yapılmaktadır. Samsun'u sırasıyla Amasya, Çorum ve Tokat takip etmektedir. Gra k 5.1.1. TR83 Bölgesinde Ağaç Ürünleri İhracatının İl Bazında Dağılımı Kaynak: TÜİK, 2012 TR83 Bölgesi'nde yıllara göre ağaç ürünleri ihracatı incelendiğinde 2008 yılında 14 milyon USD olarak gerçekleşen ihracatın 2009 yılından itibaren genel bir düşüş trendine geçmiştir. Türkiye genelinde 2009 yılından sonra ihracat değerleri artarken bölgede ihracat değerlerinin yıllar içinde düşmesi dikkat çekicidir. 38
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Gra k 5.1.2. TR83 Bölgesinde Yıllara Göre Mobilya İhracatı (Milyon USD) TR83 Bölgesi'nden ihracat yapılan ülkeler incelendiğinde en çok ihracat yapılan ülke 1,8 milyon USD ihracat ile Azerbaycan'dır. Bölgeden yapılan toplam ihracatın %24'ü Azerbaycan'a yapılmaktadır. Azerbaycan'ı sırasıyla İran, Samsun Serbest Bölge, Ukrayna, Gürcistan ve Irak takip etmektedir. Gra k 5.1.3. Bölgeden İhracat Yapılan Ülkeler Kaynak: TÜİK, 2012 39
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI 5.2. Bölgede Mobilya İhracatı Bölgenin Türkiye mobilya ihracatındaki payı yaklaşık %0,45'tir. TR83 bölgesi, 26 bölge arasında en fazla ihracatın yapıldığı 17. bölgedir. Bölgeden ihraç edilen ürünler bazında bakıldığında ise mobilya bölgeden en çok ihraç edilen 10. ürün grubudur. Bölgede mobilya ihracatının en fazla yapıldığı il, bölge ihracatının %68,2'sini karşılayan Samsun ilidir. Samsun'u sırasıyla Çorum, Amasya ve Tokat illeri takip etmektedir. Gra k 5.2.1. TR83 Bölgesinde Mobilya İhracatının İl Bazında Dağılımı Kaynak: TÜİK, 2012 2011 yılı itibarıyla Bölgenin mobilya ihracatı bir önceki yıla kıyasla %21 oranında azalarak 9.440.170 USD olarak gerçekleşmiştir. 40
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Gra k 5.2.2. TR83 Bölgesinde Yıllara Göre Mobilya İhracatı (Milyon USD) Kaynak: TÜİK, 2012 TR83 bölgesinden ihraç edilen mobilyaların %15,3'ü Irak'a ihraç edilmektedir. Irak'a yapılan ihracat 1,4 milyon USD civarındadır. Bölgeden ihraç edilen ürünlerin yarısına yakını altı ülkeye ihraç edilmektedir. Bu ülkeler sırasıyla Irak, Azerbaycan, Birleşik Arap Emirlikleri, Bulgaristan, Rusya Federasyonu ve Kazakistan'dır. Gra k 5.2.3. Bölgeden İhracat Yapılan Ülkeler Kaynak: TÜİK, 2012 41
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI 5.3. Bölgede Ağaç Ürünleri İthalatı TR83 Bölgesi'nin ağaç ürünleri ithalatındaki payı yaklaşık olarak %1'dir. TR83 bölgesi, 26 bölge arasında en fazla ithalatın yapıldığı 13. bölgedir. Gra k 5.3.1 TR83 Bölgesinde Ağaç Ürünleri İthalatı (USD) Kaynak: TÜİK, 2013 ISIC=20, Ağaç ve mantar ürünleri (mobilya hariç) Bölgede 2009-2012 aralığındaki ağaç ürünleri ithalatı rakamlarındaki %300'ü geçen artış göze çarpmaktadır. Artışta Samsun limanının dış ticaret konusunda daha etkin kullanılıyor olmasının etkisi vardır. 5.4. Bölgede Mobilya İthalatı Bölgenin mobilya ithalatındaki payı yaklaşık olarak %0,21'dir. TR83 bölgesi, 26 bölge arasında en fazla ithalatın yapıldığı 13. bölgedir. 42
