T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Dairesi Başkanlığı

T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Yaban Hayatı Dairesi Başkanlığı Türkiye Ulusal Halkalama Programı Raporu 2012

KUŞ HALKALAMA Kuşların bireysel olarak tanınmasını, gerektiğinde morfometrik ve diğer ölçümlerin yapılmasını sağlamak amacıyla kuşun yakalanıp tür, yaş ve cinsiyet gibi bilgilerinin kayıt edildikten sonra halkanın, kuşun bacak ya da bacaklarına takılması işlemine halkalama adı verilir. Halkaların üzerinde ülkelere özgü sabit bir adres ve her birey için farklı bir kod numarası vardır. Kod numarası kuşların bireysel olarak tanınmasını, adresler ise tekrar yakalanan ya da ölü bulunan halkalı bir kuşun halkalanma bilgilerine ulaşılabilmesini sağlar. Bu adres sayesinde kuş ölü bulunduysa halkası, canlı olarak tekrar yakalandıysa kuşla ilgili bilgiler halkalandığı merkeze ulaştırılır ve kuşun nerede, ne zaman halkalandığı öğrenilir. Halkalama çalışmaları, kuşların yaşamları ile ilgili birçok bilinmezi ortaya çıkarmak üzere tüm dünyada yüzyılı aşkın bir süredir uygulanan yaygın bir yöntemdir. Bu yöntemle, temelde kuşların göçleri (kuş türlerinin göç stratejileri, konaklama, kışlama ve üreme alanları, göç takvimleri, fizyolojileri) ve popülasyon dinamikleri (kaç yıl yaşadıkları, üreme başarıları, hayatta kalma başarıları, ilk üreme yaşları, kaç yaşına kadar üremeye devam ettikleri, genç bireylerin dağılma oranları) araştırılmaktadır. Ayrıca, tüm dünyada standart yöntemlerle yapılan ve her yıl tekrarlanan halkalama çalışmaları ile kuş popülasyonlarındaki değişimler takip edilebilmekte ve türlerin korunmasına yönelik kararlar alınabilmektedir. Özellikle göçmen kuşlarla ilgili koruma çalışmaları açısından, türlerin ya da popülasyonların üreme, konaklama, kışlama alanlarıyla ilgili bilgiler ve popülasyonların hayatta kalma başarıları ile ilgili veriler büyük önem taşmaktadır. ULUSAL HALKALAMA PROGRAMI Türkiye genelinde yapılan halkalama ve markalama çalışmalarının tamamına Ulusal Halkalama Programı denir. Ulusal düzeyde bir halkalama programı için girişimler, Kuş Araştırmaları Derneği (KAD) tarafından Mayıs 2001 de başlatılmış ve ODTÜ Biyoloji Bölümü ile işbirliği içinde ODTÜ kampüsünde deneme amaçlı halkalama çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Mart 2002 de ise Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKGM), ODTÜ Biyoloji Bölümü ve KAD arasında imzalanan işbirliği protokolü ile UHP başlamıştır. Sonraki süreçte yeni istasyonlar ve tür bazlı çalışmalarla UHP nin kapsamı genişlemiş, birçok üniversite ve Sivil Toplum Kuruluşu UHP çatısı altında toplanmıştır. 2011 yılında UHP de, yapılan çalışmaların düzenlenmesi, genişletilmesi ve eşgüdüm içerisinde yürütülmesi için yeni bir düzenlemeye gidilmiştir. Türkiye'de halkalama çalışmalarının eşgüdüm içerisinde yürütülmesini sağlamak amacıyla UHP kapsamında; Halkalama ile ilgili genel esasların belirlenmesi, Halkalama yapacak kişilerin lisanslarının bir merkezden verilmesi, Bütün halkalama çalışmalarında standart halkaların kullanılması, Halkalama çalışmalarının aynı standartlarda yapılması, Geri bildirimlerin bir merkezden yapılması, Halkalama sürecinde üretilen temel bilgilerin bir merkezde toplanması, gibi konularda çalışmalar yapılmaktadır. Halkalama ve markalama çalışmalarını yürüten bütün kurumlar UHP'nin doğal üyesidir. UHP Yürütme Komitesi, UHP kapsamında yürütülecek çalışmaları değerlendirmek, halkalama ve markalama ile ilgili konularda görüş oluşturmak üzere kurulmuştur. Bu

