İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... V GİRİŞ...1 1. Eğitime Neden İhtiyaç Vardır?...1 2. Niçin Eğitim Tarihi Okuyoruz?...2 I. BÖLÜM İSLAMİYET TEN ÖNCEKİ TÜRK EĞİTİMİ 1. Eski Türklerde Eğitim Var mıdır?...5 2. Hunlarda Eğitim...6 2.1. Halk Eğitimi...6 2.2. Yöneticilerin Eğitimi...7 2.3. Askeri Eğitim...9 2.4. Mesleki Eğitim...10 3. Göktürklerde Eğitim...11 3.1. Yöneticilerin Eğitimi...12 3.2. Halk Eğitimi...13 3.3. Göktürk Kitabeleri ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri...13 4. Uygurlarda Eğitim...15 4.1. Uygurlarda Bilgiye Verilen Önem...16 4.2. Uygurlarda Kâtiplik, Bürokratlık, Danışmanlık...17 4.3. Uygurlar ve Matbaa...17 II. BÖLÜM İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİNDE EĞİTİM 1. Karahanlılarda Eğitim...19 1.1. Karahanlılarla Birlikte Ortaya Çıkan Türk Eğitiminin Özellikleri...20 1.2. Karahanlılarda Örgün Eğitim, Medreseler...20 1.3. Karahanlılar Döneminde Yetişen Şahsiyetler ve Eserleri...22 1.3.1. Farabi nin Türk Eğitim Tarihindeki Yeri...23 1.3.2. İbni Sina nın Türk Eğitim Tarihindeki Yeri...24 1.3.3. Kutadgubilig in Türk Eğitim Tarihindeki Yeri...26 1.3.4. Kaşgarlı Mahmut ve Divanı Lugat it-türk...27 2. Selçuklularda Eğitim...29 2.1. Selçukluların Türk ve İslam Tarihindeki Yeri...29 2.2. Selçuklu Devlet Adamlarının Eğitime Verdiği Önem...30 2.3. Selçuklu Eğitim Kurumları...32 2.3.1. İlköğretim...32 2.3.2. Medreseler...32 2.3.3. Melikşah Rasathanesi...34 2.3.4. Atabeğlik...34 2.4. Nizamülmülk ve Siyasetname...35
3. Anadolu Selçuklularında ve Beyliklerde Eğitim...36 3.1. Anadolu Selçuklu Sultanlarının Eğitime Verdiği Önem...37 3.2. Anadolu Selçuklularındaki Eğitimin Sonuçları...38 3.3. Anadolu Selçuklularında Bir Yaygın Eğitim Kurumu Olarak Ahilik...40 3.3.1. Ahi Kelimisinin Menşei...40 3.3.2. Anadolu da Ahiliğin Ortaya Çıkışı...42 3.3.3. Kurum Olarak Ahilik...47 3.3.4. Osmanlılar Zamanında Ahilik...54 3.3.5. Ahiliğin Türk Eğitim Tarihindeki Yeri...55 III. BÖLÜM KURULUŞTAN TANZİMATA KADAR OSMANLILARDA EĞİTİM 1. İlk Tahsil...57 1.1. Sıbyan Mektepleri...57 2. Yüksek Tahsil...60 2.1. Medreseler...60 2.1.1. Kuruluş Dönemi...60 2.1.2. Sahn-ı Seman Medresesi...61 2.1.3. Süleymaniye Medreseleri...62 2.1.4. Müderrislik...62 2.1.5. Klasik Osmanlı Medreselerinin Müfredat ve Öğretim Proğramları...63 2.1.6. Medreselerin Osmanlı Devleti ndeki İşlevi...64 2.1.7. Meslek ve İhtisas Medreseleri...64 3. Resmi Mektepler...66 3.1. Saray Mektepleri...66 3.1.1. Şehzadegan Mektepleri...66 3.1.2. Enderun Mektebi...66 3.1.3. Meşkhane...68 3.2. Askeri Mektepler...69 3.2.1. Acemioğlanlar