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Gra k 5.4.1. TR83 Bölgesinde İthalatın İl Bazında Dağılımı Kaynak: TÜİK, 2012 2009 krizinin etkisiyle Bölgedeki küçük ve orta ölçekteki rmaların üretimleri azalmış olup talep ithalat yapılarak karşılanmaya çalışılmıştır. Bu durum kriz döneminde ithalatın artmasına neden olmuştur. Gra k 5.4.2. Bölgede Yıllara Göre İthalat (Milyon USD) Kaynak: TÜİK, 2012 43
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI TR83 bölgesinde ithal edilen mobilyaların %48,3'ü Samsun Serbest Bölge'den ithal edilmektedir. Samsun Serbest Bölge'den ithal edilen ürün değeri 1,4 milyon USD civarındadır. Bu durum Samsun Serbest Bölge'de üretim yapan rmanın ürünlerini iç piyasaya satması sebebiyle ortaya çıkmaktadır. Samsun Serbest Bölge'yi Çin ve Endonezya takip etmektedir. Gra k 5.4.3. Bölgeden İthalat Yapılan Ülkeler Kaynak: TÜİK, 2012 İl bazında hangi ülkelerden en fazla ithal ürün alındığı incelendiğinde ise Amasya ve Çorum Çin'den, Samsun ise Samsun Serbest Bölge'den ithal ürün alımı yapmaktadır. 5.5. Bölgede İşyeri Sayısı ve İstihdam 2010 yılı SGK kayıtlarına göre Türkiye'de ağaç ve ağaç ürünleri imalatında faaliyet gösteren işyerlerinin %2,99'u Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat illerini kapsayan TR83 Bölgesinde faaliyet göstermektedir. 44
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Tablo 5.5.1. TR83 Bölgesi'nde Ağaç ve Ağaç Ürünleri İmalatında Faaliyet Gösteren İşyeri Sayısı Kaynak: SGK,2010 Bölgede faaliyet gösteren 326 işyerinin % 38,6'sı Samsun'dadır. İşyeri sayısı bakımından Samsun'u sırasıyla Tokat, Çorum ve Amasya takip etmektedir. 45
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Ağaç ve ağaç ürünleri imalatı alanında Türkiye'de istihdam edilen sigortalı çalışan sayısının %3,4'ü bölgede istihdam etmektedir. Tablo 5.5.2. TR83 Bölgesi'nde Ağaç ve Ağaç Ürünleri İmalatında Çalışan Sigortalı Sayısı Kaynak: SGK, 2010 Bölgede ağaç ve ağaç ürünleri imalatında çalışan 2084 kişinin %47'si Samsun'da istihdam edilmektedir. Samsun'u sırasıyla Tokat, Çorum ve Amasya takip etmektedir. 46
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Gra k 5.5.3. TR83 Bölgesi'nde Mobilya İmalatında Çalışan Sigortalı Sayısının İl Bazında Dağılımı 2010 yılı SGK Kayıtlarına göre Türkiye'de mobilya imalatında faaliyet gösteren işyerlerinin %3,2'si TR83 bölgesinde faaliyet göstermektedir. Tablo 5.5.4. TR83 Bölgesi'nde Mobilya İmalatında Faaliyet Gösteren İşyeri Sayısı Kaynak: SGK, 2010 47
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Bölgede, 477 işyeri mobilya imalatında faaliyet göstermektedir. Faaliyet gösteren rmaların %60,2'si Samsun'da faaliyet göstermektedir. İşyeri sayısı bakımından Samsun ilini Tokat, Çorum ve Amasya illeri izlemektedir. Gra k 5.5.5. TR83 Bölgesi'nde Mobilya İmalatında Faaliyet Gösteren İşyerleri Sayısının İl Bazında Dağılımı Kaynak: SGK, 2010 Mobilya imalatı alanında Türkiye'de istihdam edilen sigortalı çalışan sayısının %2,4'ü bölgede istihdam edilmektedir. Bölgede mobilya imalatında toplam 2.369 kişi sigortalı olarak çalışmaktadır. Tablo 5.5.6. TR83 Bölgesi'nde Mobilya İmalatında Çalışan Sigortalı Sayısı Kaynak: SGK, 2010 48
