MADDEYĠ TANIYALIM Hazırlayan: B. Rabia Aslan
Fen ve Teknoloji Dersleri Madde,Cisim, Malzeme,EĢya Maddenin Özellikleri Maddenin Halleri Maddenin Hal DeğiĢtirmesi
Madde Uzayda yer kaplayan kütlesi ve hacmi olan her varlığa madde denir. Örnek: demir, bakır, taģ, toprak, altın vb.
Cisim Maddelerin Ģekil almıģ haline cisim denir. Demir maddedir. Demir makas, cisimdir. Cam bir maddedir. Cam ampul bir cisimdir.
Malzeme Bir yada birkaç tanesini bir araya getirdiğimiz ve bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddeler malzemeleri oluştururlar. Un, tuz, su, maya gibi maddeler ekmeği oluşturan; kereste, çivi, tutkal gibi maddeler masayı oluşturan; çimento, kum, su gibi maddeler betonu oluşturan malzemelerdir.
EĢya Evlerimizde, okulumuzda ve daha bir çok yerde kullandığımız koltuk, halı, sandalye, çanta, kalem, silgi, ayakkabı, gömlek gibi cisimler birer eģyadır.
Alet Maddeleri Ģekillendirmek, bir el iģini yada onarımı gerçekleģtirmek için özel olarak yapılmıģ cisimlere alet denir. Pense, tornavida, çekiç, tığ, oklava, kepçe birer alettir.
Maddelerin Özellikleri Maddeler yapılarına göre bazı özellikler gösterirler. Mıknatıslık, suda batma yada yüzme özelliği maddelerin bu özelliklerindendir.
MIKNATISA ÇEKĠLME Mıknatıs demir, kobalt, nikelden yapılan maddeleri kendine çeker. Bu tür maddelerden yapılan çivi, toplu iğne, ataç raptiye gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilirler. Ağaç, cam, alüminyum, kauçuk gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmezler. Mıknatıs demir dürü maddeleri çeker.
SUYU ÇEKME-ÇEKMEME ÖZELĠĞĠ Bazı maddelerin su gibi sıvı maddeleri emme özelliği vardır. Bu durum maddelerin gözenekli bir yapıya sahip olmasından kaynaklanır. Sünger, el bezi, kağıt peçete yada kağıt havlu gibi cisimler suyu emerler.
SUDA BATMA-YÜZME ÖZELLĠĞĠ Maddelerin bazıları suda batmaz ve su üzerinde yüzerler. ġiģe mantarı, plastik köpük, kağıt, tahta gibi maddeler suda batmazlar. Metal para, silgi, taģ, seramik ve cam parçaları suda batarlar Batar. Batmaz.
Maddeyi Niteleyen Özellikler Çevremizde insanlar, hayvanlar, dağlar, ağaçlar, taģıtlar, eveler, taģ, toprak gibi milyonlarca sayıda canlı yada cansız varlık görürüz. Canlı yada cansız olsun tüm bu varlıklar birer maddedir.
Ġçinde bulunduğumuz evrende hacmi ve kütlesi bulunan her varlık bir maddedir. Maddeleri ve maddelerden yapılmıģ cisimlerin özelliklerinin duyu organlarımızla algılıya biliriz. Maddeyi Niteleyen Özellikler
Çileğin tadını yiyerek anlayabiliriz. Kolonyayı kokusundan anlaya biliriz. Mermerin sertliğini dokunarak anlaya biliriz. Duyu organlarımızla aldığımız maddeleri saydamlık-opaklık-matlık, sertlik- yumuģaklık, esneklik- berklik, salamlık- kırılganlık gibi özellikleriyle niteleriz.
SAYDAMLIK-OPAKLIK IĢığı geçiren maddelere saydam, ıģığı geçirmeyen maddelere opak maddeler denir. Cam, su, bazı plastik maddeler, hava saydam maddelerdendir.odun opaktır.
PARLAKLIK-MATLIK Altın, gümüģ, çelik çaydanlık, mermer, cilalı mobilya gibi cisimler parlak; halı, yazı tahtası, silgi, kumaģ gibi cisimler mattır.
SERTLĠK-YUMUġAKLIK Çevremizde gördüğümüz ve kullandığımız madde yada cisimlerin bazıları sert, bazıları yumuģaktır. TaĢ, demir, tahta gibi cisimler sert, hamur, sünger, pamuk, lastik gibi cisimler yumuģaktır.
