Oerlikon Kaynak Elektrodları ve Sanayi A..
ÖNSÖZ Son aylarda ülkemizde meydana gelen depremler ve bunların neticesinde yıkılan ve hasar gören binalarımızın çokluu, inaat teknolojimizi ve yeterliliimizi sorgulamamıza neden olmutur. Kaynak malzemeleri, makinaları ve aksesuarları üreten ve dünya çapında kaynak teknolojileri gelitiren uluslararası bir irket olan Oerlikon un Türkiye deki kolu olan bizler de, inaat sektörüne, depreme dayanıklı yapılar konusunda destek olmak amacı ile çelik konstrüksiyon ve betonarme inaatlarda kullanılan kaynaklı birletirmelerin deprem esnasında davranıını inceledik. Aratırmalarımız esnasında gördük ki dünyadaki gelimi ülkelerde meydana gelen büyük depremlerde özellikle çelik konstrüksiyon binalardaki birçok kaynaklı birletirmeler çatlamı, kırılmı veya deformasyona uramıtır. Tasarımdan teslime kadar uzanan inaat sürecinde, MALZEME seçimi ve kalite kontrolü, KAYNAK MALZEMES seçimi ve sürekli kalitenin güvencesi, UYGULAMA daki yeterliliklerin tespiti ve kontrolü ki bunlar makina-techizattan içiye ve i güvenliine kadar uzanan çok geni bir yelpazedir ve son olarak da DENETM in uzmanlıı ve ciddiyetidir. Bu kitapçık, inaatlarda kaynaklı birletirme yapacak olan mühendislere depreme dayanımın arttırılması için bazı kritik noktaları hatırlatmak veya dikkatlerini çekmek amacıyla hazırlanmıtır. Gelimi ülkelerin kaynak cemiyetlerinin bu konudaki yayınlarına ve Oerlikon un uluslararası tecrübelerinden oluturduu geni literatüre sahip olan teknik personelimiz, inaatlarda kullanmayı düündüünüz kaynaklı birletirmeler konusunda tasarımdan uygulamaya, eitimden kontrole ücretsiz danımanlık hizmeti vermektedir. naatı yapılacak bina ister küçük olsun ister büyük, insanların can ve mal güvenliini salamaktan sorumlu olduumuzu unutmamalıyız. Tecrübeler gösteriyor ki kaynaklı birletirmeler, sismik kuvvetlere maruz kaldıklarında depremlerin ivmesine balı olarak binanın en dayanıksız noktaları olabilmektedirler. Binalarda kaynak uygulamaları konusunda, malzeme seçiminde, uygulama artları konusunda ve yapılan iin kontrolü için bize danıabilirsiniz. Artık, ülkemizin hatalara tahammülü olmadıını, insanlarımızın yaz-boz tahtasına benzetilmeyi haketmediini düünüyoruz. 1
ÇNDEKLER DEPREMLER VE NSANLAR... 3 1985, MEXICO CITY DEPREM... 4 1994, NORTHRIDGE DEPREM... 6 1995, KOBE DEPREM... 6 ÇELK YAPILARDA OLUAN HASARLARIN KAYNAKLA LKS... 7 MALZEME SEÇM VE MALZEMENN KAYNAK KABLYET... 9 KAYNAK YÖNTEMLER...10 KAYNAK PROSEDÜRÜ...10 KAYNAK LAVE METALLER...10 ÖN ISITMA VE PASOLARARASI SICAKLIKLAR... 12 SON TAV... 13 KONTROLLÜ SOUTMA... 13 METALURJK GERLM ARTTIRAN FAKTÖRLER... 13 KAYNAK HAZIRLII... 14 KAYNAKTA KALTE KONTROL... 15 SONUÇ... 18 KAYNAKÇA... 19 2
DEPREMLER VE NSANLAR Türkiye, 17 Austos 1999 sabahı tartıması aylarca sürecek olan yeni bir gündemle uyandı; DEPREM. Sabaha karı 03:02 de yüzyıllardır Türkiye nin dousundan batısına kadar sürekli depremlere neden olan Kuzey Anadolu Fay Hattı, bu kez zmit in 11 km. güney-dousu merkezli (Gölcük ün batısı), Richter ölçeine göre MW 7.4 büyüklüünde olan ve 45 sn. süren bir depremle hareketlendi. Bu süre içerisinde merkez üssü Gölcük ve Adapazarı olmak üzere birbirine çok yakın zamanlı meydana gelen iki ayrı deprem (ikiz deprem veya çift deprem) iki ayrı sarsıntıya sebep olmu, ilk sarsıntıda ayakta kalabilen yapılar, ikinci sarsıntıda fiziksel devamlılıını koruyamamılardır. Bu büyük depremden oldukça kısa sayılabilecek bir süre sonra; 12 Kasım 1999 da 18:57 de Düzce merkezli Richter ölçeine göre MW 7.2 büyüklüünde bir dier deprem daha yaandı. Bu iki büyük depremde yaanan can kayıpları hem ulusumuzda hem de uluslararası çevrelerde büyük üzüntü yarattı. Kuzey Anadolu Fay Hattı nın tarihsel süreçte meydana getirmi olduu bir çok deprem varken (Erzincan, Adapazarı v.b.) 17 Austos 1999 Marmara depreminin ve 12 Kasım 1999 depreminin çok fazla tartıılıyor olması, Türkiye nin, ilgili tüm kurumlarını sorgulayarak masaya yatırmasının çok önemli sebepleri vardır. Bunlar ; - Can ve mal kaybının çok fazla olması ki ; deprem Türkiye nüfusunun en youn olduu Marmara Bölgesi nde meydana gelmitir. - Türkiye ekonomisine yön veren çok önemli sanayi kurulularının bu bölgede bulunması, - Kuzey Anadolu Fay Hattı ndaki kırılmanın batıya doru hareket ediyor olması, bundan sonra meydana gelecek olası kırılmanın da benzer türde kayıplara neden olabileceidir. Depremler sonuçları gözönüne alınarak deerlendirildiinde felaket olarak nitelendirilebilir. Zira, ülkemizde meydana gelen Marmara depreminde yaklaık 20.000 kii hayatını kaybederken 250.000-300.000 konut oturulamayacak derecede hasar görmütür. Düzce depreminde de can kaybı 800 kiiyi amı, 300 bina tamamen yıkılırken binlerce bina oturulamayacak derecede hasar görmütür. Sadece ülkemizde deil, dünyada da tarihsel süreç içerisinde can ve mal kaybına neden olan bir çok deprem gerçeklemitir. Fakat, burada üzüntü verici ve düündürücü konu; Japonya, Amerika, Tayvan ve Meksika gibi ülkelerde benzer büyüklüklerdeki depremler sonucu can ve mal kayıplarının bu kadar büyük olmayııdır. Dere yataklarına ve uygun olmayan zeminlere yapılan çok katlı ve kısmen kaçak olarak inaa edilen binalar ve bunların, yapıldıktan sonra projeye aykırı olarak, garaj ve maaza olarak kullanılan alt katlarında deprem sırasında oluan yükleri taıyacak bazı kolon ve taıyıcı duvarlarının kaldırılmı olması, taıma kapasitelerini düürerek çökmelerine ve bir 3
