VETERİNER İLAÇ KALINTILARININ ÖNEMİ ve VETERİNER İLAÇ KALINTILARI TEST METOTLARI. Beyza AVCI TÜBİTAK -ATAL 8-9 Ekim 2008 İZMİR

Transkript

1 VETERİNER İLAÇ KALINTILARININ ÖNEMİ ve VETERİNER İLAÇ KALINTILARI TEST METOTLARI Beyza AVCI TÜBİTAK -ATAL 8-9 Ekim 2008 İZMİR

2 KALINTI SORUNU? Hayvansal kökenli gıdalarda, hayvan hastalıklarının sağaltımı, korunması, hayvansal üretimde yemden yararlanma ve verimin arttırılması gibi amaçlarla kullanılan ilaç, hormon, vitamin, mineral ve benzeri maddelerden kaynaklanan sorundur. 2

3 KALINTI SEBEPLERİ İlacın vücuttan arınma süresine uyulmaması Tedavideki hayvandan ürün alınması Kasaplık hayvanların kesim öncesi, yasal bekletme sürelerine uyulmaması Tedavideki hayvan ve sağlıklı hayvandan ürün alınırken aynı aletlerin kullanılması Hormonların fazla ve uzun süre verilmeleri Kayıt tutmada eksiklikler Yanlış uygulamalar 3

4 KALINTI İHLALİ SEBEPLERİ Üretici ve veteriner arasındaki zayıf ilişki Tedavisi bitmiş ama atılım süresi devam eden hayvanların ürünleri Bilinçsiz ilaç kullanımı Diğer nedenler... 4

5 İLAÇLARIN HAYVANLAR ÜZERİNDEKİ OLUMSUZ ETKİLERİ Kanın şekilli hücrelerinde azalma ve şekil bozuklukları Böbreklerde kristalleşme,tükürük salgısında azalma veya artış İshal,kas güçsüzlüğü, yumurta kabuğunda incelme ve veriminde düşme noktasına kadar azalma gibi pek çok olumsuz etki 5

6 ANTİBİYOTİKLER: Hayvanlarda sağıtım amacıyla, koruyucu olarak ve kilo artışı sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. Bu antibiyotiklerin organizmadan atılma süreleri dikkate alınmadığı zaman hayvansal orijinli besin maddelerinde kalıntı (rezidü) bırakırlar. Olumsuz Etkileri: 1. Mikroorganizmalarda, özellikle patojen olanlarında direnç oluşturabilir. 2. İnsanlarda antibiyotik alerjisi oluşturabilir. Penisilin ile mastitis tedavisi gören ineklerin sütlerini içen penisiline duyarlı kişilerde alerjiler görülmüştür. İlaç hayvana verilir. Hayvandan ürüne geçer. Üründen insana geçer.

7 ANTİBİYOTİKLER: 3. Sütlerdeki antibiyotik kalıntıları, süt ürünlerinin yapımında kullanılan starter kültürlerin üremesini engelleyerek ekonomik kayıplara neden olabilir. 4. Hayvansal kaynaklı gıdalarda bulunan antibiyotik kalıntıları çeşitli patojen mikroorganizmaları baskı altında tuttuğu için, bu tür gıdaların bakteriyolojik laboratuvar analizlerinde yanlış değerlendirmelere neden olabilmektedir. Salmonella 7

8 HORMONLAR: Hormon, bir hücre veya hücre topluluğu tarafından salgılanan, organizmanın diğer hücreleri üzerine fizyolojik bir kontrol uygulayan kimyasal bir madde olarak tanımlanmaktadır. Hormon ve hormon benzeri madde, bitkilerde ve kasaplık hayvanlarda verimi artırmak amacıyla kullanılmaktadır. Olumsuz Etkileri: 1. Karaciğerde kolayca metabolize olan doğal steroidler, hayvanların yenebilen dokularına enjekte edilirse tüketiciler için tehlikeli olur. 8

