ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MÜHENDİSLİKTE PROJELENDİRME I-II KONU: JEOLOJİK VE TOPOGRAFİK VERİLERİN ARC GIS İLE YORUMLANMASI HAZIRLAYAN: İPEK TAŞDELEN DANIŞMAN: Prof.Dr.: Doğan AYDAL 2005
1. GİRİŞ... 2 2. UZAKTAN ALGILAMA... 3 2.1. UZAKTAN ALGILAMANIN KULLANIM ALANLARI... 4 3. UZAKTAN ALGILAMA PROJESİNİN GENEL AŞAMALARI... 5 4. COĞRAFİK BİLGİ SİSTEMİ... 7 5. JEOLOJİK TOPOGRAFİK HARİTALARIN SAYISAL ORTAMA AKTARILMASI... 8 5.1. PROJEKSİYON TANIMLAMA:... 8 5.2. REKTİFİKASYON İŞLEMİ:... 12 5.3. SAYISALLAŞTIRMA İŞLEMİ:... 15 5.4. KATMANLARM TANIMLANMASI:... 16 5.5 VERİTABANI OLUŞTURULMASI:... 19 5.6. COĞRAFİ VERİLERİN GİRİLMESİ:... 20 5.7. ÜÇ BOYUTLU (3D) MODEL OLUŞTURMA:... 21 6. ANTALYA SAHİLİNDEN ALINAN NUMUNELERİN TABLOSU... 23 7. YAPILAN İŞLEMLER:... 26 8. GENEL CBS VE UA TERİMLERİ... 44 9. KAYNAKLAR... 45 10. TEŞEKKÜR... 46 1
1. GİRİŞ Uzaktan algılama 1909 yılında Wilbur Wright tarafından bir uçak kullanılarak ilk defa sıralar halinde Hava Fotoğrafı çekimiyle kurallaşmaya başlamıştır. II. Dünya Savaşı sırasında False Colour (kamuflaj çözücü) fotoğrafların ve RADAR ın icadıyla da bugünkü anlamdaki uzaktan algılamaya ilk adımlar atılmıştır. Altmışlı yıllarda Multispectral Sacanning System (MSS) (çok bantlı algılama sistemi) denen aletin geliştirilmesi, uzaktan algılamanın birçok sahaya uygulanma olanağını yaratarak, bu alanda büyük bir atılım yapılmasına ön ayak olmuştur. 1972 yılında; ilk LANDSAT ( o zamanki ismi ERTS ) uydusunun uzaydaki yörüngesine oturtulmasıyla yeryüzü hakkında devamlı bilgi akışı gerçekleştirilerek, uzaktan algılamada yeni bir çığır açılmıştır. Uzaktan algılama tekniğinden faydalabilmek için bu tekniğin sistemli eğitimi gerekir. Bu eğitim birbiriyle sıkı sıkıya ilşkili, fakat içeriği farklı üç kısımdan oluşur; 1. Uzaktan Algılamanın Temel Kavramları; uzaktan algılama fiziğini, algılayıcı aletleri (sensors) ve platformları içerir. 2. Görüntü İşleme (image processing); bilgisayar programları kullanımını öngörür. 3. Yorumlama (interpretasyon); elde edilen bilgileri değerlendirme ve uygulama yöntemlerini ele alır. Uzaktan algılamanın değişik konulardaki başarılı uygulamaları, birçok ülkeyi kendi uzaktan algılama uydusunu uzaya yerleştirme çabası içine sokmuştur. Hiç kuşku yok ki, yakın bir gelecekte uzaya çıkanlar arasındaki yarış kızışacak ve uzaktan algılamanın sürekli gelişmesine yardımcı olacaktır. Bu gerçeği görerek, bu konudaki eğitim ve çalışmalarını şimdiden yönlendirenler gelecekte kazançlı çıkacaklardır. 2
2. UZAKTAN ALGILAMA Yeryüzünden belirli uzaklıklara, atmosfer ya da uzaya yerleştirilen platformlara monte edilmiş ölçüm aletleriyle yeryüzünün doğal yapay objeleri konusunda bilgi alma ve değerlendirme tekniğine denir. Burada önemle vurgulanması gereken ilk konu; algılamanın yeryüzüne dönük olarak havadan ya da uzaydan yapılması, bir diğeri de algılamanın objelerle fiziksel temasa geçilmeden gerçekleştirilmesidir. Kısacası uzaktan algılama; bir cisme dokunmadan o cisim konusunda bilgi edinme ve uydudan gelen verilerle o cismi algılayarak ne olduğuna karar vermektir. PLATFORM: Dünya yı belirli uzaklıklardan gözlemleyebilmek için gerekli algılama aletlerini taşıyacak araçlara