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Bölgede mobilya imalatı alanında çalışan 2.369 kişinin %50,7'si Samsun ilinde istihdam edilmektedir. Samsun ilini sırasıyla Amasya, Tokat ve Çorum illeri izlemektedir. Gra k 5.5.7. TR83 Bölgesi'nde Mobilya İmalatında Çalışan Sigortalı Sayısının İl Bazında Dağılımı Kaynak: SGK, 2010 Bölgede işyeri başına düşen sigortalı işçi sayısı incelendiğinde en yüksek oran işyeri başına 11,8 sigortalı çalışan ile Amasya ilidir. Bu oran Türkiye ortalaması olan işyeri başına 6,33 sigortalı çalışanın üzerindedir. Bölgede Türkiye ortalaması üzerinde bir değere sahip olan tek il Amasya'dır. Amasya ilini işyeri başına düşen kişi sayısı 4,4 ile Tokat, 4,2 ile Samsun ve 3,3 ile Çorum illeri takip etmektedir. Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat ilerindeki Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüklerinden alınan verilere göre; müdürlüklere kayıtlı işletme sayısı; Amasya'da 153; Çorum'da 30; Samsun'da 77; Tokat'ta 39'dur. Bu sektörde illerdeki istihdam sayısı sırasıyla 574; 445; 1246 ve 505'tir. Ancak Esnaf ve Sanatkârlar Odası, Ticaret ve Sanayi Odası, Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verileri farklılık gösterebilmektedir. Bu nedenle, birçok sektörde de görülebilen farklı kurumlarda farklı verilerin varlığı ortaya çıkmaktadır. 49
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI 6. SEKTÖRDE GÜNCEL GELİŞMELER Mobilya sektörü yeniliklere açık, ihracatını sürekli arttıran bir sektördür. Sektörde hem Türkiye'de hem de bölgede çeşitli çalışmalar yapılarak ihracat, kalite ve hizmet arttırılmaya çalışılmaktadır. Türk Mobilya Sektörü, iç piyasada yüzde 15 küçülmesine rağmen ihracatını bir önceki yıla göre yüzde 20 oranında arttırmış ve rotayı Ortadoğu, Orta Asya ve Afrika'ya çevirmiştir. Sektör 2012 yılının ilk 9 ayında en fazla ihracatı Irak'a gerçekleştirirken, ikinci sırada Libya yer almıştır. Libya geçen yılın ilk 9 ayında 7,5 milyon USD ihracat yaparken, bu yılın aynı döneminde ihracat yaklaşık %800 artarak 113 milyon USD seviyesine yükselmiştir. Yeni pazarlara açılma hede nde olan mobilya sektörünün sıradaki hede ise Angola'dır. Tasarım odaklı büyüme hede koyan Türkiye Mobilya Sanayicileri Derneği (MOSDER), 2012 yılı içerisinde ihracatta 2 milyar dolar sınırının geçilmesini hede emektedir. Bu hedefe ulaşmada, T.C. Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü'nün 2010/8 sayılı Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi hakkındaki tebliğle verdiği yüzde 75'lik teşvik desteğinin payı büyüktür. T.C. Ekonomi Bakanlığı'nın mobilya sektörüne verdiği teşvik ile hedef ülkeler ile irtibata geçilmekte ve iş ortaklıkları kurulmaktadır. Teşvik sayesinde ülkeler ile ikili ilişkiler rahatça kurulmakta bu durum da ihracatın artış hızını arttırmaktadır. Tebliğ haricinde, MOSDER'in İstanbul İhracatçı Birlikleri ile gerçekleştirdiği Kenya, Hindistan ve Güney Afrika ziyaretlerinde amaçlanan bu ülkelere ihracatı arttırmaktır. Ziyaret sonrası, Kenya ile yapılan ihracat %111, Hindistan ile yapılan ihracat %76, Güney Afrika ile yapılan ihracat %37 artış göstermiştir. 50
