Niğde Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt 3 Sayı 2, (1999), 51-68 BİLGİSAYAR DESTEKLİ ASANSÖR TAHRİK GRUBU TASARIMI - II C. Erdem İMRAK ve İsmail GERDEMELİ İstanbul Teknik Üniversitesi, Makina Fakültesi, Konstrüksiyon Anabilim Dalı, İstanbul. ÖZET Konstrüksiyon sistematiği oluşturma konusunda devam eden çalışmalarda bilgisayar desteği ve yapay zekanın tasarıma uygulamaları yeni yaklaşımlar olarak verilebilir. CAD sisteminde çalışma mekanizmasının işleyişi yönünden bilgisayar kullanımı, tasarımın tanımlanan ödev ve istekler doğrultusunda modelin tariflenmesi, en iyilenmesi için gerekli işlemleri içerir. Bu çalışmada, CAD çalışması için asansör tahrik grubu ele alınmıştır. Tahrik grubunun elemanları hesaplandıktan ve seçildikten sonra, bu hesaba uygun çizimler bilgisayar ortamında üretilmiştir. Anahtar Kelimeler : Tahrik grubu, CAD, asansör konstrüksiyonu, tasarım COMPUTER AIDED DESIGN OF ELEVATOR DRIVE UNIT - II ABSTRACT The application of artificial intelligence to design and computer usage in design systematic can be given as new approaches. CAD systems provide an effective and efficient workplace, compared to classical design options, because of computer speed, storage capacity and ability to produce new information. In this study, computer aided drive unit was examined. After calculating and selecting of parts of drive unit, draftings were generated in computer environment according to these calculations and selections. Key Words : Drive unit, CAD, elevator design, design GİRİŞ Bir parçanın yerine getireceği fonksiyonuna ve çalışma prensiplerine göre tasarlanarak ve malzemesi de gözönünde tutularak, şekillendirilmesi ve mukavemet hesapları ile kontrolü konstrüksiyon aşamalarını oluşturur. Sonuçta elde edilen teknik resimler ile konstrüksiyon ile imalat arasındaki bağlantı sağlanmış olur. Bilgisayar teknolojisindeki hızlı gelişmeler, tasarım ve çizimde yeni kavram olarak Bilgisayar Yardımıyla Tasarımı (CAD), fikirden ürüne giden aşamada dinamik bir ortam yaratmak için geliştirilmiştir. Bilgisayar destekli tasarım, klasik tasarım mantığının uygulamasında eksik olan, atalet, esneklik ve dinamizm gibi faktörleri tasarıma getirmiştir [1]. BİLGİSAYAR DESTEKLİ TASARIM VE ÇİZİM Yeni bir ürün tasarımının çeşitli adımlarında iki veya üç boyutlu çizimler kullanılır. Tasarımı açıklayan ve imalatla tasarım arasındaki iletişimi sağlayan unsur çizimlerdir. Tasarım çalışmalarının optimizasyonu veya bazı kısımlarının değiştirilmesi gerektiğinde, çizimlerin ve detayların yeniden oluşturulması zaman kaybına sebep olmaktadır. Klasik teknik resim çiziminin, çizim aygıtlarının kullanımına bağlı kaldığından ve oluşan olumsuzluklarını gidermek için çeşitli CAD sistemleri geliştirilmiştir [2].