komite, Orman ve Su İşleri Bakanlığı ve Türkiye de düzenli olarak halkalama ve markalama yapan Üniversite ve STK kuruluşları temsilcilerinden oluşmaktadır. KUŞ HALKALAMA ÇALIŞMALARI 100 yıldan fazla bir süredir birçok ülkede milyonlarca kuş, halkalama yöntemiyle araştırılmaktadır. Kuş halkalama, kuşlara zarar vermeyen çok ince ağlarla kuşları yakalayıp, her birinde özgün bir numara olan ve kimlik niteliği taşıyan, hafif, paslanmaz, alüminyum halkaları kuşların bacağına takılması ve kuşun serbest bırakılması işlemlerinden oluşmaktadır. Üzerinde kuşun halkalandığı ülkenin adını ve ülke halkalama merkezinin adresini taşıyan bu halkalar, halkalı bir kuş tekrar yakalanırsa veya ölüsü bulunursa, kuşun nereden geldiğini göstermekte ve zaman içerisinde ağırlık ve yağ oranındaki değişimleri gözleme olanağı oluşmaktadır. Göçmen kuşların fizyolojik yapılarının bu yöntemlerle öğrenilmesi, uzun göçlerin nasıl tamamlandığının anlaşılmasını sağlamaktadır. Halkalama çalışmalarının en önemli amaçları, bölgeden göç eden kuşların tür ve göç yönlerini tespit etmek, sayılarındaki değişiklikleri takip etmek, Türkiye de uzman halkacıların sayısını arttırmak ve gerek yöre halkı gerekse Türkiye nin dört bir yanından gelen öğrencilere kuşlara yönelik çevre eğitimi vermektir. Halkalama çalışmaları halkalama istasyonlarında yürütülmektedir. İstasyonlarda tür tanımı, kuşları halkalama (kimlik), cinsiyet ve yaş belirleme, kanat ve kuyruk ölçümleri, ağırlık ve yaş oranı, tüy değişme durumu ve yön bulma deneyleri yapılmakta ve başta okul çocukları olmak üzere ziyaretçi eğitimleri gerçekleştirilmektedir. 2012 yılında halkalama çalışmaları Cernek, Kuyucuk ve Aras olmak üzere üç istasyonda gerçekleştirilmiştir. Halkalama sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 1). 2012 yılında en faz kuş Aras istasyonunda halkalanmıştır. Her üç istasyonda toplam 138 türden 14541 birey halkalanmıştır. Tablo 1. 2012 yılında halkalama çalışması yapılan istasyonlar, halkalanan tür ve birey sayıları İlkbahar Sonbahar İstasyon adı Tür sayısı Birey sayısı Tür sayısı Birey sayısı Halkalanan toplam birey sayısı Cernek 50 740 69 5057 5797 Kuyucuk 34 790 - - 790 Aras 85 3836 101 4118 7954 Toplam 14541 CERNEK HALKALAMA İSTASYONU Cernek Halkalama İstasyonu 2002 yılı ilkbahar göç döneminden bu yana her ilkbahar ve sonbahar göç döneminde Kızılırmak Deltası Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda kuş halkalama çalışmalarını gerçekleştirmektedir. 2002 2012 yılları arasında toplam 24 dönem boyunca Cernek Halkalama İstasyonunda lisanslı usta halkalamacılar ve gönüllülerin katılımıyla gerçekleştirilen çalışmalar Ondokuz Mayıs Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonunca finansal olarak desteklenmiştir.

Alan Tanımı Halkalama çalışmaları Kızılırmak Deltası nda yürütülmektedir. Kızılırmak Deltası; Samsun ilinde Kızılırmak ın denize döküldüğü yerde, Ondokuzmayıs, Bafra ve Alaçam ilçeleri sınırlarında kalan kısmıdır. Alan yaklaşık 56000 ha büyüklüğündedir. Deltanın her iki yakasında deniz kıyısına paralel olarak uzanan sulak alanlar bulunmaktadır. Bunlardan doğuda olanı irili ufaklı birçok göl ve çevresindeki sazlık-bataklık arazileri barındıran yaklaşık 10 000 ha büyüklüğündeki Bafra Balık Gölleri dir. Batı yakasında ise çevresi sazlık ve bataklık alanlardan oluşan 1400 ha büyülüğündeki Karaboğaz Gölü bulunmaktadır. Deltada tarım alanları dışında tatlı ve hafif tuzlu göller, çorak adalar, kuru ve su basar çayırlar, sazlıklar, çamur düzlükleri ve kumul şeridi de bulunmaktadır. Kızılırmak Deltası, Türkiye nin Karadeniz kıyılarındaki doğal özelliklerini kısmen koruyabilmiş en büyük sulak alandır. Deltada bugüne kadar yapılan gözlemler sonucunda 342 kuş türü saptanmıştır. Kızılırmak Deltası, Batı Palearktik bölge kuşlarının % 40 nın, Türkiye