Türkiye de Simulium (Diptera: Simuliidae) Salgınları Abdullah YILMAZ Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü Ankara yilmazabdullah@hotmail.com
Simulium türleri; Diptera takımı, Simuliidae familyası, Simulium cinsinde yer alan sineklerdir. İngilizce Blackflies veya Buffalognats Almanca Kriebelmücken ve Rusca Moshki olarak isimlendirilir.
Ergin Simuliidae türleri, tıknaz vücutlu, genis kanatlı, kısa antenlere sahiptir. Erginler 1.5-6 mm uzunluğunda, Vücut rengi siyah, kahverengimsi siyah yada gridir. Kanatlar saydamdırlar.
Simuliidae larvaları; silindirik, Besin filtre ettikleri sefalik fanları, Substrata tutunma ve harekette kullandıkları iki tane proleg adı verilen thorasik ve abdominal pseudopodları mevcuttur. Farklı türlerde vücut boyu 3.5-12 mm arasında değişmektedir
Larvaların göz yapılarının aydınlık ile karanlığı ayırt edebildikleri saptanmıştır. Yavaş akıntılı sularda yasayan türlerin antenleri ince ve uzundur. Akıntı hızının çok fazla olduğu suları tercih edenlerde ise antenler kısa ve kalındır. Larva tükürük ve salgı bezleri, ipek bezlerine dönüşmüştür. Salgılanan ipek, başa doğru uzanan bir kanalla dışa iletilerek substrata tutunmak için, hareket sırasında ve kokon örmede kullanılır
Simuliid pupalarının gelişme dönemlerine göre renkleri değişir, olgun pupaların rengi çoğunlukla siyahtır, boyu 2-7 mm arasında değişir.
Holometabol gelişim gösteren bu familyanın yumurta, larva ve pupaları gelişimlerini su içerisinde tamamlarlar.
Ergin dişiler yumurtalarını, tek tek yada bir kaç yüzlük paketler halinde, uçuş sırasında su yüzeyine serperek su içerisindeki veya yüzeyindeki substrat üzerine bırakırlar. Yumurtaların su içerisindeki gelişimi, su sıcaklığı, oksijen miktarı gibi koşullara bağlı olarak, ortalama 3-30 gün sürer.
Yumurtadan çıkan larvalar abdominal prolegleri ile substratlara tutunurlar. Larvanın gelişim evreleri ve deri değiştirme sayısı genellikle 7 dir. Larval gelişim süresi de özellikle sıcaklık ve besin faktörlerine bağlı olarak, bir hafta ile bir kaç ay arasında değişir.
Pupal gelişim süresi 3-14 gün arasında değişir. Pupa kutikulasını yırtarak çıkan ergin birey, etrafını saran hava baloncuğu içerisinde su yüzeyine ulaşır.
Erginleri genellikle akarsu yakınlarında yaşarlar. Dinlenirken ot, çalı ve ağaçlar üzerine konarlar. Erginlerin yaşam süresi kan emen türlerde 10-35 gün, kan emmeyen türlerde ise birkaç gündür
Kan emme sırasında enjekte ettikleri (Similotoksikozis) toksinler ile ölümlere sebebiyet verebilirler.
Bir sığıra aynı anda yaklaşık 6.000 bireyden oluşan bir topluluğun saldırdığını bilinmektedir. 1923 yılında Simulium colombaschense türünün saldırıları nedeni ile Sırbistan ve Romanya da 22.000 büyükbaş hayvanın öldüğü, sığırlarda kilo kaybı ve süt üretiminde % 20 lere varan kayıpların olduğu bildirilmiştir. Vücudun açıkta kalan bölümlerinden kan emme sırasında insan ve hayvanlara zoonotik karakterli bir Nematod olan Onchocerca spp. yi naklederler. Afrika ve Latin Amerika ülkelerinde Onchocerciasis (Nehir Körlüğü) nün etmeni olan Onchocerca volvulus un ana vektörü Simulium damnosum dur. Dünya Sağlık Örgütü tahminlerine göre yaklaşık 85,5 milyon insan bu hastalığı taşımaktadır,
Popülasyonun artması durumlarında hayvanlar ve insanlar için ciddi sorunlara neden olabilmektedir.
