Varis Prof. Dr. Fatih İSLAMOĞLU Doç. Dr. Çağatay ENGİN Uzm. Dr. Fatih AYIK Uzm. Dr. Emrah OĞUZ Bornova - İZMİR
EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK KİTAPLARI SAĞLIK SERİSİ 10 Varis Prof. Dr. Fatih İSLAMOĞLU Doç. Dr. Çağatay ENGİN Uzm. Dr. Fatih AYIK Uzm. Dr. Emrah OĞUZ Nisan 2012, Birinci baskı ISBN: 978-975-483-943-2 Bu kitabın tüm yayın hakları Ege Üniversitesi ne aittir. Kitabın tamamı ya da hiçbir bölümü yazarının önceden yazılı izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da diğer yollarla kaydedilemez, basılamaz, çoğaltılamaz. Ancak kaynak olarak gösterilebilir. Proje Üst Yöneticileri Ege Üniversitesi Rektörü: Prof. Dr. Candeğer Yılmaz EÜ Tıp Fakültesi Dekanı: Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu Yayın Yönetmenleri: Prof. Dr. Ayşenur Oktay, Prof. Dr. Tahir Yağdı Yayın Alt Kurulu Başkanı: Prof. Dr. Ufuk Çağırıcı Sağlık Kitapları Serisi Çalışma Grubu: Prof. Dr. Elvan Erhan, Prof. Dr. Mehtap Çınar, Prof. Dr. Alpaslan Çakan Koordinasyon: EÜ Tıp Fakültesi Yayın Bürosu Kapak İllüstrasyonu: Merve Evren Sayfa Tasarım: Hülya Sezgin Fotoğraf: BİTAM Basım Yeri: Ege Üniversitesi Basımevi Bornova, İZMİR Tel: 0 232 388 10 22 e-posta: bsmmd@mail.ege.edu.tr
Değerli Okuyucumuz; Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi; 2011 yılının sonu itibariyle 472 öğretim üyesi, 582 araştırma görevlisi, 1970 tıp öğrencisi ile yaklaşık 2000 yataklı hastanede eğitim, öğretim ve araştırma yapmakta ve sağlık hizmeti vermektedir. Bu dönemde yaklaşık 950.000 ayaktan ve 54.000 yatan hasta, 2300 doğum 80.000 acil servis hizmeti vermesi onu ülkemizin en büyük sağlık kurumlarından birisi yapmaktadır. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nin en önemli vizyon ve misyonunu toplumsal sorumluluk bilinci oluşturmaktadır. Bu bilinçle çalışan Ege Tıp topluma nitelikli ve kaliteli sağlık hizmeti vermekte; Toplum Sağlığı Hizmeti ni diğer tüm görevlerinin üzerinde tutmaktadır. Ege Tıp Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı, Türkiye de bir ilk olarak ve 10 yıldır Sağlık Halk Kongresi düzenleyerek toplum sağlığı için hizmet anlayışını gerçek bir bilgilendirme, uygulama ve deneyim paylaşımı şeklinde sürdürmektedir. Bilimsel araştırmalarla elde edilen bilgilerin kalıcılığı ve yaşama geçirilmesi; bunların başvuru kaynağı belgelere dönüştürülmesi ile sağlanır. Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi bu anlayışımızın bir ürünüdür. Bu seride yayınlanan kitaplarımızın önemi ve farkındalık yaratacak temel özelliği; ülkemizin önceliğinde olan güncel sağlık konuları yanında; güncelliğini yitirmiş olsalar bile, ciddi bir sağlık sorunu olduğunu düşündüğümüz konuları da ele almış olmalarındadır. Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi yazarlarının tümü Ege Tıp Fakültesi nde görev yapan ve konusunda III