kuşlarının ise % 73 ünü içermektedir. Deltada yaklaşık 150 kuş türünün ürediği tespit edilmiştir. Halkalama çalışmaları Cernek Gölü nün doğu yakasında, Karadeniz ile göl arasında kalan kıyı kumul vejetasyonunun hakim olduğu alanda yapılmıştır. Ağlar, kuşları en yüksek oranda yakalayabileceğimiz şekilde, çalılara paralel olarak kurulmuştur. Bitki örtüsü olarak çalı katının hakim olduğu alanda Hippophae rhamnoides, Laurus nobilis, Arbutus unedo, Rubus sanctus, Myrtus communis, Ficus carica, Ligustrum vulgare, Crataegus monogyna türleri ağırlıklı olarak yer almaktadır. Otsu vejetasyon Euphorbia türleri açısından zengin olup Pancraetium maritimum, Verbascum sp. ve Cyperus capitatus türlerinden oluşmaktadır. Halkalama çalışmaları lisanslı usta halkalamacılar tarafından 19 Mart 25 Mayıs 2012 ve 15 Ağustos 26 Ekim 2012 tarihleri arasında, SEEN (South-east Bird Migration Network- Güneydoğu Kuş Göç Ağı) standartlarına göre gerçekleştirilmiştir. SEEN standartları gereğince istasyonumuzda standart olarak uygulanan halkalama aşağıda belirtilen aşamalardan oluşmaktadır: 1- Ağların kurulması 2- Ağlardan kuş çıkartılması ve istasyona getirilmesi 3- Halkalama 3.1. Tür teşhisi 3.2. Halkanın takılması 3.3. Yaş tayini 3.4. Cinsiyet tayini 3.5. Yağ skoru tayini 3.6. Kas skoru tayini (bazı türlerde) 3.6. Kanat formülü ölçümü 3.7. Kanat uzunluğu ölçümü 3.8. Kuyruk uzunluğu ölçümü 3.9. Ekstra ölçümler (tarsus, notch, tırnak, gaga vb.) 3.10. Ağırlık ölçümü

3.11. Serbest bırakma Halkalama çalışmaları süresince 17 adet 7 metrelik, 16x16 mm göz aralığına sahip 14 adet 12 metrelik ağ ve 25x25 mm göz aralığına sahip 1 adet 14 metrelik ağ olmak üzere toplamda 32 sis ağı kullanılmıştır. Göç dinamiğini takip edebilmek için her yıl ağlar aynı sayıda aynı noktaya konulmuştur. 2012 yılı sonbahar göç döneminde konaklama alanı değiştiğinden ağlar, eski konumundan yaklaşık 500 metre mesafedeki benzer bir habitata sahip alana taşınmıştır. Sonuçlar 2012 yılında yapılan halkalama çalışmaları sonucunda; ilkbahar döneminde 50 türden 740 kuş, sonbahar döneminde ise 69 türden 5057 kuş, toplamda 5797 kuş halkalanmıştır (Tablo 3). Kullanılan Halka Serileri 2012 yılında istasyonda kullanılan halka ve serileri aşağıda verildiği gibidir (Tablo 2). Tablo 2. Cernek istasyonunda kullanılan halka ve serileri 2012 İLKBAHAR 2012 SONBAHAR JB 15964-16397 JB 16398 19825 RA 30848-30985 RA 30986 31700 DA 06272-06334 RA 31801 32139 HA 13867-13934 HA 13935 14000 FA 10184-10204 HA 16801 16976 FS 01549-01551 FA 10208 10338 YH 01012-01021 DA 06335 06437 CA 00191-00195 DS 00138 00139 BA 00062-00063 YH 01022 01099 AU 00395 CA 00196 00199 CA 01001 01004 FS 01552 01553 BA 00064 00068 YE 00310 00314 CS 00477-00480 Cernek Halkalama İstasyonunda 2012 yılında en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla ilkbahar döneminde; Erithacus rubecula (181 birey), Phylloscopus collybita (72 birey), Sylvia atricapilla (71 birey), Phylloscopus trochilus (57 birey), Turdus merula (44 birey), Sylvia

borin (33 birey), Passer hispaniolensis (31 birey), Fringilla coelebs (26 birey), Hirundo rustica (22 birey) ve Passer domesticus (20 birey); sonbahar döneminde ise Sylvia borin (852 birey), Sylvia atricapilla (834 birey), Erithacus rubecula (532 birey), Phylloscopus trochilus (473 birey), Sylvia communis (289 birey), Phylloscopus collybita (288 birey), Ficedula parva (257 birey), Muscicapa striata (213 birey), Phoenicurus phoenicurus (174 birey) ve Sylvia curruca (142 birey) dir. ARAS KUŞ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM İSTASYONU 40º07 Kuzey; 43º35 Doğu koordinatlarında bulunan Aras istasyonu 2006 yılının sonabahar göç döneminden itibaren ilkbahar ve sonbahar aylarında düzenli halkalama yapmaktadır. KuzeyDoğa Derneği nin yürüttüğü projeye, Kafkas Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Stanford Üniversitesi ve Iğdır İl Çevre Ve Orman Müdürlüğü destek vermektedir. 