ÖZÜRLÜ İŞÇİ ÇALIŞTIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ VE ÇALIŞTIRILACAK ÖZÜRLÜ İŞÇİ SAYISININ TESPİTİ Eyüp Sabri DEMİRCİ * 1-Giriş 4857 sayılı İş Kanununun 30 uncu maddesinin birinci fıkrasına göre, aynı il sınırları içinde elli veya daha fazla işçi çalıştıran; - Özel sektör işverenleri, en az % 3 oranında - Kamu işverenleri, en az % 4 oranında özürlüyü, meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlü tutulmuşlardır. Özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü oldukları halde çalıştırmayan veya zorunlu tutulan sayının altında özürlü işçi çalıştıran işverenler aleyhine uygulanmakta olan idari para cezası ise 4857 sayılı Kanunun 101 nci maddesinde 6270 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (T.C. Yasalar, 2012) ile yapılan değişikliklerin ardından 26/1/2012 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, 750,00 TL den 1.700,00 TL ye yükseltilmiştir. Bu yazımızda, sonradan idari para cezası ile karşı karşıya kalınmaması amacıyla, özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü olunup olunmadığının, özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü olunması halinde çalıştırılacak özürlü işçi sayısının ne şekilde belirleneceği hususlarına yer verilmiştir. 2- Aynı İl Sınırları İçinde Çalıştırılan İşçi Sayısının Tespiti Özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü olunup olunmadığının, yükümlü olunması halinde çalıştırılacak özürlü işçi sayısının tespitine esas olan sigortalı sayısı, Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmeliğin (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2009) 11 nci maddesinde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde belirlenecektir. Buna göre, * Sosyal Güvenlik Kurumu İşverenler Prim Daire Başkanlığı Şube Müdürü 287
a) Kısmi zamanlı çalıştırılan sigortalıların çalışma süreleri, tam zamanlı çalışmaya dönüştürülecektir. Aynı il sınırları içinde çalıştırılan işçi sayısının tespiti sırasında, belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçilerin tamamı dikkate alınacaktır. İşçilerden bir kısmının kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılıyor olması halinde, kısmi süreli iş sözleşmesine istinaden çalıştırılan işçilerin çalışma süreleri, tam süreli çalışmaya dönüştürülecektir. Bu durumda, öncelikle kısmi zamanlı çalıştırılan sigortalıların ay içindeki prim ödeme gün sayılarının toplamı 30 a bölünecek, ardından bulunan sayı tam zamanlı çalışan sigortalı sayısına ilave edilecektir. Kısmi zamanlı çalıştırılan sigortalıların ay içindeki prim ödeme gün sayılarının toplamının 30 a bölünmesi sonucunda bulunan sayının küsuratlı çıkması halinde, yarıma kadar kesirler dikkate alınmayacak, yarım ve daha fazla olan kesirler ise tama dönüştürülecektir. Örnek 1- (A) Anonim Şirketinin, 2012/Mart ayında İzmir ilinde kurulu bulunan dört ayrı işyerinde tam zamanlı çalıştırılan işçi sayısının 77, kısmi zamanlı çalıştırılan işçi sayısının 13 ve kısmi zamanlı çalıştırılan işçilerin 2012/Nisan ayındaki prim ödeme gün sayılarının toplamının 143 olduğu varsayıldığında, çalıştırmakla yükümü olunan özürlü işçi sayısının tespitine esas olmak üzere anılan işveren tarafından İzmir ilinde çalıştırılan işçi sayısı, 143 / 30 = 4,76 = 5 77 + 5 = 82 olarak kabul edilecektir. b) Yer altında ve su altında çalıştırılan işçiler hesaplamaya dahil edilmeyecektir. 