çok can ve mal kaybına sebep olmutur. Ayrıca, inaatlarda hatalı malzeme kullanımı, inaat yönetmeliklerinin doru uygulanamaması, kontrol sistemindeki eksiklikler ve hatalar da bu ölçekte kayba neden olmutur. Deprem esnasında ölüm ve yaralanmalar, yapıların yıkılmasından kaynaklandıına göre yapıların deprem esnasında nasıl davrandıı konusu incelenerek azaltılabilir. Bu tip bilgilerin kazanılması uzun süreli incelemeler gerektirmektedir. Çünkü, deprem olu zamanları düzensizdir ve çounlukla da uzun aralıklarla gerçeklemektedir. Bu tip incelemeler için yapılara sismik kayıt cihazları yerletirilebilir ve deprem anında istenen bilgilere bu yolla ulaılabilir. Bu bilgiler ııında, depreme dayanıklı bina tasarımlarının yapılması mümkün olabilir. Ülkemiz topraklarındaki yerleimin ortalama %95 ine yakın bir bölümü deprem bölgesinde olduunu düünürsek, bizlerin felaket olarak niteledii aslında, sel, fırtına gibi tabi afet olan depremin etkilerini ve kayıplarını en aza indirgemek için uzun dönemde bu tip çalımaların balatılması, kısa dönemde de acil önlemler almak gereklilii kendiliinden ortaya çıkar. Kısa dönemde alınacak tedbirlerin baında; bundan sonra inaa edilecek binaların, zemin etüdleri ile belgelenmi zeminler üzerine, inaat mühendisleri tarafından statik ve dinamik yükler hesaplandıktan sonra doru bir tasarım ile projelendirilip, uygun malzemeler kullanılarak, eitimli personel tarafından inaa edilmesi ve tüm bu süreçlerde kontrol sisteminin eksiksiz olarak uygulanması gelmelidir. Bu anlamda en büyük görev; uzmanlıını ispat etmi ilgili sanayi ve denetim kurulularına, üniversitelere, merkezi ve yerel yönetimlere dümektedir. Tüm bunların yanı sıra, depremlerde can ve mal kayıplarının en aza indirilmesinin dier bir yolu da, dünyada meydana gelen depremleri, büyüklükleri ve sonuçları itibarıyla inceleyerek, kullanılacak sistem açısından en uygun yapı modellerinin belirlenmesi ve ülkemizde uyarlanmasıdır. Bu noktada incelenmesi gereken konuların en baında betonarme ve çelik yapıların depreme karı davranı özellikleri gelir. Depreme dayanıklılık açısından betonarme mi, yoksa çelik konstrüksiyonların mı daha güvenilir olduu konusu naat Mühendislii biliminin yetki alanına girmektedir. Binaların deprem sırasındaki davranıları konusunda fikir sahibi olabilmek için yakın tarihte gerçekleen depremleri ve sonuçlarını incelemek faydalı olacaktır. 1985, MEXICO CITY DEPREM : 19 Eylül 1985 te Richter ölçeine göre 8.1 büyüklüündeki depremde binlerce kii hayatını kaybetmi, bir çok bina yıkılmı ya da hasar görmütür. Büyük felaketler karısında çok kritik öneme sahip olan yerel salık merkezleri de bu depremde ciddi hasarlara uramıtır. Bunların arasında 1970 yılında inaa edilen 11 katlı Juares Hastanesi de vardı. Bu binaların enkazında yapılan incelemelerde dört adet alın kaynaklı çelik çubuk bulunmutur. Betonarme binaların inaasında üzerinde durulması gereken en önemli konu çelik 4
çubukların birletirilmesidir. Ülkemizde bu tip çelik çubukların balantılarında kaynak kullanılmamaktadır. Bu çubukların birletirilmesinde pek çok method olmasına ramen bazı ülkelerde çok katlı binalarda sıkça kullanılan yöntem kaynaktır. Betonu güçlendiren çelik (inaat çelii) için kaynak prosedürleri pek çok ülkedeki inaat yönetmeliklerinde bulunmaktadır. Bu artnameler genellikle kaynaın temel konularını içerirler. Örnein; çeliin kimyasal kompozisyonu, kaynak azı tasarımı, kaynak aızlarının hazırlıı, uygun elektrod seçimi, kaynakçı sertifikalandırması, gözetim ve kalite kontrol gibi. Bu depremde hasarın en fazla olduu bölgede yıkılan altı binadan altmı (60) inaat çelii numunesi toplanmı ve kaynak teknolojisi açısından durum deerlendirildiinde ; 1. naatlarda kullanılan çeliklerin %90 ına yakın bölümünün kimyasal analizleri nedeniyle kaynak kabiliyetlerinin son derece sınırlı ve özel kaynak prosedürlerine ihtiyaç olduu görülmütür. Kaynak kabiliyeti üzerinde olumsuz etkileri olan fosfor ve kükürt elementlerinin inaat çelikleri içinde bulunma miktarı yıllara göre düü göstermi olsa da bu yıkımlar önlenememitir. (ekil 1). 2. Kaynak aızlarının uygun hazırlanmadıı, dolayısıyla nüfuziyetin yetersiz olduu ve kaynakta gözenekler olutuu (Resim 1), 3. Uygun ilave metalin seçilemedii, 4. Uygulamada ise cüruf kalıntılarından ve pasolar arası sıcaklıkların kontrol edilmemesinden doan çatlakların olutuu tespit edilmitir. Sonuç olarak, mekanik mukavemeti düük inaat çeliklerinin kullanılmı olduu ve kaynak uygulamalarında kaynakçıların yeteri derecede eitimli olmadıı anlaılmıtır. ekil 1. Binalarda inaa tarihlerine göre kullanılan inaat çeliinin içermi olduu fosfor ve kükürt miktarı Resim 1. Kaynaktan kırılan inaat çeliinin yüzeyindeki curuf kalıntıları ve gözenekler (Mexico City Depremi sonrası) 5