Mektebi...69 3.2.2. Mehterhane...69 3.2.3. Tophane...70 3.2.4. Kılıçhane...70 3.2.5. Tüfekhane...70 3.2.6. Humbarahane...70 3.3. Memur Mektepleri...70 3.3.1. Bab-ı Ali Mektebi...71 3.3.2. Bab-ı Defterdari Mektebi...71 3.3.3. Bab-ı Fetva Mektebi...72 3.3.4. Bab-ı Seraskeri Mektebi...72 3.4. Halk Eğitim Kurumları...72 3.4.1. Camiler...72 3.4.2. Tekkeler ve Zaviyeler...73 3.4.3. Diğerleri...74
4. Medreselerde Çözülmeler ve Sebepleri...74 5. Yenileşme Dönemi (1773-1839)...76 5.1. Mühendishane-i Bahri Humayun un Açılması...77 5.2. Mühendishane-i Berri Humayun...78 5.3. Diğer Askeri Okullar...78 5.3.1. Tıphane-i Amire ve Cerrahhane-i Mamure (1826)...78 5.3.2. Mekteb-i Ulum-ı Harbiye (1834)...79 5.3.3. Muzıka-ı Humayun Mektebi (1834)...79 6. Azınlık Okulları...79 IV. BÖLÜM TANZİMAT SONRASI EĞİTİM VE ÖĞRETİM 1. Sultan Abdülmecid Dönemi...82 2. Sultan Abdülaziz Dönemi...85 2.1. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ne Kadar Olan Gelişmeler...86 2.2. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi...87 3. Sultan II. Abdülhamit Dönemi...89 3.1. Eğitim Teşkilatında Yeni Düzenlemeler...89 3.2. Eğitim ve Öğretimde Meydana Gelen Gelişmeler...91 3.2.1. İlköğretimde...91 3.2.2. Ortaöğretimde...92 3.2.3. Öğretmen Yetiştirme...94 3.2.4. Teknik Eğitim...94 3.2.5. Yüksek Öğrenim...94 4. Meşrutiyet Dönemi (1908-1918)...95 4.1. Bocalama Dönemi...95 4.2. Eğitime İlişkin Tartışmalar...96 4.3. Tevhid-i Tedrisata ya da Milli Eğitime Doğru...97 4.4. Kısa Döneme Sığdırılan Yenilikler...98 4.5. Milli Mücadele Dönemi...99 V. BÖLÜM ATATÜRK DÖNEMİ EĞİTİM VE KÜLTÜR POLİTİKASI 1. Yeni Eğitim Kültür Politikasının Amacı Ne Olmalıdır?...105 2. Atatürk ün Eğitime Bakışı...107 3. Yeni Eğitim Kültür Politikasına Hâkim Olan Değerler...108 3.1. Millilik İlkesi...108 3.2. Medenilik İlkesi...110 3.3. Laiklik İlkesi...112 3.4. Batıcılık İlkesi...113 3.5. Diğer İlkeler...114 3.5.1. İşe Dayalı Eğitim İlkesi...114 3.5.2. Disiplin İlkesi...115 3.5.3. Karma Eğitim İlkesi...115 4. Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan İnkılâplar...116 4.1. Tevhidi Tedrisat Kanunu...116
4.2. Harf İnkılâbı...117 4.3. Milli Tarih Anlayışı...119 4.4. Dilde İnkılâp...121 5. Yeni Eğitim Kültür Politikasının Uygulanışı...123 5.1. Örgün Eğitim...124 5.1.1. İlköğretim...124 5.1.2. Ortaöğretim...125 5.1.3. Mesleki ve Teknik Öğretim...127 5.1.4. Yüksek Öğretim...127 5.1.5. Azınlık ve Yabancı Okulları...128 5.1.6. Güzel Sanatlar...130 5.2. Yaygın Eğitim...133 5.2.1. Halk Eğitimi...133 VI. BÖLÜM 1938-1950 ARASI EĞİTİM KÜLTÜR POLİTİKASINA HAKİM OLAN DEĞERLER 1. Dönemin Genel Karakteri...137 2. Eğitim Kültür Politikasına Yeni Bir Bakış...140 3. Eğitim Kültür Politikasına Yön Veren İlkeler...142 3.1. Laiklik...142 3.2. Dönemde Uygulanan Laik Eğitimin Aksayan Yönleri...144 3.3. Hümanizma...146 3.4. Hümanist Eğitimin Aksayan Yönleri...147 3.5. Batılılaşmak...148 3.6. Eğitim Kültür Politikasında Milliyetçiliğin Yeri...150 4. 