TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, 2 (3) 99-104 Ankara Metropoliten Alan ı Içerisinde Kalan Çubuk Vadisi ve Yak ı n Çevresinin Arazi Kullan ım Planlamas ı* Nuray Ç İ NKAYA1 Mahmut YÜKSEL 2 Geli ş Tarihi : 12.03.1996 Özet: Bu ara şt ı rman ın amac ı Çubuk vadisi ve yak ın çevresinin ideal arazi kullan ı m planlama şı n ın yap ılmas ıd ı r. Çal ışma hava foto ğ raflar ı, topoğrafik haritalar ve daha önce üretilen detayl ı toprak haritas ı ndan yararlan ılacak arazide gerçekleştirilmi ştir. Daha sonra ara şt ırma alan ı için elverişli Arazi Kullan ım Türlerinin (AKT) tan ımlar ı yap ı lm ışt ır. Geliştirilen A.K.T nin toprak ve iklim istekleri göz önünde bulundurularak, de ğ işik kullan ım biçimlerine yönelik en uygun araziler belirlenmiş ve "harita üzerine i şlenmiştir. Arazilerin önerilen kullan ım desenine uygun olarak kullan ılmas ı için mevcut problemler Ye'elinmas ı gereken önlemler hakk ı nda bilgiler verilmi ştir. Anahtar Kelimeler: Etüd, s ı n ı fland ı rma, haritalama. - Land Use Planning of Çubuk Valley and İt"s Surroundings in Ankara Metropolitan, Area Abstract The objective of this research was to perform a convenient land use planning of Çubuk vatley and its*fr ı ity. The research was carried out in field on the examination of, aerial photographs, topographic maps and detailed map. Produçed before this work. Then thö definition of Land Use Types were made for the reseacrh area. Based on the sokil and climatö. reciriownents'l -~ of the different Land Use Types, the most suitable fields were determined and mapped. At the same time present problernt) and the necessary measures were explained for the proper use of proposed land use pattern. l!od -»fr, Key Words: Survey; classification, mapping. Giri ş Son y ı llarda, ülkemizde artan nüfus nedeniyle üzerinde özenle durulan önemli konulardan biri de, erozyon, ta ş k ı nlar, yanl ış endüstri ve yerle şim alan ı seçiminden vb. nedenlerden ötürü her sene ço ğalarak elden ç ı kan toprak varl ığı m ızd ı r. Arazi ve toprak şartlar ı na ait bilgilerden eksik olarak yap ı lan üretim, eyreli şm ve rekreasyon planlamalar ı, i ğunlukla olumsuz sonuçlar vermektedir. Konunun ço geli ş mi ş ülkelerdeki uygulamas ı na benzer bir çal ışma, son y ı llarda h ızla geli şmekte olan Ankara kentinin hemen huzey doğusunda yer alan.. Çubuk Vadisinin arazi ve topraklar ında uygulanm ışt ı r. Arazi ve toprakla ilgili çe şitli kullan ı mlardan ve koruma tedbirlerinden en iyi sonuca ula şabilmek için toprak haritalar ı n ın kullan ı lmas ı bir ihtiyaç,,haline gelmi ştir. Bu nedenle topraklar ı n belirli bir sistem içinde incelenmesi, özellik ve davran ış lar ı n ın ö ğ renilmesi ve çe şitli üretim desenlerinde geroksinimlerinin belirlenmesi gerekmektedir (Gökmen ve YÜksel, 1993). Tar ı m, rekreasyon veya di ğer kamu kullan ı mlar ı için arazinin planlanmas ış'oldukça karma şık bir i ş leffi'dir. Kesinlikle tek bir ki şi elinde tüm yönleri ile ara ştir ı l ı p