1994, NORTHRIDGE DEPREM : 17 Ocak 1994 teki Northridge (Kaliforniya) depremi öncesinde, inaat mühendisleri, özel tasarıma sahip çelik konstrüksiyonlu binaların iddetli yer hareketlerine direnç göstereceine ve çok sınırlı düzeyde hasar oluabileceine inanıyorlardı. Fakat, deprem sırasında 100 den fazla çelik iskeletli yapılarda kırılmalar oldu. Kırılmalar, iskeletin kiri-kolon birletirme bölgelerindeki kaynaklarda baladı. Balangıçta kırılmaların kaynak içilii ile ilgili olduu düünüldüyse de inaat öncesi malzeme test deerleri ve depremin hemen ardından yapılan testler, birletirme bölgelerindeki standartlara uygun kaliteli kaynak içiliinin dahi kırılmaları önleyemediini gösterdi. Zemin özelliklerinin ve yer sarsıntıları dikkate alınarak inaat yönetmeliklerinin hazırlandıı bölgede de pek çok binada hasar oldu. Sonuç olarak bu inaat yönetmeliklerinin yeterlilii sorgulandı ve 1994 te acil bir yönetmelik deiikliine gidildi. 1995, KOBE DEPREM : Japonya da bulunan Kobe ehrinde, 17 Ocak 1995 sabahı Richter ölçeine göre büyüklüü 7.2 iddetindeki depremde yaklaık 5.500 kii hayatını kaybetti, 27.000 kii yaralandı, 150.000 bina hasar gördü ve 30.000 den fazla kii acil yerleim bölgelerine taındı. Resim 2. Kolonun köe kaynaklı bölümünde kırılma (Kobe depremi sonrası) Resim 3. Tam nüfuziyetli kaynaa sahip bir kolonda kırılma (Kobe depremi sonrası) Depremde, ahap binaların dıında, betonarme ve çelik konstrüksiyon binalarda da hasarlar meydana gelmiti. Bu depremin en çarpıcı sonuçlarından biri de çelik konstrüksiyonlardaki hasarın büyük kısmının 6
Resim 4. Kolonun köe kaynaklı bölümünde kırılma (Kobe depremi sonrası) Resim 5. Tam nüfuziyetli kaynaa sahip bir kolonda kırılma (Kobe depremi sonrası) alçak (2-5 katlı) binalarda meydana gelmesi ve yedi katın üzerindeki binalarda yıkılma olmamasıydı. Binaların yüksekliine ve tasarımına göre kaynaklı balantıların ekli deimekle birlikte, depremde hasar gören bir çok alçak binada genellikle köe kaynakları kullanılmı olduu görüldü. ÇELK YAPILARDA OLUAN HASARLARIN KAYNAKLA LKS : Northridge ve Kobe depremleri sonrasında yapılan aratırmalarda, çelik konstrüksiyonlarda meydana gelen hasarların, kolon-kolon, kolon-kiri ve kolon-taban balantılarında olutuu görüldü. Bu balantıların büyük bir bölümü de kaynak ile yapılmıtı. Kaynak hataları nedeniyle oluan hasarlar aaıdaki gibiydi; 1. ç köe kaynaklarında kaynak boyları kısa tutulmu ve balantılarda iyi bir nüfuziyet olumamı ve hiçbir plastik deformasyon olmadan kırılma meydana gelmiti. 2. Eski tasarıma sahip kolon-kiri balantılarında daha fazla hasar olmutu. 3. Kaynakla ilgili tüm prosedürlerin uygun olduu hallerde bile çok yüksek plastik deformasyondan nedeniyle oluan kırılmalar önlenememiti. 4. Ana kostrüksiyon dıında, binaya yapılan balkon, platform, çıkıntı v.b. eklerdeki kaynakların iyi kontrol edilmemesi sonucu binalarda ciddi yıkımlar meydana gelmiti. Ayrıca, dier depremlerde olduu gibi Kobe depreminde de kaynaklı balantılarda gevrek kırılmaların olutuu gözlenmitir. Gevrek kırılmanın olumasını destekleyen, deprem anında itici gücün oluması, taıyıcı elemanlarda çatlak balangıcının mevcut olması ve konstrüksiyon malzemesinin sünekliinin düük olması gibi tüm parametreler biraraya gelerek gevrek kırılmaları hızlandırmıtır. 7
Resim 6. Bir köprünün çelik kolonu üzerinde gevrek kırılma (Kobe depremi sonrası) Resim 7. Bir köprünün döküm kolonunda gevrek kırılma (Kobe depremi sonrası) Amerika da yaanan Northridge depreminden sonra çelik konstrüksiyonlardaki hasar türleri belirlenmitir. Bu hasar tespitlerinden sonra hasarlı binaların tamirini yaparken ve bundan sonra inaa edilecek çelik konstrüksiyonlu binaların inaasında dikkat edilmesi gereken tüm noktaları belirlemek için çeitli çalımalar yapılmıtır. Bu yazının amacı, kaynak uygulamalarının bulunduu yapılarda, deprem anında kaynak bölgelerinden oluabilecek kırılmaları önleyebilmek için, tasarımdan kalite kontrole kadar uzanan süreçte önemli bazı noktalara dikkat çekmek ve bunun yanında kaynak konusunda dikkat edilmesi gereken noktaları özetlemektir. Bu konularda daha detaylı bilgi için Oerlikon Kaynak Elektrodları ve Sanayi A.. nin bilgi bankasından ve kaynak uygulamaları konularında, uzmanlarından da yararlanılabilir. Resim 8. Yüksek katlı bir binanın kolonlarındaki kırılmalar; A- Ana metalde kırılma, B- Diagonal güçlendiricinin bulunduu bölümde kırılma, C- Kolon ile kolon daılım bölgesindeki kaynakta kırılma. (Kobe depremi sonrası) 8
MALZEME SEÇM VE MALZEMENN KAYNAK KABLYET : Konstrüksiyon malzemeleri ve konstrüksiyon ilemleri için hazırlanan endüstriyel artnamelerde yapı performansı için çok kritik olabilecek mukavemet, tokluk ve dier özellikler geni bir spektrumda deiim göstermektedir. Mekanik özelliklerde karılaılan bu deikenlikler, balantı mukavemetininin tahminini güçletirmektedir. Tasarımcılar, bina inaası için kolay ulaılabilir ve her yerde bulunabilir malzemeleri seçmelidirler. Hangi malzemenin süneklik, kaynak kabiliyeti ve sismik kuvvetler açısından uygun olacaını ve bu özelliklere sahip alternatif malzeme tiplerinin hangileri olduununun da belirlenmesi gereklidir. Yatay kuvvetlere dirençli yapılarda kullanılabilecek pek çok yapı çelii türü mevcuttur. Fakat, yapı çeliklerinin sismik direnç salaması için gereken özellikler halen tam olarak belirlenmi deildir. Bu tip çeliklerin, deprem kuvvetlerine dirençli