2006-2008 yılları arasında yapılan çalışmalarda 145 türden 16196 kuş halkalanmıştır. 2012 yılında gerçekleştirilen halkalama çalışmaları; Orman ve Su İşleri Bakanlığı- Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nün izniyle, Türkiye halkalama koordinatörü Doğa Araştırmaları Derneği nin temin ettiği halkalarla ve Kars Kafkas Üniversitesi Kuş Bilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi ve Kuzeydoğa Derneği işbirliğiyle, Utah Üniversitesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç Dr. Çağan H. Şekercioğlu ve Kafkas Üniversitesi Biyoloji Bölümü Doç. Dr. Mehmet Ali Kırpık ın gözetiminde gerçekleştirilmiştir. Alan Tanımı İstasyon, 1059 m yükselikliğinde Aras Nehri'nin kuzey kıyısında, Iğdır'ın Tuzluca ilçesine bağlı Yukarı Çıyrıklı köyünün 300 metre uzağında, nehir ile köyün meyve bahçeleri ve merasının arasındaki sulak alanda kurulmuştur. Aras Nehri'nden bir setle ayrılan alanda, küçük göletler, söğüt ve ılgın ağaçları mevcuttur. Zeminin çamurlu olmayan kısmı kireçli topraktır. İstasyonun içinde olduğu vadi çoğunlukla çorak ve bitki örtüsünden mahrum olduğu için, istasyon göçmen ve üreyen kuşlar için çok önemli bir konaklama, beslenme, dinlenme ve üreme noktasıdır. Alanın herhangi bir koruma statüsü bulunmamaktadır. Sonuçlar Halkalanan toplam kuş sayısı : 7954 Halkalanan toplam kuş türü sayısı : 115 Kullanılan ağ türü : Japon ağları Kullanılan ağ sayısı ve uzunluğu : 50 adet ağ ve 504 metre Aras Kuş Halkalama İstasyonu nda 2012-Sonbahar döneminde 85 türden 3836; 2012-ilkbahar döneminde 101 türden 4118 kuş halkalanmıştır (Tablo 3). Önceki yıllardan farklı olarak 2012 yılında Aras Halkalama İstasyonu nda ilk defa Çulluk (Scolopax rusticola), Derekuşu (Cinclus cinclus), Çam Baştankarası (Parus ater), Ketenkuşu (Carduelis cannabina), Yeşil arıkuşu (Merops persicus), Çalı bülbülü (Cercotrichas galactotes), Küçük Mukallit (Hippolais caligata), Kaya Sıvacısı (Sitta neumayer ), Kaya Kirazkuşu (Emberiza cia) ve bir atmaca türü olan Şikra (Accipiter badius) halkalandı. Böylelikle Aras Kuş Araştırma ve Eğitim Merkezi nde 2006 yılından bu yana 167 türden 40 bin kuş halkalanmıştır ve alandaki gözlem kayıtları ile birlikte toplam 240 kuş türü kaydedilmiştir. Aras Halkalama İstasyonunda 2012 yılında en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla ilkbahar döneminde; Hirundo rustica (836 birey), Phylloscopus collybita (397 birey), Phylloscopus

trochilus (380 birey), Riparia riparia (241 birey), Emberiza citrinella (157 birey), Luscinia svecica (144 birey), Sylvia borin (144 birey), Hippolais pallida (108 birey), Acrocephalus schoenobaenus (107 birey) ve Acrocephalus scirpaceus (105 birey), sonbahar döneminde ise; Phylloscopus collybita (457 birey), Luscinia svecica (361 birey), Acrocephalus palustris (283 birey), Sylvia borin (267 birey), Hirundo rustica (240 birey), Phoenicurus phoenicurus (238 birey), Phylloscopus lorenzii (191 birey), Sylvia communis (140 birey) ve Lanius collurio (125 birey) dir. KUYUCUK KUŞ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM MERKEZİ 40º 45' K, 043º 27' D koordinatlarında bulunan kuyucuk istasyonu 2007 yılının sonbahar göç döneminde çalışmaya başlamıştır. 