gereksinim vardır. Algılama aletlerini taşıyan bu araçlara platform denilir. Uzaktan algılamayı oluşturan 4 ana parça şunlardır; 1. Enerji kaynağı 2. Enerjinin katettiği yol 3. Gözlenen cisim 4. Uydu ve algılayıcı. Uzaktan algılamayı oluşturan 4 ana parçadan bir olan Enerji (EMR: Elektro Manyetik Radyasyon) Pasif Enerji ve Aktif Enerji olmak üzere ikiye ayrılır. Güneşten gelen enerjiyi kullanarak algılama yapılıyorsa o uzaktan algılamaya pasif enerjili uzaktan algılama denir (Güneş). O uydudan veya o cismin kendisinin enerji oluşturup, gidip karşıda algılayacağı cisme çarpıp tekrar gelmesi aktif enerjili uzaktan algılama tekniğidir (Radar ). Uzaktan algılama için analog veriler (fotoğraflar) ile sayısal veriler (uydudan alınan veriler) gerekir. Analog verilere standart fotoğraflar ve hava fotoğrafları örnek verilebilir. Sayısal verilere ise uydudan elde edilen veya sayısallaştırılan fotoğraflar örnek verilebilir. 3
2.1. Uzaktan Algılamanın Kullanım Alanları Jeoloji Orman Maden Ziraat Çevre Askeri İnşaat Arkeoloji Şehir ve bölge planlama 4
3. UZAKTAN ALGILAMA PROJESİNİN GENEL AŞAMALARI 1) Problemin Tanımlanması a) Kriter; maden yatağı için mi çalışılacak, mühendislik jeolojisi için mi (sıvılaşma, oturma, çökme, araştırılması) çalışılacak, genel jeolojik hatların tespitinde mi kullanılacak, ziraat alanı için mi çalışılacak bu amaçlara göre tespit edilip kriterler belirlenir. b) Hipotezin belirlenmesi; % kaç doğruluk oranında yapılabilirliği çıkan sonucuna göre tespit edilir ve karar verilir. 2) Veri Toplama a) Harita toplama; MTA, DSİ, den literatür araştırılması yapılarak ilgili harita alımı yapılır b) Haritaların sayısallaştırılması c) Uydu görüntüsü sağlama 3) Kullanılacak görüntü işleme sisteminin seçimi a) Yazım seçimi; kullanacağımız bilgisayar programını, yazılımı, projemizin büyüklüğüne ve gereksinimine göre belirleriz b) Donanım seçimi; bilgisayarımız yapılacak işin gerektirdiği yazılımı karşılayacak kapasitede olmalı 4) İstatistiksel veri elde etme a) Görüntünün iyi duruma getirilmesi işlemleridir. b) Tek boyutlu ve çok boyutlu istatistik veri elde etme işlemleri ( uydu görüntüsünün aritmetik ortalaması, standart sapma, mod, medyan,. vb.) 5) İlk görüntü elde etme: Görüntünün kalitesi değerlendirilir 6) İşlem öncesi düzeltmeler a) Radyometrik düzeltme b) Geometrik düzeltme; uydu üzerine koordinatların yerleştirilmesi 7) Görüntü iyileştirme a) Kontrast düzeltme b) Çizgisellik veya sınır ortaya çıkarılması 5
8) Görüntünün yorumlanması a) Probleme göre kriterlerin konulması b) Eğitimsiz sınıflama c) Eğitimli sınıflama d) Doğruluğun sınanması 9) GIS (CBS) ortamında veri dönüştürme: Bilgilerin haritaya çevrilmesi yapılır a) Elde edilen bilginin Raster veya Vektör olarak dönüşümünün yapılması; raster resim formatındadır ve piksel bazında veri verir, vektör ise çizgiselseldir. b) Gerekli sorgulamanın yapılması 10) Sonuca varılması ve problemin çözülmesi: İşin başında ortaya konan hipotezin Kabul veya Red edilmesi. 6