C. Erdem İMRAK ve İsmail GERDEMELİ Bilgisayar destekli tasarım ve çizim sistemleri, tasarım aşamasında karar verme işlemini kolaylaştıran bir unsurdur. Yeni ürün fikrinden pazara ürünün sürülmesine kadar geçen süreçte etkin olarak yer alır. Basitleştirilmiş tasarım aşaması ve analiz ile birlikte CAD uygulaması Şekil 1 de şematik olarak gösterilmiştir. Pazar Talebi Ve Rekabet Hedef Niteliksel Tasarım Aşaması Hedef Belirleme ve Özellikler Özellikler Niteliksel Dizayn Seçenekleri ve Çözümler Hedef / Çıkış Parça ve Montajın Detaylı Dizaynı Teknik Resimler Geometrik Modelleme 2D / 3D Tasarım Değerlendirme Çizim ve Animasyon CAD İMALAT Şekil 1. CAD sistemlerinin işleyiş şeması Tasarım aşamasında ilk olarak pazar talepleri veya rekabetten doğan yeni ürün geliştirme sonucu doğan hedefler bulunur. Daha sonra istekler tanımlanır. Sistemin özellikleri tayin edildikten sonra dizayn seçenekleri geometrik modelleme yardımıyla değerlendirilir. Tasarımın analizinden sonra parçaların ve montajın detaylı teknik resim çizimleri elde edilir. Pek çok CAD sistemi modüler olarak tasarlanmıştır. Basit çizimlerin yapılabildiği gibi, hesaplamaların ve analizlerin yapıldığı 3D modelleme seçeneklerinin bulunduğu sistemler geliştirilmiştir [3]. Grafik menüleri ile desteklenmiş CAD programları ile tasarım bilgilerine kolayca ulaşılabilir. Bu işlem için kullanılan grafik menüleri çeşitli yöntemlerle oluşturulabilir. Bunlardan biri ise, yüksek seviyeli programlama dillerinden (Turbo Pascal, C++ gibi) biri kullanılarak çizimlerin oluşturulmasıdır. Fakat bu yöntemle çizim işlemini gerçekleştirecek programı yazmak, zahmetli ve uzun zaman gerektiren bir uğraştır [4]. Diğer bir yöntem ise, genel amaçlı CAD sisteminde oluşturulan bir çizimin, çizim veri tabanı kullanılarak herhangi bir yüksek seviyeli programlama dilinin işleyebileceği bir çizim dosyasının üretilmesi ve bu dosyanın tasarımın belirli kademelerinde kullanılmasıdır. 52
Bilgisayar Destekli Asansör Tahrik Grubu Tasarımı - II KONSTRÜKSİYON SİSTEMATİĞİNDE BİLGİSAYAR Bilgisayar kullanımı ve yapay zekanın tasarıma uygulanması gibi yeni yaklaşımlar, konstrüksiton sistematiğinde yerini almaktadır. Tasarımın, tanımlanan istekler doğrultusunda modellenmesi ve optimizasyonu gibi adımlarda geliştirilen CAD sistemleri, hızlı bilgi işleme gücü, bilgiyi depolama ve verimli çalışmasıyla ayrılmaz bir bütün oluşturur. Ürün tanımı için gerekli uzman bilgisi, metodik çözüm arama yöntemlerinden birisi olan bilgisayara depolanmış konstrüksiyon katalogları biçiminde verilmektedir [5]. Çözüm prensiplerinin niceliksel parametrelerle ifade edilebilir olduğu sürece, bilgisayarın konstrüksiyon sürecinde çözüm arama aşamasında da kullanımı düşünülebilir. Bilgisayar yardımı ile çözüm prensipleri için programlar hazırlamak, bu işlemin genel olarak ekonomik boyutlarına bağlıdır. Çözüm prensiplerinin aranmasında konstrüksiyon katalogları yeterli derecede geliştirilmiş ise, bilgisayar uygulaması daha yaygınlaştırılabilir. Böylece bilgiler şematik halde getirilmiş ve algoritmik bir forma sokulmuştur. Konstrüksiyonun tasarım aşamasında bazı hesaplamalar, uyum