sonuçland ı r ı lmas ı mümkün olarnaz' Çal ışma alan ı na ili şkin ayr ı nt ı l ı temel verilerin önceden ve ülke seviyesinde haz ı rlanm ış ve sürekli yenilenir durumda olmas ı, AKP --çaeirşenal ırnda ba şar ı n ı n temel şartlar ı ndan biridir. Uygulanacak planlama' yöntemi, do ğrudan çal ışma alan ı n ı n özelliklerinden çok, sa ğlanacak olanaklar ve eldeki de ğerlerin sa ğ l ı k derecesine ba ğ lı- olarak seçilir veya geli ştirilir. Yap ı lan ayr ı nt ı l ı analiz ve yorumlamalar sonucunda arazi formlar ı ve bunlar ı n değ i şik kullan ımlar ı aç ısınd ın yetenekleri ortaya konabilmektedir. Bu çal ışma ile ara şt ı rma alan ı için en uygun arazi kullan ı m planlamas ı olu şturulmu ştur. Materyal ve Yöntem:, Coğ rafi konum ve iklim özellikleri Ara şt ı rma alan ı Ankara'n ı n kuzeyinde, kuiey-güney yönünde uzanmaktadir. Ovaya ad ı n ı veren Çubuk ilçesinin Ankara'ya uzakl ığı 40 km dir. Bölge 'kuzeyden Aydos, güneyden Asar ve Me şelik:ku şçtio ye Etlik da ğ lar ı yla çevriliclir ve 32 53'-33 08' d011 böytalnlar ı ile 40 15'-40 03' kuzey enln ıleri aras ı nda yer alrüaktachr. Ovay ı kuzeyden güneye kat eden Çubuk Çay ı 70 km uzunlukta' olup Aydos da ğ lar ından iki kd'"halinde ç ı kmaktad ır. S ı ras ıyla Sünlü, Azman, 'Karap ı nar, K ız ılhisar, Bellihisar dereleri ile Çubuk ' İ barajin ı ofti şturduktan sonra Keçiören deresini alarak Akköprü rnevkiincle İ ncesu Deresi ve Hatip Çay ı ile birle ş ir. Bu 3. dki3rsu Akköprüde birle ştikten sonra Ankara Çay ı ismini r;(d.s. t, 1966) *Bu çal ışmay ı Ankara Cniversitesi Ara şt ı nna Fonu - desteklenn ştir: (91-25-00-60) Çankaya Belediyesi Çevre Müdürlü ğü -.,Xnkara - 2 Ankara Ilniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü - Ankara, Yüksek Lisans "tezi.
100 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Say ı 3 Ova dahilinde bulunan Esenbo ğa Havalan ı Ankara'y ı dünyan ın dört bir yan ına ba ğlamas ı bak ı m ı ndan havzan ı n önemini artt ı rmaktad ı r. Çubuk ilçesi ve Esenbo ğa Havaalan ı asfalt yolla Ankara'ya bağ l ı d ı r. Ayr ıca Ankara-Çank ı r ı devlet yolu ova içinden geçmektedir. Kara ikliminin hakim oldu ğu çal ışma alan ı nda yazlar s ıcak ve kurak, k ışlar ise so ğ uk ve kar ya ğış l ı geçer (Çizelge 1) (Anonim, 1984). Çal ışma alan ı n ı da içine alan Ankara ve çevresi kuzey ve güney bölgeleri aras ı nda bir geçi ş bölgesi olarak dü ş ünülebilir. Jeolojik ve jeomorfolojik durum Ara şt ı rma alan ında bulunan volkanik kayaçlarla, tortul kayaçlar birbiri içine girmi ş vaziyettedir. Bunlar ı baz ı yerlerde birbirinden ay ı rmak oldukça zordur. Bölgedeki en eski formasyonlar Paleozoik ya ş l ı ş ist, grovak ve kalkerlerdir. Bu fosmasyonlar Tersier'de olu şan orojenik hareketleri sonucu yükselmi ş ve topo ğ rafik yükseltiler meydana getirmi şlerdir. Çekirde ği Paleozoik ya ğ l ı formasyonlardan olu ş mu ş yükseklikler do ğ udaki Tekebelli ve İdris da ğ lar ı ile bat ıdaki Mire ve Ku şcu da ğ lar ı d ır. Bu iki da ğ silsilesi aras ında mazisi