4. COĞRAFİK BİLGİ SİSTEMİ Coğrafi bilgi sistemleri (CBS), mekansal verilerin toplandığı, görüntülendiği, analiz edildiği, grafik ve veri tabanı bilgilerinin ilişkisel olarak kullanılabildiği, istenen bilgiye sorgulama yoluyla erişimin sağlandığı bilgisayar destekli sistemlerdir. CBS, nesneleri ve olayları görüntülemek, analiz etmek, işlemek, sorgulamak ve haritalamak için tüm araçları içermektedir. CBS in en önemli bileşenleri; donanım, yazılım, veri, organizasyon ve personeldir. Coğrafi Bilgi Sistemlerinde sayısız katman sanal olarak üst üste getirilmekte, bir biri ile entegre biçimde kullanılabilmekte ve analiz edilebilmektedir. Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Bazı Kullanım Alanları: Çevre yönetimi Güvenlik-suç takibi Havza yönetimi Ulaşım planlaması Uygun yer seçimi Çok kriterli karar verme Kazı-dolgu çalışmaları Akıllı harita üretimi Alan planlaması Envanter çalışmaları İzleme, senaryo ve trend analizleri ÇED projeleri Kirlilik modellemesi Üç boyutlu arazi modelleme UZAKTAN ALGILAMA Araç takibi MIS ve SCADA Entegrasyonu Deprem hasar analizleri Vergi takibi vb. 7
5. JEOLOJiK TOPOGRAFİK HARİTALARIN SAYISAL ORTAMA AKTARILMASI 5.1. Projeksiyon tanımlama: Scanner ile taranmış kağıt ortamdaki haritalar TIF, JPEG, GIF, BMP,...vb image formatında kayıt edilir. Image formatındaki verileri sayısallaştırmaya başlamadan önce dünya koordinat sistemine göre tanımlamaları yapılır. Haritaların rektifikasyon işlemleri için en gerekli olan veri referans koordinat değerleri ve bu noktaların harita üzerindeki konumlarının belirlenmesidir. Bu referans noktalardan en az dört tane olmak zorundadır. ArcGIS programının image, grid, tin,...,vb formatındaki verilerin projeksiyon, datum ve zon tanımlamaları ArcCatalog kısmından yapılır. Fakat shapefile formatındaki shp, dxl; tyr, e00,..., vb vektörel yerlerin rektifikasyon işlemlerinin projeksiyon, datum ve zone tanımlamaları ArcToolbox kısmından yapılır. Bütün yerlerin kontrol noktaları yani referans noktaların konum ve değerlerinin girilme işlemi ArcMap kısmında yapılır. Açılan pencereden sol kısımdaki dizin yapısından yola çıkarak raster dosyası bulunur. Aynı zamanda açılan bu pencere üzerinden dosyaların düzenlenmesi ve vektörel dosyaların tanımlanma işlemleri de gerçekleştirilir. 8
ArcCatalog penceresi üzerinde raster data üzerine gelinerek sağ click yapılarak properties komutu seçilir. Açılan pencereden Spatial Reference kısmından edit komutu seçilir. Aynı pencerede Projection kısmında Undefined komutu yazar. Bu kısımda tanımlayacağımız projeksiyonun özellikleri yer alır. Edit komutuna basılıp açılan pencereden Select komutuna basılarak Coordinate Systems penceresi açılır. Daha sonra bu pencereden Projected Coordinate Systems dizini click edilerek projeksiyon sistemi açılır. 9
Bu projeksiyon sistemlerinden Harita Genel Komutanlığının kullandığı UTM sistemi seçilir. Datum olarak da WGS 84 seçilir. Paflanın Zonu seçilerek Add butonuna basılır. Açılan pencerede seçilen projeksiyon sisteminin özellikleri gösterilir. Herhangi bir hata yapıldığında aynı pencere üzerinden Modify butonuna basarak bir önceki pencereye dönerek düzeltme yapabilirsiniz. 10