matrisleri gibi biriktirilmiş ve şematize edilmiş bilgisayar hafızasından geri çağıracak ve bunlardan yararlanılacaktır. Niceliksel konstrüksiyon fazında bilgisayardan yararlanılabilir. Burada niceliksel ve fiziksel parametreler ile geometrik koşullar bilgisayarda biriktirilir. Karmaşıklık derecesi az olan alt sistemler için yapılan bu işlemden, daha sonra kompleks sistemlerin türetilmesi için yazılım programlarından faydalanılır [6]. Modüler Konstrüksiyon ve Bilgisayar Uygulamaları Modüler konstrüksiyon, yapı dizileri oluşturarak aynı fonksiyonu yerine getiren ancak değişik büyüklük kapasitesindeki makinalarda geniş bir uygulama alanına cevap vermektedir. Böylece modüler konstrüksiyon prensibi, niceliksel konstrüksiyon ve üretim sürecinde rasyonalizasyon temin eden önemli araçlardan biri olmaktadır. Yapı dizileri kullanımıyla, konstrüktif çalışma bir defaya mahsus yapalarak, zaman ve işten tasarruf sağlanır ve ayrıca aynı tip elemanlar ve eleman grupları çeşitli büyüklükte dizaynlarda kullanılabilir [7]. Bilgisayar destekli tasarımda yer alan kataloglama çalışması, yapı dizilerinin oluşturulması ve gerektiğinde kullanılması alanına girmektedir. Modüler olarak hazırlanan ve karmaşık dizaynlarda kullanılan standard konstrüktif parçalara, dişli çark mekanizması, kavrama, kayış-kasnak mekanizması örnek olarak gösterilebilir. Bilgisayar destekli uygulamalarında hesap ve tasarımı yapılan birçok eleman standart eleman olarak kullanılmakta ve gerekli boyutlar kütüphanelerden seçilmektedir. Bu kullanım, konstrüksiyonda aranan basitlik, benzerlik ve emniyeti sağlar. Tasarımda kullınalacak yöntemler ve standart elemanlar kütüphaneler halinde CAD sisteminin bir parçası olarak saklanır. CAD sistemi bütünleşik olduğu niteliksel ve detaylı tasarım eteplarında prodüktiviteyi arttırmaktadır. Geometrik modelleme ile parçaların toleranslı 2 veya 3 boyutlu görünüşleri yaratılarak, birbirileri ile uyumu incelenir. Uygulanacak imal usulüne göre dizaynda değişiklikler yapılır [8]. TAHRİK GRUBUNA AİT TASARIMI ve ÇİZİM Makina konstrüksiyonunda bilgisayar destekli tasarım ilkelerinin uygulamasını açıklamak için kullanımı oldukça fazla olan tahrik grubuna örnek olarak ele alınmıştır. Tahrik grup içinde yer alan motor, elastik kaplin ve fren kasnağı, fren mekanizması, sonsuz vida mekanizmalı dişli kutusu, tahrik kasnağı ve halat için hesaplama ve seçimi ile çizimlerini içeren bir tasarım ve çizim programı geliştirilmiştir. Tahrik grubu tasarım ve seçim programı işlevlerine göre, hesap programı, dönüşüm programı ve çizim programı olmak üzere üç ana kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda, hesaplamalar ve iterasyon yapılarak uygun elemanlar seçilir, ikinci kısmda bulunan sonuçları çizim verilerine dönüştürme işlemi, son kısım da parça ve montaj çizimleri yapılır. Modüler konstrüksiyon prensiplerine bağlı kalınarak, tasarım programı içinde kataloglama yöntemi uygulanmış ve hesaplanarak bulunan veya tasarımcı tarafından seçilen değerler önceden yazılan kütüphanelerden seçilmek suretiyle standart elemanlar elde edilmiştir. Böylece hazırlanan tasarım programının akış şeması Şekil 2 de görülmektedir. 53