uzman öğretim üyeleridir. Serideki kitapların konu seçimleri ve içeriklerinin hazırlanmasında birden çok bilim insanının görüşlerinin yansıtılması sağlanmıştır. Seride yayınlanan kitaplardaki grafik ve fotoğraflar çoğunlukla kurumumuzun ürünüdür. Serimizin dil editörü her kitabı sadelik ve anlaşılabilirlik yönünden incelemektedir. Neden böyle bir seriye gereksinim duyulmuştur? Sağlık konularında dolaşımda olan, kolay ulaşılan ve günlük yaşamda kullanılan bilgilerin çoğunun gerçek bilimsel bilgi olup olmadığı kaygısı, bilim insanları olarak bizleri daha da sorumlu davranmaya ve güven sarsılmasına neden olan özensizliklerden uzak durmaya sevk etmektedir. Birçok konuda doğru ve güvenilir bilginin üretimi ve yayılması üniversitelerin öncelikli görevleri arasındadır. Bu anlayıştan hareketle, Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi yazarı olan her öğretim üyemiz, sadece uzmanı olduğu konuda kitap yazmıştır. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi bu kitaplara adını, deneyimini ve saygınlığını koymuştur. Her bir yayın özenle gözden geçirilmiştir. Ülkemiz için özgün sayılabilecek böylesine kapsamlı bir seride, yine de gözden kaçırdığımız hata ve eksiklikler olabilir. Bunlar için, her zaman olduğu gibi, okuyucumuzun engin hoşgörüsüne sığınıyoruz. Katkıda bulunanlara minnet duygularımızı sunuyoruz. Saygılarımızla... Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu Prof. Dr. Candeğer YILMAZ Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Ege Üniversitesi Dekanı Rektörü IV
Prof. Dr. Fatih İSLAMOĞLU 1967 yılında Manisa da doğmuştur. 1990 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nden mezun olmuştur. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp ve Damar Cerrahisi Anabilim Dalı nda başladığı uzmanlık eğitimini 1998 yılında tamamlamıştır. Ege üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp ve Damar Cerrahisi Anabilim Dalı nda 1998-2002 yılları arasında Uzman Doktor, 2002-2004 yılları arasında da Yardımcı Doçent olarak çalışmış olup, 14 Nisan 2004 tarihinde Doçent ünvanı almış ve Mart 2011 tarihinde de Profesör kadrosuna atanmış ve halen görevine devam etmektedir. Doç. Dr. Çağatay ENGİN 1972 yılında Bursa nın Mustafakemalpaşa ilçesinde doğmuştur. 1995 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nden mezun olmuştur. 1995 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp ve Damar Cerrahisi nde asistanlık eğitimine başlamış ve 2002 yılında uzman olmuştur. 2009 yılında doçentlik ünvanını almış ve halen Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp ve Damar Cerrahisi nde görev yapmaktadır. Evli ve 2 çocuk babasıdır. V
Uzm. Dr. M. Fatih AYIK 1973 yılında Manisa da doğmuştur. 1996 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nden mezun olmuştur. Mezuniyetten sonra Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp ve Damar Cerrahisi Anabilim Dalı nda başladığı uzmanlık eğitimini, 2004 yılında tamamlamıştır. Halen; Ege üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp ve Damar Cerrahisi Anabilim Dalı nda Uzman Hekim olarak çalışmaktadır. Evli ve 2 çocuk babasıdır. Uzm. Dr. Emrah OĞUZ 1975 yılında Aydın da doğmuştur. 1992 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi ne başlamıştır. 1999 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp ve Damar Cerrahisi Anabilim Dalı nda başladığı uzmanlık eğitimini; 2005 yılında tamamlamıştır. Halen; Ege üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp ve Damar Cerrahisi Anabilim Dalı nda Uzman Doktor olarak çalışmaktadır. Evli ve bir çocuk babasıdır.