Projeksiyon tanımlaması bittikten sonra Apply, ardından da OK butonuna basılarak projeksiyon tanımlama işlemi tamamlanmış olur. Bundan sonraki işlem ArcMap ortamında raster verinin rektifikasyon işlemidir. Vektörel verilerin projeksiyon tanımlama işlemi yukarıda belirtildiği gibi ArcGIS programında ArcToolbox kısmında gerçekleştirilir. Yine Start / Programs / ArcGIS / ArcToolbox. / Enter ile işlem başlatılır. Açılan pencereden Data Management Tools / Projections / Deline Projection Wizard (shapefiles, geodatabase) komutuna click edilir. Açılan pencereden dosya seçilerek OK butonuna daha sonra da Next butonuna basılır. Açılan pencereden Select Coordinate System butonuna basılarak yukarıda anlatılan işlemler yapılarak sırayla Next ve Finish yapılarak projeksiyon tanımlamaları tamamlanmış olur. 11
5.2. Rektifikasyon işlemi: Bundan sonraki işlem raster dataların rektifiye edilme işlemidir. Raster veya vektörel dataların rektifiye işlemleri ArcMap de gerçekleştirilir. Start / Programs / ArcGIS / ArcMap / Enter ile program başlatılır. Açılan pencereden OK butonuna basılarak yeni bir sayfa açılmış olur. Daha sonra Add Theme butonuna basılarak açılan pencereden raster data seçilir ve Add butonuna basılır. Daha sonra OK ye basılarak raster datanın görüntülenmesi sağlanır. Açılan pencereden rektifikasyon işlemi için View / Toolhars / Georeferencing / Enter click edilir. ArcGIS programında rektifiye işlemlerinde, daha önceden rektifiye edilmiş bir haritadan belirtilecek referans noktalar işaretlenerek de yapılabilir. 12
Harita uzerindeki gridlerin kesiştiği noktalar mümkün mertebede zoom lanır. Zoom lama işlemlerini ana menü üzerindeki sembolleri kullanılarak da yapılabilir. Bu işlemlerden sonra rektifiye için gerekli olan kontrol noktaları Zoom lanarak üzerlerine Control Points sembolü ile double dick edilir. Fakat bundan önce mutlaka View Link Table sembolü click edilerek Link Table penceresinin açılması sağlanır. Açılan Link Table penceresindeki Auto Adjust komutu click halden kaldırılarak pasif duruma getirilir. Buradaki amaç RMS değerlerinin ve geometrik düzeltmenin kontrol noktalarının tamamı girildikten sonra hesaplanmasıdır. 13
Kontrol noktası raster data Uzerinde belirlendikçe Link Table penceresinde Source ve Map değerleri yer alır. Buradaki X Map ve Y Map grubunda yer alan değerler içine click edilerek gerçek değerler girilir ve Enter a basılır. Değerler girildikten sonra ikinci kontrol noktası raster data üzerinden belirlenir ve Link Table penceresindeki Link grubunda kontrol noktaları sıralanır. Bir raster data yı rektifiye etmek için bu şekilde en az 4 (dört) nokta girilmelidir. Tüm kontrol noktaları girildikten sonra Auto Adjust komutu aktif hale getirilerek hem geometrik hem de RMS değerleri hesaplatılır. RMS değerlerinin hassas bir rektifikasyon işlemi için 1 (bir) değerinin altında olması gerekir. Rektifikasyon işleminde RMS değerleri istenilen değere yakın veya tam çıktığı zaman raster data Georeferencing menüsü click edilerek buradan sırayla Update Display, Update Georeferencing ve Rectify komutları click edilir. Rectify komutu ile de kayıt edilir. Bundan sonra sayısallaştırma işlemine geçilir. 14
5.3. Sayısallaştırma işlemi: Rektifiye edilmiş raster data nın sayısallaştırılmasında ilk işlem olarak raster data üzerinde yer alan vektörel verilerin katman olarak tanımlanmasına geçilir. Yine burada unutmadan söylemek gerekir ki oluşturulacak katmanlarında projeksiyon tanımlamalarının mutlaka yapılması gerekir. Aksi takdirde katman eklemelerinde program tarafından hata mesajı verilir. Daha da önemlisi diğer programlara, katman ve projelere nakilinde çakışma hatası verir. 15