C. Erdem İMRAK ve İsmail GERDEMELİ BAŞLA Giriş Değerleri Hesap ve Seçim Programı Motor Seçimi Devir sayısı Kavrama Seçimi - Kasnaklar - Saplama - Kama Moment Mil çapı Fren Seçimi Halat ve Tahrik Kasnağı Seçimi Sonsuz Vida Mekanizması Seçimi Halat çapı Kasnak çapı Çevrim oranı Güç Dönüşüm SCR UzantılıDosya Yaratılması Programı Dosya Kaydedilmesi Çizim Şablon Dosyasını Aç Programı SCR Dosyasını Aç Evet Yeni Dizayn yapılacak mı? Hayır ÇIKIŞ Şekil 2. Tasarımın programının akış şeması 54
Bilgisayar Destekli Asansör Tahrik Grubu Tasarımı - II Hesap Programı Hesaplama işlemi için geliştirilen programın her aşamasında kullanıcının istekleri göz önüne alınmış, seçenekler sunulmuştur. Ayrıca hesaplamaların zincirleme olarak yapılması program içinde bir bütünlük sağlamıştır. Tasarım EK A da ekran çıkışı görülen giriş değerleri olan yolcu adedini ve asansör hızını seçerek başlar. Giriş değerlerinin seçiminden sonra, EK B de görülen menüden devir sayısı seçilir ve giriş değerlerine göre motor gücü hesaplanarak uygun motor seçimi yapılır. Motor boyutları çizim için dönüştürülmek üzere kaydedilerek motor seçim aşaması tamamlanmış olur. İkinci aşamada elastik pernolu kaplin dizaynı, EK C de görülen menülerden kaplinin emniyetle iletebileceği döndürme momenti değerinin hesaplanmasıyla gerçekleşir. Bunun için k emniyet katsayısı seçilir ve gerekli moment değeri hesaplanır. Kaplin seçildikten sonra EK D de görülen menülerden yaralanarak mil malzemesi seçilerek mil çapı hesaplanır ve standart mil çapı seçilir. Kaplinde kullanılacak kasnak malzemesi EK D de ekran çıkışı verilen menüden seçilir ve mukavemet hesaplarından sonra kama, saplama ve somun boyutları ve tipi belirlenir. Bir sonraki aşamada fren mekanizmasını oluşturan fren kasnağı, önceden kavramanın ikinci kasnağı olarak bulunur ve diğer elemanlar yapılan hesaplamalar sonunda kataloglardan seçilir. EK E de fren tertibatına ait temel boyutlar ve hesaplanan değerlerin ekran çıkışları verilmiştir. Bir sonraki adım olan halat seçimi için gerekli olan hesaplamalar EK F de görülen ekran çıkışında görülmektedir. Giriş değerlerinden elde edilen ara değerler ve sonuçta hesaplanarak seçimi hapılan halata ait değerler verilmektedir. EK G de görülen ekran çıkışında, seçilen halat çapı kullanılarak yapılan iki ayrı hesaplamadan bulunan tahrik kasnağı çapından en uygun değerdeki görülmektedir. Bulunan bu değer ile tahrik kasnağı boyutlandırması ve kasnak yivi ile halat arasındaki basınç kontrolü yapılmaktadır. Son aşamada ise, dişli kutusu olarak kullanılan sonsuz vida mekanizması giriş değerleri olarak motor devir sayısı, tahrik kasnağı çapı ve asansör hızını kullanarak, hesaplanan çevrim oranı ve gerekli güç yardımıyla kataloglardan seçilmektedir. Dişli kutusunun giriş değerleri ve seçim değerleri EK H de görülen menü yardımıyla belirlenmektedir. EK I de verilen ekran çıkışında ise, asansör makinası tasarımında kullanılan giriş değerleri ve çizim için gerekli elemanlara ait temel boyutlar özetlenmiştir. Aynı zamanda hesap programı dönüşüm programını kullaraka elde edilen seçime dayanan