İÇİNDEKİLER Giriş 1 1. VARİS...3 2. BACAK VENLERİNİN YERLEŞİMİ...5 3. TOPLARDAMARIN AKIŞ ŞEKLİ...7 4. VARİS TANISININ KONULMASI... 12 5. TEDAVİ... 15 6. VARİSTE AMELİYAT ÇEŞİTLERİ... 17 7. LAZERLE VARİS TEDAVİSİ... 24 8. VARİS TEDAVİSİNDE RADYOFREKANS YÖNTEMİ... 29 9. DAMAR İÇİ KÖPÜK TEDAVİSİ (ENDOVENÖZ SKLEROTERAPİ)... 34 10. VARİS YARALARI (VENÖZ ÜLSERLER)... 42 11. TEDAVİ SONRASI TEKRARLAMAYI ENGELLEMEK VE DAHA SAĞLIKLI YAŞAMAK İÇİN NELER YAPILMALI?... 48 12. EN İYİ TEDAVİ HANGİSİDİR?... 49 13. SON SÖZ... 50
GİRİŞ Bacak varisleri bütün dünyada yaygın olarak bulunan bir sağlık sorunudur. Görülme sıklığı, erkeklerde %10-%20, kadınlarda %25 33 oranlarına ulaşmaktadır. Toplumda yaş gruplarına göre %4,5 55 sıklıkta görülen varisin, ülkemiz için en az %10 düzeyinde olduğu ve yaklaşık 10 milyon kişiyi etkilediği düşünülmektedir. Gelişen lazer ve radyofrekans teknolojileri yanında, hastaların giderek daha basit ve estetik kaygıları ön planda tutan tedavi arayışları, günümüzdeki eğilimi belirlemektedir. Klasik cerrahi yaklaşımın nispeten ekonomik olmasına rağmen, yeni teknolojiler ve günümüz yaşam koşullarının varisli hasta sayısında artışa yol açması, sağlık bütçesine hatırı sayılır bir yük getirmeye başlamıştır. Varisteki estetik kaygıların yanında, önlem alınmadığında gelişen varis yaraları ve damar iltihabı gibi istenmeyen olaylar da hesaba katılmalıdır. Bu kitapta; varisin gelişimi, bulguları, tedavi yöntemleri ve korunma önlemleri etraflıca anlatılarak, aslında sadece bir varis çorabı ve yaşam tarzı değişikliği ile başka bir tedaviye gerek kalmadan varis ve komplikasyonlarından uzak yaşamanın mümkün olduğu konusunda halkımızın bilinçlendirilmesi amaçlanmıştır. Saygılarımızla. Prof. Dr. Fatih İSLAMOĞLU Doç. Dr. Çağatay ENGİN Uzm. Dr. Fatih AYIK Uzm. Dr. Emrah OĞUZ 1
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 10 2
Varis 1. VARİS Toplardamarların normalden fazla genişlemesi, uzaması ve yumak haline geçerek kendi normal yerine sığmayan bir hale gelmesidir. Vücutta bacaklar dışında karaciğer bölgesindeki toplardamarların hipertansiyonu sonucu yemek borusu varisleri, erkek üreme organı ve testislerinin toplardamarının genişlemesi sonucu varikosel ve hemoroid (basur) gibi, farklı bölgelerde toplardamar genişlemeleri (varisler) oluşabilir. Bacak varisleri bütün dünyada yaygın olarak görülen bir sağlık problemidir. Yapılan çalışmalarda coğrafik yerleşime göre görülme sıklığı %1-50 arasında değişmektedir. Erişkin erkeklerde %10-%20, erişkin kadınlarda %25 33 oranında, gebelerde ve obezlerde daha fazla görülür. Toplumda yaş guruplarına göre %4,5-%55 sıklıkta görülen varisin, Türk toplumu için yapılmış geniş araştırmalar olmamasına karşın, ülkemizde %10 düzeyinde görüldüğü ve yaklaşık 10 milyon kişiyi etkilediği düşünülmektedir. Bacak varislerinin nedeni konusunda bir kesinlik olmamakla birlikte, fizik aktivite, cinsiyet, gebelik, ırk, kilo, yaş ve ailesel faktörler olduğu bilinmektedir. Varis nedeniyle ameliyat edilen hastaların yaklaşık yarısının aile üyelerinden birininde varis problemi bulunmaktadır. Uzun süreli ayakta durmayı gerektiren işlerde çalışan kişilerde varis daha sık bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Gebelik varisin bir nedeni olmamakla beraber, daha önceden varisi olan gebelerde varise bağlı yakınmalar gebelik esnasında artmaktadır. Ayrıca yaşın ilerlemesi ile birlikte varis sıklığı da artmaktadır. 3