5.4. Katmanlarm tanımlanması: Bu çalışma işlemi ArcCatalog kısmında yapılır. Yine ArcCatalog programı Start / Programs / ArcGIS / ArcCatalog / Enter ile çalıştırılır. Burada unutmadan söylemek gerekirse ArcGIS programındaki ana bölüm olarak tabir edebileceğimiz bir çok fonksiyonu gerçekleştirdiğimiz ArcMap kısmında otomatik olarak ana menü üzerindeki ArcCatalog sembolü click edilerek ulaşılabilir. Aynı özellik ArcGIS programının diğer kısımlarındaki ArcCatalog, ArcToolbox menüsü üzerinde de vardır. Diğer kısımlara geçmelerde kısayol olarak kullanılır. ArcMap sembolü, Arc Toolbox sembolü, ArcCatalog sembolü bu şekildedir. Açılan ArcCatalog penceresi üzerinde raster data ile alakalı katmanların tanımlanmasına geçilir. ArcCatalog üzerinde proje dizini click edilir ve aynı dizin üzeride sağ click edilerek katmanların tanımlanmasına geçilir. Sağ click New / Shapefile 16
Burada katman adı (name) kutusuna ilk olarak girilir. En önemli olanı Feature Type kutusuna katmanın GIS sınırları içersindeki vektör türü seçilir. Proje ile ilgili projeksiyon, rektifiye, katman tanımlama,..., vs işlemler tamamlandıktan sonra ArcGIS programının ArcMap kısmına geçilir. Start / Programs / ArcGIS / ArcMap / Enter veya ArcCatalog dan sembolü tıklanarak program açılır. ArcMap bölümü GIS çalışmalarında ağırlıklı olarak vektör işlemlerinin yapıldığı kısımdır. Açılan menüden Add Theme sembolü seçilerek rektifiye edilmiş olan raster data da dahil tüm shapefile lar tek tek veya hepsi seçilerek Add butonuna basılır. 17
ArcMap penceresini kısaca tanıtmak gerekirse sol sütunda proje ile alakalı katmanlar yer alır. Sağ kısımda ise harita ile ilgili işlemler yapılır. Sağ alt köşede imlecin bulunduğu her noktanın coğrafi koordinatını belirtir. Sayısallaştırma çalışması için gerekli katmanlar eklendikten sonra ArcMap programından View / Toolbars / Editor fonksiyonu aktif hale getirilir. Editor menüsünden Start Editing komutu seçilir. Yine aynı menüden Target komutu click edildiği zaman çalışma sayfasının sol kısmında yer alan katmanlar yer alır. Bu katmanlar içersinden sayısallaştırma yapacağımız katman click edilir. İlgili katman seçildikten sonra Editor menüsünden kalem şekli üzerine click edilerek başlanır. Topografik haritaların çiziminde kontur üzerine ne kadar sık aralıklarla click atılırsa yapılan sayısallaştırma çalışması da o kadar hassas olur. Yanlış bir noktaya click yaptığınızda nokta üzerine gelip Control + Z veya Sağ click Delete Vertex komutları kullanılarak bir önceki noktaya dönülebilir. Konturun tamamı çizildikten sonra son nokta üzerine Double click yapılarak çalışma tamamlanmış olur. Çalışmaların elektrik kesintisi, program kilitlenmesi,...,vs sorunlardan dolayı kaybolmaması için sık sık kayıt yapılması gerekir. Aralıklarla Editor menüsünden Stop Editing komutu seçilir. 18
