Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 6 (2): 01-09, 2013 ISSN: 1308-3945, E-ISSN: 1308-027X, www.nobel.gen.tr

Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 6 (2): 01-09, 2013 ISSN: 1308-3945, E-ISSN: 1308-027X, www.nobel.gen.tr Türkiye de Buğday Yetiştiriciliğinde Karşılaşılan Problemler Ahmet YULAFCI Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Samsun, Türkiye Sorumlu yazar Geliş Tarihi : 27.11.2013 e-mail: ahmetyulafci@mynet.com Kabul Tarihi : 15.12.2013 Özet Bu çalışma Türkiye de buğdayın ekiminden hasadına kadar olan dönemde görülen problemleri tespit etmek amacıyla 2009-2012 yıllarında Türkiye genelinde yürütülmüştür. Gerekli veriler Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerinde görev yapan teknik elemanlardan anket yoluyla toplanmıştır. Problemler; tohumluk, ekim, gübreleme, sulama, hastalık ve zararlılar ve hasat gibi konu başlıkları altında toplanmış; Türkiye geneli ve tarım bölgeleri bazında ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; buğdayda sertifikalı tohumluk kullanım oranı %50 nin altındadır. Buğday ekiminde görülen problemlerin başında; gereğinden fazla tohum atılması gelmektedir. Buğday üreticilerinin %46 sı toprak tahlili yaptırmamaktadır. Bölgelerin çoğunda önemli ölçüde sulama ihtiyacı vardır. Hastalık ve zararlılar yeterince tanınmamaktadır. Hastalıklar ve zararlılar içinde en önemli yeri sarı pas ve süne işgal etmektedir. Dane kayıpları ve anızların yakılması hasat ve sonrasında görülen önemli problemlerdir. Anahtar Kelimeler: Buğday, tohumluk, ekim, gübreleme, sulama Problems of Wheat Grown in Turkey Abstract This study is the cultivation of wheat harvest in Turkey in the period from 2009-2012 in order to identify problems, carried out in Turkey. Provincial and District Directorates of Agriculture who served the required data elements collected by a questionnaire technique. Problems are seed, planting, fertilization, irrigation, pest and diseases and harvest gathered under headings such as, Turkey and the agricultural regions were evaluated separately for each. According to the results of certified seed of wheat is less than 50% utilization rate. Wheat cultivation of problems in the beginning, too much seed is taken. Wheat producers not make 46% of the section as soil analysis. There is a significant need for irrigation in most regions. Diseases and pests are not recognized enough. Diseases and pests occupy an important place in the yellow rust and wheat. And after harvest grain losses and burning in stubble. except major problems. Key Words: Wheat, seed, planting, fertilization, irrigation GİRİŞ Buğday insan beslenmesinde kullanılan kültür bitkileri arasında dünyada ekiliş ve üretim bakımından ilk sırada yer almaktadır. Bunun sebebi buğday bitkisinin geniş bir adaptasyon yeteneğine sahip olmasıdır. Ayrıca buğday tanesi uygun besleme değeri, saklama ve işlenmesindeki kolaylıklar nedeniyle yaklaşık olarak 50 ülkenin temel besini durumundadır. Buğday dünya nüfusuna bitkisel kaynaklı besinlerden sağlanan toplam kalorinin yaklaşık % 20'sini sağlamaktadır. Bu oran ülkemizde % 53'tür. Buğday başta unlu mamuller olmak üzere birçok gıda ve sanayi sektöründe kullanılmaktadır (Anonim, 2013). Türkiye de yaklaşık 9,5 milyon hektar alanda buğday ekilmekte ve ortalama 21 milyon ton civarında buğday üretimi gerçekleştirilmektedir. Türkiye de genel tarım alanlarının yaklaşık %35 inde buğday üretimi yapılmaktadır (Konyalı ve Gaytancıoğlu, 2007). Ülkemiz insanının temel besin maddesi ve hayvan varlığımızın temel yem maddesi olan Serin İklim Tahıllarının üretiminde, nüfusumuzun artışına paralel bir artış sağlanamamış hatta azalmalar görülmüştür. Serin İklim Tahılları üretimini sınırlayan etmenler arasında en önemlisi satış fiyatı ile maliyet arasındaki farkın çok azalmasıdır. Buna olumsuz çevre koşulları nedeniyle bakım ve mücadelede bilerek yapılan eksik uygulamalar, moral düşmesine bağlı olarak kültürel işlemlere ilgisizlik de eklenmiş ve etki daha da

