PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİ SLİK FAKÜLTESİ PAMUKKALE UNIVERSITY ENGINEERING COLLEGE MÜHENDİSLİK BİL İ MLERİ DERGİSİ JOURNAL OF ENGINEERING SCIENCES YIL CİLT SAYI SAYFA : 4 : : : 45 KASTAMONUTAŞKÖPRÜ ORMAN FİDANLIĞINDA ÜRETİLEN + YAŞLI SARIÇAM (Pinus sylvestris L.) FİDANLARININ TSE NORMLARINA GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ Nurcan DEMİRCİOĞLU, Sezgin AYAN*, Birsel AVANOĞLU, Ahmet SIVACIOĞLU Gazi Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, 7/Kastamonu Geliş Tarihi :.7. ÖZET Bu çalışmada, KastamonuTaşköprü Orman Fidanlığında üretilen + yaşlı çıplak köklü sarıçam fidanları kullanılmıştır. DadayKoldandere orijinli fidanların morfolojik karakterleri belirlenerek, TS 65/Şubat 988 kalite sınıflamasına uygunluğu irdelenmiştir. Ayrıca, söz konusu sarıçam fidanlarının hem TSE ve hem de yeni oluşturulan kalite sınıflamasının hassasiyeti diskriminant analizleri ile denetlenmiştir. Çalışma sonucunda; üretilen + yaşlı sarıçam fidanlarının boyu.6 cm, kök boğazı çapı.9 mm, gürbüzlük indisi 4.4, katlılık.4, kuru kök %.65, kalite indeksinin. ortalama değerlerde olduğu tespit edilmiştir. TS kalite sınıflamasına göre; deneme materyali olarak kullanılan fidanların fidan boyu bakımından % 9.7 si, kök boğazı çapı bakımından % 98.7 si, fidan boyukök boğazı çapı bakımından % 9.4 ü, katlılık kriteri bakımından % 9,7 si I. kalite sınıfında yer almaktadır. Anahtar Kelimeler : Sarıçam, TSE, Fidan, Kalite, Taşköprü EVALUATION OF + AGED NURSERY OF THE SCOTCH PINE (Pinus sylvestris L.) RAISED IN KASTAMONUTASKOPRU FOREST NURSERY AS TO TSI QUALITY CLASSIFICATION ABSTRACT In this study; + aged, bare root, DadayKoldandere origin of Scotch pine seedlings, produced at Kastamonu Taşköprü forest nursery, were used. First the morphological characters of the seedlings were determined and the appropriateness to TS 65/February 988 were examined. Furthermore, the sensitiveness of quality classification both TSI and newly formed for the mentioned scotch pine seedlings were checked with discriminate analysis. In the conclusion, the average values of the seedling height, the root collar diameter, seedling height / root collar diameter ratio, stem dry weight / root dry weight ratio, dry root percent, quality index of + aged scotch pine seedlings were determined as.6 cm,.9 mm, 4.4,.4,.65 %,. respectively. In addition, 9.7 % of the seedlings as to the seedling height criterion, 98.7 % of the seedlings as to the root collar diameter criterion, 9.4 % of the seedlings as to the seedling height root collar diameter criterion, 9.7 % of the seedlings as to the stem dry weight / root dry weight ratio criterion were included in first quality class in respect of TSI quality classification. Key Words : Scotch pine, TSI (Turkish Standards Institute), Seedling, Quality, Taşköprü 4
KastamonuTaşköprü Orman Fidanlığında Üretilen + Yaşlı Sarıçam..., N. Demircioğlu, S. Ayan, B. Avanoğlu, A. Sıvacıoğlu. GİRİŞ Genelde ormancılık uygulamaları özelde ise ağaçlandırma çalışmaları, kendine özgü bir dizi teknik çalışmaların eşgüdümsel olarak yürütülmesini zorunlu kılmaktadır. Yapılan ağaçlandırmaların başarılı olması ve bakım masraflarının minimum düzeyde tutulması; yetişme ortamı faktörlerinin yanı sıra, dikim tekniği/zamanı ile arazi hazırlığı ve fidan kalitesine bağlıdır. Ağaçlandırma sahalarındaki toprak ve iklim koşullarının olumsuzluğundan kaynaklanan etkileri kontrol etmek tam olarak olanaklı değildir. Bu nedenle; fidan yetiştirme aşaması, başlangıç aşaması olması ve kendinden sonraki ağaçlandırma (dikim) ile işletme gibi sistemin diğer aşamalarını direkt etkilemesinden dolayı ciddi önem arz etmektedir. Çünkü, yetiştirme