ESNEKLĠK-BERKLĠK Lastik gibi maddelere kuvvet uygulayarak Ģekilden Ģekle sokabiliriz. Ancak esnek maddeler kuvvetin etkisi kalktığında eski Ģekillerine döner. Bu tür maddelere esnek maddeler denir.
ESNEKLĠK-BERKLĠK Sünger, paket lastiği gibi maddeler esnektir.esnemeyen maddelere berk maddeler denir.kurģun kalem, mermer vazo, cam sürahi gibi berk maddeler esnetildiği zaman kırılırlar.
SUYU GEÇĠREN-SUYU GEÇĠRMEYEN Bazı maddeler suyu geçirmezler. Bu tür maddeler suyun geçmemesi gereken durumlar. ġemsiye, sereyi örten naylon, su koyduğumuz bardak, çatıyı örten kiremit bu amaçla kullanılır.
KOKULU-KOKUSUZ Çevremizde kokulu ve kokusuz bir çok madde bulunur.çiçek, meyve, kolonya, parfüm kokusu güzel;çöp kanalizasyon kokusu gibi kokular kötü kokulara örnek verilebilir.
KOKULU-KOKUSUZ Bazı maddeleri kokularından tanıya biliriz.hava, su, Ģeker, un, pirinç, can, demir, altın gibi bir çok maddelerin kokusu yoktur. Bu maddeleri koklayarak tanıyamayız.
KATI-SIVI Katı yada sıvı bir çok madde vardır. Kalem, sıra, cam, taģ, odu, kömür, duvar, çanta, kitap gibi maddeler katı maddelerdir.
KATI-SIVI Su, sıvı yağlar, kolonya, benzin, meyve suyu, süt, sirke gibi maddeler ise sıvı maddelerdir. Bu maddeleri görerek yada dokunarak tanıyabiliriz.
PÜRÜZLÜ-PÜRÜZSÜZ Bazı madde yada elimizle dokunduğumuzda pürüzlü yada düzgün olduğunu anlaya biliriz. TaĢın, tuğlanın, toprağın, ağaç gövdesinin, zımparanın yüzeyi pürüzlüdür.
PÜRÜZLÜ-PÜRÜZSÜZ Cilalı bir masanın, camın, televizyon ekranının, yere döģenmiģ seramiğin yüzeyi pürüzsüzdür.
Maddenin Ölçülebilir Özellikleri Hacim, Kütle, Ağırlıktır.
Maddenin Görülebilir Özellikleri YumuĢaklık, Sertlik Parlaklık, Matlık Saydamlık, Opaklık Düzgünlük, Pürüzlülük Renk, Koku, Tat
Maddenin Halleri Katı maddeler:taģ, demir,bakır,altın vb. Sıvı maddeler:su, petrol,mazot, gaz yağı vb. Gaz maddeler: su buharı, oksijen, vb.
Katı Maddeler Katı maddelerin belirli Ģekli ve hacmi vardır. Molekülleri arasında boģluk azdır. SıkıĢtırılırlarsa bile hacimleri küçülmez. Molekülleri bulundukları yerde titreģerek hareket ederler.
Sıvı Maddeler Sıvı maddelerin belirli bir hacimleri vardır. Belli bir Ģekilleri yoktur.konuldukları kabın Ģeklini alırlar. Molekülleri birbiri üzerinden kayarak hareket eder.sıvılar sıkıģtırıldığında hacimleri küçülmez.
Gaz Maddeler Gaz maddelerin belli bir Ģekilleri yoktur.bulundukları kabın Ģeklini alırlar. Belli bir hacimleri yoktur. Bulundukları kabın hacmini alırlar.
Maddenin Hal DeğiĢtirmesi Erime Donma BuharlaĢma Kaynama YoğunlaĢma
Erime Katı bir maddenin ısı enerjisi alarak sıvı haline geçmesi olayına erime denir. Buzun erime sıcaklığı 0 C. Demirin erime sıcaklığı 1540 C. Her maddenin erime ve donma sıcaklığı ayrıdır. Erime ve donma olayları bitinceye kadar sıcaklık sabit kalır.
Donma Sıvı bir maddenin yeterince soğutularak katı hale geçmesine donma denir. Suyun buz olması.
BuharlaĢma Sıvı bir maddenin ısı enerjisi alarak gaz haline gelmesine buharlaģma denir. Sıcaklık artarsa buharlaģma hızlanır. BuharlaĢma her sıcaklıkta olur.
YoğunlaĢma Gaz maddenin sıvı hale geçmesi olayına yoğunlaģma denir. Su buharının, su damlacıklarına dönüģmesi. YoğunlaĢma da buharlaģma gibi her sıcaklıkta olur.
T T Ġ