boyutlar çizim için aktarılır [9]. Çizim Ara Dosyalarının Yapısı Çizim programında oluşturulacak resimlerin limitlerinin uygun seçilmesi, yazılım ve grafik elemanların birbiriyle uyumlu olması gereklidir. Tasarımda bu bilgilerin aktarmanın temel yollarından birisi DXF (Data Exchage File) formatlı dosyaların kullanılmasıdır. Bu dosya, değişik amaçlar için farklı programlarla irtibatı sağlamak için kullanılabilir. CAD sistemlerinin formatlarına kolaylıkla dönüştürülebilir veya özel analizler için diğer programlara veri verebilir. Dosyanın yapısı 5 temel bölümden meydana gelir. a) Header (Başlık) Bölümü : çizim hakkındaki genel bilgiler bu bölümde bulunur. Her bir parametrenin değişken ismi ve değeri vardır. b) Tables (Tablolar) Bölümü : bu bölümde isimlendirilmiş elemanların tanımları bulunur. Tablolar kendi aralarında LYTPE : çizgi tipleri tablosu, LAYER : çizgi tabakaları tablosu, STYLE : yazı tipi tablosu, VIEW : görüntü tablosu şeklinde sınıflandırılmıştır. c) Blocks (Bloklar) Bölümü : bu bölüm, çizimdeki her bloğu oluşturan nesneleri açıklayan blok birimlerinden oluşur. d) Entities (Parçalar) Bölümü : bu bölümde blok referansları ile birlikte çizim birimleri bulunur. Birim şekil elemanları, DXF dosyasının hem Blocks hem de Entities bölümünde yer almaktadır. e) EOF (Dosya Sonu) Bölümü : DXF dosyasının bittiğini gösteren son bölümdür. DXF dosyası her biri iki satır kaplayan grupların birleşiminden oluşur. Grubun ilk satırı Fortran 13 formatında (sağa yanaşık ve üç karakter alanına boşluk doldurmuş) pozitif ve sıfırdan farklı tam sayı olan grup kodudur. İkinci satırı grup değeridir ve grup koduyla belirlenen grup tipine bağımlı olan formattadır. Program bir grubun DXF dosyasındaki bir elemanda belirli kullanımını bilmeden grup kodunu takip eden değeri kolayca okuyabilir [10 12]. DXF dosyalarının uzun ve hesaplanan değerleri için yeniden düzenlenmesi çok fazla zaman gerektirdiğinden kullanımı yerine SCR (Script) dosyası yaratılarak aynı işlem kolaylıkla yapılabilmektedir. Çizim sırasında değişikliğe uğramayacak kısımlar aynen saklanmaktadır. Böylece DXF dosyası yaratırılırken karşılaşılan pek çok bilgi doğrudan çizime aktarılmış olmaktadır. Bu dosyada başlangıçta tanımlanan Layer, Fonts, Dimension gibi 55
C. Erdem İMRAK ve İsmail GERDEMELİ bilgiler bulunmamakta, çizim için gerekli bu bilgiler bir şablon dosyasına ileride kullanılmak üzere kaydedilmektedir. DXF formatında dosya yaratılırken yeniden çizim yapılıp, DXFOUT komutu ile değerlerin listesi alınıp, üzerinde düzenleme yapmak zahmetli bir işlemdir. SCR formatında dosya yaratmak ve gerekli boyutlara değişken atayarak çizimi her defasında değiştirmek daha kolaydır. SCR formatındaki dosya ile çalışma sırasında program yazımından % 80 oranın bir kazanç sağlanmış olmaktadır [12]. SCR formatında bir dosyanın CAD programı akışındaki yeri ve elde edilmesine ait adımlar Şekil 3 de gösterilmiştir. SCR dosyası önceden hazırlanmış bir çizim dosyası (şablon dosya) içinde kullanılarak, istenen resimler boyutlarıyla birlikte kolaylıkla elde edilmektedir. Çizim Değerleri Hesaplama Programı Dönüşüm Programı Çizim