1) KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ VE DOĞRU KULLANIMI 2) KİMYA IŞIĞINDA ÇEVRE VE ÇEVRE SORUNLARI

TEMİZLİK NEDİR? TEMİZLİK MALZEMELERİ NELERDİR? SABUN VE SABUN OLUŞUMU NASILDIR? DETERJAN VE KATKI MADDELERİ NELERDİR? SABUN VE DETERJANLARIN BİLEŞENLERİ NELERDİR? AĞARTICI MADDELER NASIL SINIFLANDIRILIR? SABUN İLE DETERJAN ARSINDAKİ FARKLAR NEDİR? ÇAMAŞIR SODASI VE ÇAMAŞIR SUYU NEDİR? KİMYASAL MADDELERİN GÜVENLİ BİR ŞEKİLDE NASIL SAKLANIR? 2

KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ VE DOĞRU KULLANIMI 3

Kimyasal maddeler yalnızca imalat ya da sanayi dallarında kullanılmayıp, günlük yaşamımızın bir parçası haline gelmiştir. Mutfak ve banyoyu temizlediğimiz, çamaşır ve bulaşıkları yıkadığımız, böcek kontrolü için kullandığımız ve bahçeyi gübrelediğimiz tüm ürünler, boya, araba ve mobilya cilaları, yüzme havuzu için kullandığımız klor, benzin, motor yağı, hidrolik yağ ve LPG kimyasal maddelerdir. 4

Evlerimizde kullandığımız ve kimyasal madde olarak değerlendirmediğimiz birçok ürün bulunmaktadır. Sabunlar, şampuanlar, deodorantlar, parfümler, ilaçlar, bitkisel ilaçlar ve organik temizlik ürünleri. Kimyasal maddeler zehirli ve yanıcı olabilir ya da karıştırıldıkları zaman şiddetli tepki verebilirler. 5

Temizlik: Gıda ile temas eden alet donanım ve çeşitli yüzeydeki kir ile gıda artıklarının uzaklaştırılması, bunların mikroorganizmalar için çoğalma ortamı şekline dönüşmesinin önlenmesidir. (Silme işlemi, süpürme işlemi, fırçalama işlemi). Dezenfeksiyon: Temizlik aşamasından sonra ortamdaki ürüne bulaşma kaynağı olabilecek mikroorganizmaların tümünün öldürülmesi ya da zararlı etkeni yapmayacak en düşük düzeye indirilmesidir

Gıda işletmelerinde temizleme işleminden sonra dezenfeksiyon uygulanmıyorsa, yapılan temizlikten istenilen fayda sağlanamaz. Çünkü temizleme işlemi sırasında serbest hale geçen mikroorganizmalar daha geniş yüzeye yayılarak üremelerini yeni ortamda da sürdürebilmektedir. Bu yayılmayı önlemek dezenfeksiyon işlemi ile mümkün olmaktadır. Bu nedenle işletmede yapılacak temizliği mutlaka uygun bir dezenfeksiyon işlemi izlemelidir. Temizlenmiş ve dezenfekte edilmiş yüzeylerdeki bakteri sayısı; YÜZEY Kirli yüzey Temizlenmiş yüzey Dezenfekte edilmiş yüzey BAKTERİSAYISI 10.000.000 adet/cm² 10.000 adet/cm² 10 adet/cm²

Temizlik Malzemeleri Sabun Deterjan Çamaşır Sodası Çamaşır Suyu Tuz Ruhu 8

Sabun Nedir? 9

Sabun temizlikte kullanılan maddelerden bir bölümüne verilen genel addır. Kimyasal bakımdan sabun ise basitçe yağ asitlerinin sodyum (Na) yada potasyum (K) tuzlarından meydana gelen bileşiklerdir. Sabun halk dilinde yağlı,kirli şeyleri temizlemek için kullanılan bir maddedir. 10

SABUN OLUŞUMU C17H35COOC2H5+NaOH C17H35COO- Na+ + C2H5OH Etil stearat Sodyum stearat Etil alkol Bir esterle bir bazın sabun (sodyum stearat) oluşturmak üzere verdiği tepkimeye sabunlaşma denir. Günümüzde sabunlaşma terimi genel olarak herhangi bir esterin bazik hidrolizi için kullanılır. 11

SABUN KİRİ NASIL TEMİZLER: Sabun molekülleri 2 kısımdan oluşur. Suyu seven kısmı, suyu sevmeyen kısmı. Suyu seven kısım molekülün baş kısmını, sevmeyen kısmı da kuyruk kısmını oluşturur. Sabunlar, uzun bir apolar hidrokarbon zinciri ve bir polar uç (-COO-) taşırlar.