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 10 1950 li yılların sonuna kadar büyük yüzeysel bacak toplardamarı (vena safena magna) içindeki kapaklardaki yapısal bozukluğa bağlı olarak, uç kısımlarda giderek artan damar içi basınç nedeniyle varislerin olduğu düşünülmekteydi. Günümüzde kabul edilen görüş, toplardamar duvar yapısındaki iç anormalliklerin genişlemeye neden olduğu ve bu genişlemeye bağlı olarak da kapak yetmezliğinin geliştiğidir. Bacaklarımızdaki kirli kan, normalde bacak kaslarımızın kasılmasıyla oluşan pompalama sonucu akciğere gönderilir, bu kanın yerçekimiyle tekrar bacaklarımıza geri dönmesine ise bacak toplardamarlarında bulunan bu kapaklar kapanarak engel olurlar. Ancak bu kapaklar, ailesel ve sonradan oluşan bazı faktörler sonucu tahrip olurlarsa, akciğere gönderilen kan, yerçekimi etkisiyle geri kaçar ve bacak toplardamarlarında birikir (Şekil-1a, 1b). Şekil-1a. Normal kapaklar. Şekil-1b. İşlev görmeyen kapaklar. 4
Varis Yıllar içinde bu kaçağın oluşturduğu basınç artışı nedeniyle, bacakta diz altındaki toplardamarlar şişer, genişler ve varisleri oluştururlar. Dolayısıyla, variste olayın nedeni toplardamarlardaki kapak yetmezliği, sonucu ise varislerin kendisidir. 2. BACAK VENLERiNiN YERLEŞİMİ Bacaklarda toplardamar dolaşımı 3 ayrı sistemden oluşur (Şekil-2). A. Yüzeysel toplardamarlar. B. Derin toplardamarlar. C. Köprü toplardamarlar: Yüzeysel ve derin toplardamarları birbirine bağlar. A. Yüzeysel Toplardamarlar: Bacaklarda derinin altında seyreden toplardamarlardır. Çevresinde destek dokusu bulunmaz. İki adet büyük yüzeysel toplardamar vardır. 1. Büyük Yüzeysel Bacak Toplardamarı (Vena Safena Magna) 2. Küçük Yüzeysel Bacak Toplardamarı (Vena Safena Parva) A.1. Büyük Yüzeysel Bacak Toplardamarı (Vena Safena Magna): Bacakta ayak bileği iç kenarından başlayarak kasıkta derin toplardamara dökülen yüzeysel sistemin en uzun toplardamarıdır (Şekil 2). 5
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 10 A.2. Küçük Yüzeysel Bacak Toplardamarı (Vena Safena Parva): Ayağın dış tarafında başlar. Baldır bölgesinde yüzeysel olarak çıkar ve arkada diz çukurunda derin sistemle birleşir (Şekil 2). B. Derin Toplardamarlar: Yüzeysel toplardamarlardan farklı olarak atardamarlarla birlikte seyrederler. Bu damarların içinde kapak sıklığı başlangıçtan sonuna kadar gittikçe artar. C. Köprü Toplardamarlar: Köprü (Perforan) toplardamarlar yüzeysel ve derin sistem arasındaki ilişkiyi sağlayan venlerdir. Bunlar kapak içermezler ya da içerdikleri kapak, akımın sadece yüzeysel sistemden derin sisteme gitmesine izin verir. Derin Toplardamar Köprü Toplardamar Büyük Yüzeyel Toplardamar Küçük Yüzeyel Toplardamar 6
Varis Derin Toplardamar Köprü Toplardamar Büyük Yüzeyel Toplardamar Şekil-2. Bacak venlerinin yerleşimi. 3. TOPLARDAMARLARIN AKIŞ ŞEKLİ Kol ve bacaklardaki toplardamarlar, iskelet kaslarıyla sarılmıştır ve etkinlik sırasında bu kasların kasılması, toplardamarları sıkıştırır. Damar içindeki kapaklar geri akımı engellediğinden kan, kalbe doğru hareket eder. Kaç Tür Varis Vardır? Toplardamar yetmezliği bacaklarımızda büyüklükleri ve cilde yakınlıklarına göre 3 tür varis oluşturur (Şekil 3). 7