Jura öncesine rastlayan bir senklinal uzanmaktad ı r. Çubuk Ovas ı ile ayn ı senklinal içinde bulunan Ankara-Etimesgut Ovas ı n ı volkanik e ş ikler birbirinden ay ı rmaktad ı r. Ova düzlü ğü genellikle akarsular ın meydana getirdi ği 20-25 metre kal ı nl ığı ndaki alüvyon tortular ı ile oldukça kal ı n Neojen ya ş l ı killi, marnl ı, kalkerli formasyonlar taraf ı ndan doldurulmu ştur. Ovada Paleozoik ya ş l ı formasyonlarin çevrelerinde mesozoik formasyonlar ı da mostra vermekte olup bunlar çok geni ş yer kaplamazlar (D.S.I, 1966). Erol (1973)'e göre ara şt ırma alan ı jeomorfoloji yönünden, vadi taban ı düzlükleri, birikinti konileri, alçak sekiler, yüksek sekiler, alçak platolar, orta yükseklikteki platolar, yamaçlar ve vadiler olmak üzere 7 ayr ı birim içermektedir (Erol, 1973). Bunlardan en yaygin olanlar ı vadi taban ı düzlükleri ve sekilerdir. Yöntemler Arazi Kullan ı m Planlamas ı çal ış mas ı nda temel materyal olarak daha önce üretilen temel toprak haritas ı esas al ı nm ış, bununla birlikte bölge için yap ı lan di ğ er çal ışmalar da göz önünde bulundurulmu ştur. Ba şlang ıç olarak çal ışma alan ı nda yayg ı n olarak uygulanmakta olan tar ım arazisi ve tar ım d ışı arazi kullan ı m türleri ayr ı ayr ı tan ı mlanm ışt ı r. Daha sonrra ara şt ı rma alan ı nda yer alan haritalama birimlerinin, arazinin kullan ı m ıyla ili şkili olan arazi karakteristikleri, özellikle bir önceki çal ışma olan detayl ı toprak etüd ve haritalama çal ışmas ı ndan ve bölge için üretilen di ğ er çal ışmalardan belirlenmi ştir. De ğerlendirmede dikkate al ı nan arazi karakteristikleri ş unlard ı r. E ğ im, drinaj, üst toprak tekstürü, derinlik, ta ş l ı l ı k, kireç içeri ği, toprak ph's ı ve tuzluluk-alkaliliktir. Gerek ara şt ı rma alan ı nda yap ı lan gözlemler, gerekse bölgede ya şayan ki şilerden, ilgili kurulu şlardan ve daha önceki çal ışmalardan elde edilen bilgilere göre potansiyeli olan 7 arazi kullan ı m türü belirlenmi ş ve bunlar ı n herbiri çal ışma alan ındaki toprak birimleri için değ erlendirilmi ştir. Bu değerlendirmede, arazi kullan ı m türlerinin kullan ı mda etkili olan arazi istekleri ile (derinlik, e ğim, ta ş l ı l ı k, kireç içeri ği gibi) çal ışma alan ı m ızda yer alan haritilimi ünitelerinin bu özellikleri kullan ım türleri istekleri ile e şleştirilmek suretiyle uygunluk tablolar ı olu şturulmu ştur. Bu tablolar ı ortaya koyan kriterler ise çok uygun (S1), uygun (S2), orta uygun (S3), şimdilik uygun de ğil (N1) ve uygun de ğil (N2) şeklinde derecelere ayr ı lm ış ve bu dereceleri veren alt ve üst s ı n ı rlar karşı la şt ı rmada anahtar rol oynam ışt ı r (FAO, 1984, SYS, 1985). Gerek bu i şlemlerin yap ı lmas ı ve gerekse sonuçlar ı n yorumlan ı p planlama çal ışmas ı n ı n yap ı lmas ı FAO 1989 un ilkeleri Mermut ve Ark. (1983)' ı n yöntemleri, Erol ve Ark. (1980) deki veriler ve.konu ile ilgili di ğer literatür bilgilerine göre yap ı lm ışt ı r (Bartelli, 1966, 1974; Gürel ve ark. 1986; Soil Survey