aşaması; dikim sahasındaki "Açık Alan Sistemi" içinde olabilecek biyotik ve abiyotik faktörlerin aksine, yetiştiriciye kontrol ve müdahale etme olanaklarını sunmaktadır. Bu olanaklarla hem irsel bakımdan hem de uygulanan yetiştirme tekniğiyle morfolojik ve fizyolojik özellikleri bakımından, kaliteligüçlü fidan elde edilmesi teknik elemanın en büyük şansı olmaktadır (Ayan, ). Ancak, Türkiye deki kamu ve özel sektöre ait açık alan fidanlık işletmeleri, yetişme ortamı özelliklerinden kaynaklanan bir çok sorunla karşı karşıyadır. Bilindiği gibi, fidan standardizasyonunda dikkate alınan temel parametreler, maksimum yaşa göre minimum fidan boyu ve minimum kök boğazı çapıdır. Keza, çıplak köklü fidanlar için, minimum gövdekök oranı da fidan kalite sınıflandırmalarında kullanılmaktadır. Oysa, fidanlık yükseltisi başta olmak üzere kimi yetişme ortamı özellikleri, aynı yaştaki fidanların fizyolojik ve morfolojik özelliklerini, bilhassa fidan boylarını önemli ölçüde değiştirmektedir. Bu olgu, Türkiye genelinde kullanılmak üzere hazırlanan fidan standartlarını tartışılır hale getirmiştir. Öyle ki, Fidan standartlarını, yükselti basamaklarını da dikkate alarak bölgesel, hatta bazı yörelerimiz için fidanlıklar bazında yapmalı mıyız? konusu sıkça tartışılmaktadır. Kuşkusuz bu soruya, Türkiye genelinde gerçekleştirilecek kapsamlı bir proje ile cevap bulunabilir. Böyle bir proje, vakit geçirmeden hazırlanıp, en kısa zamanda uygulamaya konulmalıdır (Genç ve ark., 999). Dikimde kullanılan fidan materyali, dikimin başarısı ve gelişmesi üzerinde büyük etki yapar. Günümüzde ağaçlandırma çalışmalarının hektar maliyetinin yüksekliği, masraflı tamamlamaları gerektirmeyecek, kaliteli fidan kullanımını zorunlu hale getirmektedir (Ürgenç, 998). Bir diğer çalışmada; fidan kalite sınıflamasında yetiştirilen fidanların en azından boy seleksiyonuna tabii tutulmaları durumunda, ağaçlandırma alanında en az % oranında boy artımın sağlanabileceği belirtilmektedir (Genç, 99). Fidan kalite sınıflarının oluşturulmasında; fidan boyu kök boğazı çapı ve kök /gövde ilişkisi, kök, gövde ve fidan taze ağırlığı gibi morfolojik özellikler ile kök yenileme kabiliyeti, fidan besin maddesi miktarı, su potansiyeli gibi fizyolojik özellikler taşımaktadır. Bununla birlikte yapılan araştırmalara göre kalite normlarının belirlenmesinde genellikle morfolojik özellikler ve bunların içerisinde de fidan boyu ve kök boğazı çapı yada bu iki özellik birlikte kullanılmaktadır. Morfolojik özellikler, fidanın yetişme yeri koşullarına uyum sağlayıp sağlamayacağı konusunda fikir verebilir (Şimşek, 99). Bu çalışmada; KastamonuTaşköprü Fidanlığında üretilen DadayKoldandere orijinli sarıçam fidanlarının morfolojik özelliklerine dayanarak fidan kalite sınıflarının oluşturulması amaçlanmıştır. Ayrıca, kalitesinin TSE kalite standartlarına uygunluğu denetlenmiş, bu fidanlıkta yetiştirilen fidanlar için yeniden kalite sınıflaması yapılarak, TSE standartları ile karşılaştırılmıştır.. MATERYAL VE YÖNTEM.. Materyal Araştırmada kullanılan fidanlar; 6 m yükseltili ve kuzey batı bakılı, Taşköprü Orman Fidanlığında üretilmiştir. Fidanlığa ait tanıtım bilgileri Tablo de verilmiştir (Anon., ). Tablo. KastamonuTaşköprü Orman Fidanlığının Genel Tanıtımı Özellikler Enlem Boylam Bakı Rakım (m) 6 Yıllık ortalama sıcaklık ( C) 9.7 Yıllık maksimum sıcaklık ( C) 8.7 Yıllık minimum sıcaklık ( C) 6.9 Yıllık yağış (mm) 47.6 Yıllık ortalama bağıl nem (%) 7 Değerler 4 4' 4"4 4' 4" kuzey ' "4 ' "doğu Kuzeybatı Vejetasyon dönemi Mayıs Ekim Mutlak kurak dönem Eylül Ekim Tekstür Kumlu balçık, kumlukilli balçık, killi balçık ph 5.56.8 CaCO (%) Organik madde (%).97 Total N ve C/N oranı (%) P O 5 (ppm) 8.5 Mühendislik Bilimleri Dergisi 4 () 45 44 Journal of Engineering Sciences 4 () 45