Programı SCR uzantılı dosya Şablon Dosyası Şekil 3. SCR formatında bir dosyanın CAD programında elde edilmesi Böylece hesap programının bir alt programı olarak hazırlanabilmekte ve kullanılan dilin kolaylıklarından yararlanılarak AutoCAD'a özgü bir işlem olan DXF (Data Exchange File= Veri Değiştirme Dosyası) oluşturma sırasındaki vakit kaybı ortadan kalkmaktadır. Bu dosya yardımıyla çizim programı için gerekli komutlar verilmekte ve böylece çizim işlemine geçilmektedir [10]. Dönüşüm Programı Teknik Resim Bu program çizim programında daha önce elde edilmiş olan boyutları, hesap programından elde edilen değerlerle değiştirip yeni boyutlar ile çizimi gerçekleştiren dönüşüm programı, bir alt program olarak hazırlanmıştır. Burada AutoCAD ortamında tanımlanmış olan SCR (Script File=Yazı Dosyası) uzantılı dosya oluşturulmaktadır. Hesap sonucu bulunan boyutlar, programının içinde bulunduğundan, tekrar bir değişikliğe uğramadan dönüştürülmektedir. Daha sonra yapılacak çalışmalarda DWG (Drawing=çizim) uzantılı bu dosya kullanılacak ve SCR uzantılı çizim bilgileri bu dosyaya aktarılacaktır. Bu programda AutoCAD çalıştırılırken kullanılacak tüm komutlar ve değişkenler bulunmaktadır. Şekil 4 de görülen saplamaya ait SCR uzantılı dosyayı yaratan algoritmanın akış şeması Şekil 4 de verilmiştir. Çizim sırasında kullanılan tüm deyimler yazılmış ve derlenmiştir [9,11]. SCR formatında dosya yaratırken başlangıçta, dosyanın adı belirtilmekte, sonraki satırda daha önceden var olan dosyanın üzerine yazabilmeyi sağlayan Rewrite komutu bulunmaktadır. Çizim için gerekli olan çizgi komutları, öçülendirme, tabaka değiştirme gibi komutlar yazıldıktan sonra, dosyanın kaydedilmesi ve kapatılması için gerekli komutlar yer almaktadır. Bir saplamaya ait TurboPascal 7.0 programlama dili ile hazırlanmış SCR uzantılı dosya yaratan yazılım Şekil 6 da ve elde edilen dosyanın içeriği ise Şekil 7 de görülmektedir [12]. 56
Bilgisayar Destekli Asansör Tahrik Grubu Tasarımı - II Şekil 4. Saplamaya ait teknik resim Dosya Adını Kaydetme *. SCR Yeni Dosya Yazmaya Başlama Çizim Komutlarını Dosyaya Yazma Çizgi Tabakalarını Değiştirme Parçayı Ölçülendirme Dosyayı Kaydetme ve Çıkış SCR Dosyasını Kapat Şekil 5. SCR uzantı yaratan algoritma 57
C. Erdem İMRAK ve İsmail GERDEMELİ procedure saplama; var i,d17,d18,d19,d16,e,f1,h2,h1,p:integer; text1:text; x1,x2,x3,x4,x5,x6,x7,x8,x9,x10:real; y1,y2,y3,y4,y5,y6,y7,y8,y9,y10:real; begin assign(text1,'saplama1.scr'); rewrite(text1); writeln(text1); writeln(text1,2); writeln(text1); writeln(text1,'line ',x1:1:0,',',y1:1:0,' ',x2:1:0,',',y2:1:0,' ',x3:1:0,',',y2:1:0,' ',x3:1:0,',',y1:1:0,' '); writeln(text1,'line ',x3:1:0,',',y1:1:0,' ',x4:1:0,',',y1:1:0,' ',x4:1:0,',',y3:1:0,' ',x5:1:0,',',y4:1:0,' '); writeln(text1,'line ',x5:1:0,',',y4:1:0,' ',x6:1:0,',',y4:1:0,' ',x7:1:0,',',y5:1:0,' ',x7:1:0,',',y1:1:0,' '); writeln(text1,'line ',x7:1:0,',',y1:1:0,' ',x8:1:0,',',y1:1:0,' ',x8:1:0,',',y2:1:0,' ',x9:1:0,',',y2:1:0,' '); writeln(text1,'line ',x5:1:0,',',y9:1:0,' ',x4:1:0,',',y10:1:0,' ',x4:1:0,',',y6:1:0,' ',x3:1:0,',',y6:1:0,' '); writeln(text1,'line ',x3:1:0,',',y6:1:0,' ',x3:1:0,',',y7:1:0,' ',x2:1:0,',',y7:1:0,' ',x1:1:0,',',y6:1:0,' '); writeln(text1,'line ',x1:1:0,',',y6:1:0,' ',x1:1:0,',',y1:1:0,' '); writeln(text1,'line ',x2:1:0,',',y2:1:0,' ',x2:1:0,',',y7:1:0,' '); writeln(text1,'line ',x3:1:0,',',y1:1:0,' ',x3:1:0,',',y6:1:0,' '); writeln(text1,'line ',x4:1:0,',',y1:1:0,' ',x4:1:0,',',y6:1:0,' '); writeln(text1,'line ',x5:1:0,',',y4:1:0,' ',x5:1:0,',',y9:1:0,' '); writeln(text1,'layer'); writeln(text1,'s'); writeln(text1,'eksen'); writeln(text1); writeln(text1,'line ',77,',',200,' ',x10+3:1:0,',',200,' '); writeln(text1,'layer'); writeln(text1,'s'); writeln(text1,'olcu '); writeln(text1,'dim'); writeln(text1,'hor'); writeln(text1,x1:1:0,',',y6:1:0,' ',x4:1:0,',',y10:1:0); writeln(text1,(x1+x4)/2:1:0,',',y9+10:1:0); writeln(text1); writeln(text1,'hor'); writeln(text1,x4:1:0,',',y3:1:0,' ',x7:1:0,',',y5:1:0); writeln(text1,(x1+x7)/2:1:0,',',y4-10:1:0); writeln(text1); writeln(text1,'hor'); writeln(text1,x1:1:0,',',y1:1:0,' ',x10:1:0,',',y1:1:0); writeln(text1,(x1+x10)/2:1:0,',',y4-20:1:0); writeln(text1); writeln(text1,'ver'); writeln(text1,x5+10:1:0,',',y9:1:0,' ',x5+10:1:0,',',y4:1:0); writeln(text1,x5+10:1:0,',',200); writeln(text1,'',d17); writeln(text1,'ver'); writeln(text1,x4:1:0,',',y10:1:0,' ',x4:1:0,',',y3:1:0); writeln(text1,x4+10:1:0,',',200); writeln(text1,'',d18); writeln(text1,'ver'); writeln(text1,x2:1:0,',',y2:1:0,' ',x2:1:0,',',y7:1:0); writeln(text1,70,',',200); writeln(text1,'m',d19); writeln(text1,'exit'); writeln(text1,'save'); writeln(text1,'saplama'); writeln(text1,'y'); writeln(text1,'quit'); writeln(text1,'y'); writeln(text1,0); close(text1); end; Şekil 6. Saplamaya ait SCR uzantılı dosya yaratan program 58
Bilgisayar Destekli Asansör Tahrik Grubu Tasarımı - II 2 line 80,195 81,194 102,194 102,195 line 102,195 103,195 103,194 127,191 line 127,191 145,191 147,193 147,195 line 147,195 148,195 148,194 169,194 line 169,194 170,195 170,205 169,206 line 169,206 148,206 148,205 147,205 line 147,205 147,207 145,209 127,209 line 80,205 80,195 line 81,194 81,206 line 102,195 102,205 line 103,195 103,205 line 127,191 127,209 line 145,191 145,209 layer s eksen line 77,200 173,200 layer s olcu dim hor 80,205 103,206 91,219 hor 103,219 127,209 103,219 hor 145,209 147,207 146,219 2 x 45 hor 80,195 170,195 125,171 ver 137,209 137,191 137,200 18 ver 103,206 103,194 113,200 12 ver 81,194 81,206 70,200 M12 exit save saplama y delay 5000 quit y 0 Şekil 7. Saplamaya ait SCR uzantılı dosyanın içeriği 59
C. Erdem İMRAK ve İsmail GERDEMELİ Çizim Programı Tahrik grubu tasarımını içeren teknik resim çizimleri sadece bir kez bu program içinde yaratılmıştır ve daha sonraki aşamalarda çizim, yenilenen değerler göre kendiliğinden otomatik olarak değişmektedir. Böylece tasarımcı, çizimleri ve dizayn değişikliğinde tekrar çizmekten kurtulmaktadır. Şekil 8 de çizim programının çalışma adımları gösterilmiştir. Çizilecek resmin büyüklüğüne göre A3 ve A2 boyutlarında antetli olarak hazırlanmış SABLON.DWG veya SABLON1.DWG dosyalarından uygun olanı seçilir. Dönüşüm programlarıyla yaratılan ve çizim bilgileri bulunan