5.5 Veritabanı oluşturulması: Sayısallaştırma işlemi tamamlanan vektörel verilere yönelik nitelik tabloları oluşturulur. Bu tablolarda vektörel verilere ait sözel, sayısal, image, video,...,vb her türlü verilen veritabanlarına aktarılabilir. Aktarma işlemi için öncelikle veri tablolarında veri başlıkları oluşturulur. Örneğin bir topografik haritadaki konturların z değerleri girilecekse veritabanı başlığı bu niteliği temsil edecek bir isim girilmelidir (value, z,, vb). ArcGIS programında katmanların veritabanları ArcMap kısmında oluşturulur. Yine ilgili katman ArcMap ortamında açılır. Katmanların yer aldığı kısımda ilgili katman seçili iken sağ click Open Attribute Table komutu click edilir. Karşımıza Excel programım andıran bir sayfa açılır. Artık açılan veritabanı sayfasına sadece bu katman ile ilgili coğrafi veriler girilebilir. Her katmanın kendine özgü ayrı ayrı veritabanları oluşturulur. İlk aşamada girilecek verinin tablo başlık adı ve en önemlisi veri türünün belirlenmesidir. Veritabanı sayfasından Options komutu click edilerek açılan komut seçeneklerinden Add Field komutu click edilir. Karşımıza girilecek veriler ile ilgili Name, Type, Field Properties, width sorularının yer aldığı bir pencere açılır. Bu pencerede gerekli bilgiler girildikten sonra OK tuşuna basılır. Bu işlemden sonra veritabanına ilgili veri kolonu eklenmiştir. 19
5.6. Coğrafi Verilerin Girilmesi: Bir katman içersinde yer alan vektörel verilerin her birine ait veritabanında bir veri satırı mevcuttur. Bu veri satırları yalnızca bir kalınan içersinde bir objeye aittir. Sadece bu objeye özgü olan nitelikler bu satıra yazılabilir. Verilen girilecek olan obje öncelikle ArcMap ortamında sayısal harita üzerinden seçilir. Seçili durumdaki objeye ait olan veritabanı satırı da aynı anda veritabanında da seçilmiş olur. Böylelikle ilgili objeye ait veritabanı bulunmuş olur. ArcMap ortamında veritabanı oluşturulacak katmanın Editor menüsünden Start Editing yapılır. Daha sonra ilgili katmanın veritabanı girilir. Seçili haldeki katmana sağ click Open Attribute Tablo komutu seçilir. Daha sonra harita üzerinden Editor menüsündeki Edit butonuna basılarak z değerinin girileceği kontur seçilir. Daha sonra value (kontur katmanı için z değeri) kolunu kutusuna click yapılarak değer girilir ve Enter tuşuna basılır. Bu şekilde hem veritabanından hem de sayısal harita üzerinden objeler seçilebilir. Yeni veriler girildikten sonra yine Editor menüsünden Stop Editing yaparak işlemlerin kayıt edilmesi sağlanır. 20
5.7. Üç Boyutlu (3D) Model Oluşturma: Coğrafi Bilgi Sistemlerde yapılan çalışmalarda hem 2 boyutlu hem de 3 boyutlu modeller üretilebilmektedir. 3 boyutlu model oluşturulmasında ana proses gerçek topografik görüntünün esas alınmasıdır. Bunun içinde topografik haritalarda yer alan Eş Yükselti Eğrileri GIS ortamına aktarılır. Veritabanlarına girilen Eş Yükselti Eğrilerine ait z değerleri referans alınarak bu değerler enterpolasyon yöntemi ile bir TIN dosyası oluşturulur. ArcGIS programında 3D model işlemlerinin yoğun olarak yapıldığı bölüm ArcScene bölümüdür. Start / Programa / AreGJS / ArcScene / Enter ile program açılır. Açılan ArcScene programının tüm fonksiyonları 3D model işlemleri ile ilgilidir. Yine ArcScene ana menüsü üzerinde yer alan Add Theme komutu ile eş yükselti katmanı eklenir. Sonra 3D Analyst menüsünden Create / Modify TIN / Create TIN From Features komutuna click yapılır. 21