KastamonuTaşköprü Orman Fidanlığında Üretilen + Yaşlı Sarıçam..., N. Demircioğlu, S. Ayan, B. Avanoğlu, A. Sıvacıoğlu Çalışmada, DadayKoldandere orijinli, + yaşlı, çıplak köklü sarıçam fidanları kullanılmıştır. Tohumlar yılının Mayıs ayında ekilmiş, vejetasyon mevsimi geçtikten sonra + yaşlı fidanlar yılının Nisan ayında sökülmek suretiyle gerekli ölçümler yapılmıştır. Araştırmanın yapıldığı yıllara ait iklim değerleri Kastamonu Meteoroloji İstasyonu verilerinden elde edilmiştir (Tablo ). Tablo. Kastamonu Meteoroloji İstasyonuna Ait İklim Değerleri AYLIK TOPLAM YAĞIŞ (mm) YIL Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 7. 9.8 5.5 45. 4.. 8.5 4..7 4.4 5.6 96. 4.6 5.. 68.4.4 6.4 7.8 46.5.4 54. 6.6 7.8 AYLIK MİNİMUM SICAKLIK ( C) YIL Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık.4 7..5.5. 6.. 9. 4.5 5.. 5. 5.5 9. 6. 5..8 5..9 4.. 4. 8. AYLIK ORTALAMA SICAKLIK( C) YIL Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık.7.4 8..6.8 9..5.4 7.5. 4.7..8. 6.6 9. 4. 8.4. 5.8. 5.4. AYLIK MAKSİMUM SICAKLIK ( C) YIL Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 7. 6.4 6.4 6.8 6. 4.8 7. 7.6. 9.... 8. 5...9 5.9 5.. 6..7... Yöntem Homojenlik gösteren ekim yastıklarından tesadüfi olarak, 5 tekrarlı ve her tekrarda adet fidan sökülüp, nemli telis içerisinde aynı gün laboratuara taşınıp ölçümleri yapılmıştır. Fidanlarda; fidan boyu (FB), kök boğazı çapı (KBÇ), gövde, kök ve fidan taze ile kuru ağırlıkları tespit edilmiştir. Bu veriler yardımıyla da gürbüzlük indisi (Gİ) = [Fidan Boyu (mm) / Kök Boğazı Çapı (cm)], kuru kök % = [Kök Kuru Ağırlığı / Fidan Kuru Ağırlığı], katlılık = [Gövde Kuru Ağırlığı / Kök Kuru Ağırlığı] ve kalite indeksi = [Fidan Kuru Ağırlığı / Gürbüzlük indisi + Katlılık] karakterleri belirlenmiştir (Ayan, ). Ayrıca, fidanların kalitesinin TSE standartlarına uygunluğunu denetlemek amacıyla, TS 65/Şubat 988 iğne yapraklı ağaç fidanları standardına göre sarıçama ilişkin + yaşlı fidan kalite sınıfları (Tablo ) esas alınmıştır. Tablo. TS 65/Mart 976 ve TS 65/Şubat 988 e Göre + Yaşlı Sarıçam Fidan Kalite Sınıfları (Anon., 988) Fidan Sınıfı I a I b I c II a II b II c III a III b III c Fidan Sınıfı I a I b II a II b TS 65/Mart 976 ya göre + yaşlı Sarıçam fidan kalite sınıfları Fidan Özellikleri KBÇ min. mm, FB min. 9 cm, G/K / den az KBÇ min. mm, FB min. 9 cm, G/K /4/ e kadar KBÇ min. mm, FB min. 9 cm, G/K 4/5/ e kadar KBÇ min. mm, FB min. 7 cm, G/K / den az KBÇ min. mm, FB min. 7 cm, G/K /4/ e kadar KBÇ min. mm, FB min. 7 cm, G/K 4/5/ e kadar KBÇ min. mm, FB min. 5 cm, G/K / den az KBÇ min. mm, FB min. 5 cm, G/K /4/ e kadar KBÇ min. mm, FB min. 5 cm, G/K 4/5/ e kadar TS 65/Şubat 988 e göre + yaşlı Sarıçam fidan kalite sınıfları Fidan Özellikleri KBÇ min. mm, FB min. 9 cm, G/K / den az KBÇ min. mm, FB min. 9 cm, G/K /4/ e kadar KBÇ min. mm, FB min. 7 cm, G/K / den az KBÇ min. mm, FB min. 7 cm, G/K /4/ e kadar.. İstatistiki Değerlendirme TSE kalite sınıfları ve çalışma objesi sarıçam fidanları için yeni yapılan kalite sınıflarının hassasiyetinin denetiminde kullanılan diskriminant analizleri SPSS paket programı yardımıyla gerçekleştirilmiştir (Anon., 998). Mühendislik Bilimleri Dergisi 4 () 45 45 Journal of Engineering Sciences 4 () 45