4857 sayılı Kanunun 30 uncu maddesinin dördüncü fıkrasına göre, yer altı ve su altı işlerinde özürlü işçi çalıştırılamayacağı gibi yer altında ve su altında çalıştırılan işçiler, özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü olunup olunmadığının tespiti sırasında yapılan hesaplamaya da dahil edilmeyecektir. c) Güvenlik elemanı olarak çalıştırılan işçiler hesaplamaya dahil edilmeyecektir. 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanuna (T.C. Yasalar, 2004) göre kurulan özel güvenlik şirketleri ile kurumların kendi ihtiyacı 288
için kurduğu güvenlik birimlerinde güvenlik elemanı olarak çalıştırılan işçiler, özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü olunup olunmadığının tespiti sırasında dikkate alınmayacaktır. Örnek 2- (B) Gerçek Kişisinin Antalya ilindeki işyerlerinde satış, dağıtım, muhasebe ve personel işlerinde çalıştırılan işçi sayısının 47, güvenlik elemanı olarak çalıştırılan işçi sayısının 4 olduğu varsayıldığında, bahse konu işveren tarafından Antalya ilinde çalıştırılan sigortalı sayısı her ne kadar 47 + 4 = 51 olsa da, özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü olunup olunmadığının tespitine esas işçi sayısı 47 olarak dikkate alınacaktır. d) Çalıştırılan özürlü ve eski hükümlü işçiler hesaplamaya dahil edilmeyecektir. Özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü olunup olunmadığının, yükümlü olunması halinde çalıştırılmakla yükümlü olunan özürlü işçi sayısının tespiti sırasında, özürlü ve eski hükümlü işçiler hesaplamaya dahil edilmeyecektir. Örnek 3- (D) Limited Şirketinin, 2012/Mart ayında Ankara ilinde kurulu bulunan üç ayrı işyerinde, tam zamanlı olarak çalıştırılan işçi sayısının, 5 özürlü işçi ile birlikte toplam 73 olduğu varsayıldığında, çalıştırılmakla yükümlü olunan özürlü işçi sayısının tespiti sırasında anılan işveren tarafından Ankara ilinde çalıştırılan işçi sayısı, 73 5 = 68 olarak dikkate alınacaktır. 3- Çalıştırmakla yükümlü olunan özürlü işçi sayısının tespiti Yukarıda yapılan açıklamalar doğrultusunda aynı ilde çalıştırılan işçi sayısının 50 veya üzerinde olması halinde, özel sektör işverenlerince % 3 oranında, kamu işverenlerince % 4 oranında özürlü işçi çalıştırılması gerekmektedir. Yapılan hesaplama sonucunda bulunan sayının küsuratlı çıkması halinde, yarıma kadar kesirler dikkate alınmayacak, yarım ve daha fazla olan kesirler ise tama dönüştürülecektir. Örnek 4- (D) Limited Şirketince 2012/Mart ayında Adana ilinde kurulu iki ayrı işyerinde özürlü işçiler haricinde tam zamanlı olarak toplam 81 işçi çalıştırıldığı varsayıldığında, anılan işveren tarafından en az, 81 * 3 / 100 = 2,43 = 2 özürlü işçi çalıştırılması gerekmektedir. Örnek 5- (B) Anonim Şirketince 2012/Mart ayında Diyarbakır ilinde 289
kurulu üç ayrı işyerinde özürlü işçiler haricinde tam zamanlı olarak toplam 85 işçi çalıştırıldığı varsayıldığında, anılan işveren tarafından en az, 85 * 3 / 100 = 2,55 = 3 özürlü işçi çalıştırılması gerekmektedir. Diğer taraftan, özürlü işçilerin kısmi süreli iş sözleşmesiyle istihdam ediliyor olması halinde, yükümlü olunan sayıda özürlü işçi çalıştırılıp çalıştırılmadığı hususu, özürlü işçilerin çalışma süreleri tam zamanlı çalışmaya dönüştürülmek suretiyle belirlenecektir. Başka bir ifade ile özürlü işçilerin çalışma süreleri toplanarak, ay içindeki toplam çalışma süreleri 30 a bölünecek ve bulunan sayı, tam zamanlı çalışan özürlü işçi sayısına ilave edilmek suretiyle tam zaman olarak çalıştırılan özürlü işçi sayısı belirlenmiş olacaktır. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmayacak, yarım ve daha fazla olan kesirler ise tama dönüştürülecektir. Örnek 6-2012/Mart ayında çalıştırılan özürlü işçilerin 2 sinin tam zamanlı, 3 ünün kısmi zamanlı olarak çalıştırıldığı ve kısmi zamanlı olarak çalıştırılan 3 özürlü işçinin prim ödeme gün sayılarının toplamının 71 olduğu varsayıldığında, tam zamanlı olarak çalıştırılan özürlü işçi sayısı, 71 / 30 = 2,36 = 2 2 + 2 = 4 olarak kabul edilecektir. 4- Özürlü İşçi Çalıştırma Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi Veya Eksik Yerine Getirilmesi Halinde uygulanacak İdari Para Cezaları Özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü oldukları halde çalıştırmayan veya zorunlu tutulan sayının altında özürlü işçi çalıştıran işverenler aleyhine 4857 sayılı Kanunun 101 inci maddesine 1 istinaden eksik çalıştırılan her bir özürlü işçi ve her bir ay için ayrı ayrı olmak üzere, 1.700,00 TL tutarında idari para cezası uygulanmaktadır. Örnek 7-2012/Mart ve Nisan aylarında 3 özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü olunmasına rağmen, 2012/Mart ayında 1 özürlü, 2012/Nisan ayında 2 özürlü işçinin tam zamanlı olarak çalıştırıldığı varsayıldığında, anılan işveren aleyhine, 1 4857 sayılı Kanunun 101 inci maddesinde Bu Kanunun 30 uncu maddesindeki hükümlere aykırı olarak özürlü ve eski hükümlü çalıştırmayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her özürlü ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için binyediyüz Türk Lirası idari para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu para cezasından hiçbir şekilde muaf tutulamaz. hükmü yer almaktadır. 290
-2012/Mart ayında eksik çalıştırılan 2 özürlü işçiden dolayı, 1.700,00*2 = 3.400,00 TL - 2012/Mart ayında eksik çalıştırılan 1 özürlü işçiden dolayı 1.700,00 TL olmak üzere toplam 5.100,00 TL tutarında idari para cezası uygulanacaktır. 5- Sonuç 4857 sayılı Kanunun 30 uncu maddesine istinaden, aynı il sınırları içinde elli veya daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işverenleri, en az % 3 oranında, kamu işverenleri ise en az % 4 oranında özürlüyü, meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlü tutulmuşlardır. Özürlü işçi çalıştırmakla yükümlü olunup olunmadığının tespiti sırasında; -Kısmi zamanlı olarak çalıştırılan sigortalıların çalışma sürelerinin tam zamanlı çalışmaya dönüştürülmesi, -Yer altında ve su altında çalıştırılan işçiler ile güvenlik hizmetlerinde çalıştırılan işçilerin ve özürlü/eski hükümlü işçilerin hesaplamaya dahil edilmemesi, Gerekmektedir. Öte yandan, gerek kısmi zamanlı çalıştırılan işçilerin çalışma sürelerinin tam zamanlı çalışmaya dönüştürülmesi sırasında, gerekse çalıştırmakla yükümlü olunan özürlü işçi sayısının tespiti sırasında bulunan sayının küsuratlı çıkması halinde, yarıma kadar olan kesirler dikkate alınmayacak, yarım ve üzerindeki kesirler tama dönüştürülecektir. KAYNAKÇA Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (25.04.2009). Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmeliği. Ankara : Resmi Gazete (27210 sayılı). T.C. Yasalar (26.01.2012). 6270 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Ankara : Resmi Gazete (28185 sayılı) T.C. Yasalar (26.06.2004). 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun. Ankara : Resmi Gazete (25504 sayılı). 291
292