sistemlerde genel amaçlı kullanılması için gereken kaynak kabiliyetine ve süneklie sahip olup olmadıı konusunda henüz bir ispat yapılmamı olmasına ramen, istenen kaynak kabiliyeti ve süneklik özelliklerini salayabilecei tahmin edilmektedir. Bu tip çeliklerin kaynaklı çelik konstrüksiyonlarda kullanımının kabul edilebilirliini görebilmek için özel test prosedürleri ile test edilmelidir. Bu testler de, gerçek konstrüksiyonda kullanılan malzeme ve kaynak yöntemi ile yapılmalıdır. Kaynak kabiliyetini düüren elementlerin, örnein fosfor ve kükürdün çelik içinde bulunma miktarları ilerleyen yıllar içinde ciddi bir biçimde azalmıtır. Karbon edeerinin hesaplanması ise kaynak esnasındaki ön ısıtma ile pasolar arası sıcaklıkları belirlemek için çok önemli bir araçtır. Her tip çeliin kimyasal analizi malzeme standartlarında belirtilmitir. Çelik üreticileri her dökümde kimyasal analizleri yapmaktadırlar. Bazı ürünlerde, mamul haldeki ürünün de analizi yapılabilir. Hadde test raporlarının sertifikaları da müteriye sunulmalıdır. Yapı çeliklerinin standartlarında karbon, mangan, silis, fosfor ve kükürt miktarları için üst limitler belirlenmitir. Aynı limitler, betonarme binalarda kullanılan inaat çelikleri için de belirlenmelidir. Bazı çeliklerde de dier elementler için alt ve üst limitler belirlenmitir. Çeliin mukavemetini, tokluunu, kaynak kabiliyetini ve korozyon direncini arttırmak için krom, kolombiyum, bakır, molibden, nikel ve vanadyum eklenebilir. Sismik kuvvetlere maruz kalacak çeliklerin kimyasal analizi, ürün tipine ve ürünün ekline göre deiebilir. Kullanılan çelik mamullerin, süneklik ve tokluk özellikleri uygun test standartlarına göre yapılmalı ve istenen niteliklerde olduu garanti edilmelidir. Kullanılan çeliklerde laminasyon olup olmadıı konusunda tahribatsız test yöntemlerine bavurulmalıdır. Fazla gerilimli kaynak birletirmelerinin lamellar yırtılmalara neden olacaı da tasarım sırasında ve kaynak prosedürlerinin hazırlanması sırasında göz önünde tutulmalıdır. 9
KAYNAK YÖNTEMLER : Çelik konstrüksiyonların kaynakları, pek çok kaynak yöntemi ile yapılabilir. Bunlar : örtülü elektrod, gazaltı, özlü tel, tozaltı ve elektro-curuf kaynak yöntemleridir. Kaynak yapılacak parçaların formlarına, kalınlıklarına, mevcut makina parkına ve uygun kaynak ilave metallerinin bulunabilirliine göre seçilen kaynak yöntemi, artnamelerde belirlenen kaynaın geometrik formunu ve birletirme mukavemetini salamalıdır. Çelik konstrüksiyonun birletirme kaynakları veya tamir kaynaklarında kullanılacak kaynak yöntemleri önceden belirlenmi olmalı ve bu sözlemelerle sabitletirilmelidir. Gerekiyorsa kaynak parametreleri konusundaki kısıtlamalar da bu sözlemede belirtilmelidir. Tamir kaynaklarında ve birçok birletirme uygulamalarında en çok kullanılan yöntem örtülü elektrod kaynak yöntemidir. Hangi kaynak yöntemi seçilirse seçilsin doru kaynak artları altında çalıılmadıı durumlarda zayıf kaynaklar elde edilir. Bu nedenle, kaynakçı eitimi, kaynak makinası seçimi, kaynak mahallinin salık ve ergonomik uygunluu son derece önemlidir. KAYNAK PROSEDÜRÜ : Kaynak ilemi, elektrod üreticilerinin ve Kaynak Prosedürü artnamesi (WPS, Welding Procedure Specification) tarafından belirlenen parametrelere uygun ekilde yapılmalıdır. Örnein ; kaynak pozisyonu, elektrod çapı, kaynak akımı türü, akım deeri veya tel sürme hızı, voltaj aralıı, kaynak hızı, ve elektrodun i parçasına olan mesafesi (ark boyu) WPS de belirtilmi olmalıdır. Bu yüksek kaliteli kaynaklar için gereklidir. Kaynak parametreleri, Proje artnamelerinde, Proje Çizimleri nde, malat artnameleri nde açık bir ekilde belirtilmelidir. Kaynak parametreleri her elektroda göre deiebilir. Aynı standarttaki elektrodların veya özlü tellerin kaynak parametreleri de üreticiden üreticiye farklılık gösterebilir. Bu nedenle, kullanılacak kaynak parametreleri, üreticinin tavsiye ettii sınırlar içinde olmalıdır. Alternatif olarak, kaynak prosedürünü kabul edebilmek için, ana malzeme üzerine WPS te önerilen kaynak yöntemini, belirlenen kaynak parametreleri ile kaynak yaparak test edilmelidir. Kaynak hızı, WPS te verilen kaynak azı tasarımındaki yükseklik ve genilik deerlerini salayacak ve bu deerleri amayacak ekilde olmalıdır. KAYNAK LAVE METALLER : Çelik konstrüksiyonda kullanılan çelik türüne ve özelliklerine göre ilave metal seçimi, çelik seçimi kadar önemli bir konudur. Daha önceki yıllarda, daha düük mukavemetli çeliklerin kaynaında düük 10