Staff, 1975; Yüksel, 1985). Sosyal de ğerlerdirmede yöre insan ı n ı n ihtiyaç ve talepleri, al ışkanl ı klar ı, gelenek ve görenekleri, DS İ, 1966, 1986 ve Erol ve ark., 1980 de verilen bilgiler göz önünde bulundurulmu ştur. Çevresel de ğerlendirmede ise, kullan ı m türleri belirlenirken yörenin iklim şartlar ına uyum sa ğ lama durumu dikkate al ı nd ığından ve çal ışma alan ı n ı n küçüklü ğü nedeniyle iklim ko ş ullar ı n ı n farkl ı etkilerinin olmayaca ğı kabul edilmi ştir. Buna ek olarak ise topra ğı n üretkenli ğinin korunmas ı ve iyi bir insan sa ğ l ığı için arzu edilen çevre ko ş ullar ı ve rekreasyonel düzenlemeler göz önüne al ı nm ışt ı r. Tar ı m d ışı kullan ı m türlerinin planlanmas ında ise ula şı m güzergahlar ı, yerle şim yerlerine göre konum ve uzakl ı klar, iyi tar ı m topra ğı n ı n korunmas ı ve çevre ile bütünlük sa ğlanmas ı göz önünde tutulmu ştur (Uluç, 1992; Dizdar, 1980). Topraklar ı n verimlilik analizlerinde ise, Total Azot, Bremner 1965 de verilen, yararl ı fosfor, Olsen 1954 de önerilen yöntemle, yararl ı potasyum, Black 1965 de verilen yöntemle belirlenmi ştir. Bulgular ve Tart ış ma Ara şt ırma alan ı Ankara'n ı n hemen kuzeyinde, Esenbo ğa havaalan ı n ı da içine alan bir bölgede yay ı l ı m göstermektedir. Ula şı m imkanlar ı ve alt yap ı tesisleri yeterli düzeyde oldu ğu için h ızla her türlü geli şmeye uygun bir alan olarak görülmektedir. Çubuk vadisi ve yak ı n çevresi Ankara'n ı n uygun mevsimlerde d ışa aç ı lma, piknik, dinlenme alanlar ı n ı n en önemlilerindendir. Bütün bunlar belirli problemleri birlikte olu şturmaktad ı r. Ara şt ı rma alan ı nda belirlenen önemli sorunlar, toprak i şleme, erozyon, yanl ış kullanma ve 4irenajdan kaynaklanan problemler olarak belirtilebilir.. Bu sorunlar ın kaynaklar ı ve giderilmesine ili şkin öneriler Şekil 1 de ve a şağıda verilmi ştir. Harita 1 1/25 000 lik olarak yap ı lm ış ve tek sayfaya indirebilmek için 1/100 000 ölçe ğ e küçültülmü ştür.
N.ÇINKAYA, YÜKSEL, M., "Ankara n-ı tropoliten alan ı içerisinde kalan çubuk vadisi ve yak ı n çevresinin arazi kullan ı m palaniamas ı " 101 Çizelge 1. Araşt ı rma alan ı na ait yağış ve s ıcakl ı k ortalamalar ı Aylar O Ş M N M H T A E E K A Ort. S ıc. (*C) 4.7 1.4.6.2 9.7 3.8 17.9 22.2 20.4 15.7 11.8 8 3 Ort. Nisbi Nem (%) 60 67 50 62 60 57 50 50 52 58 68. 71 Ort. Yağ (mm) 20.4 19.7 16.9 76.9 55.6 20.0 24.7 29.6 35.4 43.0 '1-3 ' 72 kaynaklar ı ve giderilmesine ili şkin öneriler Şekil 1 de ve a şağı da verilrhi ştir. Harita 1 1/25 000 Ilk olarak yap ı lm ış ve tek sayfaya indirebilmek için 1/100 '000 ölçe ğe küçültülmü ştür. Ara şt ı rma alan ı nda e ğimi düz ve düze yak ı n dalgal ı arazilerde toprak derinli ği fazla oldu ğ undan, böyle yerleri ağaçland ı rma alan ı olarak kullanmakyerine tar ı m arazisi olarak değerlendirmek ekonomik bak ımdan daha yararl ı d ı r. Buna kar şı l ı k Ankara-Çubuk yolunun özellikle güney do ğusu ile güney bat ı s ı ndaki kesimlerde yer alan eğimli tar ı m