A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 2 büyümüştür. Serin İklim Tahılları Üretiminde çeşit ile yetiştirme teknikleri ilişkisi hala yeterince dikkate alınmamaktadır. Üretiminin artırılmasında çeşitlerin, hatta cins ve türlerin sahip oldukları özellikleri tam gösterebilecekleri ekolojilerde yaygınlaştırılması verimin yanında kalitenin de artırılmasına önemli katkı sağlayacaktır. Girdilerin pahalı olması kullanımını azaltmaktadır, ancak girdilerin doğru kullanılmaması da oldukça yaygındır (Kınacı ve ark., 2010). Her sektörde olduğu gibi tarım sektöründe de geleceğe dair plan ve projelerin hazırlanmasında mevcut durumun bilinmesi önem arz etmektedir. Türkiye de tarım kesiminde karşılaşılan durum tespitine yönelik çalışmalar geçmişte yapıldığı gibi günümüzde de devam etmektedir. Günümüzde şartların hızlı bir şekilde değiştiği göz önüne alındığında durum tespitine yönelik yapılan çalışmaların da belirli dönemlerde güncellenmesi gereklidir. Bu çalışmada önemli bir ürün olan buğdayın yetiştirme tekniği ile ilgili olarak karşılaşılan problemler incelenmiştir. Araştırmada kullanılan veriler anket yoluyla Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüklerinden toplanmıştır. Elde edilen veriler Türkiye geneli ve tarım bölgeleri bazında ayrı ayrı değerlendirilmiştir. MATERYAL VE METOT Bu çalışma 2009-2012 yıllarında Türkiye genelinde yürütülmüştür. Çalışmanın esas materyalini, Türkiye deki tarımsal yayım kuruluşlarının başında gelen Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl ve İçe Müdürlüklerinde görev yapan teknik elemanlardan (mühendis, tekniker, teknisyen vb) 2009 yılında anket yoluyla toplanan veriler oluşturmuştur. Ayrıca konuyla ilgili olarak yayınlanmış istatistikler ve araştırma sonuçlarından da yararlanılmıştır. Çalışmada ilk önce; buğday yetiştiriciliğinde görülmesi muhtemel olan problemlerle ilgili bir anket formu hazırlanmıştır. Anket formunun hazırlanmasında birinci aşamada; tohumluk, ekim, gübreleme, sulama, hastalık ve zararlılar ve hasat gibi konu başlıkları altında problem envanteri hazırlanmıştır. Hazırlanan anketler 2009 yılında Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl ve İlçe Müdürlüklerine gönderilmiş, anketlerin her ilçe için 1 adet olmak üzere, bilgisayar ortamında doldurularak, Tarımsal Araştırma Enstitüsüne gönderilmesi istenmiştir. Anketlerde her bir problemin seçilen ürünlerde % kaç oranında görüldüğü sorulmuş ayrıca anketlerde seçilen ürünlerin o ilçedeki üretim miktarlarının yazılması istenmiştir. 74 ilden toplam 347 anket doldurularak Enstitümüze geri gönderilmiştir. Anketlerin bölgelere dağılımı ise şöyledir: Ege 60, 55, güney 44, Akdeniz 40, Marmara 37, doğu 34, 31 ve Güneydoğu 28 adet. Anketler tarım bölgeleri ve Türkiye geneli esas alınarak değerlendirilmiş ve analiz edilmiştir. İlk önce anketlerdeki problemlerin % görülme oranı ile o ilçelerdeki üretim miktarları çarpılarak yüzdelik rakamlar miktara çevrilmiş, daha sonra bu miktarlar Tarım Bölgeleri ve Türkiye genelinde toplanmış ve son aşamada ise bu miktarlar toplam üretim rakamlarına bölünerek yeniden yüzdelik rakamlara çevrilmiş böylece her problemin genel ortalamaya o ilçedeki üretim miktarı oranında yansıması sağlanmıştır. Aynı konu başlığı altında yer alan problemler ayrı ayrı tablo haline getirilmiş, tablolarda yer alan problemler Türkiye genelindeki yüzde oranlarına göre yüksek puandan daha az puana göre sıralanmıştır. BULGULAR Tohumluk Buğdayda sertifikalı tohumluk kullanım oranı %50 nin altındadır. Sertifikalı tohum kullanım oranı en az güney Tarım Bölgesinde, en fazla ise Marmara Bölgesindedir. Sertifikalı tohum kullanmama sebepleri arasında en başta gelenleri; üreticilerin ihtiyacı olan tohumu kendilerinin üretmesi, sertifikalı çeşitlerin fiyatları üretici tarafından pahalı bulunması ve ürün para etmediği için sertifikalı çeşitlere fazla ödeme yapılmak istenmemesidir (Tablo 1). Görüldüğü üzere sertifikalı tohum kullanımının az olmasındaki en önemli nedenler ekonomiktir. Kınacı ve ark. (2010), Türkiye de serin iklim tahıllarında sertifikalı tohum kullanma oranının istenilen düzeyde olmadığını, bunun da en önemli sebebinin sertifikalı tohumluk fiyatlarının üretici tarafından pahalı bulunması olduğunu belirtmişlerdir. Arısoy ve Oğuz (2005), Konya yöresinde sertifikalı tohum kullanım oranının %33,33 olduğunu; bunun en önemli sebeplerinin ise sırasıyla; sertifikalı tohumların pahalı bulunması, bilgi eksikliği, yeterli tohum bulunamaması, mevcut tohumlardan memnun olma ve arazilerin kıraç olması olduğunu bildirmişlerdir.