Sonuçta TIN görüntüsü elde edilir. 22
6. Antalya Sahilinden Alınan Numunelerin Tablosu Antalya Körfezi Plajları Sedimentleri ArkaPlaj-B Koordinatlar Koordinatlar Çakıl Ağır Cu Pb Zn Ni Co Mn Fe V Cr Ba Ti Örnek No Kuzey Doğu (>2mm) mineral (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (%) (ppm) (ppm) (ppm) (%) der dak san der dak san (%) (%) ANT- P 24 ' " ' " 156 36 18 02 30 9 04 0 0,1 11 4 28 321 16 542 2,1 42 153 52 0,113 152 36 18 49 30 11 O7 0,4 15 149 36 18 57 30 14 49 0,3 16 143 36 18 57 30 15 48 2 1,4 16 3 30 211 12 501 1,9 46 137 45 0,131 132 36 17 40 30 19 54 8 128 36 16 47 30 23 25 0 8 6 <3 22 72 7 621 1,8 54 259 59 0,169 126 36 16 27 30 24 31 11 139 36 18 29 30 27 52 0 3,8 10 7 35 58 7 529 2 54 80 85 0,292 134 36 23 55 30 28 29 3 2,2 10 5 29 47 6 688 1,7 43 75 71 0,198 113 36 25 05 30 28 57 8 ANT-P 25 110 36 29 44 30 31 52 18 1,7 7 <3 11 88 6 246 0,9 28 115 18 0,056 23 23
Antalya Körfezi Plajları Sedimentleri ArkaPlaj-B Koordinatlar Koordinatlar Çakıl Ağır Cu Pb Zn Ni Co Mn Fe V Cr Ba Ti Örnek No Kuzey Doğu (>2mm) mineral (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (%) (ppm) (ppm) (ppm) (%) der dak san der dak san (%) (%) ANT-0 25 ' " ' " 124 36 31 43 30 33 O8 0 86 8 <3 195 239 70 1961 13 848 29930 6 1,324 108 36 33 18 30 34 O8 2 7,6 103 36 34 36 30 35 10 4 0,1 9 3 27 11 6 729 1,5 37 18 49 0,177 118 36 35 36 30 35 32 60 1,6 98 36 36 11 30 34 O4 5 0,1 11 3 29 17 4 644 1,5 37 86 45 0,154 96 36 39 41 30 33 40 20 91 36 42 39 30 34 18 3 7,6 87 36 43 58 30 33 56 0 0,2 7 4 21 19 4 509 1,1 25 14 51 0,092 83 36 45 13 30 34 O8 6 0,7 5 3 16 12 3 487 0,8 22 20 39 0,074 79 36 47 58 30 34 38 0 0,1 5 4 14 8 2 292 0,7 15 36 27 0,049 76 36 51 03 30 37 24 4 0,3 8 <3 15 62 5 472 1 27 84 33 0,083 74 36 51 13 30 37 38 1 3,6 70 36 51 45 30 38 26 1 5,4 17 3 44 212 13 695 2,1 53 183 67 0,167 68 36 52 19 30 39 18 1 11 64 36 52 48 30 39 34 49 2,1 13 <3 23 73 7 581 1,3 35 102 51 0,108 61 36 51 00 30 49 46 8 9 57 36 51 16 30 53 24 0 2,4 8 4 30 48 5 484 1,5 39 111 101 0,111 53 36 51 23 30 55 42 1 6 24 24
Antalya Körfezi Plajları Sedimentleri ArkaPlaj-B Koordinatlar Koordinatlar Çakıl Ağır Cu Pb Zn Ni Co Mn Fe V Cr Ba Ti Örnek No Kuzey Doğu (>2mm) mineral (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (%) (ppm) (ppm) (ppm) (%) der dak san der dak san (%) (%) ANT- O 26 ' " ' " 49 36 51 33 31 0,06 29 1 4 <3 24 40 5 372 1,5 36 158 42 0,113 46 36 50 10 31 O8 O4 0 0,3 5 <3 28 31 4 320 1,2 25 104 57 0,071 44 36 50 00 31 O9 O5 0 6 41 36 49 51 31 11 23 0 0,2 6 3 25 35 4 321 1,3 28 106 69 0,079 39 36 49 28 31 13 29 0 36 36 48 21 31 20 47 0 0,2 3 <3 11 16 2 433 0,8 20 76 44 0,057 33 36 47 54 31 21 57 0 2,3 5 5 16 17 3 271 0,8 19 57 58 0,045 30 36 45 10 31 27 O5 0 1,4 26 36 44 36 31 28 59 0 0,5 4 <3 12 15 2 353 0,8 19 83 37 0,056 25 25
7. YAPILAN İŞLEMLER: 1) Çalışılan bölgenin (Antalya) 1/100.000 lik topografik haritaları temin edildi. Bunlar O24-O25-O26 ve P24-P25 1/100.000 lik topografik haritalarıdır. 2) Elde edilen bu topografik haritalar bilgisayar ortamında görüntülenebilmesi için öncelikle TIFF formatında tarandı. 3) Çalışılacak bilgisayar programı temin edildi. Arc GIS kullanılan programın adıdır. 26