Sabun suda çözündüğünde bazik bir çözelti oluşturur. Oluşan baz kiri yumuşatır. C 17 H 35 -COONa C 17 H 35 -COO - + Na + Kirler,genel olarak apolar yapıda olan yağlardır. Sabun ile su karşılaştığında sabunun polar ucunu, su moleküllerini çeker. Ancak sabunun apolar ucu da elbisede yumuşamış olan apolar kiri sarar. Su molekülleri sabunun anyon kısmını çeker ve böylece kir ortamdan çözeltiye geçmiş olur. NOT: Sert sularda özellikle Mg +2 ve Ca +2 iyonları vardır. Sabunlardaki anyon kısmı bu katyonlarla bileşik oluşturarak çökerler. Bu sebeple sabunun önemli kısmı çökmüş olur. Yumuşak sularda sabun daha fazla temizler.

Deterjan Nedir? 14

Kir sökücü anlamına gelmektedir.sabun dışındaki tüm temizlik malzemelerini kapsamaktadır. Petrol ve türevlerinden elde edilmektedir. Temizleme ve arıtma özelliği vardır. Yüzey aktif özelliği olan deterjanlarda hidrofob kısmı genelde 8-18 karbon içeren düz veya dallanmış zincirlidir.yapıda bazen benzen halkası da bulunabilmektedir. El,yüz,vücut temizliğinde kullanılmamaktadır. Deterjanın en önemli özelliği sert sularda bile köpürebilme özelliği gösterebilmesidir. CH3(CH2)10CH2OSO2ONa 15

Deterjan Katkı Maddeleri Kompleksleştiriciler Ağartıcılar ve Stabilizatörler Korozyon önleyiciler Optik beyazlatıcılar Kolloidal taşıyıcılar Köpük ayarlayıcılar Dolgu maddeleri (nem çekiciler ve topaklamayı önleyiciler) Dezenfektanlar Parfüm Ovucular, enzimler ve diğer aktif madde katkıları ve hidroklorikasit(hcl). 16

Sabun Ve Deterjanların Bileşenleri Yüzey Aktif Maddeler: Suda veya sulu bir çözeltide çözündüğünde yüzey gerilimini etkileyen (çoğunlukla azaltan) kimyasal bileşiklerdir. Yüzey aktif maddeler aynı zamanda iki sıvı arasındaki yüzeyler arası gerilimi de etkiler. Sulu çözeltiler için yüzey aktif maddeleri; organik asitler, alkoller, esterler, eterler, aminler ve ketonlar şeklinde sıralayabiliriz. 17

Anyonik Amfoterik Yüzey aktif maddelerin suda çözündüklerinde hidrofil uçlarının ortaya çıkarttığı iyonların niteliğine göre; Katyonik Non-iyonik 18

Anyonik Aktif Maddeler Suda çözündüklerinde hidrofil uçları anyon oluşturur. Deterjanlar genellikle anyon aktif madde içerirler. Etkileri ve sudaki çözünürlükleri sıcaklıkla artar. Çok köpürürler. Su sertliklerinden olumsuz etkilenirler. -CSO3- veya SO3-19

Sertlik Bağlayıcılar Temizlik ürünleri maliyetinde önemli yer tutar. Sudaki kalsiyum(ca) ve magnezyum(mg) tuzlarını bağlayarak temizlik üzerindeki olumsuz özelliklerini ortadan kaldırır. Sert suyla yapılan temizliklerde,kireç yüzeylerde birikerek çamaşırların grileşmelerine ve yıpranmalarına;bulaşık makinelerinde temizlik performansının düşmesine,enerji kayıplarına ve hijyen riskin artmasına yol açar. En yaygın olarak kullanılan sertlik bağlayıcılar sodyum tripoli fosfat tır(na5p3o10). 20