KastamonuTaşköprü Orman Fidanlığında Üretilen + Yaşlı Sarıçam..., N. Demircioğlu, S. Ayan, B. Avanoğlu, A. Sıvacıoğlu Fidanların kalite sınıflarının belirlenmesi amacıyla; FB, KBÇ ve G/K özelliklerine ait aritmetik ortalamaları, standart sapmaları, minimum ve maksimum değerleri tespit edilmiş ve x ± S formülü ile de sınıf aralıkları belirlenmiştir. Oluşturulan sınıfların hassasiyeti diskriminant (ayırma) analizi ile denetlenmiştir. yetiştirilen + yaşlı çıplak köklü sarıçam fidanlarının morfolojik karakterlerine ait veriler Tablo 4 de verilmiştir. Fidanların kalite sınıflarına ayrılmasında kullanılan aritmetik ortalama ( x ), standart sapma (S) minimumum ve maksimum verilere ait istatistiki değerler Tablo 5 de verilmiştir.. BULGULAR Taşköprü Orman Fidanlığı ekolojik koşullarında Tablo 4. Sarıçam Fidanlarının (+) Morfolojik Fidan Karakterlerine İlişkin Ortalama Veriler PARAMETRELER BLOKLAR I II III IV V ORTALAMA FB (cm).6...7..68 KBÇ (mm).6..7.84.99.9 GKA (gr).48.57.8.4..78 KKA (gr).68.64.5.56.64.64 FKA (gr).6..78.8.96.98 Gürbüzlük (mm/cm) 4.79 4.5 4. 9.4 7. 4.6 Katlılık (G / K)..47.57...8 Kök Yüzdesi (%). 9. 8.57.5.5.648 Kalite indeksi.5.4.7..4. Tablo 5. Fidanların Kalite Sınıflarına Ayrılmasında Kullanılan İstatistiki Değerler İstatistiki Değerler Morfolojik Parametre x S Min. Max. FB.6.9 7. 7. KBÇ.9.48.9 4. G/K.4.47. 4... TSE Kalite Sınıfları Kalite sınıflarının belirlenmesinde TSE ye göre; FB, KBÇ, FBKBÇ ve katlılık (G/K) özellikleri esas alınmıştır (Anon., 976;988).... TSE Fidan Boyu Kalite Sınıfları TSE nin fidan boyu kalite standardına göre; Taşköprü Fidanlığında yetiştirilen Koldandere orijinli sarıçam fidanlarının % 9.7'si I. sınıfa dahil olurken, % 7. ü II. sınıfta yer almaktadır (Tablo 6). Tablo 6. Fidan Boyu Karakterine Göre Fidanların TSE Kalite Sınıfları Sınıf / Aralık / % I. Sınıf FB 9 cm II. Sınıf 7 cm FB < 9 cm III. Sınıf (Iskarta) FB< 7 cm 9 / (9,7) / (7,)... TSE Kök Boğazı Çapı Kalite Sınıfları TSE kök boğazı çapı standardına göre, Taşköprü Fidanlığında yetiştirilen Koldandere orijinli sarıçam fidanlarının % 98.7 si I. sınıfa, %. ü II. sınıfa yani ıskartaya ayrılmıştır (Tablo 7). Tablo 7. Kök Boğazı Çapı Karakterine Göre Fidanların TSE Kalite Sınıfları Sınıf / Aralık / % I. Sınıf KBÇ mm II. Sınıf (ıskarta) KBÇ < mm 48 / (98.7) / (.)... TSE Fidan BoyuKök Boğazı Çapı Kalite Sınıfları TSE'nin fidan boyu ve kök boğazı çapı için yaptığı kalite sınıflarını kombine etmek suretiyle oluşturulan sınıflandırmaya göre; Taşköprü Fidanlığında yetiştirilen Koldandere orijinli + yaşlı sarıçam fidanlarının % 9.4'ü sınıfında, %.'ü Mühendislik Bilimleri Dergisi 4 () 45 46 Journal of Engineering Sciences 4 () 45
KastamonuTaşköprü Orman Fidanlığında Üretilen + Yaşlı Sarıçam..., N. Demircioğlu, S. Ayan, B. Avanoğlu, A. Sıvacıoğlu sınıfında (ıskarta), % 7.'ü sınıfında yer almıştır (Tablo 8). Tablo 8. FBKBÇ Karakterine Göre Fidanların TSE Kalite Sınıfları Sınıf / Aralık / % I. Sınıf ( Sınıfı) FB 9 cm, KBÇ mm 7 / (9.4) II. Sınıf ( Sınıfı) FB 9 cm, KBÇ < mm / (.) (ıskarta) III. Sınıf ( Sınıfı) 7 cm FB < 9 cm, KBÇ / (7,) mm IV. Sınıf ( Sınıfı) 7 cm FB < 9 cm, KBÇ < mm(ıskarta) V. Sınıf ( Sınıfı) FB < 7 cm, KBÇ mm VI. Sınıf ( Sınıfı) FB < 7 cm, KBÇ < mm (ıskarta)..4. TSE Katlılık (G/K) Kalite Sınıfları TSE nin katlılık karakteri için yaptığı kalite sınıflarına göre Koldandere orijinli sarıçam fidanlarının % 9.7 si I. sınıfta, % 6.7 si II. sınıfta, %.6 sı III. sınıfta (ıskarta) yer almıştır (Tablo 9). Tablo 9. Katlılık (G / K) Karakterine Göre Fidanların TSE Kalite Sınıfları Sınıf / Aralık / % I. Sınıf G / K < 9 / (9.7) II. Sınıf G / K 4 / (6.7) III. Sınıf (ıskarta) G / K > 4 / (.6).. 