1938-50 Arası Eğitim Sisteminde Tarih ve Edebiyat Derslerinin Yeri...153 4.1. Tarih Öğretimi...153 4.2. Edebiyat Öğretimi...155 VII. BÖLÜM 1938-50 ARASI EĞİTİM KÜLTÜR FAALİYETLERİ 1. Eğitimde Genel Durum...159 2. Eğitim Faaliyetleri...161 2.1. Örgün Eğitim Alanında...161 2.1.1. İlköğretim...161 2.1.2. Ortaöğretim Faaliyetleri...164 2.1.3. Teknik Öğretim...166 2.1.4. Yüksek Öğretim...169 2.1.5. Azınlık ve Yabancı Okulları...171 2.1.6. Güzel Sanatlar...172 2.1.7. Din Eğitimi...176 2.2. Yaygın Eğitim...179 2.2.1. Halkevleri...179 2.2.2. Halkodaları...188
VIII. BÖLÜM 1938-50 ARASI EĞİTİM KÜLTÜR POLİTİKASI ÇERÇEVESİNDE KÖY ENSTİTÜLERİ 1. Köy Enstitüleri...191 2. Köy Enstitülerinin Amacı...194 3. Kuruluşu ve Statüsü...196 4. Köy Enstitülerinin Çalışmaları...199 5. Köy Enstitülerinin Milli Eğitimdeki Yeri...205 6. Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü...207 7. Köy Enstitüleri Hakkında Neler Söylendi?...209 7.1. Olumsuz Yorumlar ve Eleştiriler...210 8. Köy Enstitülerinin Akıbeti...216 9. Köy Enstitülerine Dair Bir Değerlendirme...216 IX. BÖLÜM DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE EĞİTİM VE KÜLTÜR FAALİYETLERİNE İLİŞKİN GELİŞMELER 1. Demokrat Parti Hükümetlerinin Eğitim ve Kültür Konusundaki Görüşleri...219 1.1. Eğitim ve Öğretimin Birliği...219 1.2. Eğitim ve Öğretimin Planlanması...219 1.3. İlköğretim...220 1.4. Ortaöğretim...220 1.5. Mesleki ve Teknik Öğretim...221 1.6. Yüksek Öğretim...221 1.7. Öğretmen Yetiştirme...221 1.8. Kültürel Gelişme...222 1.9. Doğu Üniversitesi ve Eğitimde Fırsat Eşitliği...222 1.10. Demokrat Parti Hükümet Programlarında Eğitime İlişkin Ortak Yönler...223 1.11. Demokrat Partinin Eğitim Kültür Politikasına Yabancı Uzman Raporlarının Etkileri...223 2. Demokrat Parti Döneminde Eğitim Kurumlarında Meydana Gelen Gelişmeler...224 2.1. İlköğretimde...224 2.2. İlköğretime Öğretmen Yetiştirme...228 2.3. Orta Öğretim...230 2.4. Mesleki Teknik Öğretim...234 2.5. Yüksek Öğretim...236 2.6. Yeni Üniversiteler...239 2.6.1. Doğu Üniversitesi (Atatürk Üniversitesi)...239 2.6.2. ODTÜ 239 2.6.3. Ege Üniversitesi...240 2.6.4. Karadeniz Teknik Üniversitesi...240 2.6.5. Özel Eğitim...241 KAYNAKLAR...243 İNDEKS