A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 3 Tablo 1. Buğdayda sertifikalı tohumluk kullanımı ile ilgili problemler (%) Sertifikalı tohumluk kullanılmaması Kuzey doğu Güney doğu doğu güney 73,80 54,69 38,57 67,16 74,64 69,72 59,42 65,69 75,09 64,30 Sertifikalı tohumluk kullanımını azaltan faktörler Üreticilerin ihtiyacı olan tohumu kendilerinin üretmesi Sertifikalı çeşitlerin fiyatları üretici tarafından pahalı bulunması Ürün para etmediği için sertifikalı çeşitlere fazla ödeme yapılmak istenmemesi Sertifikalı tohumlukların sertifikasızlara göre üstünlükleri konusunda üreticilerin bilinçsiz olması Üreticilerin ihtiyacı olan tohumları birbirlerinden temin etmeleri 52,73 29,47 30,04 49,26 61,68 25,83 41,09 51,79 42,42 41,06 52,33 40,63 27,81 55,81 44,12 62,03 49,27 54,26 56,39 39,65 52,17 33,49 14,34 41,71 34,56 44,90 47,53 40,77 40,48 38,89 30,40 11,27 9,53 22,46 40,55 45,15 20,13 33,62 18,32 24,74 29,69 21,10 6,95 27,20 23,51 17,00 20,18 33,27 31,32 23,64 Kara ve ark. (2008), Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde buğday üreticilerinin ancak %4,8 inin tescilli çeşit kullandığını; tescilli çeşit kullanmama sebepleri arasında ise; fiyat yüksekliği ve zamanında temin edememe olduğunu belirtmektedirler. Çelik ve Özalp (2011), Türkiye de 2009 yılında üretilen buğday tohumluğu miktarının ihtiyacı karşılama oranının %42 olduğunu bildirmişlerdir. Ekim Buğday ekiminde görülen problemlerin başında; gereğinden fazla tohum atılması gelmektedir. Münavebe yapılmadan üst üste ekim yapılması, sonbaharda yağışların yetersizliğinden dolayı ekimlerin gecikmesi ve tarlanın iyi hazırlanmaması sonucu ekim derinliğinin farklı olması gibi problemler diğer yaygın görülen problemlerdir (Tablo 2). Kara ve ark. (2008), Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde buğday üreticilerinin ancak %2,9 unun mibzerle ekim yaptığını, %27 sinin ise toprağı işlemeden tohumu toprak yüzeyine serperek daha sonra pullukla sürüm yaptıklarını belirtmektedirler. Konyalı ve Gaytancıoğlu (2007), Trakya Bölgesinde birçok üreticinin münavebeye uymadığını bildirmişlerdir. Buğday ekiminde Türkiye genelinde işletmelerin yaklaşık %28 inde mibzer kullanılmamaktadır. Mibzer kullanımının en düşük olduğu bölge; Kuzeydoğu Bölgesi olup bu bölgeyi Bölgesi takip etmektedir.