5. TSEFidan Kalite Sınıflamasının Diskriminant Analizi ile Denetlenmesi Koldandere orijinli + yaşlı sarıçam fidanları üzerinde yapılan FB, KBÇ, FBKBÇ ve katlılık değerleri esas alınarak oluşturulan kalite sınıflaması sonuçlarının TS ye uygunluğu diskriminant analizi ile denetlenmiştir. Bu analiz sonuçlarına göre elde edilen değerler Tablo de verilmiştir. TSE FB, KBÇ, FBKBÇ ve katlılık kriterleri için yapılan sınıflandırmanın hassasiyeti ayırma analizi ile denetlenmiştir (Tablo ). Ayırma analizi sonuçlarına göre; FB için sınıflandırma hassastır ve Taşköprü Fidanlığında yetiştirilen Koldandere orijinli sarıçam fidanları için kullanılabilir. I. sınıf kabul edilen fidanların % 94. si, II. sınıf kabul edilen fidanların % ü ayırma analizi ile belirlenen aynı sınıflar içinde kalmaktadır. I. sınıfa ayrılan fidanların % 5.8 i II. sınıftır. Sınıflandırmadaki tahminlerin başarısı % 94.7'dir. KBÇ için yapılan ayırma analizi sonuçlarına göre; sınıflandırma hassastır ve % 95. oranında başarılıdır. I. sınıfta kabul edilen fidanların % 95.'ü, II. sınıfta kabul edilen fidanların % ü ayırma analizi ile belirlenen aynı sınıfta kalmaktadır. TSE FB KBÇ için yapılan ayırma analizi sonuçlarına göre, sınıflandırma hassastır ve % 9. oranında başarılıdır. sınıfında kabul edilen fidanların % 89.'i, ve sınıfında kabul edilenlerin tamamı, ayırma analizi ile belirlenen aynı sınıflar içerisinde kalmıştır. sınıfına ayrılan fidanların % 5.'i sınıfında, % 5.8'i sınıfında yer almıştır. Katlılık kriteri için yapılan ayırma analizi sonuçlarına göre, sınıflandırma hassastır ve % 94.7 oranında başarılıdır. I. sınıf olarak kabul edilen fidanların % 94.'si I. sınıfta, % 5.8'i II. sınıfta yer almıştır. II. ve III. sınıf olarak kabul edilen fidanların tamamı, ayırma analizi ile belirlenen aynı sınıflar içerisinde kalmıştır. Tablo. TSE; FB, KBÇ, FBKBÇ ve Katlılık Kalite Sınıflamasının Hassasiyetinin Diskriminant Analizi İle Denetlenmesi Sınıflan. Ayırma Öz Varyns Kan. Korel Çık. Fonk Wilks KhiKare SD Önem Düz. Kriteri Fonk. Değer (%) Lambda FB.7..649.578 78.5. KBÇ.67..78.857.8.5 FBKBÇ.7 8.4.649.496.4..67 8.6.78.857.965 9.9 KATLILIK. 97.7.75.4.64....7.97 4. 9.89 Sınıflandırma Sonuçları Belirlenen Gruplar (. %) FB KBÇ Sınıflan. Kriteri FBKBÇ KATLILIK Gerçek Grupl. 4. Yüzde 94.. 95.. 89... 94. 8 7 7 8. Yüzde 5.8. 4.7. 5... 5.8.. 8. Yüzde Toplam 5.8..... 9 48 7 9.......... Mühendislik Bilimleri Dergisi 4 () 45 47 Journal of Engineering Sciences 4 () 45
KastamonuTaşköprü Orman Fidanlığında Üretilen + Yaşlı Sarıçam..., N. Demircioğlu, S. Ayan, B. Avanoğlu, A. Sıvacıoğlu.. 6. TSE Sınıflamasına Göre Standardize Edilmiş Ayırma Fonksiyonu Katsayıları Standartlaştırılmış diskriminant fonksiyonu katsayılarına göre; fidan boyu için yapılan sınıflandırmada ayırma fonksiyonuna etki eden en önemli kriter, kök boğazı çapıdır. Bunu sırasıyla gürbüzlük indisi, fidan boyu, kalite indeksi ve diğer parametreler izlemektedir (Tablo ). Tablo. TSE Kalite Sınıflarına Göre Standardize Edilmiş Ayırma Fonksiyonu Katsayıları Sınıf Kriteri A.F. FB KBÇ GTA KTA GKA KKA G.İ. KAT. K.Y. K.İ. FB.86 5.688.77.4.95.96 4.58.75.75.6 KBÇ 5. 4.697.767.78.7.95 4.887.769.45.58 FBKBÇ.795 5.468.67.4.89.7 4.44.75.75.5 4.4 4.75.86.8.4.4 4.558.795.479.48 KATLILIK.86.645.6.5 4. 4..76.66.98 7. 4.5 4.5.794. 7.999 4.9.949.48. 9.6 Standardize edilmiş diskriminant fonksiyonu katsayılarına göre KBÇ sınıflandırmasında ayırma fonksiyonuna etki eden en etkili kriter fidan boyudur. Bunu gürbüzlük indisi ve diğer parametreler izlemektedir. FBKBÇ sınıflandırmasındaki ayırma fonksiyonuna etki eden en etkili kriterler kök boğazı çapı, gürbüzlük indisi ve fidan boyudur. Katlılık sınıflandırması ayırma fonksiyonu üzerinde en etkili olan kriter kalite indeksi ve bunu takiben kök ve gövde kuru ağırlıkları olduğu görülmektedir (Tablo )... Yeni Oluşturulan Kalite Sınıfları... Fidan Boyu Kalite Sınıfları Fidan boyu karakteri kriter alınarak yapılan sınıflandırmada ayrı kalite sınıfı oluşturulmuştur. Bu sınıflandırmaya göre Taşköprü Fidanlığında yetiştirilen Koldandere orijinli + yaşlı sarıçam fidanlarının % 5 si I. sınıfa, % si II. sınıfa, % 6 sı III. sınıfa yani ıskartaya ayrılmıştır (Tablo ). Tablo. Taşköprü Fidanlığında Yetiştirilen Sarıçam Fidanlarının FB Karakteri İçin Oluşturulmuş Kalite Sınıflaması Sınıf / Aralık / % I. Sınıf FB cm II. Sınıf cm FB < cm III. Sınıf (ıskarta) FB < cm 78 / (5.) 