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 10 Şekil-3. Büyük varisler (variköz venler) Orta boy varisler (retiküler venler Kılcal varisler (spider venler) Büyük varisler (variköz venler): Ciltten bariz çıkıntı yapan, çapları 4-15mm arasında değişen varislerdir. Büyük ve küçük yüzeysel seyirleri boyunca görülen büyük ve geniş kıvrımlar oluştururlar ve el ve gözle kolayca fark edilebilirler. Cilt altında seyrettikleri için genellikle derinin rengini değiştirmezler, damarın kendine ait yeşilimsi renginin yansıması görülür. Bu oluşumun nedeni genellikle büyük bir ana yüzeysel toplardamardaki kapak yetmezliğidir. Orta boy varisler (retiküler venler): Ciltten hafif çıkıntı yapan, yeşil renkli ve çapları 2-4 mm arasında değişen varislerdir. Genellikle daha küçük bir yüzeysel toplardamardaki kapak yetmezliği sonucu oluşurlar. Kılcal varisler (spider venler): Ciltten çıkıntı yapmayan, çapları 1-2mm den küçük olan kırmızı- 8
Varis mor renkli varislerdir. Bölgesel olarak yıldız şekilli veya örümcek ağına benzer yaygın çizgisel oluşumlar şeklindedir ve tüm bacağı sarabilirler. Çok sayıdaki bu varisler genellikle küçük çaplı bir ya da birkaç yüzeysel toplardamardaki kapak yetmezliği sonucu oluşurlar. Bacak varisleri gerek oluşlarındaki farklılık, gerekse tedavi prensiplerindeki farklılık nedeniyle birincil (primer) ve ikincil (sekonder) olarak ayrılır. Birincil varisler yüzeysel damarlarda ve/veya köprü toplardamarlarındaki kapak ve damar duvarı yapısındaki bozukluklardan kaynaklanırken, ikincil varisler derin toplardamar tıkanıklığından sonra gelişen varislerdir. Birincil (Primer) Varisler Oluş nedenleri kesin olmamakla beraber günümüzde kabul gören görüş; damar duvar yapısındaki anormalliklerin genişlemeye neden olduğu ve bu genişleme sonrası kapak yetmezliğinin geliştiğidir. Birincil variste olası sorumlu etkenler: Toplardamar duvarındaki doğuştan gelen zayıflık. Doğuştan toplardamar kapak bozukluğu. Uzun süre ayakta durmak (meslek hastalığı). Şişmanlık. Doğum kontrol ilaçları. Kan pıhtılaşma bozuklukları. Çok doğum yapmış olmak. Aile öyküsü. 9
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 10 Birincil varis nedeniyle opere olan hastaların yaklaşık olarak %65 inde büyük yüzeysel toplardamarın tamamında kapak yapı bozukluğu mevcuttur. İkincil (Sekonder) Varisler İkincil varisler derin toplardamar tıkanıklığından sonra varislerdir. Burada tıkanıklığa bağlı tıkalı damarın sonuna doğru basınç artınca çap genişler ve kapak yetersiz kalır, böylece basınç derin toplardamarlardan köprü toplardamarlara ulaşır. Bu damarların çapı da basınç artışı ile doğru orantılı olarak genişler ve akım ters yönde yüzeysel venlere doğru ilerler. Bu da yüzeysel toplardamarlarda kan miktarında artışa ve damarların çapında genişlemeye yani varise neden olur. Varislere Bağlı Oluşan Sorunlar Görüntü bozukluğu. Ağrı. Kramp. Ödem. Psikolojik sorunlar. Komplikasyon gelişimi. Hastaların Şikâyetleri Günün ilerleyen saatlerinde ortaya çıkan ve özellikle ayakta durmakla artan ağrı. Ekstremitelerde şişlik ve yanma. Damarların belirginleşmesi. Ayak bileği çevresinde morluk ve yara yakınmaları. 10