2008 yılında ilkbahar ve sonbaharda kısa süre çalışan istasyonda 2009 yılı sonbahar göç döneminde tam sezon halkalama yapılmıştır. KuzeyDoğa derneğinin yürüttüğü projeye, Kafkas Üniversitesi Biyoloji Bölümü, Stanford Üniversitesi, Kars İl Şube Müdürlüğü (Doğa Koruma ve Milli Parklar) destek vermektedir. İstasyon, 219 hektar büyüklüğündeki Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ve RAMSAR alanı olan Kuyucuk Gölü'nün kuzey kıyısında, Kars'ın Arpaçay ilçesine bağlı Kuyucuk köyünün 2 km uzağında, eski Kars-Akyaka yolu yakınındaki mera arazisinin üzerinde kurulmuştur. Alan Tanımı: Kuyucuk, deniz seviyesinden 1627 m yükseklikte, maksimum 13 m derinlikte, küçük pınarlar ve derelerle beslenen bir tatlısu gölüdür. Gölün icindeki Potamogeton sucul bitkileri ile göl çevresindeki Phragmites australis sazlıkları, aşırı otlatma nedeniyle yok olmaya yüz tutmuştur. Hububat tarlaları ve meralardan oluşan gölün çevresi, çoğunlukla çıplak ve bitki örtüsünden mahrum olduğu için, göl göçmen kuşlar için çok önemli bir konaklama noktasıdır. Gölde 212 kuş türü kaydedilmiştir ve sonbahar göçü esnasında 20.000 den fazla angıt (Tadorna ferruginea) sayılmıştır. 2007-2008 yılları arasında yapılan çalışmalarda 83 türden 2253 kuş halkalanmıştır. 2006 yılından bu yana Aras ve Kuyucuk Kuş Halkalama İstasyonlarından da halkalanan kuşlar, şimdiye kadar Güney Kıbrıs, Macaristan, Ukrayna ve Zambiya ve Rusya da başka kuş araştırmacıları tarafından yakalanmıştır. Aynı şekilde, İsrail, Rusya ve Güney Afrika da halkalanan kuşlar ise Aras Kuş Araştırma ve Halkalama İstasyonu nda yeniden yakalanmıştır. Merkezde halkalanan kuşların 3 kıtadaki ülkelerden geri bildiriminin gelmiş olması, 6 yıldır çalışılan bölgede olan Aras Vadisi nin hem kuşlar hem de uluslararası göç yolları konusunda ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. KuzeyDoğa Derneği ve Kafkas Üniversitesi nin bilimsel çalışmaları ile, Türkiye nin 469 kuş türünün yarısından fazlası bu alanda kaydedilmiştir. Sonuçlar İstasyon İsmi Koordinatlar Kullanılan ağ türü : Kuyucuk Kuş Halkalama İstasyonu : 40 45 Kuzey 43 27 Doğu : Japon ağları Kullanılan ağ sayısı ve uzunluğu : 18 adet ağ ve 216 metre Kuyucuk Halkalama İstasyonu nda 34 türden 790 kuş halkalanmıştır (Tablo 3). Kuyucuk Halkalama İstasyonunda 2012 yılı ilkbahar göç döneminde en çok halkalanan ilk 10 tür sırasıyla; Riparia riparia (418 birey), Sturnus vulgaris (154 birey), Motacilla flava (49 birey), Acrocephalus schoenobaenus (27 birey), Hirundo rustica (23 birey), Apus apus (18

birey), Milliaria calandra (16 birey), Acrocephalus scirpaceus (15 birey), Sturnus rosseus (10 birey) ve Charadrius hiaticula (8 birey) dir. Tablo 3. Cernek, Aras ve Kuyucuk istayonlarında halkalanan kuş türleri ve birey sayıları Cernek Aras Kuyucuk No Bilimsel adı Türkçe adı İlkbahar Sonbahar İlkbahar Sonbahar İlkbahar 1 Accipiter badius Şikra 1 2 Accipiter nisus Atmaca 4 1 7 2 3 Accipiter brevipes Yaz atmacası 1 5 4 4 Acrocephalus agricola Doğu kamışçını 13 2 5 Acrocephalus arundinaceus Büyük kamışçın 19 101 42 2 6 Acrocephalus dumetorum Kuzey çıvgını 2 7 Acrocephalus melanopogon Bıyıklı kamışçın 16 75 8 Acrocephalus palustris Çalı kamışçını 3 34 23 283 5 9 Acrocephalus schoenobaenus Kındıra kamışçını 2 107 6 27 10 Acrocephalus scirpaceus Saz kamışçını 4 59 105 90 15 11 Aegithalos caudatus Uzun kuyruklu baştankara 3 12 Actitis hypoleucos Dere düdükçünü 4 1 13 Alauda arvensis Tarlakuşu 7 14 Alcedo atthis Yalıçapkını 11 72 22 20 15 Anthus spinoletta Dağ incirkuşu 4 16 Anthus trivialis Ağaç incirkuşu 2 8 4 33 17 Apus apus Ebabil 18 18 Asio otus Kulaklı orman baykuşu 2 3 19 Buteo buteo Şahin 2 20 Calandrella brachydactyla Bozkır toygarı 1 21 Calandrella rufescens Çorak toygarı 2 22 Calidris minuta Küçük kumkuşu 7 23 Caprimulgus europeus Çobanaldatan 1 4 7 14 24 Carduelis cannabina Ketenkuşu 3 2 25 Carduelis carduelis Saka 20 6 26 Carduelis chloris Florya 1 27 Carduelis spinus Karabaşlı ispinoz 20 1 28 Carpodacus erythrinus Çütre 1 37 10 29 Cercotrichas galactotes Çalı bülbülü 1 1 30 Cettia cetti Kamış bülbülü 13 80 31 58 31 Charadrius dubius Küçük halkalı cılıbıt 1 32 Charadrius hiaticula Halkalı cılıbıt 8 33 Chlidonias hybridus Bıyıklı sumru 2 34 Chlidonias leucopterus Akkanatlı sumru 6