A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 4 Tablo 2. Buğday ekiminde görülen problemler (%) Gereğinden fazla tohum atılması Münavebe yapılmadan üst üste ekim yapılması Sonbaharda yağışların yetersizliğinden dolayı ekimlerin gecikmesi Tarlanın iyi hazırlanmaması sonucu ekim derinliğinin farklı olması Ekim derinliğinin fazla olması 31,06 32,68 33,95 16,35 22,67 31,64 26,80 28,25 34,55 30,59 25,19 22,59 15,00 27,84 38,23 41,04 18,12 16,19 37,40 26,92 16,58 18,29 14,88 11,15 26,01 27,69 21,18 14,00 21,80 18,45 19,95 16,40 7,74 13,36 29,48 24,85 24,05 11,99 21,69 17,60 12,75 13,86 2,73 13,57 8,03 14,24 13,53 8,31 14,45 11,34 Gübreleme Buğdayda ülke genelinde %9,39 oranında hiç azotlu gübre kullanılmamaktadır. Bu oran en fazla Kuzeydoğu Tarım Bölgesinde görülmektedir. Azotun uygun dozlarda kullanılmaması, teknik tavsiyelerden fazla kullanılması ve ürünler çıktıktan sonra yapılan üst gübrelemeden sonra yağış olmadığı halde sulama yapılmaması diğer önemli problemlerdir. Esengün ve ark. (1994), çiftçilerin gübre kullanım düzeylerini anket yoluyla tespit etmişler ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından önerilen gübre dozları ile karşılaştırmışlardır. Araştırıcılar, buğday üretiminde kuru ve sulu koşullarda 5 kg/da saf azotun fazla olarak kullanıldığını belirtmişlerdir. Buğdayda ülke genelinde %15,64 oranında hiç fosforlu gübre kullanılmamaktadır. Bu oran en fazla Kuzeydoğu Tarım Bölgesinde görülmektedir. Onu doğu Bölgesi takip etmektedir. Buğdayda Türkiye genelinde yöre toprakları potasyum yönünden yetersiz olduğu halde hiç kullanılmama oranı %19,38 dir. Bu oran en fazla güney Tarım Bölgesinde görülmektedir. Onu Güneydoğu Bölgesi takip etmektedir. Türkiye genelinde buğday tarımında işletmelerin %43 ünde çiftlik gübresi kullanılmamaktadır. Çiftlik gübresinin en az kullanıldığı bölge Güneydoğu, en fazla kullanıldığı bölge ise; doğu Tarım Bölgesidir. Buğday üreticilerinin %46 sı toprak tahlili yaptırmamaktadır. Toprak tahlilinin en fazla yaptırıldığı bölge; doğu Tarım Bölgesi olup onu Marmara Bölgesi takip etmektedir. En az yaptırıldığı bölge ise; Tarım Bölgesidir. Tahlil yaptırmama sebepleri arasında en başta geleni tahlilin önemini bilmeme olarak gözükmektedir. İkinci olarak tahlillerin ve özellikle de mikro elementler için yapılan analizlerin pahalı bulunması, toprak örneğinin nasıl alınacağının bilinmemesi ve tahlil laboratuarlarının uzak olması gibi nedenler sıralanmaktadır. Kınacı ve ark. (2010), Türkiye de toprak ve bitki analizi yapacak laboratuar kapasitesinin yetersiz olduğunu, mevcut laboratuarlarda yeterli eleman olmadığını, özel laboratuarlardaki analiz ücretlerinin pahalı olduğunu ifade etmektedirler. Buğdayda genel gübreleme hatalarından en başta geleni gübre kullanımında teknik elemanlara danışılmamasıdır. Tahlil yaptırsa bile tahlil sonuçlarına göre gübre kullanmama, DAP ve 20.20.0 gibi kompoze gübrelerde gübre dozunun azota göre ayarlanması sonucu fazla fosfor ve potasyum atılması gibi hususlar bunu takip etmektedir. Gübreleme hatalarının genel olarak Ege, Marmara ve Akdeniz Bölgelerinde diğer bölgelere nazaran daha az görüldüğü ifade edilebilir. Kınacı ve ark. (2010), serin iklim tahıllarında gübrelemede genellikle makro besin elementlerinin dikkate alındığını, gübre çeşitlerinin ve veriliş zamanlarının tayininde