Varis Ağrı: Tüm bacağı ve özellikle diz altı bölgeyi etkileyen derin ve bacağa ağırlık hissi veren bir ağrıdır. Uzun süre ayakta kalmakla artar ve bacağı yukarı kaldırmakla azalır. Kaşıntı: Bacak kaşınabilir ve sıcaklık, yanma hissi ve bazen de zonklama olabilir. Genelde varisli damarların üzerinde olur ve yaygın bir his olmasa da bazen cilt değişiklikleri olduğunda ayak bileğine sınırlı olabilir. Ayak Bileğinde Şişme: Özellikle akşamları ayak bileklerinde hafif veya orta dereceli şişlikler belirir. Gece Krampları: Yaygın bir şikâyet olup varis harici kandaki bazı maddelerin eksikliği, kansızlık, huzursuz ayak hastalığı gibi durumlarda da karşımıza çıkabilir. Bacaklarda Yorgunluk: Gerginlik Hissi. Yüzeysel Damar Enfeksiyonları: Yüzeysel varisli damarların pıhtılaşması üstünde bulunan cildin kızarıp şişmesine neden olur. Kendiliğinden oluşabileceği gibi, toplardamara hafif bir incinme, hareketsizlik veya uzun süreli yolculuklar sonucu da oluşabilir. Gizli tümörler gibi nedenler de unutulmamalıdır. Ayak Bileği Cilt Değişiklikleri: Bu değişiklikler hafif renk değişikliklerinden ve açık yaraya kadar değişebilir. Kanama: Yüksek ayak bileği basınçlarının olduğu durumlarda hassas cilde hafif bir travma olduğunda büyük kanamalar olabilir. Tüm yakınmalar; uzun süre ayakta durma, bacakları sarkıtarak hareketsiz oturma, yaz ayları ve sıcak iklim, kadınlarda regli (aybaşı hali) dönemi, yüksek ısılı ortamlarda artabilir. 11
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 10 Varislerin görünümü ile oluşturdukları şikâyetler arasında her zaman ilişki yoktur. Başka bir deyişle çok yaygın varisleri olan bir hastada hiçbir şikâyet olmazken, çok az varisleri olan hastalarda çok ciddi yakınma olabilmektedir. En erken ve sık şikâyet, uzun süre ayakta sabit olarak kalındığında baldırda oluşan ağrılardır. Oluşan bu ağrı genellikle gün sonuna doğru artar ve gece istirahatle geçer. Ayrıca bacaklarda kramplar, ödem (şişlik), deri enfeksiyonları, açık yaralar ve yüzeysel damar içi pıhtı tıkanıklıkları varislerin daha geç dönemlerinde ortaya çıkan bulgularıdır. Bütün bu bulguların yanında hiç bir yakınması olmayan hastalar kozmetik nedenlerle de hekime başvurabilirler. Yaşlı hastalarda gece krampları ve bilek çevresindeki ödemler önde gelen semptomlardır. Ancak ileri yaş grubundaki hastalarda romatizmal eklem hastalıkları ve atardamar hastalıkları da benzer bulgular oluşturabilir. Varislerin neden olduğu en önemli sorunlar içlerine pıhtı oturması ve çok hafif darbelerle yırtılıp kanamaya eğilimli olmalarıdır. Uzun süre tedavi edilmeyen varislerde önce deride renk değişikliği daha sonra da açık yaralar oluşur. 4. VARİS TANISININ KONULMASI Hastayı görerek toplardamar yetmezliğin ilk kanıtları olan; cilt altında örümcek ağı tarzında olan varisler, kılcal varisler, genişlemiş boğum olmuş damarlar ve varsa şişlik ilk bakışta fark edilir. Elle dokunarak hasta ayakta iken parmakla varislerin üzerinde toplardamar dolgunluğun şiddeti hissedilir ve hasta ıkındırılarak basınç artışı olup olmadığı saptanır. Bacaklardaki varisler aşırı şişman hastalar dışında, kolaylıkla görülebilir olduğundan tanı koymak oldukça 12
Varis kolaydır. Variköz değişiklikleri olan hastalarda temel amaç, bu varislerin birincil mi yoksa ikincil mi olduğunu ortaya çıkartmaktır. Birincil varisli bir hastada, bozukluğun tipinin tespit edilmesi tedaviyi yönlendirmesi açısından önem taşımaktadır. Hastanın muayenesine başlamadan önce mutlaka dikkatli hasta öyküsü alınmalıdır. Varislerin muayenesine başlanmadan önce tüm vücut muayenesi yapılmalıdır. Böylece bir varis nedeni (örneğin karın içi tümör) olabilecek bozukluklar tespit edilebilir. Varislerin muayenesi hasta ayakta iken yapılır. Hasta ayakta iken varislerin yerleri ve genişliği saptanır. Bundan sonra varislerin birincilikincil ayrımında ve kapak yapı bozukluğu olan köprü toplardamar yerlerini saptamak için testleri yapılır. Renkli Doppler Ultrason Ultrason teknolojisiyle renkli akım görüntüleme yönteminin tecrübeli hekimlerce uygulanması hemen bütün varis hastalarının %95 güvenlikle saptanmasını sağlar. Bazı ileri yöntemlerin de gerektiğinde devreye sokulması ile varis teşhisi %100 mümkün olmaktadır. 13