hidrojenli E 7018 türü elektrodlar youn bir ekilde kullanılmı olsa da yüksek dayanımlı çeliklerde daha yüksek mukavemet deerlerine sahip elektrodlar kullanılmalıdır. Kullanılacak her tür kaynak malzemesinin düük hidrojenli olması gerekir. Tamamen kapalı özlü tellerin ve tozaltı tellerinin nem alması söz konusu olmadıından, düük hidrojenli elektrod (tel) olarak kabul edilebilir. Kenetli özlü teller bir miktar nem alabilecei için hidrojen açısından riskli olabilir. Tam nüfuziyetli kiri-kolon balantıları veya üç eksenli yüklemelerin mevcut olduu balantılar, v.b. kritik birletirme noktaları için, ilave metalden beklenen tokluk deerleri belirlenmi olmalıdır. Kaynak ilave metali de bu tokluk deerini salamalıdır. Elektrodun uygunluu konusunda yapılan tüm testler ve konfirmasyon sertifikaları iyi dökümante edilmelidir. Her elektrod sınıfı, bu gruptaki her üretici ve her marka ürün için bu testler ayrı ayrı yapılmalıdır. Kullanılacak elektrodun özellikleri ve kaynak artları ile ilgili bilgiler üreticiler tarafından salanmalıdır. Northridge ve Kobe depremleri sonrasında çelik konstrüksiyonlardaki kırık yüzeylerde yapılan incelemelerde, kırılmaların uygun olmayan elektrod kullanımı ve kaynak prosedürleri ile ilgili olduu gerçei ortaya çıkmıtır. Dier bariz hatalar ise; yüksek imalat hızı, standartlarda belirlenen kaynak diki formundan daha geni ve daha yüksek kaynak dikiilerin yapılmı olmasıdır. Bu tip geni kaynak dikileri ile salanan kaynak ısı girdisi ısıdan etkilenen bölgelerde tane büyümesi ve bunun sonucunda malzemenin tokluk deerinin dümesine neden olmaktadır. Northrige depreminden etkilenen binalardaki kaynakları incelerken en önemli problemlerin kök açıklıı, kaynak bölgesine ulaılabilirlik, elektrod çapı seçimi, elektrodun ana metale uzaklıı (ark mesafesi), kaynak pasosu kalınlıı, kaynak pasosu genilii, kaynak hızı, tel sürme hızı, akım ve voltaj deerleri gibi kaynak parametrelerinde yapılan hatalar olduu görülmütür. Bir kaynak birletirmesinde birden fazla kaynak yöntemi veya birden fazla ilave metal türü kullanıldıında, kullanılan bu kombinasyonların birbiri ile uyumu konusunda emin olunmalıdır. Tüm bu kararlarda ciddi testler yapılması ve bu test sonuçlarının yazılı olarak belgelenmesi ve saklanması da arttır. Kullanılacak elektrodun çapı, kaynak pozisyonuna ve malzeme kalınlıına göre seçilmektedir. Bir elektrod çapının salayabilecei optimum bir kaynak dikii genilii vardır. Bu optimum kaynak dikii genilii, optimum mekanik özellikleri salamalıdır. Kabul edilebilir limitlerin dıındaki kaynak dikii boyutları kabul edilemez kaynak kalitesi sonucunu verebilir. Seçilen elektrod çapı ile elde edilen kaynakların mekanik deerleri artnamelerde istenen mekanik deerleri salamalıdır. Onaylı WPS lerde tüm dier kaynak parametreleri gibi kullanılacak elektrodların çapları da belirtilmi olmalı ve bu parametrelerde kaynak ilemi gerçekletirilmelidir. Kobe depreminde meydana gelen yüksek hızlı yer hareketinin (104 cm/sn) neden olduu sismik kuvvetler, alıılmıın dıındaydı. Bu da yapılarda dinamik dayanım sınırlarının zorlamıtır. Neticede kaynak metalinin çentik darbe dayanımının olabildiince yüksek olması binaya böyle zor anlarda nefes 11
aldırabilecektir. Dolayısı ile; elektrodların mekanik deerleri standartların belirledii alt sınırların üzerinde olsa da, mekanik özellikleri en yüksek olan elektrodlar tercih edilmelidir. ÖN ISITMA VE PASOLAR ARASI SICAKLIKLAR : Kaynak standartlarında da belirtildii gibi, ana metal türüne ve kalınlıına göre ön ısıtma sıcaklıkları ve artlarına uyulmalıdır. Kaynakta veya ısıdan etkilenen bölgede oluabilecek çatlaklar önlenmelidir. Bu tip çatlakların bir türü hidrojen çatlaıdır. Önem sırasına göre hidrojen çatlaı oluma eilimini azaltan faktörler unlardır : 1. Daha düük hidrojen miktarı içeren kaynak malzemeleri kullanmak, 2. Daha yüksek ön ısıtma ve pasolar arası sıcaklıklar uygulamak, 3. Kaynak sonrası tav yapmak, 4. Soumayı yavalatmak. Sismik yüklemelere maruz yapıların tamirinde ve imalatında yalnızca düük hidrojenli elektrodlar kullanılmalıdır. Uygun ön ısıtma ve pasolar arası sıcaklıklar korunmalıdır. Ön ısıtmanın ve pasolar arası sıcaklıkların kontrolünün kaynak açısından belli amaçları ve yararları vardır. Yeni konstrüksiyonlar için standartlarda belirlenen artlar genelde yeterlidir. Yüksek yüklerle yüklenen ön-gerilimli tamir kaynakları daha yüksek ön ısıtma seviyesine ihtiyaç duyabilirler. Hidrojen çatlaının oluumu için hidrojenin kontrolü, uygun ön ısıtma ve pasolar arası sıcaklıkların etkisi son tav ve yava soutma metodlarından daha güçlüdür. Eer tüm parça ön ısıtma yapılmadıysa ki, yapısal uygulamalarda ön ısıtma yapmak çok zordur, yava soumanın yararı ön ısıtma ile karılatırıldıında çok sınırlıdır. Mühendisler uygun ön ısıtma ve düük hidrojenli elektrodların kullanımı konusunda cesaretlendirilmelidir. Eer yapılan uygulamalar çatlaı önlemede yetersiz kalırsa, çatlamanın nedenlerini ortaya çıkarabilecek ve uygun önerilerde bulunacak kaynak mühendislerine danıılmalıdır. Düük hidrojenli elektrodlar kullanıldıı ve uygun ön ısıtmanın yapıldıı bazı birletirme kaynaklarında son tav ve yava souma gerekmeyebilir. Fakat, genel kaynak uygulamalarına göre, ön tav yapılması öngörülen kaynaklarda, son tav ve yava soutma uygulamaları da yapılmalıdır. Atölyede yapılan birletirmelerde ön tav, son tav ve pasolar arası sıcaklıkları uygulamak daha kolay olsa da inaat bölgesinde bu uygulamalara sadık kalmak oldukça zordur. Fakat konunun önemi dikkate alındıında bir gereklilii de açıktır. Tamir kaynakları genellikle yüksek gerilimler altında yapılmaktadır. Bu kaynaklar yapılırken mevcut yükler, baka desteklerle veya askılama gibi uygun yöntemler kullanarak dengelenmelidir. Tamir 12