A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 5 bitki tür ve çeşidinin dikkate alınmadığını belirtmektedirler. Çolakoğlu ve İrget (2008), Türkiye de yapılan gübre uygulamalarında; analize göre gübre kullanmama, toprak özelliklerine uygun gübreleme yöntemini seçmeme, toprak bünyesi ve bitki kök derinliğine göre gübre uygulama derinliğini ayarlamama, taban gübrelerini ekim ve çıkıştan sonra verme, taban gübre kullanmadan sadece üst gübre kullanma gibi yanlışlıkların yapıldığını bildirmektedirler. Sulama Buğdayda Marmara ve kısmen Akdeniz dışındaki bölgelerde önemli ölçüde sulama ihtiyacı olduğu görülmektedir. Bu ihtiyaç Güneydoğu ve Anadolu da daha fazladır. Sulama ihtiyacı olan yerlerde %43 oranında sulama yapılmamakta diğer bir ifade ile sulama ihtiyacı olan toplam %49 oranındaki alanın %37 si sulanmaktadır. Sulama yapılmamasının en önemli sebepleri; yeterli su kaynağı olmaması, sulama için gerekli altyapının olmaması ve üreticilerde sulama için gerekli ekipman ve işgücü yetersizliğidir (Tablo 3). Konyalı ve Gaytancıoğlu (2007), su yetersizliği ve kirliliğinin Trakya Bölgesi buğday tarımında önemli problemler arasında yer aldığını bildirmektedirler. Hastalık ve Zararlılar Buğday hastalıkları içerisinde en önemli yeri sarı pas hastalığı işgal etmektedir. Bu hastalığın en çok görüldüğü bölge; Güneydoğu Tarım Bölgesidir. Bu hastalığı kahverengi pas hastalığı takip etmektedir. Üçüncü sırada ise tahıl küllemesi yer almaktadır (Tablo 4). Kınacı ve ark. (2010), serin iklim tahıllarında görülen en önemli hastalıkların başında pas ve özellikle de sarı pasın geldiğini bildirmektedirler. Kara ve ark. (2008), Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde buğday üretiminde en önemli iki hastalığın sürme ve pas olduğunu belirtmektedirler. Buğday zararlıları içerisinde en önemli yeri Süne zararlısı işgal etmektedir. Bu zararlının en çok görüldüğü bölge; Güneydoğu Tarım Bölgesidir. Bu zararlıyı Kımıl takip etmektedir. Bu da yine en fazla Tarım Bölgesinde görülmektedir. Üçüncü sırada ise Ekin Kambur Böceği yer almaktadır. Bu zararlı ise en çok güney Tarım Bölgesinde görülmektedir (Tablo 5). Kınacı ve ark. (2010), serin iklim tahıllarında görülen en önemli zararlının Süne olduğunu bunu Zabrus zararlısının takip ettiğini bildirmektedirler. Tablo 3. Buğdayda sulama ile ilgili problemler (%) Yağışlar bitkinin yıllık su ihtiyacını karşılamaması, sulama ihtiyacı olması. Yağışlar yetersiz olduğu halde sulama yapılmaması Kuzey doğu Güney doğu doğu güney 54,91 44,86 13,97 24,84 57,65 71,73 48,85 56,64 66,70 49,17 55,67 43,09 25,49 28,20 48,78 47,68 58,04 36,71 53,67 43,82 Sulama yapılmamasının sebepleri Yeterli su kaynağı 46,27 31,11 11,73 19,48 35,68 48,25 42,76 44,12 52,20 37,73 olmaması Sulama için gerekli altyapının 39,07 24,57 8,52 14,61 52,01 37,07 41,08 38,21 30,98 29,36 olmaması Üreticilerde sulama için gerekli ekipman 34,44 8,30 5,38 9,67 39,45 21,08 20,62 21,62 27,04 20,43 ve işgücü yetersizliği Suların kirlilikten ya da tuzluluktan dolayı sulamada kullanılamaması 5,33 2,20 2,08 1,18 1,52 2,94 7,86 2,21 3,79 3,24