48 / (.) 4 / (6.)... Kök Boğazı Çapı Kalite Sınıfları Kök boğazı çapı kriter alınarak Taşköprü Fidanlığında yetiştirilen Koldandere orijinli sarıçam fidanları için iki ayrı kalite sınıfı oluşturulmuştur. Buna göre; sarıçam fidanlarının % 4.7'si I. sınıfta, % 57.'ü II. sınıfta (ıskarta) yer almıştır (Tablo ). Tablo. Taşköprü Fidanlığında Yetiştirilen Sarıçam Fidanlarının Kök Boğazı Çapı Karakteri İçin Oluşturulmuş Kalite Sınıflaması Sınıf / Aralık / % I. Sınıf KBÇ mm II. Sınıf (ıskarta) KBÇ < mm 64 (4.7) 86 (57.)... Fidan BoyuKök Boğazı Çapı Kalite Sınıfları Fidan boyu ve kök boğazı çapı sınıf aralıklarını bir arada kullanmak suretiyle altı ayrı kalite sınıfı oluşturulmuştur. Bu sınıflandırmaya göre çalışma objesi fidanların %.7'si sınıfında, % 9.'ü (ıskarta) sınıfında, % 8.7'si sınıfında, %.'ü (ıskarta) sınıfında, %.'ü sınıfında (ıskarta) ve % 4.7'si sınıfında (ıskarta) yer almaktadır (Tablo 4). Buna göre fidanların % 58.6 sı ıskarta niteliktedir. Tablo 4. Taşköprü Fidanlığında Yetiştirilen Sarıçam Fidanlarının FBKBÇ Karakteri İçin Oluşturulmuş Kalite Sınıflaması Sınıf / Aralık / % I. Sınıf ( Sınıfı) FB cm, 49 / (.7) KBÇ mm II. Sınıf ( Sınıfı) FB cm, 9 / (9.) KBÇ < mm(ıskarta) III. Sınıf ( Sınıfı) cm FB / (8.7) < cm, KBÇ mm IV. Sınıf ( Sınıfı) cm FB 5 / (.) < cm, KBÇ < mm(ıskarta) V. Sınıf ( Sınıfı) FB < cm, / (.) KBÇ mm(ıskarta) VI. Sınıf ( Sınıfı) FB < / (4.7) cm, KBÇ < mm(ıskarta).. 4. Katlılık Kalite Sınıfları G/K oranı dikkate alınarak üç ayrı kalite sınıfı oluşturulmuştur (Tablo 5). Bu sınıflandırmaya göre Mühendislik Bilimleri Dergisi 4 () 45 48 Journal of Engineering Sciences 4 () 45
KastamonuTaşköprü Orman Fidanlığında Üretilen + Yaşlı Sarıçam..., N. Demircioğlu, S. Ayan, B. Avanoğlu, A. Sıvacıoğlu sarıçam fidanlarının % 4.7 si I. sınıfa, % 75. ü II. sınıfa ayrılmıştır. Tablo 5. Taşköprü Fidanlığında Yetiştirilen Sarıçam Fidanlarının Katlılık Karakteri İçin Oluşturulmuş Kalite Sınıflaması Sınıf / Aralık / % I. Sınıf G / K 7 / (4.7) II. Sınıf G / K > / (75.).. 5. Fidan Kalite Sınıflamasının Diskriminant Analizi ile Denetlenmesi Koldandere orijinli + yaşlı sarıçam fidanlarına ait FB, KBÇ, FBKBÇ ve katlılık değerleri esas alınarak oluşturulan yeni kalite sınıflaması sonuçları diskriminant analizi ile denetlenmiştir. Bu analiz sonuçlarına göre elde edilen değerler Tablo 6 da verilmiştir FB ve KBÇ sınıflandırmalarının duyarlılığını ortaya koymak için yapılan ayırma analizi sonuçlarına göre sınıflandırma hassastır ve Taşköprü Fidanlığında yetiştirilen sarıçam fidanları için kullanılabilir. Sınıflandırma % 94.7 oranında başarılıdır. FB için; I. sınıfta kabul edilen fidanların % 9.'ü, II. sınıfta kabul edilen fidanların % 97.9 u, III. sınıfta kabul edilen fidanların % 95.8'i ayırma analizi ile belirlenen aynı sınıflar içinde kalmıştır. KBÇ sınıflandırması % 98. oranında başarılıdır. I. sınıfta kabul edilen fidanların % 98.4'ü, II. sınıfta kabul edilen fidanların % 97.7 si, ayırma analizi ile belirlenen aynı sınıflar içinde kalmıştır. I. sınıfa ayrılan fidanların %.6'sı II. sınıfa, II. sınıfa ayrılan fidanların %. ü I. sınıfa aittir. FBKBÇ kalite sınıflarının hassasiyeti ayırma analizi ile denetlenmiştir. Ayırma analizi sonuçlarına göre, sınıflandırma hassastır ve % 9. oranında başarılıdır. sınıfında kabul edilen fidanların % 8.7'si, sınıfında kabul edilenlerin % 69. si, sınıfına ayrılanların % 95.5 i, sınıfında, sınıfında ve