uygulamalarında daha yüksek ön ısıtma ve pasolar arası sıcaklıklar gerekebilir. Kaynak bölgesinde ön ısıtma yapmak, kırılgan faz olan martensitin oluumunun önlenmesi ve daha sünek-tok yapıya sahip olan beynit veya ferrit/perlit oluumu için önemlidir. Ön ısıtma sıcaklıı, kaynak bölgesi ile aynı kalınlıktaki bir yerden ve kaynaktan en az 7-8 cm. uzaklıktan ölçülmelidir. Farklı kalınlıktaki malzemeler kaynak ile birletirilecei zaman kalın olan malzemeye göre ön tav ve pasolar arası sıcaklık artlarına uyulmalıdır. Kritik uygulamalarda ve onaylı WPS lerde pasolar arası sıcaklıklar hiç bir zaman 300 C yi geçmemelidir. Daha yüksek sıcaklıklar, ancak bu yüksek sıcaklıklarla test yapılıp onaylandıında kullanılabilir. SON TAV : Kaynak ilemi bittikten sonra, kaynak bölgesine en fazla 300 C ye kadar sıcaklıkların uygulanmasına son tav denir. Son tav sıcaklıı ve süresi malzeme tipine, kesit kalınlıına, v.b. faktörlere göre belirlenmelidir. Son tav uygulaması bazı çatlama eilimlerinin önlenmesi bakımından faydalı olabilir. Son tavın amacı, kaynak bölgesinden ve ısıdan etkilenen bölgeden hidrojenin diffüzyon yoluyla çıkıını hızlandırmak ve hidrojen kırılganlıı nedeniyle çatlamayı engellemektir. Hidrojen, 450 C deki kaynak metalindeki diffüzyon hızı saatte 2.5 cm. dir ve 70 C deki kaynak metalindeki diffüzyon hızı ise ayda 2.5 cm. dir. Birletirme kaynaklarında son tav yapılması gerekiyorsa tüm spesifikasyonlarda son tav artları belirtilmeli ve bu artlara uyulmalıdır. KONTROLLÜ SOUTMA : Çou kaynakta souma, radyasyon ile deil de ısı iletimi yolu ile olur. Kalın kesitli malzemelerin kaynaında, ortam sıcaklıı, hızlı soumaya neden olacaksa ve/veya yüksek yükler nedeniyle artık gerilimler oluabilecek ise yava soumanın nasıl yapılacaı artnamelerde belirtilmi olmalıdır. Kaynaın souma süresi, istenen yalıtım seviyesi, kaynak bölgesinin (parçanın) sıcaklıına, ana metalin kalınlıına ve ortam sıcaklıına balıdır. Daha kontrollü soutma yani; souma hızının belli bir seviyede olması, genellikle gerekmez, fakat yüksek yükler altındaki kaynaklarda ek bir avantaj salayabilir. METALURJK GERLM ARTTIRAN FAKTÖRLER : Ön ısıtma yapmadan ark ile oyma, alevle kesme, puntalama v.b. metalurjik süreksizlikleri takip eden kaynak ileminin yapılmasına kesinlikle müsaade edilmemelidir. Ark ile oyma veya alev ile kesme herhangi 13
bir ön tav gerektirmez fakat, bu ilemin ardından yapılan kaynak ilemi ısıdan etkilenen bölgenin yüksek sıcaklıklarda tavlanmasına neden olur ki bu da malzemenin mekanik özelliklerinde bozulmaya neden olur. Gayri ihtiyari olarak yapılan bu hasarlar, mühendisler tarafından onaylı bir yöntemle, kaynak standartlarına ve WPS lere uygun ekilde tamir edilmelidir. Tozaltı kaynak yöntemi ile kaynak yapılması durumu hariç, dier durumlarda kaynak öncesinde yapılması gereken aynı ön tavın, puntalama kaynakları öncesinde de yapılması gereklidir. Ark balangıçları, metalurjik gerilimlere neden olabilecei için rastgele yapılmamalıdır. Kaynak metali dıında yapılacak ark balangıçlarının, ana metal üzerinde olmasından kaçınılmalıdır. Ark balangıcının yapıldıı yüzeyin kusursuzluundan emin olmak için, ark balangıçlarından kaynaklanan çatlaklar ve hatalar düzgün bir ekilde talanmalı, gözle kontrol edilmeli ve bu tip hataların tamiri uygun ekilde yapılmalıdır. KAYNAK HAZIRLII : Kaynak hazırlıında ve kaynakta kullanılacak kaynak ekipmanları ve termik kesme ekipmanları kaliteli kaynaklar verecek ekilde tasarlanmı ve üretilmi olmalıdır. Kaynak ve kesme sırasında hataya neden olabilecek ve kaynak uygulayıcılarının istenen kaynak prosedürüne göre çalımasını engelleyecek kaynak ve kesme ekipmanları kullanılmamalıdır. Kaynak makinasının istenen akım ve voltaj deerlerini kaynak süresince salıyor olması gerekir. Akım ve voltaj kontrolünün çok düük düzeyde olduu ve özellikle kademeli alterle ayar yapılan kaynak transformatörleri ile kaynak nüfuziyeti her zaman kontrol edilemeyecei için bunların kullanımından kaçınılmalıdır. Elektrik arkı ile kesme ve oyma ile ve oksi-gaz kesme ilemleri, malzemelerin hazırlıında kesme veya düzeltme amaçlı kullanılmaktadır. Plazma kesme en fazla kullanılan elektrik ark kesme yöntemlerinden biridir. Dier termik kesme yöntemlerinin kullanımı, mühendislerin kontrolünde testler yapılarak olumlu sonuç alındıı durumlarda kullanılabilir. Oksi-gaz ile kesme, suverilmi ve temperlenmi veya normalize edilmi çeliklerde kullanılamaz. Hava sıcaklıı -18 C den düük olduunda ve kaynak yüzeyleri ıslakken kaynak yapılmamalıdır. Ayrıca kaynak yapılacak metal yüzeyler, yamura, kara veya yüksek rüzgar hızına maruzken veya çalıan kiiler bu tip hava artlarına maruzken kesinlikle kaynak yapılmamalıdır. Kaynak aızları düz ve düzgün olmalı, yüzeyde, kaynak mukavemetini ve kalitesini kötü yönde etkileyecek çatlak, yırtık, gözenek veya dier süreksizlikler olmamalıdır. Kaynak ile birletirilecek yüzeylerde ve kaynaa yakın bölgelerde pas, kir, curuf, nem, ya ve dier yabancı maddeler bulunmamalıdır. Bu maddeler kaynak kalitesini kötü yönde etkiler veya zararlı dumanlar oluturabilirler. Zımparalarla düzeltilemeyen hadde izleri, pas içeren ince kaplamalar veya sıçramaya karı kullanılan kaynak spreyleri bazı 14