A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 6 Tablo 4. Buğday hastalıkları (%) Sarı Pas (Puccinia striiformis West) Kahverengi Pas (P. recondita tritici Rob. et Desm.) Tahıl Küllemesi (Erysiphe graminis "DC." Wint.) Buğday Sürme Hastalığı (Tilletia foetida "Wallr." Liro; Tilletia caries "DC." Tul) Kara Pas (P. graminis tritici Eriks. Et Henn.) Buğday Rastık Hastalığı (Ustilago nuda tritici Schaffn.) 15,35 13,14 13,76 11,06 2,23 30,03 23,14 16,25 21,38 17,55 8,29 7,33 24,42 5,02 1,79 21,26 22,76 18,11 5,30 12,98 5,97 7,14 22,70 8,32 0,17 20,24 6,15 4,70 3,45 10,07 14,12 8,48 2,53 4,99 3,38 12,50 18,69 11,90 6,38 9,11 8,01 2,98 3,48 3,58 2,02 22,46 8,88 8,41 2,31 7,31 11,54 6,81 2,49 5,64 1,70 8,61 6,01 5,31 8,75 7,21 Tablo 5. Buğday zararlıları (%) Süne (eurygaster spp. Hem.:Scutelleridae) Kımıl (Aelia spp., Hem.: pentatomidae) Ekin kambur böceği (Zabrus spp., Col.:Carabidae) Ekin bambul böceği (Anisoplia Spp., Col.: Scarabaeidae) Hububat hortumlu böceği (Pachytychius Hordei Brulle, Col.:Curculionidae) Ekin güvesi (Syringopais temperatella Led., Lep.: Scythridae) Ekin koşnili (Margarodes tritici Bod. Hom.: Margarodidae) 25,04 16,03 42,51 11,92 1,13 47,85 1,90 12,93 24,08 25,88 18,89 3,23 4,82 3,13 1,13 18,55 4,17 4,57 13,21 10,33 12,39 5,51 4,59 3,75 0,72 21,92 7,05 8,04 12,58 10,13 11,41 3,01 2,18 2,60 0,93 7,11 2,33 9,20 12,32 7,17 8,64 5,99 3,82 2,24 0,72 12,46 4,86 7,69 4,96 6,52 8,18 4,41 1,62 2,85 0,69 6,56 7,37 6,17 2,67 4,75 4,16 1,42 0,84 1,03 0,76 14,80 2,45 1,94 2,26 3,82 Buğdayda en önemli genel zararlı tarla faresidir. Bunu yabani domuz takip etmektedir. Yabani domuz bölgelerinde daha yoğun olarak görülmektedir. Diğer zararlıların görülme oranı nispeten daha düşük seviyededir (Tablo 6). Buğdayda zirai mücadelede görülen problemler ilaçlama esnasında alınacak tedbirlere uymama, ilaçların sıcakkanlılara etkisini dikkate almama, tohum satın alırken sertifika aramama, ilaçların bakiye etkisini dikkate almama, ilaçlama aletlerinde kalibrasyon ayarı yapmama ve sürekli aynı ilaçları kullanma en fazla görülen problemlerdir. Problemlere göre değişmekle birlikte bölgeler arası değerler genelde birbirine yakındır (Tablo 7).

A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 7 Tablo 6. Buğdayda genel zararlılar (%) Tarla fareleri (Microtus spp.) (Rodentia: Muridae) Yabani domuz (Sus Scrofa) Ambar ve depolardaki fare ve sıçanlar (Rattus ratus L., Rattus norvegicus Berk., (Mus musculus L.) (Rodentia: Muridae) Zararlı kuşlar Corvus spp. (Passeres: Corvidae)Passer spp. (Passeres:Passeridae) Sturnus vulgaris Zararlı Çekirgeler (Orthoptera: Acrididae, Catantopidae, Tettigoniidae, Gryllidea) Gelengi (Citellus citellus L.) (Rodentia: Sciuridae) Körfare Spalax leucodon Nordmann, 1840 (Rodentia: Spalacidae) 19,79 19,06 10,02 4,93 5,43 18,69 14,80 21,39 15,15 15,57 17,42 9,41 2,51 2,59 4,65 1,25 20,55 23,19 3,01 8,81 10,62 1,82 5,08 3,49 1,33 6,92 13,22 5,00 3,97 5,93 6,32 1,07 4,21 3,00 2,08 13,89 4,82 9,20 1,13 5,46 7,14 2,56 2,26 1,98 3,27 6,40 13,34 6,86 1,73 4,56 3,72 0,32 1,12 0,31 0,42 1,34 3,08 8,99 5,25 3,08 5,76 0,14 0,52 1,34 3,08 2,45 4,89 5,85 1,89 2,83 Tablo 7. Buğdayda zirai mücadelede görülen problemler (%) İlaçlama esnasında gerekli tedbirlere uyulmaması İlacın sıcakkanlılara karşı zehirliliğinin (LD değeri) dikkate alınmaması Tohum satın alırken sertifika aranmaması İlaçların ürünlerde bırakacağı bakiye (tolerans değeri) dikkate alınmaması İlaçlama aletlerinde kullanım öncesi kalibrasyon ayarının yapılmaması Sürekli aynı ilaç kullanımı ile zararlılarda oluşması muhtemel bağışıklık durumuna dikkat edilmemesi dolayısıyla ilaçlamanın fayda sağlamaması İlaçlamada hava şartlarına yeterince dikkat edilmemesi 37,58 33,01 27,18 34,05 32,91 40,93 37,06 35,50 36,46 35,14 34,03 24,51 17,47 26,62 26,10 44,24 30,64 34,73 32,32 30,74 21,19 22,39 12,90 21,50 49,70 46,59 26,76 21,91 31,08 26,05 26,69 17,87 17,74 25,33 24,17 31,90 26,44 16,24 30,42 24,52 19,97 30,32 14,70 28,84 24,76 25,49 29,14 19,95 32,92 24,35 20,52 13,61 18,51 24,86 25,69 41,68 27,32 22,48 26,13 24,29 13,88 15,75 5,37 19,20 12,18 23,47 14,32 14,88 21,54 15,92

A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 8 Hasat Buğdayda hasatla ilgili problemlerin başında; makineli hasattaki dane kayıplarına karşı üreticinin duyarlı olmaması gelmektedir. Bunu hasat sonrası toprakta kalan bitki artıklarının toprak işlemede ve bir sonraki ürünün ekiminde problem oluşturması ve anızların yakılması takip etmektedir. Bu son 2 problem en fazla Güneydoğu Bölgesinde görülmektedir. Güler (2008) e göre; Türkiye de tahıl üretim potansiyelinin büyük bir bölümünü oluşturan kurak ve yarı kurak bölgelerde anız yakma sorunu, halen önemini korumaktadır. Kınacı ve ark. (2010), serin iklim tahıl hasatlarında; sayıca yetersiz, eski ve bakımsız biçerdöverlerin önemli ölçüde ürün kayıplarına neden olduklarını; üreticilerin başka biçerdöver bulamam endişesi ile buna ses çıkarmadıklarını; hasat sonrası arazide kalan yüksek anızların bir sonraki ürün için yapılacak hazırlıkları olumsuz etkilediğini ve zararlılara konukçuluk yaptığını bildirmektedirler. Anonim e göre (2004), üst üste tahıl ekiminin yapıldığı yerlerde parçalanmayan anızın oluşturduğu sorunlar nedeniyle, bazı üreticiler yasal olmadığı halde anız yakmaya devam etmektedirler. Anız yakmanın önlenmesi konusunda yasal düzenlemeler olmakla birlikte uygulamada yeterli duyarlılık gösterilmemekte ve sonuç alınamamaktadır. Anonim e göre (2004), tahıl hasadında biçerdöverden kaynaklanan kayıplar hala devam etmektedir. Sürücü eğitimleri ve hasat denetimlerinde sorunlar yaşanmakta ve hukuki mevzuatta eksiklikler bulunmaktadır. SONUÇ ve ÖNERİLER Buğdayda sertifikalı tohumluk kullanım oranı %50 nin altındadır. Sertifikalı tohumluk kullanımı konusunda üreticiler bilinçlendirilmeli, sertifikalı tohumluk kullanımı konusundaki maddi destek artarak devam etmelidir. Buğday ekiminde görülen problemlerin başında; münavebe yapılmadan üst üste ekim yapılması gelmektedir. Buğday ekiminde Türkiye genelinde işletmelerin yaklaşık %28 inde mibzer kullanılmamaktadır. Bu konuda eğitim ve yayım çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Buğdayda ülke genelinde %9,39 oranında azotlu gübre, %15,64 oranında fosforlu gübre kullanılmamaktadır. Buğdayda Türkiye genelinde yöre toprakları potasyum yönünden yetersiz olduğu halde hiç kullanılmama oranı %19,38 dir. Türkiye genelinde buğday tarımında işletmelerin %43 ünde çiftlik gübresi kullanılmamaktadır. Gübrelerin teknik tavsiyelerden fazla kullanılması, bitki gelişimi açısından uygun dönemlerde kullanılmaması, teknik tavsiyelerden az kullanılması ve uygun olmayan şekilde verilmesi gübreleme konusundaki diğer önemli problemlerdir. Buğday üreticilerinin %46 sı toprak tahlili yaptırmamaktadır. Buğdayda kullanımında teknik elemanlara danışılmaması önemli bir problemdir. Gübreleme konusunda eğitim ve yayım çalışmalarına ağırlık verilmelidir. Buğdayda Marmara ve kısmen Akdeniz dışındaki bölgelerde önemli ölçüde sulama ihtiyacı olduğu görülmektedir. Bu ihtiyaç Güneydoğu ve Anadolu da daha fazladır. Sulama ihtiyacı olan yerlerde %43 oranında sulama yapılmamakta diğer bir ifade ile