ERZURUM Ülkemizde ise; Erzurum da 1994 yılında meydana gelen Tetisimulium (Simulium) bezzii (Corti) salgınında yüzlerce hayvanın Similotoksikozis nedeniyle telef olduğu, sineğin insanlara hücum ettiği ve yüzde şişliklere (ödem) neden olduğu bildirilmiştir.
NEVŞEHİR-KAYSERİ Kayseri ve Nevşehir illeri arası Kızılırmak havzasında, 2006 yılında Yamula barajından elektrik üretimi için su bırakılmasını takiben yörede Simulium populasyonundaki ani artış olmuştur. Bu artış sonucu, Kızılırmak havzası üzeride bulunan halkın tarlalarına gidemedikleri, tarlada çalışabilmek için tarlanın her tarafında tezek yakarak sinekten korunmaya çalıştıklaıı, nefes almasını zorlaştırdığı, gözlerini açamadıkları gözlemlenmiştir. Sineği dumanla kovmak için sürekli sigara içmek zorunda kaldıklarını üzülerek ifade etmişlerdir.
Bölgede faaliyette bulunan turizm işletmesinin müşterilerini tamamen kaybettiği gelenlerinde hemen bölgeden ayrılmak istediği, kamp için gelen futbol takımlarının bölgeyi terk ettiği gözlemlenmiştir.
ZAMANTI 2009 Yılında Kayseri-Develiye bağlı Zamantı ırmağına kıyısı olan köylerden halkın sineklerden dolayı işlerini yapamadıkları, bağ ve bahçelerindeki işlerine gidemedikleri, Özellikle sineklerden korunamayan çocukların vücutlarının açıkta kalan kısımlarında sinek sokmasına bağlı olarak alerjik reaksiyonların ve ödemlerin olduğu yönünde şikayetler üzerine Zamantı ırmağında bir ekip tarafından incelemeler yapılarak bir rapor hazırlanmıştır.
SİVAS -GÜRÜN 2010 Yılında Sivas Gürün ilçesi batı- doğu yönünde geçen Tohma çayı ve Akdere suyu kaynaklı Kapadokya bölgesindeki belirtilere benzer şikayetler üzerine bölgeye gidilerek sinek örnekleri alınmıştır. Alınan örnekler Simulium lineatum olarak teşhis edilmiştir. Tohma çayında Simulium mücadele programı hazırlanarak, Gürün Belediyesi tarafından mücadele çalışmaları başlatılmıştır.
KARABÜK 2010-11 yıllarında Karabük ilinde de benzer şikayetlerin alınması üzerine Karabük Belediyesi tarafından Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsüne sinek örnekleri gönderilmiştir. Sinekler S.lineatum olarak teşhis edilmiştir. Bunun üzerine Belediye tarafından Filyos çayında mücadele çalışmaları başlatılmıştır.
KONYA-BEYŞEHİR 2012 yılında Konya ili Beyşehir ilçesinde insanlar yolda yürümekte zorlanmakta, sanayi çalışanları, esnaf, çiftçiler işlerini yapamaz hale gelmişlerdir.
Mart 2013 tarihinden itibaren Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü koordinatörlüğünde Simulium mücadele çalışmaları Beyşehir Gölünü besleyen derelerde ve gölden çıkan Çarşamba kanalında yürütülmüştür.
Çalışmalar sonucu %90 ın üzerinde başarı elde edilerek şehirde günlük hayat normale dönmüştür.
MÜCADELESİ Ergin mücadelesi ETKİSİZ Repellent kullanımı ETKİSİZ Larva Mücadelesi Larva mücadelesi çalışmalarda biyolojik larvasit Bacillus thuringiensis var. israelensis (Bti, serotip H 14) in sulu süspansiyon (AS) formulasyonlara sahip preparatları kullanılmalıdır. İlaçlamadan önce su içerisinden örnekler alınarak böceğin gelişme dönemi takip edilmelidir.
İlaçlamadan 24 saat önce ve sonra örnek alınarak canlı larvalar sayılmalıdır. Örnekler farklı noktalardan alınmasına dikkat edilmelidir. Larvaların çoğu 4. veya 5.dönem de ise ilaçlamaya karar verilmelidir.
Hesaplamaları yapılan Btı formulasyonu belirli oranda su ile seyreltilerek belirli sürede larva yaşam alanlarına uygulanmalıdır. Uygulama su araçlarıyla olabileceği gibi, su yatağı genişliğinde hareket edilerek köprüden veya kıyıdan uygulanabilir.
TEŞEKKÜR EDERİM