arazilerinin ise a ğaçland ı rma alan ı haline dönü ştürülmesi gerekir. Topraklar ı n fiziksel verimliliklerinin bozulmamas ı, erozyona meydan verilmemesi için tar ı mfa ilgilenenlerin toprak i şlemeyi ve sorunlar ı iyi bilmeleri gerekmektedir. Bunun yan ında 'toprak fiziksel özelliklerinin iyi\ şt ı r ı larak i ş leme zaman ı n ı ve yöntemini belirlemek ara laz ı md ı r. Bölgenin kurak iklim ku şağı içerisinde olmas ı nedeni ile, topra ğı n mümkün olan en uzun sürede zirai faaliyet için i ş lenmesi ve vejetatif örtünün koruniy ıas ı kesinlikle,. gereklidir. Bu yap ı lmad ığı taktirde zaten.büyükölçüde -- ş.ıııarak elden verimsiz olan topraklar gittikçe daha da ta:' ç ı kacakt ı r. Bunun sonucu olarak bölgenin Sosyal ya şam ı bak ı m ı ndan da bir tak ı m güçlüklerle kar ş ilaoabilecektir. Bu nedenle, mevcut arazi dengesinin bozulmamas ı için özellikle e ğimli yerlerde erozyona yol açacak etkenlerden i mutlaka kaç ı n ı lmal ı, bu yolla kaybolan büyük miktarlardaki toprak kay ı plar ı n ın önüne bir ah önce geçmek için önlemler al ı nmal ı d ır. Yani toprak-su muhafaza tedbirleri uygulanmaya konulmal ı d ı r Özelllikle e ğim yönünde yap ı lan -sürümün önüne geçilip toprak kay ı plar ı n ı azaltan e ğime dik yönde sürüm sistemini yerle ştirmeye çal ışı lmal ı d ı r. Bu önlemlerin al ı nmas ı için planlama yap ı l ı rken ayr ı nt ı l ı toprak haritalar ı kesinlikle gözününde bulundurulmal ı d ı r: Yo ğun olarak i şleme yap ı lan Dumlup ı nar, Yenice, Ta ş p ınar, Çubuk ve Esenbo ğa serisi topraklar ı nda sürüme çok dikkat edilmelidir. Özelllikle kil kapasam ı yüksek olan topraklarda ayn ı yönde ve ayn ı derinlikte sürüm yap ı lmas ı pulluk taban ı denilen geçirimsiz bir katman olu şturacakt ı r. Bu katman ı n k ı r ı lmas ı hem zor hem de pahal ı bir i şlemdir. Buna meydan vermemek için sürüm derinli ğine ve yönüne her dönemde dikkat edilerek ikileme yap ı lmal ı d ı r. Erozyonun yan ı s ı ra bu bölgede en önemli sorun, ilk 3 kullan ı m kabiliyet s ı n ıf ı na giren ve -verimli tar ı m arazilerini olu şturan Aluviyal topraklar ı n yanl ış veya tar ı m d ışı kullan ı lmas ı d ı r. Bu gibi yerler endüstriyel ve kentsel yerleşimler taraf ından i şgal edilmeye ba şlanm ışt ı r. Bundan sonra geri kalam-arazilerin böyle kullan ı lmamas ı, sa ğ lanmal ı d ı r. Böyle arazilerin kesinlikle bitkisel üretim alanlar ı olarak ayr ı lmas ı zorunludur. BWitür yerle ş imlerin geni şlemesi halindei:pölgenin en büyük akarsuyu olan Çubuk Çay ı n ı n kirlenffiesi h ız kazanacakt ı r. Buda bir çok olumsuz çevresel olay ı n olu şmas ı na neden olacakt ı r. Sulu tar ı mdalk<çubuk Çay ı ndan, yeralt ı suyu kayna ğı ndan ve kuyülardan yararlanarak daha modem bir anlay ış ile bölgedeki vadi tabanlar ı nda uygun meyve ve sebze türleri yeti ştirilebilir. Çubuk Çay ı ye-çevresinde şimdilik yanl ış kullan ı thlara kar şı herhangi bir koruma önlemi al ı nm ış durumda de ğ ildir. Ankaça-Çubuk,karayolunun sa ğ ve. 