9 HORMONLAR: 2. Etlerdeki androjenik hormon kalıntılarının (testesteron, trenbolan asetat gibi), kadınlarda virtilizazyona (erkekleşme), menstrual siklus bozukluklarına; östrojenik hormon kalıntılarının erkeklerde feminizasyon (dişileşme), iktidarsızlık ve infertiliteye neden olabildikleri bildirilmiştir. 3. Hormonal aktivitelerinin yanı sıra kanserojen, sinirsel komplikasyonlar ve damar sertliği gibi zararlı etkileri de bulunmaktadır. Türk Gıda Kodeksine Göre Yasaklı Hormonlar: a) Stilbenler, stilben türevleri, tuzları ve esterleri, b) Antitiroidal etkili maddeler, c) Anabolizan amaçla kullanıma uygun steroidler, d) Zeranol da dahil olmak üzere rezorsilik asit laktonlar, e) Beta agonist etkili maddeler

10 Maksimum Kalıntı Limitleri Farmakolojik Etkili Madde Belirleyici Kalıntı Hayvan Türü Maksimum Kalıntı Limiti Hedef Organ Bütün sülfonamid kalıntıları Ana madde Gıda üreten/üretilen bütün türler 100 µg/kg 100 µg/kg 100 µg/kg 100 µg/kg Kas Yağ Karaciğer Böbrek Chlortetracyclin Ana madde ve 4- epimerlerinin toplamı Gıda üreten/üretilen bütün türler 100 µg/kg 300 µg/kg 600 µg/kg 100 µg/kg 200 µg/kg Kas Karaciğer Böbrek Süt Yumurta Cefazolin Cefazolin Sığır, koyun, keçi 50 µg/kg Süt Erythromycin Erytromycin A Tavuk 200 µg/kg 200 µg/kg 200 µg/kg 200 µg/kg 150 µg/kg Kas Deri+yağ Karaciğer Böbrek Yumurta

11 VETERİNER İLAÇLARININ BİLİNÇLİ KULLANIMI Bulaşıcı hayvan hastalıkları bir sorun olmaktan çıkmıştır. Hayvan sağlığının korunması, hayvanların gelişimine olumlu katkılar sağlamıştır. İnsan sağlığının korunmasında önemli fayda sağlamıştır. 11

12 ANALİZ YÖNTEMLERİ Bazı hayvansal ilaçların, sağlık riskine olan etkilerinden dolayı; gıda maddelerinde bu kalıntıların görüntülenmesi önemli bir analitik mücadeledir. Tarama (Screening) Hızlı Metotlar (Test Kitleri) ELISA Aletsel Metotlar LC/MS LC/MS/MS GCMS TLC 12

13 Tarama Metotlarının Kullanım Amacı * Gıdaların pek çoğu mevzuatlar çerçevesine alınmıştır. * Bu durum gıda sektöründe şu an ve gelecekte ön görülen mevzuatlara uygun analizler yapma zorunluluğu getirmektedir Hızlı metotların en büyük amacı en kısa sürede numunenin yasal mevzuata uygunluğunu saptamaktır.

14 Tarama (Screening) Metotları * Kullanımı basit ve uygundur. * Genellikle başlangıç limitlerinin üzerinde EVET/HAYIR cevabı verir. * Hızlıdır. * Temizleme işlemine gerek duyulmaz. * Deney yapan kişinin yeteneğine bağlı değildir. * Laboratuvar koşulu gerektirmez. * Düzenek maliyeti enstrümantal tekniklere nazaran düşüktür.

15 LC/MS Hassasiyeti, seçiciliği, pratikliği ve sonuç odaklılığı sayesinde tercih edilen bir yöntemdir. Polar, uçucu olmayan,yüksek molekül ağırlıklı bileşiklerin analizi için uygundur. Pencilin,cephalosporin;tetrasiklin, sülfonamitler, makrolid analizlerinde kullanılırlar. 15

16 GC/MS Yüksek molekül ağırlığına sahip olan maddelerin analizi için uygun bir yöntemdir. Örneğin: Organofosfatlar Uçucu olmayan maddelerin stabil hale getirilmesi için türevlendirme işlemine ihtiyaç duyulur. GCMS 16

17 17