sulama ihtiyacı olan toplam %49 oranındaki alanın %37 si sulanmaktadır. Sulama yapılmamasının en önemli sebepleri; yeterli su kaynağı olmaması, sulama için gerekli altyapının olmaması ve üreticilerde sulama için gerekli ekipman ve işgücü yetersizliğidir. Bu konularda üreticiler maddi açıdan desteklenmelidir. Buğdayda zirai mücadelede görülen genel problemler ilaçlama esnasında alınacak tedbirlere uymama, ilaçların sıcakkanlılara etkisini dikkate almama, tohum satın alırken sertifika aramama, ilaçların bakiye etkisini dikkate almama, ilaçlama aletlerinde kalibrasyon ayarı yapmama ve sürekli aynı ilaçları kullanma en fazla görülen problemlerdir. Bu konuda eğitim ve yayım çalışmaları devam etmeli, iyi tarım uygulaması yaygınlaştırılmalıdır. Buğdayda hasatla ilgili problemlerin başında; makineli hasattaki dane kayıplarına karşı üreticinin duyarlı olmaması gelmektedir. Bunu hasat sonrası toprakta kalan bitki artıklarının toprak işlemede ve bir sonraki ürünün ekiminde problem oluşturması ve anızların yakılması takip etmektedir. Türkiye genelinde bakıldığında buğday hasadında makine kullanımı oldukça yaygındır. Hasat konusunda çiftçi eğitimi yanında denetim ve kontrollere de önem verilmelidir. KAYNAKLAR Anonim (2004). II. Tarım Şurası Sonuç Raporu (http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/tum_komisyonl ar) Anonim (2013). Buğday Yetiştiriciliği- Buğday Üretimi (http://www.tarimziraat.com/

A. Yulafcı / TABAD, 6 (2): 01-09, 2013 9 yetistiricilik/ hububat_yetistiriciligi/ bugday_yetistiriciligi/) Arısoy, H., Oğuz, C. (2005). Tarımsal Araştırma Enstitüleri Tarafından Yeni Geliştirilen Buğday Çeşitlerinin Tarım İşletmelerinde Kullanım Düzeyi ve Geleneksel Çeşitler İle Karşılaştırmalı Ekonomik Analizi- Konya İli Örneği, T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Ekonomik Araştırma Enstitüsü Yayınları, Yayın No: 130, ISBN: 975-407-174-8, Mart 2005 Ankara. Çelik, İ., Özalp, R. (2011). Türkiye de Tarla Bitkileri Tohumculuğu. IV. Tohumculuk Kongresi. 14-17 Haziran 2011. Samsun. 2. Cilt s. 9-16. Çolakoğlu, H., İrget, M. E. (2008). Ülkemizde Kimyasal ve Organik Gübre Kullanımında Yapılan Yanlışlar ve Düzeltilme Yolları. 4. Ulusal Bitki Besleme ve Gübre Kongresi 8-10 Ekim 2008, Konya s. 20-23 Esengün, K., Karkacıer, O., Akçay, Y. (1994). Seçilmiş Bir Bölgede Tarımsal Araştırma Kuruluşlarınca Önerilen Gübre Kullanımı İle Üretici Uygulamalarının Karşılaştırılması ve Optimal Gübre Kullanım Düzeyinin Belirlenmesi (Tokat İli Örneği). Türkiye 1. Tarım Ekonomisi Kongresi, 8-9 Eylül 1994, Cilt:2, E.Ü. Basımevi, İzmir, s.141-149. Güler, M. (2008). Tahıl Tarımında Anız Yakmanın Etkileri. Ülkesel Tahıl Sempozyumu, 2-5 Haziran 2008, Konya. s. 948-953. Kara, A., Kadıoğlu, S., Küçüközdemir, Ü., Yıldırım, T., Olgun, M., Küçük, N. (2008). Kuzeydoğu Anadolu da Buğday Tarımı ve Sorunları. Ülkesel Tahıl Sempozyumu, 2-5 Haziran 2008, Konya. s. 802-815. Kınacı, E., Kınacı, G., Birsin, M. A., Alp, A., Kutlu, İ. (2010). Serin İklim Tahılları Üretiminin Arttırılması Olanakları. VII. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası. 11-15 Ocak 2010, Ankara. (http://www.zmo.org.tr/yayinlar/kitap_goster.ph p? kodu=82) Konyalı, S., Gaytancıoğlu, O. (2007). Türkiye de Buğdayda Uygulanan Tarım Politikaları ve Trakya Bölgesi Buğday Üreticilerinin Sorunları. T.Z.F Dergisi Yıl 2007-4 sayı (3) (http://jotaf.nku.edu.tr/ makaleler/z2.pdf)