'oluna i'astlayan bölümleri baz ı re0i kurulu şlar ve ki şiler taraf ı ndan parselienerek'karl kullan ı ma.kapat ı lm ış olup az say ı da ki şiye hizmet götürecek -dinlenme evleri yada yazl ı k olarak kullan ı lmaktad ı r. Böyle dar analamdaki kullan ı mlar gerekli kanuni tedbirlerle ortadan kald ı r ı lmal ı ve daha çok ki şinin yararlanmas ı na sunuimal ı d ı r. Çubuk Çay ı ve yak ı n çevresi Ankara Metropolitam için büyük önem ta şı maktad ı r. Şimdilik k ı rsal nitelikli olan bu çay ve çevreleri Ankara'n ı n ileride alaca ğı biçim, geli şme yönü ve h ız ı dikkate al ı narak şimdiden planlanmal ı ya da en az ı ndan olumsuz geli şmelerin etkisinden kurtar ı lmal ı ve korunrnal ı d ı r. Bu tedbirler içerisinde Çubuk Çay ı n ı n yak ı n çevresi, tamam ı..4 kentsel ve.'sanayi yerle şimlerine kapat ı lmal ı, uygun yerlerde dinlenme alanlar ı planlanmal ı clin; Ara şt ı rma alan ı nda vejetatif ve.z-s ı nai: tesislerle yap ı lan havza ıslah ı yüzeysel su ak ışın ı azaltmakta ve toprak ta şı nmas ı n ı durdurrnaktad ı r. Koruma sonucu' yeti şen ve geli şen yerli vejetasyonda toprak ta şınmas ı n ı k ı smen ve yerine göre engellemektedir. Bu nedenle, toprak erozyonunun ilerlemi ş oldu ğu alahlarda arazi ı slah ı ve. toprak muhafazas ı çal ış malar ı ile birlikte otlatman ı n yasak edilmesi, modern tar ı m ı n uygulanmas ı gibi koruma tedbirlerinin al ı nmas ı gerekmektedir. Topra ğı n uygun oldu ğ u yerlerde bazen yaln ız koruma tedbirlerinin erozyonu önlemeye yeterli oldu ğ u görü1mü ştür. Kültürel tar ıma uygun olmayan eğimli bo ş alanlar ı n a ğaçland ı r ı lmas ı nda ilk önce ayn ı alanda ve o yöreye en yak ı n bölgede yeti ş miş bulunan a ğaç türlerini seçip yeti ştirmek en do ğ rusudur. Böyle alanlar ı n a ğaçlanchr ı lmas ı nd'alek bir a ğaç çeşidi-yeti ştirmeyip, de ğ i şik türlerin ve bu arada geni ş yaprakl ı larla, i ğne yaprakl ı lar ı n kar ışı k olarak bulundurulmalan gözönünde tutulmal ı d ı r. y",
Nı o s> Z rt1 3> A R:, N <f> ı r XJ r- > Z ç > in > z y), O: ro Jeweve - - A, I di l I I 1 1 ' S10 34 1 a 3lWhl 9 tall! '," 1
N.ÇINKAYA, YÜKSEL, M., "Ankara metropoliten alan ı içerisinde kalan çubuk vadisi ve yak ı n çevresinin arazi kullan ı m palanlamas ı " 103 Yukar ı da belirtilen bütün bu konular ı n çözümlenebilmesi için özel mülkiyetle ortak bir şekilde ve işbirliği halinde çal ışmak\ gerekir. Böylece özellikle mülkiyet sorunu halledilerek Çubuk Çay ı çevresindeki tar ı msal arazilerde kurulmakta olan kooperatiflerin kamula şt ı r ı lmas ı sa ğ.lanabilir. Al ı nacak bu önlemlerin ışığı alt ında,' Çubuk ilçesi yerle şim alan ı nda ve Çubuk Çay ı n ı n Ankara-Çubuk asfalt ı na bakan taraf ı nda yap ı lm ış veya yap ı lmakta' olan özel mülkiyetteki yat ı r ı mlar ı n bölgenin görünümünü bozmayacak ve potansiyele uygun şekilde planlanmas ı gerekir. En do ğrusu bu tür yat ı r ı mlara olanak verilmemesidir. Araşt ı rma alan ı n ı n do ğ al drenaj ı n ı Çubuk Çay ı ile bu çaya değ i şik yerlerde kar ışan çok say ı daki yan 'dereler sa ğ lar. Bu çay ve dereler ovaya giri ş lerinde s ığ olan yataklar ı ndan dolay ı drene i şini, tam olarak yapamamakta ve' dolay ı s ıyla ta ş k ı nlara neden :olarak kültür arazilerinin kayb ına neden olmaktad ı rlar. Bunlardan Çubuk Çay ı, üzerine yap ı lan Çubuk Il baraj ı ile kontrole al ı nm ış durumdad ı r. Çubuk serisi 120 cm den sonra b ı r siltli-kil katman ı ile kesilmektedir. Bu nedenle a ş a ğı lara do ğ ru drene olan yüzey suyu bu bölümde birikmektedir. Bu taban suyunun ya ğış l ı.devrede yüksekli ğ i 120 cm den sonra ba şlayan gleyle şmeden anla şı lmaktad ır. Zirai i şlemlerde bu özelli ğ e dikkat edilmelidir. Ara şt ı rma alan ı genelinde tuzluluk problemine rastlanmam ışt ı r. Ancak, ara şt ı rma alan ı nda halen sulu tar ım da yap ı lmaktad ı r. Çe şitli sulama tekniklerinin uygulanmas ı ile bu alan art ı r ı labilir. Bu nedenle gerekli drenaj tedbirleri al ı nmad ığı ve yeterli y ı kama suyu verilmedi ğ i taktirde k ı sa bir süre sonra tuzluluk problemi ortaya ç ı kabilecektir. Çubuk vadisinde seçilen örnek profillerde yap ı lan verimlilik analizleri sonuçlar ı Çizelge 2"de verilmi ştir. Toblonun incelenmesi ile görülece ği gibi azot, fosfor ve potasyum kapsamlar ı serilere göre de ğ i şiklik göstermektedir. Bütün serilerin azot kapsamlar ı yetersizdir. Bu nedenle azotlu gübrelemenin yap ı lmas ı şartt ı r. Gübreleme zaman ı na özen gösterilmelidir. Özellikle yazl ı k bitkilerin yeti ştiricili ğ inde azotlu gübrelerden NO3 içerenler, NO3' ı n fazla hareketli ve topraktan kolayca y ı kanmas ı nedeniyle ekimden hemen önce veya ekimle birlikte verilmelidir. NH4'Iu gübreler ise NH4 iyonunun toprak kolloidleri taraf ı ndan 'tutulmas ı nedeniyle ekimden bir süre önce verilebilir. Özellikle hafif tekstürlü ve sulaman ı n s ı k yap ı ld ığı yerlerde kayb ı azaltmak için azotlu gübreler bir defa de ğ il, birkaç defada verilmelidir ve her y ı l yeterli dozda azotlu gübre kullan ı lmal ı d ı r. Ta ş p ı nar serisi topraklar ı en yüksek fosfor kapsam ı na sahiptir. Bunun nedeni örnekleme yerinin a ğ açland ı r ı lm ış olmas ı ve yo ğ un bir zirai faaliyet yap ı lmamas ı d ır. Di ğer serilerde fosforlu gübre uygulanmas ı na devam edilmelidir. Fosforlu gübre uygulamas ı nda toprak tekstürü ve kireç kapsam ı gözönüne al ı narak ekimle beraber mibzerle verilmelidir. Çizelge 2. Çubuk vadisi topraklar ı verimlilik analiz sonuçlar ı Örnekleme Yararl ı N kg/da Yararl ı (P) p205 (kg/da) Yararl ı (K) kg/da Dumlup ı nar Serisi 0.11 1.06 56.72 Yenice 0.09 0.52 63.88 Çubuk Serisi. 0.09 0.78 47.45 Çakmaktaşı Tepe S. 0.08 0.41-36.00.. -- Alt ı nova Serisi 0.11 :1.83 52.00 Taşp ı nar Serisi 0.16 3.79 ' 37.25 Esenboğa Serisi 0.08 1.35 62.20 _ Gübre toprakla en az temas edecek şekilde uygulanmalı d ı r.' Çünkü kil ve kireç kapsam ı yüksek olan topraklarda.fo'sfoi - fikse edilitiekta ve yarayi şsız duruma geçmektedir. Ara şt ı rma alan ı topraktati,- '''potasyum bak ı m ı ndan yetafi beral?,er, gübrelemenin yap ı lmas ı, potansiyeli 'koruma bak ı m ı ndan imkanlara göre devam ettirilmelidir. Kaynaklar Anonim, 1984. Ortalama, Ekstrem S ıcakl ık ve Yağış Değerleri Bülteni, Dev.Met.I ŞIGen.Müd., Ankara, Black, C.A., 1965. Methods of Soil Analysis Agronomy Part 2. p. 1022-1033. Ame. Soc. of. Agr. Inc. Medison, Wiscons ı n. U.S.A. Bartelli, L.J.