sınıfında kabul edilenlerin tamamı ayırma analizi ile belirlenen aynı sınıflar içerisinde kalmıştır. Katlılık (G/K) kalite sınıflamasının hassasiyeti ayırma analizi sonucunda, sınıflandırma hassas olup, % 94.7 oranında başarılıdır ve söz konusu fidanlıktaki Koldandere orijinli sarıçam fidanları için kullanılabilir. Ayırma analizi sonuçlarına göre, I. sınıfa ayrılan fidanların % 97. ü, II. sınıfa ayrılan fidanların % 9.8'i ayırma analizi ile belirlenen aynı sınıflar içinde kalmıştır. I. sınıfa ayrılan fidanların %.7 si II. sınıfta, II. sınıfa ayrılan fidanların % 6.'si I. sınıfta yer almıştır. Tablo 6. Yeni Sınıflandırma İçin FB, KBÇ, FBKBÇ ve Katlılık Kalite Sınıflamasının Hassasiyetinin Ayırma Analizi ile Denetlenmesi Sınıf. Kriteri Ayırma Fonksiyonu Öz Değer Varyans (%) Kanon. Korel Çık. Fonk Wilks Lambda KhiKare SD Önem Düz. FB.68 95..887.79 45.4..96 5..45.86 5.467 9. KBÇ.5..847.8 8.44. 5.4 7..9.44 49.54 5..44.5.766.66 86.576 6. FBKBÇ.47 5..57.645 6.756 4. 4.6..46 4.869 9.789 4.7 5...4 5.987.857 6.9 KATLILIK...75.474 6.79. Sınıflandırma Sonuçları Belirlenen Gruplar (. %) Sınıflan. Gerçek... 4. 5. Ade 6. Kriteri Gruplar Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde Yüzde t Yüzde Toplam FB KBÇ FB KBÇ KATLI LIK 4 5 6 7 6 4 6 7 9... 98.4. 8.7. 7.7... 97. 6. 6 47 84 6 9 6 7.7 97.9 4..6 97.7.......7 9.8 9.. 95.8 4.. 69.... 5..... 4.5........... 95.5 78 48 4 64 86 49 9 5 7............. Mühendislik Bilimleri Dergisi 4 () 45 49 Journal of Engineering Sciences 4 () 45
KastamonuTaşköprü Orman Fidanlığında Üretilen + Yaşlı Sarıçam..., N. Demircioğlu, S. Ayan, B. Avanoğlu, A. Sıvacıoğlu.. 6. Yeni Oluşturulan Kalite Sınıflamasına Göre Standardize Edilmiş Ayırma Fonksiyonu Katsayıları Standartlaştırılmış diskriminant fonksiyonu katsayılarına göre; fidan boyu için yapılan sınıflandırmada ayırma fonksiyonuna etki eden en önemli kriter, kalite indeksi olmuştur. Bunu sırasıyla; KBÇ, Gİ ve diğer parametreler izlemektedir (Tablo 7). KBÇ için ayırma fonksiyonunda en etkili kriter ise FB olmuştur. FB KBÇ sınıflandırma kriteri için ayırma fonksiyonuna etki eden kriterler sırasıyla KBÇ, Gİ, Kİ ve KKA olmuştur. Katlılık sınıflandırma kriteri için ayırma fonksiyonuna etki eden en etkili kriterler ise kalite indeksi ve KKA olmuştur. Tablo 7. Yeni Oluşturulan Kalite Sınıflarına Göre Standardize Edilmiş Ayırma Fonksiyonu Katsayıları Sınıf Kriteri A.F. FB KBÇ GTA KTA GKA KKA G.İ. KAT. K.Y. K.İ. FB.976.45.64..85.965.47.8.5 4.455.4 4.6.7.4.. 4.6.948.8.8 KBÇ.85.57.54.7.5.99.44.84.46.79 FBKBÇ 4 5.4.48.76.7.7.86.95..74.67..5.596.954.684.5..4.4.565.7..7.987.5.968.9 5. 5.48...74.87.89.97.4.5.95.8.6.4.6.4.6..76.7 7.95 7.88.6 KATLILIK.958.7.666.5..5.4..4.7 4. SONUÇLAR VE ÖNERİLER TSE kalite kriterlerine göre; Taşköprü Fidanlığında yetiştirilen + yaşlı Koldandere orijinli sarıçam fidanlarının; FB bakımından % 9.7 si I. sınıfta, % 7. ü II. sınıfta yer almaktadır. KBÇ bakımından fidanların % 98.7 si I. sınıf, %. ü II. sınıf yani ıskarta fidandır. FBKBÇ kalite sınıflarına göre; fidanların % 9.4 ü sınıfında (I. sınıf), %. ü II. sınıf yani ıskarta, % 7. ü sınıfında yer almaktadır. Katlılık (G/K) karakterine göre; fidanların % 9.7's I. sınıf, % 6.7'si II. sınıf, %.6 sı ise ıskarta fidandır. Araştırmanın objesi olan + yaşlı sarıçam fidanlarının, yeni oluşturulan kalite sınıflarına dağılımına bakıldığında, fidan boyu standardına göre; fidanların % 5 sinin I. sınıfta, % sinin II. sınıfta, % 6 sının III. sınıfta yani ıskarta olduğu anlaşılmaktadır. Kök boğazı çapı kalite sınıflarında, I. sınıf % 4.7, II. sınıf % 57. (ıskarta) oranında fidana sahiptir. FBKBÇ sınıflandırmasına göre; fidanların %.7 sinin sınıfında (I. sınıf), % 8.7 sinin sınıfında (III. sınıf), % 58.6 sının ıskarta olduğu görülmektedir. Katlılık (G/K) standardına göre fidanların, % 4.7 si I. sınıfta, % 75. ü II. sınıfta yer almaktadır. Taşköprü fidanlığı için yeni oluşturulan kalite sınıflaması sınıf / aralık bakımından TS 65/Mart 976 ile daha uygun bir örtüşme göstermektedir. Taşköprü Orman Fidanlığında üretilen Koldandere orijinli + yaşlı sarıçam fidanları için yapılan yeni kalite sınıflarının söz konusu fidanlık için kullanılabileceği düşünülmektedir. Çünkü yapılan sınıflandırmada; fidan boyu, kök boğazı çapı ve katlılık sınıflarında sınıf aralıkları TSE kalite sınıflarından daha yüksek değerlere sahiptir. TSE fidan boyu kalite sınıflarında 9 cm olan maksimum değer, yeni oluşturulan kalite sınıflarında cm ye yükselmiştir. TSE kök boğazı çapı standardına göre minimum mm olan değer, yeni oluşturulan kalite sınıflarında mm olarak belirlenmiştir. TSE katlılık kalite sınıflarında olması gereken en iyi değer G/K / iken, yeni oluşturulan kalite sınıflarında G/K / olarak değişmiştir. Bu sonuçlar ışığında; Taşköprü Orman Fidanlığında yetiştirilen sarıçam fidanlarının büyük bir oranla TS 65/Şubat 988 standartlarına uygun olduğu tespit edilmiştir. Ancak, gerek tespit edilen fidan morfolojik karakter veri ortalamaları gerekse söz konusu fidanlık için oluşturulan yeni kalite sınıflamasının sınıf aralıkları, Taşköprü Orman Fidanlığı ekolojik koşullarının daha yüksek değerlere sahip fidan üretebilecek potansiyele sahip olduğu kanaatini oluşturmaktadır. Bu sebeple; Türkiye için oluşturulan tek bir TSE standardının, farklı yetişme ortamı özelliklerine sahip fidanlıklar ve değişik kullanım amaçları için cevap veremeyeceği düşünülmektedir. TSE standartlarının, tür, maksimum yaş, minimum boy ve kök boğazı çapı ile katlılık özellikleri yanında, Avrupa Topluluğu standartlarını da dikkate alarak, fidan kullanım amacı (endüstriyel plantasyon, parkbahçe düzenlemesi ve ekstrem özellikli sahalar vb.), fidanın dikileceği bölge, fidan çeşidi, yetiştirme tekniği gibi hususlar göz önünde bulundurularak yenilenmesi gerekmektedir. Mühendislik Bilimleri Dergisi 4 () 45 5 Journal of Engineering Sciences 4 () 45
KastamonuTaşköprü Orman Fidanlığında Üretilen + Yaşlı Sarıçam..., N. Demircioğlu, S. Ayan, B. Avanoğlu, A. Sıvacıoğlu 5. KAYNAKLAR Anonim, 988. İğne Yapraklı Ağaç Fidanları Standardı, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara. TS 65/Şubat 988. Anonim, 998. SPSS (Statistical package for social sciences), Relase 9.. Anonim,. Kastamonu Orman Fidanlık Müdürlüğü Taşköprü Fidanlığı 5 Üretim Planı, Or. Bak. AGM Yayını, Ankara. Ayan, S.. Tüplü Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) Fidanı Yetiştirme Ortamları Özellikleri Ve Üretim Tekniğinin Belirlenmesi, Orm. Bak. Doğu Karadeniz Orm. Arş. Enst. Yayınları., Orm. Bak. Yayın No. 79, DKOA Yayın No. 4, Teknik Bülten, No:, Trabzon. Genç, M. 99. Fidan Kalite Sınıflamasının Önemi ve Sınıflamalarda Kullanılan Yöntem ve Kriterler, Ders Notları, K.T.Ü. Orman Fakültesi, Trabzon Genç, M., Güner, T. ve Şahan, A. 999. Eskişehir, Eğirdir ve Seydişehir Orman Fidanlıklarında + Yaşlı Karaçam Fidanlarında Morfolojik İncelemeler, Tr. J. of Agriculture and Forestry Ek Sayı, 57 55, Tübitak, Ankara. Şimşek, Y. 99. Kaliteli Kayın (Fagus orientalis Lipsky) Fidanı Yetiştirme Tekniği Araştırma Sonuçları, OAE teknik Bülten Serisi No. 56, 7, 7 Ankara. Ağaçlandırmalarda Kaliteli Fidan Kullanma sorunları, Or. Arş. Enst. Yay., Dergi Serisi, Cilt, sayı, No: 65, Ankara. Ürgenç, S. 998. Ağaçlandırma Tekniği, İ.Ü. Orm. Fak. Yayınları, Üniversite Yayın No: 994, Fakülte Yayın No: 44, İstanbul. Mühendislik Bilimleri Dergisi 4 () 45 5 Journal of Engineering Sciences 4 () 45