Tablo 3 ün devamı 35 Corvus frugilegus Ekin kargası 2 36 Corvus monedula Küçük karga 1 37 Cinclus cinclus Derekuşu 3 38 Circus aeruginosus Saz delicesi 1 39 Circus macrourus Bozkır delicesi 1 40 Coccothraustes coccothraustes Kocabaş 3 2 41 Coracias garrulus Gökkuzgun 4 3 42 Coturnix coturnix Bıldırcın 2 2 43 Cuculus canorus Guguk kuşu 1 7 16 8 44 Delichon urbica Ev kırlangıcı 4 4 45 Dendrocopos syriacus Alaca ağaçkakan 4 8 46 Emberiza cia Kaya kirazkuşu 1 47 Emberiza citrinella Sarı kirazkuşu 4 157 14 48 Emberiza hortulana Kirazkuşu 1 8 6 49 Emberiza leucocephalos Akbaşlı çinte 3 50 Emberiza melanocephala Karabaşlı kirazkuşu 1 8 3 51 Erithacus rubecula Kızılgerdan 181 532 86 59 52 Emberiza schoeniclus Bataklık kirazkuşu 30 18 53 Falco subbuteo Delice doğan 2 54 Falco tinnunculus Kerkenez 1 1 55 Ficedula albicollis Halkalı sinekkapan 1 15 56 Ficedula hypoleuca Kara snekkapan 1 6 57 Ficedula parva Küçük sinekkapan 5 257 20 21 58 Ficedula semitorquata Alaca sinekkapan 19 59 Fringilla coelebs İspinoz 26 31 43 8 60 Fringilla montifringilla Dağ ispinozu 2 61 Gallinago gallinago Suçulluğu 1 1 62 Gallinula chloropus Sutavuğu 3 3 63 Hippolais caligata Küçük mukallit 1 64 Hippolais icterina Sarı mukallit 4 65 Hippolais pallida Ak mukallit 12 14 108 2 1 66 Hirundo daurica Kızıl kırlangıç 2 67 Hirundo rustica Kır kırlangıcı 22 12 836 240 23 68 Ixobrychus minutus Küçük balaban 19 7 2 69 Jynx torquilla Boyunçeviren 1 26 7 17 70 Lanius collurio Kızıl sırtlı örümcekkuşu 88 68 125 71 Lanius minor Kara alınlı örümcekkuşu 2 2 72 Locustella fluviatilis Ağaç kamışçını 3 4 3 73 Locustella luscinoides Bataklık kamışçını 3 7 2 16 74 Luscinia luscinia Benekli bülbül 7 67 78 56 75 Luscinia megarhynchos Bülbül 4 8 5 2 76 Luscinia svecica Mavigerdan 1 6 144 361

Tablo 3 ün devamı 77 Melanocorphyo calandra Boğmaklı toygar 1 78 Merops apiaster Arıkuşu 9 45 18 79 Merops persicus Yeşil arıkuşu 1 80 Milliaria calandra Tarla kirazkuşu 27 1 16 81 Motacilla alba Ak kuyruksallayan 2 21 97 82 Motacilla cinerea Dağ kuyruksallayanı 3 83 Motacilla flava Sarı kuyruksallayan 6 4 37 49 84 Muscicapa striata Benekli sinekkapan 8 213 87 59 85 Oenanthe hispanica Karakulaklı kuyrukkakan 1 86 Oenanthe isabellina Boz kuyrukkakan 3 87 Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan 6 2 88 Oenanthe pleschanka Alaca kuyrukkakan 89 Oriolus oriolus Sarıasma 1 9 17 90 Otus scops İshakkuşu 1 3 2 91 Parus ater Çam baştankarası 1 92 Parus caeruleus Mavi baştankara 2 1 1 93 Parus major Büyük baştankara 7 1 20 47 94 Passer domesticus Serçe 20 25 73 22 95 Passer hispaniolensis Söğüt serçesi 31 102 2 2 96 Passer montanus Ağaç serçesi 11 52 97 Phoenicurus ochrorus Kara kızılkuyruk 6 1 4 98 Phoenicurus phoenicurus Kızılkuyruk 6 174 57 238 99 Phylloscopus collybita Çıvgın 72 288 397 457 100 Phylloscopus lorenzii Kafkas çıvgını 94 191 101 Phylloscopus nitidus Yeşil çıvgın 2 12 102 Phylloscopus sibilatrix Orman çıvgını 4 1 1 103 Phylloscopus trochiloides Söğütbülbülü 1 380 76 104 Phylloscopus trochilus Söğütbülbülü 57 473 1 105 Pica pica Saksağan 8 10 106 Porzana parva Bataklık suyelvesi 1 107 Porzana porzana Benekli suyelvesi 2 1 108 Prunella modularis Dağbülbülü 2 3 7 7 109 Rallus aquaticus Sukılavuzu 2 1 1 110 Remiz pendulinus Çulhakuşu 14 87 111 Regulus ignicapillus Sürmeli çalıkuşu 1 112 Riparia riparia Kum kırlangıcı 1 241 98 418 113 Saxicola maura Sibirya taşkuşu 8 26 114 Saxicola rubetra Çayır taşkuşu 1 51 2 5 115 Saxicola rubicola Avrupa taşkuşu 7 116 Scolopax rusticola Çulluk 1 117 Sitta neumayer Kaya sıvacısı 1 118 Sterna hirundo Sumru 1 119 Streptopelia turtur Üveyik 1 1 8