4) Topografik haritalar çalışılan bilgisayar programına import edildi. 5) Topografik haritalar dünya koordinat sistemine oturtuldu 27
6) Çalışılacak bölgenin uydu görüntüleri sağlandı 7) Uydu görüntüleri bilgisayar programına import edildi 28
8) Uydu görüntüleri dünya koordinat sistemine oturtuldu (rektifiye edildi). 9) Topografik haritaları mozaik yapıldı 29
10) Topografik haritaların sayısallaştırılması yapıldı 11) Sayısallaştırılmış paftaların veri tabanları oluşturuldu (yükseklik modeli). 30
12) Sayısal yükseklik modeli oluşturuldu (DEM: Digital Elevation Model) 13) Aspect (bakı) haritaları oluşturuldu. 31
14) Slope (eğim) haritaları oluşturuldu. 32
15) Shading (gölgeleme) haritaları oluşturuldu. 16) Bölgenin TIN (Triangulated Irregular Network) haritaları yapıldı. 33
17) Numunelerin kendine has TIN haritaları yapıldı ÇAKIL YÜZDESİ: AĞIR MİNERAL YÜZDESİ: 34
Cu ppm: Pb ppm: 35
Zn ppm: Ni ppm: 36
Co ppm: Mn ppm: 37
Fe YÜZDESİ: V ppm: 38
Cr ppm: Ba ppm: 39
Ti YÜZDESİ: 40
18) Üç boyutlu görüntüler elde edildi 41
19) Üç boyutlu görüntülerin üzerine numunelere ait veriler oturtuldu. 42
43
8. GENEL CBS VE UA TERİMLERİ BAND: Elektromanyetik enerji yayılımında herhangi bir dalga boyu aralığını belirtmek için kullanılan terimdir. DEM / Digital Elevation Model (Sayısal Arazi Modeli): Yüzey yüksekliklerinin bilgisayar ortamında modellenmiş gösterimidir. DIGITIZE (sayısallaştırma): Analog veriyi dijital/sayısal veriye dönüştürme işlemidir. GEOREFERENCİNG (jeoreferanslama): Uydu görüntülerini ya da raster verilerini yer kontrol noktaları yardımıyla seçilen koordinat sistemi ve harita projeksiyonuna göre doğru konumuna getirme işlemidir. IMAGE (imaj): Mekansal bilgi içerir ve analog ya da dijital formatta bulunabilir. LAYER (katman): Görüntüleme işlemi sırasında kullanılan, birbirinden bağımsız olarak düzenlenen raster/resim, vektör ve CAD nesnelerinden oluşur. MAP PROJECTION (harita projeksiyonu): Yuvarlak bir yüzeyi düzlem üzerinde gösterebilmeye yarayan matematiksel dönüşümdür. RASTER OR RASTER OBJECT (resim ya da resim nesnesi): İki boyutlu dizindeki bir veri tipini tanımlayan numaralarla ifade edilen resim nesnesidir. RECTIFICATION (düzeltme/rektifikasyon): bir raster/resim ya da vektör nesnesindeki geometrik bozulmaların giderilmesidir. RESOLUTION (çözünürlük): Bir raster/resim üzerindeki detay seviyesidir. VEKTOR (vektör): Coğrafi Bilgi Sistemleri nde kullanılan temel nesne tiplerinden biridir. Nokta, çizgi, poligon ana elemanlarından oluşur. Herhangi bir raster/resim nesnesi sayısallaştırıldığında elde edilen nesnedir. 44
9. KAYNAKLAR 1. Uzaktan Algılama (HAT) 2. Coğrafi Bilgi Sistemleri (HAT) 3. Uzaktan Algılamada Temel Kavramlar (Atila SESÖREN 1999) 4. Uzaktan Algılama Ders Notları (Prof.Dr.Doğan Aydal) 5. ArcInfo 8 Building a Geodatabase (Andrew MacDonald) 6. Using ArcGIS Geostatistical Analyst (Kevin Johnston, Jay M. Ver Hoef, Konstantin Krivoruchko, and Neil Lucas) 7. Using ArcGIS 3D Analyst (Bob Booth) 45
10. TEŞEKKÜR Çalışmamda desteklerini esirgemeyen Jeoloji Mühendisleri İpek TAŞDELEN ve Ali USLU ya ve bana olan büyük katkılarından dolayı değerli Hocam Prof.Dr. Doğan AYDAL a çok teşekkür eder, saygılarımı sunarım. 46