SCR uzantılı dosyalar, çizim programı içinde şablon olarak kullanılan çizim dosyası içinden çağrılarak, Şekil 9 da görülen kavramanın elemanlarına ait imalat resimleri ve Şekil 10 da görülen montaj resmi elde edilir. Daha sonra çıkışları alınmak üzere her çizim ayrı ayrı dosyalara kaydedilir [12]. Çizim Programını Çalıştır Şablon Çizim Dosyasını Aç Şablon.dwg veya Şablon1. dwg SCR Dosyasını Aç Yeni Dosyayı Kaydet Hayır Bütün SCR Dosyaları Açıldı Mı? Çizim Programında Çıkış Şekil 8. Çizim programının akış şeması 60
Bilgisayar Destekli Asansör Tahrik Grubu Tasarımı - II Şekil 9. Tahrik grubu elamanlarının imalat resimleri 61
C. Erdem İMRAK ve İsmail GERDEMELİ Şekil 10. Tahrik grubunun montaj resmi 62
Bilgisayar Destekli Asansör Tahrik Grubu Tasarımı - II SONUÇ Her alanda kullanımı yaygınlaşan bilgisayarlar, tasarım ve imalat alanlarında da hizmet etmektedir. Bunun sonucu olarak ortaya çıkan CAD sistemleri sayesinde, tasarım hızı ve çeşitliliği artmıştır. Bilgisayar hesaplama hızı ve kesinliği ile en uygun çözümü en kısa zamanda bulması sayesinde, bu sistemleri olumlu yönde etkilemiştir. Bilgisayar destekli tasarım programında iki temel giriş değeri ve arada hesap programının gereği sayısal ara değer girişinden, bütün olarak bir çizime ulaşılmaktadır. Çizimlerin elde edilmesiyle üç ana kısımdan oluşan tahrik grubu tasarım tamamlanır. Sonuç tamamen konstrüksiyon geliştirme sürecine uygun bir biçimde elde edilmiştir. Bu tasarımda hesap ve çizim bir arada yürütülmüş ve uygun konstrüksiyon yaratılmıştır. KAYNAKLAR 1. ROONEY, J., STEADMAN, P., Principles of Computer Aided Design, UCL Press, Exeter, 1997. 2. VOISINET, D.D., Computer Aided Drafting And Design, Concepts and Applications, Mc Graw Hill Book Co. New York, 1985. 3. TIZARD, A., An Introduction to Computer Aided Engineering, McGraw Hill Book, London, 1994. 4. HAKSAL, V., CAD CAM, Mühendis ve Makina Dergisi, 32, 375, 14 16, 1991 5. IMRAK, E., Makina Konstrüksiyonu ve Bilgisayar Destekli Tasarım, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Dergisi, 12 (1), 37-46, Ankara, 1997. 6. ULUKAN, L., Sistematik Konstrüksiyon, Ders Notları, İTÜ Yayınları, 1983. 7. ULLMAN, D., The Mechanical Design Process, McGraw Hill Book, New York, 1997. 8. MCMAHAN, C., BROWNE, J, CAD/CAM From Principles to Practice, Addison-Wesley Publ., Oxford, 1993. 9. ÖZTEPE, H., GERDEMELİ, İ., İMRAK, E., Asansör Tahrik Grubunun Bilgisayar Yardımı ile Tasarımı. I. Ulusal Asansör Sempozyumu Bildirileri, 155-164, İzmit, 1992. 10. HILL, A.E., PILKINGTON, R.D., A Second Complete AutoCAD Databook, Prentice Hall, Wiltshire, 1992 11. HEAD, G.O., AutoCAD Productivity Book, Ventana Press, USA, 1995. 12. İMRAK, E., Bilgisayar Yardımıyla Makina Konstrüksiyonu ve Asansör Tahrik Grubuna Ait CAD Programı, Y.Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 1992. 63
C. Erdem İMRAK ve İsmail GERDEMELİ EKLER EK A 64
Bilgisayar Destekli Asansör Tahrik Grubu Tasarımı - II EK B EK C 65
C. Erdem İMRAK ve İsmail GERDEMELİ EK D 66
Bilgisayar Destekli Asansör Tahrik Grubu Tasarımı - II EK E EK F EK G 67
C. Erdem İMRAK ve İsmail GERDEMELİ EK H EK I 68