(Edited by.) 1966. Soil Survey and Land Use Planning, Soil Science Society of America and. Am. So. of Agro. Madison, Wisconsin. USA. Bartelli, J, 1974. Soil Survey and Environmental Planning. U.S. Department of Agriculture. Soil Conservation Service, Fore Worth, Texas, USA. Bremner, J.M., 1965. Total Nitrogen. Method of Soil Analysis Part.2 No.9. Ame. Soc. of Agr. Inc. Pub. Madison Wisconsin. Dizdar, M. Y., 1980. Toprak Etüdierinin Mühendislik Kullan ımlar ı İçin Yorumlanmas ı. Toprak Su Genel Müdürlü ğü, Ankara. D.S.I., 1966. Ankara Projesi Çubuk Ovas ı Planlama Arazi Tasnif Raporu. D.S.I. Genel Müdürlü ğü Etüd Raporlar ı No. 17-332 Proje No. 1203. Ankara. D.S.I., 1986. Bafra Projesi Planlama Revizyon Raporu. D.S.I. Genel Müdürlü ğ ü VII. Bölge Müdürlü ğü, Samsun. Erol, O., 1973. Ankara Nehri ve Çevresinin Jeomorfolojik Ana Birimleri. A.Ü.DiI ve Tarih-Coğrafya Fak.Yay ı nlar ı No.240. Coğrafya Ara şt ı rmalar ı Enst. Yay ı nlar ı No.16. Erol, O., E. Yurdakul, Ü. Algan, N. Gürel, E. Herece, E. Tekirli, Y. Ünsal, M. Yüksel, 1980. Ankara Metropoliten Arazi Kullan ım Haritas ı. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü. Ankara. FAO, 1984. Land Evaluation For Forestry FAO Forestry Paper 48 Rome. FAO, 1989. Guidelines For Land Use Planning. Interdepartmental Working Group on Land Planning, FAO, Rome.
104 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Say ı 3 Gökmen, S., M. Yüksel, 1993. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Kenan Evren Ara şt ırma ve Uygulama Çiftli ğ i Topraklar ı n ın Detayl ı Etüd ve Haritalanmas ı. A.Ü.Ziraat Fakültesi Y ı ll ığı. Cilt 43. Fasikül 1-2. Gürel, N. vd., 1986. Band ırma ve Çevresinin Arazi Kullan ım Potansiyeli. MTA Genel Müdürlü ğ ü, Ankara. Mermut, A., M. Ba şal, V. Katkat, M. Yüksel, 1983. Marmara Bilimsel ve Endüstriyel Ara şt ırma Enstitüsü Arazisi Alan Kullan ım Planlamas ı, TOBITAK-TOAG Proje No: 469. Olsen, S.R., 1954. Estimation of Available Phosphorus in Soils by Extraction with Sodyum Bicarbonate. USDA. Cir.No. 939. Soil Survey Staff., 1975. Soil Taxonomy. A basic system of soil classification for making and interpreting soil surveys. USDA. Agriculture Handbook No 436. Washington D.C. SYS, C. Ir. 1985. Land Evaluation. State University of Ghent, Ghent-Belgium. Uluç, M., 1992. Şanl ı urfa İl Merkezi ve Çevresi Arazilerin Çok Amaçl ı Bölgesel Planlamalar İçin Toprak Etüdleri Yorumlar ı. Doktora Tezi. A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Yüksel, M., 1985. Mogan Gölü ve Çevresi Topraklar ın ın Bölgesel Planlama Amac ına Yönelik Etüdleri ve Yorumlar ı. Doktora Tezi, A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.