Tablo 3 ün devamı 120 Sturnus roseus Ala sığırcık 38 10 121 Sturnus vulgaris Sığırcık 2 18 3 154 122 Sylvia atricapilla Karabaşlı ötleğen 71 834 38 106 123 Sylvia borin Boz ötleğen 33 852 144 267 3 124 Sylvia communis Akgerdanlı ötleğen 9 289 32 140 1 125 Sylvia crassirostris Doğu akgözlü ötleğeni 1 1 126 Sylvia curruca Küçük akgerdanlı ötleğen 2 142 35 63 1 127 Sylvia melanocephala Maskeli ötleğen 11 37 1 128 Sylvia mystacea Pembe göğüslü ötleğen 5 129 Sylvia nisoria Çizgili ötleğen 33 24 21 130 Tachybaptus ruficollis Küçük batağan 1 131 Tringa glareola Orman düdükçünü 1 132 Tringa totanus Kızılbacak 5 133 Troglodytes troglodytes Çitkuşu 5 1 8 17 134 Turdus merula Karatavuk 44 38 8 7 135 Turdus philomelos Öter ardıç 16 43 11 7 136 Turdus viscivorus Ökse ardıcı 1 137 Tyto alba Peçeli baykuş 1 138 Upupa epops İbibik 6 8 3 1 Toplam 740 5057 4118 3836 790 DİĞER HALKALAMA ÇALIŞMALARI İstasyonlarda gerçekleştirilen çalışmaların yanı sıra farklı amaçlarla değişik alanlarda gerçekleştirilen kısa süreli halkalama çalışmaları da olmuştur. Ege Üniversitesi Tabiat Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi Prof. Dr. Mehmet SIKI tarafından 16.05.2012-04.08.2012 tarihleri arasında Gediz Deltası (İzmir) da 31 yavru, Büyük Menderes Deltası (Aydın) nda 20 yavru, Aktaş Gölü (Ardahan) nde 33 yavru Tepeli Pelikan halkalanmıştır. GERİ BİLDİRİMLER 2011-2012 yılları arasında Türkiye'de halkalanan kuşlardan 13 değişik türden 16 kuş diğer ülkelerde tekrar gözlenmiştir (Tablo 4, Şekil 1). En çok gözlenen ülkeler sırasıyla İsrail (4), Rusya (3), Ukrayna (2), Suriye (2)'dir. Geri bildirimlerde en çok gözlenen kuş boz ötleğen (3) dir. Ülkemizde halkalanıp en uzak bölgeden gelen geri bildirim; 12 Ekim 2010 tarihinde Kuyucuk istasyonunda KuzeyDoğa Derneği ekibi tarafından halkalandıktan 208 gün sonra, halkalandığı noktadan 2646 kilometre uzakta, Rusya'nın Tyumen kenti yakınlarında Sarıoba Gölü bölgesinde avlanan çamurcuna aittir. Bu kaydı 19 Ekim 2009 tarihinde Kuyucuk istasyonunda KuzeyDoğa Derneği ekibi tarafından halkalandıktan 682 gün sonra halkalandığı noktadan 2232 kilometre uzakta, Kazakistan'ın Kustanay bölgesi yakınlarında avlanan çamurcun ve 13 Ekim 2008 tarihinde Kızılırmak Deltasında 19 Mayıs Üniversitesi Ornitoloji Araştırma Enstitüsü tarafından halkalandıktan

196 gün sonra halkalandığı noktadan 2062 kilometre uzakta Rusya'nın Tyumen kenti yakınlarında Sarıoba Gölü bölgesinde avlanan yeşilbaş izlemektedir. Halkalandıktan sonra en geç geri bildirim alan kayıtlar ise sırasıyla 9 Haziran 2009 tarihinde Adana Tuzla Gölü'nde halkalandıktan 840 gün sonra İsrail'in Magaan Michael sahilinde yakalanan akça cılıbıt ve 9 Haziran 2008 tarihinde Kuyucuk istasyonunda halkalandıktan 682 gün sonra, Kazakistan'ın Kustanay bölgesi yakınlarında avlanan çamurcuna aittir. En kısa sürede en çok yolu kat eden kuş ise 28 Mayıs 2012'de Aras istasyonunda halkalandıktan 71 gün sonra 1323 kilometre uzakta yakalanan kındıra kamışçını olmuştur. 2011-2012 yıllarında 11 farklı ülkede 20 değişik türden 22 kuş yurtdışında halkalandıktan sonra Türkiye'de gözlenmiştir. En çok geri bildirim sırasıyla Bulgaristan (6) ve Macaristan (3)'dan gelmiştir. Yurtdışından gelen bildirimler arasında en sık rastlanan tür ise 9 değişik bildirimle leylektir. Bu çalışmaların önemli bir kısmı vericilerle gerçekleştirilen çalışmalar olup, kuşlar ülkemizde çeşitli sebeplerle öldükten sonra UHP'ye bildirilerek elde edilen geri bildirimlerdir. 