artlarda yüzeyde kalabilir. Kaynak yapılacak yapı elemanın ne kadar önemli bir yapı elemanı olduu düünülerek, bu tip yüzey hatalarına izin verilip verilemeyeceine de karar verilebilir. Termik kesme yapılırken dikkat edilmesi gereken en önemli konular kesimin, önerilen çizgilerden yapılmı olması ve yüzey düzgünlüünün standartlarda belirtilen ölçülerde olmasıdır. Yüzey düzgünsüzlüü istenen limitlerden fazla ise talama ile veya ileyerek yüzey düzeltilmelidir. Kesilen yüzeylerde curuf kalıntısı olmamalıdır. Kesme yaparken ortaya çıkan hatalar kaynak ile tamir edilecek ise, tamir kaynakları da uygun bir prosedüre göre yapılmalıdır. Kaynak boyutları ve uzunlukları tasarımda belirtilen isteklere ve çizimlere uygun olmalıdır. Kaynakta veya kaynak yerinde yapılacak deiiklik, mühendisler tarafından onaylanmı olmalıdır. Yapılacak kaynakta çarpılma ve çekmeleri en aza indirmek için önlemler alınmalıdır. Kaynak yapılacak parçaların balantısı yapılırken kök açıklıı ve hizalaması kaynak prosedürü artmanelerine uygun olmalıdır. stenen ölçülerde kök açıklıı salanamazsa mühendislerin kontrolü altında farklı yöntemler kullanılabilir, bu yöntemlerden bir tanesi de kaynak altlıı kullanımıdır. Yaygın olarak kullanılan altlıklar seramik, bakır ve çelik altlıklardır. Hangi tip çeliklerin kaynak altlıı amacıyla kullanılabilecei kullanılan ana malzemeye balıdır ve standartlarda, kaynak altlıı olarak kullanılabilecek çelikler belirtilmitir. Puntalamada, aynı kaynak gibi yüksek kalite gerektirir. Oyulma, doldurulamamı kraterler ve gözenek gibi süreksizlikler tozaltı kaynaından önce giderilmelidir. Uygun olmayan kaynakların ve kaynak hatalarının tamiri, mühendislerin hazırlamı olduu prosedüre göre yapılmalıdır. Kaynakçıların kaynak bölgelerine rahat ulaımı salanmalı, kaynak ilemini hiç bir olumsuzluktan etkilenmeden gerçektetirebilmelidir. Kaynakçılar uygun i güvenlii kıyafetleri giymeli, kaynak bölgesini daha rahat görmeyi salayan ve kaynak ıınlarının zararlı etkilerini önleyen özel kaynak camına sahip kaynak maskeleri kullanmalıdırlar. Ba maskelerinin kullanılması kaynak yaparken kaynakçının iki elini de serbestçe kullanabilmesi açısından avantajlıdır. Ayrıca kaynak ıınları ile otomatik kararan solarmatik maskeler, kaynakçının arkı yanlı noktadan balatması ve ileride çentik etkisi yaratacak kötü balangıç noktaları oluturma risklerini de ortadan kaldırır. KAYNAKTA KALTE KONTROL : Kalite güvence, bina sahibinin imtiyazındayken ve inaat yönetmelikleri tarafından yönlendirilmekteyken, prensipte, kalite kontrol müteahittin sorumluluundadır. Tüm içiler ve kontrolörler istenen ii gerçekletirmek için yeterli kalifikasyona sahip olmalı ve mühendisler tarafından onaylı yazılı prosedürleri gerçekletirebilmelidirler. 15
Kaynaklarda kalite kontrolün salanabilmesi için kaynakçılar ve kaynak operatörleri kalite planları çalımalarında ve kalite toplantılarınında alınan kararlar konusunda bilgi sahibi olmalı ve belli bir seviyeye kadar kalite kontrolün içinde yer almalıdırlar. Balantıların yapılması öncesinde, balantılar yapılırken, kaynak hazırlıklarında, puntalama sırasında, kaynak yapılırken ve kaynaktan sonra gerekli tüm testler ve kontroller yapılarak, taahhüt dökümanlarında belirtilen içilik ve malzeme ihtiyaçlarının salandıından emin olunmalıdır. Kaynak hazırlıını yapan kiiler ve kaynakçılar WPS dökümanlarına ve her balantı ve birletirmenin teknik çizimlerine sahip olmalıdırlar. Yapılan her kaynakta, hangi kaynakçı tarafından yapıldıı konusunda belirleyici bir markalama yapılmalıdır. Kontrolörler, kontrol edilen ve kabul edilen her kaynak dikiininin kimin tarafından kontrol edildiini ve kabul edildiini belirleyecek uygun markalamayı yapmalıdırlar. Tahribatsız muayenelerde de her kaynak dikiini ayıracak bir markalama sistemi kullanılmalıdır. Tüm kontroller ve testler sertifikalı kontrolörler tarafından yapıldıı gibi, kaynakçıların kalifikasyonu mutlaka uygun sertifikasyon sistemi ile yapılmı olmalıdır. Tüm bu sertifikasyonlar, standartlarla belirlenen ekilde gerçekletirilmelidir. Kaynakların ve tüm ilemlerin kalite kontrolü konusu, çok geni bir ekilde standartlarda belirlenmitir. Kalite güvence ihtiyaçlarının ana hatları aaıdaki gibidir ; 1. Kaynak kontrolörlerinin lideri mutlaka sertifikalı olmalıdır ve hatta mümkün ise yapısal çeliklerin kaynaı konusunda sertifikaya sahip olmalıdır. Kaynaı göz ile kontrol eden ve dier kontrol ilerini liderin supervizörlüü altında gerçekletiren dier kaynak kontrolörleri de uygun sertifikaya sahip olmalıdır. 2. Tüm kaynaklar standartlarda istenen ekilde kontrol edilmelidir. 3. Kaynak ilemi bittikten sonra ve kaynak souduktan sonra tam penetrasyonlu ve kısmi penetrasyonlu tüm kaynak dikileri, tahribatsız muayene metodlarından o i için en uygun olanı ile standartlarda istendii gibi kontrol edilmelidir. Her kaynak için aaıdaki ilemler yapılmalıdır; a. Her onaylı çizim ve spesifikasyon için malzeme tanımlaması yapılmalıdır. b. Kolonlarda ve kirilerde laminasyon olup olmadıı veya en azından kaynak bölgesinin 15 cm. yarıçaplı dairesel çevresi standartlarda istendii ekilde kontrol edilmelidir. Kontrol, kaynaktan hemen sonra yapıldıında i kaybı daha az olmaktadır. c. Onaylı bir Kaynak Prosedürü Spesifikasyonu (WPS) hazırlanmı olunduundan emin olunmalı ve bu WPS ler her kaynakçı kaynaı yaparken kontrol edilmelidir. Her kaynak birletirmesi için uygun WPS lerden birer kopya bulunmalıdır. WPS lerin tatbik edilemedii her kaynak kabul edilemez kaynak olarak düünülmelidir. 16