Perasetik Asit(PAA) Çevresel sakıncalar nedeni ile klor bazlı ağartıcılar yerine perasitik asit bazlı dezenfektanların kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Bu ürün perasetik asit(ch3coooh),hidrojen peroksit(h2o2),asetik asit(ch3cooh) ve suyun dengeli bir karışımından oluşur. Boyar maddeler ve optik ağartıcılara zarar vermez. Maksimum performans için 60-70 C sıcaklık aralığında kullanılmalıdır. 25

İndirgen Ağartıcılar Okside edici ağartıcıların tam aksi yönde iş görürler. Lekeden oksijen absorbe ederek rengini kaybetmesine neden olurlar. Doğru kullanımda birçok boya,mürekkep ve meyve lekesini çıkarır. Metalleri oksitlenmeye karşı korumak için temizlik ürünleri içerisine silikatlar eklenmiştir. 26

KOROZYON ÖNLEYİCİLER Temizlik işlemlerinde kullanılan kimyasalların makinelerin metal aksamına zarar vermemesi için kullanılan kimyasal maddelerdir. Metalleri paslanmaya karşı korurlar. 27

Temizlik Maddeleri Fiziksel ve Kimyasal İşlevlerine Göre Şu Şekilde Sınıflandırılabilir; Çözücüler : Soda(NaHCO3), su, benzin(c9h2o), gazyağı, alkol. Temizleyiciler : Sabun ve sentetik temizleyiciler (deterjan). Ovucular ve emiciler : Tuz, ovucu tozlar vb. Alkaliler : Amonyak(NH3), karbonat(co3), soda vb. Asitler : Sitrik asit(c6h8o7), asetik asit(ch3cooh), okzalik asit(h2c2o4), tartarik asit(c4h6o6), tuzruhu. Ağartıcı ve dezenfektanlar : Hidrojen peroksit(h2o2), (oksijenli su), klorlu ağartıcılar (çamaşır suyu), naftalin(c10h8) vb. Parlatıcılar 28

Sabun Birçok kullanım alanında deterjanın yerini alamaz. Suyun sertliğinden etkilenir. Doğal yağlardan hazırlanır. Suda çökelme yapar. Lavabo ve küvette halka şeklinde leke bırakır. Bardak ve tabaklarda lekeler oluşur. Giysiler ütülenirken sarı lekeler meydana gelir. Sabunun yaptığı her işi yapabilir. Deterjan Hem sert hem yumuşak sularda yıkama özelliğine sahiptir. Petrolden ve kömürden yapılır. Atık sulardaki deterjan köpükleri arıtma tesislerinden ayrıştırılamaz. Sert sularda bile rahatlıkla köpürür. Suyun sertliğinden etkilenmez. 30

BUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ??? 31

Çamaşır Sodası Çamaşır sodası olarak bilinen sodyum karbonat(na₂co₃)katı ve sıvı yağları,kir ve pek çok petrol ürününü etkin olarak temizleyen ve doğayı kirletmeyen bir maddedir. Sodyum karbonatın sudaki tepkimesi şöyledir: Na₂CO₃(k)+H₂O(s) >NaOH(suda)+NaHCO₃(suda) Burada oluşan NaOH yağlar ile tepkimeye girer ve yağların sabunlara dönüşmesini sağlar.tepkimede oluşan diğer ürün bir alkol türüdür.alkollerin suda çözünür olup ortamda bulunması sorun oluşturmayacaktır. 32

Çamaşır Suyu Çamaşırdaki kir ve lekelerin çıkmasına yarayan ya da çamaşırı beyazlatan,özel olarak hazırlanan kimyasal sudur. Kimyasal formülü, NaOCl; kimyasal adı, sodyum hipoklorittir. En önemli kullanım alanı beyazlatma(ağartma)dır. Diğer bilinen beyazlatıcılar,hidrojen peroksit(h₂o₂),sodyum hipoklorit (NaClO),sodyum perborat mono hidrat (NaBO₂H₂O₂), sodyum perborat tetrahidrat (NaBO₂. H₂O₂.4H₂O), sodyum perkarbonat (Na₂CO₃.3H₂O₂) gibi bileşiklerdir. 33