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ), Türkiye'nin mobilya merkezi olarak bilinen Kayseri'ye kuracağı Mobilyakent in temelini atmıştır. Proje, 20 Haziran 2012'de 114 milyon 938 bin liraya ihale edilmiştir. 750 bin metrekare arazi üzerine inşa edilecek Mobilyakent projesi kapsamında 688 işyerinin temeli atılacaktır. Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak nanse edilen ve Ekonomi Bakanlığı'nca yürütülen KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi kapsamında Samsun'da öne çıkan sektörlerden biri olmuştur. 2012 yılı içerisinde sektörle ilgili çok detaylı bir rapor hazırlanacaktır. Afet riski altındaki alanların dönüşümünü kapsayan Kentsel Dönüşüm Projesi, yılın ilk yarısında inşaat sektörünü hareketlendirmiştir. İnşaat ve mobilya sektörünün birbirinin tamamlayıcısı durumunda olması nedeniyle artan inşaat sektörü yatırımları, mobilya sektöründe de önemli gelişmelerin olmasını sağlayacaktır. Kentsel Dönüşüm sektördeki satışları da istihdamı da artıracaktır. 7. SEKTÖRÜN GZFT'SİNE YÖNELİK DEĞERLENDİRME Fırsatlar: Ekonomi Bakanlığı'nın 2010/8 sayılı Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi hakkındaki tebliğle verdiği yüzde 75'lik teşvik desteği Küreselleşme ile mobilya tüketimindeki artış Markalaşmış ürünlerin artması Büyük ölçekli rmalar tarafından yapılan Ar-Ge yatırımlarının artması Mobilya sektörünün tasarım odaklı büyümeyi hede emesi Artan otomasyon 51
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI Sektörün gelişime açık olması Tehditler: Hammadde sıkıntısı Enerji maliyetlerinin çok yüksek olması Taşıma maliyetlerinin çok yüksek olması Kali ye eleman yetiştirilmemesi Tasarım eksikliği Küresel ve ulusal ekonomik durgunluklar Çin ve Uzakdoğu ülkelerindeki ucuz işgücü Çin'deki büyük ölçekli mobilya üreticileri Güçlü Yönler: Yüksek işgücü potansiyeli Fuar çalışmalarının artması Modern teknoloji ile üretim yapan orta ve büyük ölçekli rmaların sayısının giderek artması Malzeme ve ürün çeşitliliğinin yüksek olması Markalaşma çalışmalarına ağırlık verilmesi Üretim potansiyeli ve üretim ağı Hedef pazarlarla ikili ilişkilerin ve tanıtım faaliyetlerinin artırılması Zayıf Yönler: Kali ye eleman eksikliği Sektörde küçük ve orta ölçekli işletmelerin sayısının yüksek olması Tasarım çalışmalarının istenilen düzeyde olmaması Sektörde aile işletmelerinin sayısının fazla olması Satış sonrası hizmet eksikliği Mesleki eğitim yetersizliği Kayıt dışı ticaretin yüksek olması 52
AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜ 8.AĞAÇ ÜRÜNLERİ VE MOBİLYA SEKTÖRÜYLE İLGİLİ GÖRÜŞMELER Bölgede ağaç ürünleri ve mobilya sektörüyle ilgili özel sektör, kamu sektörü ve sivil toplum kuruluşları yetkilileriyle yapılan yüz yüze görüşmeler neticesinde edinilen bilgiler, bu bölümde derlenmiştir. Hammadde durumu Mevcut sektörde hammadde sıkıntısı bulunmamaktadır. Tomruk ve kereste, özellikle Kastamonu'dan elde edilmektedir. Yurt dışından çam ve ladin ağacından kereste temin edilmektedir. Son yıllarda ağaç yerine daha çok MDF kullanılmaya başlanmıştır. Önceki yıllarda sunta kaplama yapılırken şu anda modüler mobilyacılık ön plandadır. İç-dış piyasadaki ticari durum Sektördeki rmaların çoğunluğu küçük boyutlu rmalardan oluşmaktadır. Bu rmaların çoğunluğu iç pazarda çalışmakta olup özellikle bölge içinde ticari ilişkilerini sürdürmektedir. Kurumsallaşmasını tamamlayan rmalar, ihracata yönelmektedir. Üretilen ürünlerin kalitesi, müşteri kitlesine göre değişmektedir. Alt, orta ve üst seviye müşteriler için, çeşitli kalitelerde ürünler üretilebilmektedir. Bu kapsamda Çin veya diğer ülkelerin sektörde olumsuz etkileri görülmemektedir. Tasarım, sektörde önemli bir problem olarak görülmemektedir. Taşımacılık durumu Taşımacılık, sektörde önemli bir problem olarak görülmektedir; rmalar, siparişlerini tek başlarına göndermek istedikleri zaman maliyet yükselmektedir; birçok rmanın anlaşıp siparişlerini bir arada 53
ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI g ö n d e r e b i l m e d u r u m u d a i ş b i r l i ğ i e k s i k l i ğ i y ü z ü n d e n gerçekleşememektedir. Büyük rmalar kendi ürünlerini taşıma loları ile sağlayabilmektedir. Ayrıca dolaylı vergilerin enerji ve yakıt yatlarını etkilemesi, özellikle kara taşımacılığının pahalanmasına sebebiyet vermektedir. Finansal destekler KOBİ İşbirliği Kümelenme Projesi kapsamında Samsun'un önde gelen sektörlerinden biri olarak seçilen mobilya sektöründe ihtiyaç ve tedarik analizi çalışması yapılmaktadır. Talep eden rmalarla beraber bir URGE projesi uygulanması planlanmaktadır. Yine Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası tarafından verilen destekle Ondokuzmayıs Üniversitesi ile beraber rmaların sorunları belirlenmekte ve yol haritası hazırlanmaktadır. Sektörde, özellikle makine alımı, kurumsallaşma, ihracat ve insan kaynakları kapasitesinin artırılması konularında nansal desteklere başvuru mevcuttur. Personel durumu Sektörde kali ye eleman eksikliği çekildiği görülmektedir. Üretimde özellikle CNC ve ağaç işleme operatörlerinin eksikliği ön plana çıkmaktadır. İŞKUR ile eksik görülen alanlarda meslek edindirme kursları açılsa da bu kurslara büyük bir rağbet görülmemektedir. Meslek lisesi mezunları, atölyede çalışmayı tercih etmemektedir. Yeni işe başlayan personel, asgari ücret civarında almakla beraber yıllar içerisinde ücret artış göstermektedir. Meslek liselerinin ihtiyaçlarının giderilmesi (öğretmen, donanım, vb) önem taşımaktadır Veri durumu Sektörde kayıtlı rmaların ayrı ayrı kurumlara kayıtlı olması (Esnaf ve Sanatkârlar Odası; Ticaret ve Sanayi Odası, Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, vb), sağlıklı bir sektör envanterine ulaşılamamasını sağlamaktadır. Bu kapsamda önümüzdeki dönemde bu veritabanının 54