d. WPS lerde ve antiye çizimlerinde, kullanılacak kaynak ilave metalleri belirtilmi olmalıdır. e. Kaynakçıların sertifikasyonunun ve tanımlandırılmasından emin olunmalıdır. Gerekli yeterlilik testlerinden geçilmi olduundan emin olunmalıdır. f. Uygun akım ve gerilim deerlerinde çalııldıından emin olmak için, kalibre edilmi olan el ampermetre ve voltmetreleri ile kaynak sırasında pense ile i parçası arasında akım ve gerilim ölçülmelidir. Uzun veya uygunsuz kablo kesitleri ile çalııldıında kaynak esnasında istenen parametreler olumayabilir. g. Gerekli her kaynakta, standartlara göre göz ile muayene yapılmalıdır. Üretim (kaynak) sırasında aaıdaki maddelerin, çizimlerde ve onaylı WPS lerde istendii gibi olduundan emin olunmalı ve aaıdaki faaliyetler dökümante edilmelidir. 1. Kaynak hazırlıı, 2. Ön ısıtma, pasolar arası sıcaklıklar, 3. Kaynak makinası ayarları ; Gerilim, kaynak esnasında iki kutup arasından, akım kablolardan ölçülmelidir. WPS lerde istenen parametrelerin dıında deerlerle yapılan kaynaklar, kabul edilmez olarak görülmelidir. 4. Kaynak ilemi, 5. Kaynak paso sırası ve kaynak dikii boyutları, 6. Onaylı WPS lerde isteniyorsa kaynaın çekiçlenmesi, 7. Kaynak altlıklarının ve kaynak balangıç plakalarının (pabuçlarının) çıkartılması, kaynak dikiinin talanması ve temizlenmesi ve WPS lerde istendii gibi köe kaynaklarının güçlendirilme ilemi, 8. Bitmi kaynakların, WPS lerde istendii gibi son tav veya yalıtımlarınının yapılması. h. Standartlara göre ultrasonik metodlarla kaynak bölgesinin kontrolü yapılmalıdır. Mümkün olan yerlerde kaynakların iki yüzeyinde de kontroller yapılmalıdır. Aynı zamanda kiri sonundaki flanların hem A hem de B yüzleri kontrol edilmelidir. Kontrolörlerin, istenen noktalara güvenli ekilde ulaabilmesi için müteahhit tarafından gerekli artlar salanmalıdır. Bu inaası bitmi binalarda çok problem tekil etmese de inaa halindeki binalarda önemli bir problemdir. 17
SONUÇ : Deprem sırasında, çelik konstrüksiyonlarda oluabilecek hasarları en aza indirgemek için uluslararası çalımalar halen devam etmektedir. Çelik konstrüksiyonların depremlere karı mukavemetini etkileyen pek çok faktör vardır. Bunlar; zemin özellikleri ile balayarak tasarım, malzeme seçimi, kaynak uygulamaları gibi pek çok ana faktör altında sayısız alt parametreye dayanmaktadır. Önemli olan tüm bu parametrelerin iyi irdelenerek, bu parametrelerin hasarsızlık amacına göre seçimi, uygulanması ve uygulamalardaki kontrol aamalarıdır. Çelik konstrüksiyonlarda kaynaklı birletirmelerin mukavemeti en önemli konulardan biridir. Tasarımlarda istenen birletirme mukavemetinin elde edilebilmesi için kaynak ilemi ile her tür parametrenin seçimi, seçilen parametreler ile kaynak uygulaması ve kaynakların kalite kontrolü özenle yapılmalıdır. Çelik konstrüksiyonun sahibinden balayan sorumluluk zinciri, inaatı taahhüt eden kii veya kurumlarla devam ederken, bu sorumluluk zincirinin belki de en önemli halkalarını bizzat çalıanlar tamamlamaktadır. Depremde oluan sismik yüklemelere maruz kalan çelik konstrüksiyonlar konusunda yapılan aratırma sonuçlarından ortaya çıkan tavsiyeler, hiç bir zaman garanti salayamayacaı gibi herhangi bir balayıcılıı olmamaktadır. Bu tip çalımaların amacı çelik konstrüksiyon inaasında çalıan tasarımcılara, mühendislere ve dier çalıanlara yapılan ilerin prosedürleri, deerlendirmesi, tamiri ve modifikasyonu için bir rehberlik yaparak, depremden kaynaklanabilecek hasarları en aza indirgemek olduu göz önünde tutulmalıdır. Uygulayıcılar, bu önerileri gerçekte yaptıkları denemelerle ve bu denemelerin sonuçlarını profesyonelce inceleyerek daha iyi noktalara götürebilecekleri de açıktır. Bir zincirin mukavemetinin en zayıf halkaları kadar olduunu biliriz. Bu mantıkla yapılara baktıımızda, kaynaın önemini sanırım daha iyi anlarız. Kırküç yıldır, bu sorumluluun bilinciyle aratıran, üretim yapan ve eitimler veren firmamız, bu kritik günlerde üzerine düen görevi icra etmek için, tüm sanayici, müteahhit ve bilim çevrelerinin hizmetindedir. *** 18
KAYNAKÇA : 1. Turkey s Worst Eartquake Disaster in the Twentieth Century, http://www.metu.edu.gov 2. Poverty, Code Issues Contribute to Extensive Earthquake Damage in Turkey, http://mceer.buffalo.edu/outreach/turkey2 3. Lessons in Welding from the 1985 Mexico City Earthquake, Welding Journal, Cilt : 46, No:3, 1987, s :23-31 4. USGS Response to an Urban Eartquake-- Northridge 94, http://www.usgs.gov 5. How Steel Structures Fared in Japan s Great Earthquake, Welding Journal, Cilt : 74, No : 12, 1995, s : 31-42 6. Interim Guidelines : Evaluation, Repair, Modification and Design of Steel Moment Frames, SAC Program to Reduce Earthquake Hazards in Steel Moment Resisting Frame Structures, August, 1999 7. Seismic Design Criteria for New Moment Resisting Steel Frame Construction (50% Draft) Federal Emergency Management Acency, January, 1999 OERLIKON KAYNAK ELEKTRODLARI VE SANAY A.. Halkalı Cad. No : 99, 34630, Sefaköy - STANBUL Tel : 0 212 5993010 (pbx) Faks : 0 212 5989279 19