Tuz Ruhu Hidoklorik asit(hcl),hidrojen ve klor elementlerinden oluşan,oda sıcaklığı ve normal basınçta gaz halinde bulunan kimyasal bileşiktir. Temizlikte doğru kullanılan %36 lık derişik HCl,tuz ruhudur;sıvıdır. En yaygın üretimi klor-alkali fabrikalarında olur.tuzlu suyun elektrolizi sonucu ortaya çıkan hidrojen ve klor gazlarının su ile absorbe edilmesiyle elde edilir.bu reaksiyon sırasında beyaz bir duman oluşur.bu dumanın görüntüsünü bir ruha benzettikleri için oluşan bileşiğe tuz ruhu denilmiştir. 34

Derişik HCl,organizmalar için büyük tahribata neden olabilmektedir.gaz halindeki bir miktar HCl solunumu halinde,tüm solunum sistemi tahrip edilebilir.sıvı halde döküldüğü çoğu yüzeyi eritebilir. HCl ile çalışırken,eldiven ve koruyucu kıyafetlerin giyilmesi HCl kaynaklanabilecek tahribatların azaltılmasında veya engellenmesinde önemlidir.hidroklorik asit,sodyum hipoklorit ve permanganat gibi maddelerle etkileştiğinde tepkimeye girer ve büyük tahribatlara yol açar. Çamaşır suyu ile tuz ruhu birleşirse Cl₂ açığa çıkar. Cl₂ gazı oldukça zararlıdır.bu nedenle tuz ruhu ile çamaşır suyunun birlikte kullanılmaması gerekir. NaClO+2HCl >NaCl+H₂O+Cl₂ 35

Herhangi bir kimyasal ürünü almadan önce ETİKETİ OKUYUNUZ! Ürünün doğru kullanımını ve taşıdığı tehlikeleri öğreniniz. Evde özellikle çocukların olması halinde, en az tehlike içeren kimyasal ürünleri SEÇİNİZ. Kimyasal ürünleri çocukların ulaşamayacağı bir dolaba KİLİTLEYİNİZ. En tehlikeli ürünleri dolabın en dip kısmında SAKLAYINIZ. Çocukların meraklı, keşfedici ve iyi tırmanıcı olduklarını UNUTMAYINIZ. İmalatçı firmanın TALİMATLARINI İZLEYİNİZ. Ürünü çok dikkatli bir şekilde TUTUNUZ. Önerilen KORUYUCU gereçleri kullanınız(eldiven, güvenlik gözlüğü v.b.). Yeterli HAVALANDIRMAYI sağlayınız. 37

Temizlik bezlerini kullandıktan sonra ve çöpe atmadan önce YIKAYINIZ. Kimyasal ürünleri kendi orijinal kutularında SAKLAYINIZ. Tüm kutuları okunaklı bir şekilde ETİKETLEYİNİZ. Bazı ilaçların YİYECEK ya da İÇECEKLERE benzediğini unutmayınız. Kimyasal maddeleri birbiriyle KARIŞTIRMAYINIZ. İşiniz için gerekenden daha fazla kimyasal madde HAZIRLAMAYINIZ. Kimyasal maddeleri kanalizasyon, tuvalet ya da oluklara BOŞALTMAYINIZ. 38

GÜNCEL OLAYLAR!!!