2011-2012 yılları arasında en uzak mesafeden elde edilen geri bildirim Norveç'in Tromsö bölgesinde halkalandıktan 2260 gün sonra 3391 kilometre uzakta Eskişehir'de fotoğraflanan bir kara sırtlı martıya aittir. Tablo 4. Geri bildirimler Bulunduğu tarih Bulunduğu ülke Bulunduğu yer Halkalandığı tarih Halkalandığı ülke Halkalandığı yer Kuşun türü 25.01.2011 Türkiye Serik, Antalya 20.05.2010 Sırbistan Sombor, Vojvodina Kızılkuyruk 25.03.2011 Türkiye Selçuklu, Konya 03.07.2006 Almanya Sachsen Leylek 06.05.2011 İsrail Sde Boker, Negev 23.08.2010 Türkiye Kızılırmak, Samsun Boz ötleğen 17.07.2011 Türkiye Datça, Muğla 01.06.1999 Yunanistan Ada martısı 11.01.2011 Türkiye Edirne 01.11.2010 Bulgaristan Sinita Kamani MP, Sliven Kızıl akbaba 27.09.2011 İsrail Magaan Michael sahili 09.06.2009 Türkiye Tuzla, Adana Akça cılıbıt 16.04.2011 Türkiye Boğazkent, Antalya 11.07.2008 Macaristan Budapeşte Saz kamışçını 31.03.2011 Türkiye Kırklareli 23.06.2001 Almanya Wolmirstedt Leylek 26.04.2009 Türkiye Boğazkent, Antalya 20.08.2006 Macaristan Fejer Büyük kamışçın 27.06.2010 Türkiye Uzunköprü, Edirne 11.08.2010 Bulgaristan Stara Zagora Leylek 12.05.2011 Türkiye Elbeyli,Kilis 18.06.2010 Bulgaristan Plovdiv Leylek 09.04.2010 Ukrayna Kharkiv 20.03.2010 Türkiye Aras, Iğdır Mavigerdan 07.11.2011 Türkiye Şarköy, Tekirdağ 21.09.2011 Bulgaristan Haskovo Leylek 10.10.2011 Türkiye Borçka 04.04.2008 Mısır Hurghada Atmaca 02.12.2011 Türkiye Dörtdivan,Bolu 12.07.2011 Bulgaristan Elhovo Şah kartal 27.04.2009 Rusya Başkırı 13.10.2008 Türkiye Cernek, Samsun Yeşilbaş Kızılırmak, Kara karınlı 08.07.2011 Polonya Pomorskie 26.11.2009 Türkiye Samsun kumkuşu

Tablo 4 ün devamı 15.09.2011 Suriye Humus, Şam 09.06.2008 Türkiye Kızılırmak, Samsun Boz ötleğen 12.09.2010 Suriye Humus, Şam 17.09.2009 Türkiye Kızılırmak, Samsun Boz ötleğen 28.04.2011 Ukrayna Chornomorskiy 30.08.2009 Türkiye Kızılırmak, Karabaşlı Samsun ötleğen 18.02.2012 Türkiye Antalya 01.04.2010 Türkiye Kızılırmak, Samsun Karatavuk 06.03.2012 Irak Kerkük 27.05.2011 Türkiye Aras, Iğdır Sığırcık 05.08.2011 Rusya Tyumen 12.10.2010 Türkiye Kuyucuk, Kars Çamurcun 06.05.2012 Türkiye Arıl, Gaziantep 22.04.2008 İsrail Eilat Arıkuşu 20.05.2012 Türkiye Enez, Edirne 08.11.2011 İsrail Ein Carmel Pelikan 27.08.2012 Türkiye Beylikdüzü, İstanbul 04.07.2012 Slovakya Michalovce Leylek 28.08.2012 Türkiye İstanbul 10.06.2012 Bulgaristan Burgaz Gümüş martı 26.10.1993 Türkiye Marmara Ereğlisi, Tekirdağ 14.06.1993 Almanya Sachsen Leylek 04.10.2012 Türkiye Çatalca, İstanbul 13.08.2012 Rusya Leningrad Atmaca 01.09.2011 Kazakistan Kustanay 19.10.2009 Türkiye Kuyucuk, Kars Çamurcun 07.08.2012 Moldova Moldavskaya 28.05.2012 Türkiye Aras, Iğdır Kındıra kamışçını 28.05.2012 Abhazya Gudautskiy 18.03.2012 Türkiye Aras, Iğdır Ak kuyruksallayan 11.12.2011 Türkiye Çatalca, İstanbul 26.09.2010 Polonya Jastarnia Karabaş martı 05.02.2012 Kıbrıs Karpaz 21.10.2011 Türkiye Kızılırmak, Samsun Öter ardıç 26.08.2011 İsrail Maoz Hayim 08.06.2011 Türkiye Selçuk, İzmir Leylek 29.08.2011 İsrail Newe Eitan 08.06.2011 Türkiye Selçuk, İzmir Leylek 11.06.2012 Türkiye İstanbul 07.07.2011 Polonya Lubelskie Küçük orman kartalı 05.10.2012 Türkiye Topçular, Eskişehir 29.07.2006 Norveç Tromsö Kara sırtlı martı

Şekil 1. Geri bildirimler (Yeşil çizgi: Türkiye dışında halkalanan ancak Türkiye de gözlemlenen kuşlara ait geri bildirimler, Mavi çizgi: Türkiye de halkalanan ve diğer ülkelerde gözlemlenen kuşlara ait geri bildirimler. Çizgiler google earth üzerinde gösterilmiştir.)