Özellikle İsveç ten alınan sterisol isimli dezenfektan cilt kanseri riskini arttıran bir maddedir ve genelde sıvı sabunlarda kullanılmaktadır.maliyeti düşük ve sterol adıyla satılan bu dezenfektan cilt kanseri bakımından oldukça tehlikelidir. 40

Ankara onkoloji hastanesine yapılan başvurular da son 4 yılda cilt kanseri hastalığı sayılarının %94 arttığı gözlenmiştir. Özellikle ucuz sıvı sabunların kullanımına dikkat göstermek gerekmektedir. 41

EVİNİZDE FORMALDEHİT Formaldehit pek çok inşaat malzemesi ve ev eşyasında yaygın olarak kullanılan bir kimyasaldır. Ekositeme ve insan sağlığına en zararlı maddeler listesinin baş sıralarında yer almaktadır.formaldehit her insan üzerinde farklı etkiler yapabilir.bazı kişiler orta seviyede Formaldehit'e maruz kalsalar dahi herhangi bir rahatsızlık hissetmezken,bazı kişiler bu kimyasalın çok düşük seviyelerden dahi etkilenebilirler. Bu renksiz gaz aşağıdaki sağlık problemlerine neden olabilir. 42

Formaldehit'in sebep olabileceği muhtemel sağlık problemleri şunlardir: Öksürük Baş dönmesi Gözlerde yanma,sulanma Yorgunluk hissi Baş ağrısı Mide bulantısı Cilt lekeleri Üst solunum yollarında tahriş Hırıltı 43

FEN BİLGİ ÖĞRETMENİ OLARAK NE BİLMELİYİZ? ÖNERİLER 44

Ekolojik çamaşır deterjanı ve leke çıkarıcı kullanmaya BAŞLAYIN! SODASAN, ECOVER VE KLAR Yumuşatıcı yerine de yarım kahve fincanı kadar elma sirkesi koyunuz! Hem yumuşatıyor, hem kireç önleyici görevi görüyor hem de çamaşırlarda deterjan ya da sabun kalıntısı bırakmıyor. Kokusu rahatsız eder diyorsanız ki ben hiç öyle bir rahatsızlık yaşamadım kokudan dolayı, içine bir damlacık,evet sadece bir damlacık yumuşatıcı veya birkaç damla esansiyel bir bitkisel yağ damlatabilirsiniz kokuyu nötralize etmek adına. 45

Bulaşık makinesi için de Sodasan tablet KULLAN! Parlatıcı yerine ise sirke KULLAN! Limon kokusu GİBİ temizleyici var onun yerine yarısı sıkılmış ve öylece kalmış limonları çatal kaşık sepetine sıkıştırıver!!! 46

Yer ve yüzey temizliğinde ise Arap sabunu ve sirke Arap sabununun sıvı olanları da var artık piyasada hatta elde bulaşık yıkamak için kullananlar olduğunu bile duymuştum ama ben denemedim. Sirke ve karbonat doğal olduğu kadar güçlü temizleyiciler. 47

Ocak, fırın, tezgah, lavabo, küvet gibi yüzeyleri temizlemek için 180 derecelik bir buhar vererek hem hijyenik hem de kimyasalsız bir temizlik sağlıyor. 48

Genel ev temizliği bitti. Sıra geldi kişisel temizliğe Şampuan kullanmayı bırakıp, zeytinyağlı sabunla yıkanmaya başlayın Saçlarım ağırlaştı,bir tuhaf oldu. DUYAR GİBİYİM O ZAMAN ORGANİK ŞAMPUAN KULLAN.. Vücut temizliği için doğal sabunlar KULLAN.. duş jellerini falan SAKIN. 49

Pahalı kremlerin toksik oldukları gibi bir işe yaramadıklarını BİLİYORSUNDUR Acıbadem kremi ALTERNATİF. TAVSİYEM zeytinyağı (veya herhangi bir doğal yağ) BUNU UNUTMA HATTA FELSEFEN OLSUN! Yemeyeceğiniz şeyi cildinize de sürmeyin. 50

ŞİMDİ SİZ ORGANİK MALZEMELERİN PAHALI OLDUĞUNU DA SÖYLERSİNİZ? ''Maalesef bizim insanımız güvenilir temizlik malzemesine, gıdaya vb. para vermeyi gereksiz bir yatırım olarak görüyor. 51

Ne kadar doğru Önceliklerimizi bilmiyoruz, mesele bu. Bir kıyafete ya da telefona verilen paraya acımıyoruz çoğu zaman ama sağlığa yatırım yapmayı gereksiz buluyoruz. SLOGANIMIZ.. Mümkün olduğunca az kimyasal. 52

TEŞEKKÜRLER 53