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 10 Neden Tüm Varis Hastaları için Ultrason Yapılmalıdır? Varis hastalığında kan kaçağı (reflü) sonucu oluşan varislerin çoğu çıplak gözle görülebilir; bunlar buzdağının görünen kısmını oluştururlar. Ancak kapak yetmezliği sonucu varise neden olan damar ya da damarlar, yani olayın esas nedeni çıplak gözle görülemez ya da elle yapılan muayene ile anlaşılamaz. Buzdağının görünmeyen kısmını oluşturan bu damarlar, ancak renkli doppler ultrasonografi tetkikiyle görülebilir. Bu cihazla ayrıca cildin alt kısımlarında yer alan ve çıplak gözle görülemeyen varisler ile bacağın atardamar ve derin toplardamar sistemi de görüntülenebilir. Bu nedenle her varis hastası mutlaka önce renkli doppler ultrasonografi ile incelenmeli, hastalıklı damarların bir haritası çıkarılmalı ve tedavi bu haritaya göre yapılmalıdır. Renkli doppler ultrasonografi mutlaka deneyimli bir hekim, tercihen bir radyolog, tarafından yapılmalıdır, çünkü varis hastalığında yanlış ya da yetersiz tedavilerin en önemli nedeni, renkli doppler ultrasonografi tetkikinin yanlış yapılması ya da yanlış yorumlanmasıdır. Büyük varisleri olan kişilerde renkli doppler ultrasonografi ile hemen daima kaçak (reflü) yaratan bir ya da birkaç damar tespit edilebilir. Büyük varisleri olanların yaklaşık yarısında (%60) kaçak yapan damar, kasıktan ayağın iç kesimine kadar uzanan büyük yüzeysel toplardamarıdır. Diğer yarısında ise kaçak yapan damarlar dizden ayağa kadar uzanan küçük yüzeysel toplardamarı, derin ve yüzeysel toplardamarları birbirine bağlayan köprü toplardamarlarıdır. 14
Varis Bilgisayarlı Tomografi Ve Venografi (İlaçlı Toplardamar Filmi) Tetkikin yapılması için gerekli olan maddeye alerjisi varsa, Böbrek sorunları varsa, Şiddetli şeker hastalığı varsa, Gebelik ya da gebelik şüphesi varsa, Aşırı şişman hastalar, Genel durumu ve vücut fonksiyonları çok kötü olan hastalarda ÇEKİLEMEZ. Manyetik Rezonans (EMAR) Hasta radyasyona maruz kalmaz ve kateter (büyük damarlarda kullanılan damar yolu aracı) gibi bir aletin kullanılması gerekmez. 5. TEDAVİ Varis tedavisi için birçok seçenek bulunmaktadır. Ancak yapılacak tedavinin hastalığa tamamen son vermek için; Varisi ve ilgili şikayetleri ortadan kaldırması. Görünümü düzeltmesi. Tedavi sonrasında tekrar varis oluşumunu engellemesi gerekmektedir. 1. Tıbbi Tedavi Yaşam tarzı değişiklikleri. Varis Çorabı/elastik bandaj kullanımı. 15
EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 11 Not: 80
Yayımlanmış Kitaplarımız Hipertansiyon Osteoporoz (Kemik Erimesi) Düşmeler ve Önlenmesi Obezite Meme Kanseri Cerrahisine Bağlı Lenfödem
Yayımlanmış Kitaplarımız Kan Yağları ve Kalbimiz Her Yaş İçin Spor ve Sağlık Diyabetik Ayak Sağlıklı Beslenme Herediter Anjioödem
Yayımlanmış Kitaplarımız Göğüs Ağrısı, Kalp Krizi, Aspirin Kullanımı
Yayıma Hazırlanan Kitaplarımız Varis Kanın Pıhtılaşmasını Önleyen İlaçlar ve Kalbiniz, Atriyal Fibrilasyonlu Yaşam Kalp Yetersizliği ile Yaşamak, Kalp Pili İle Yaşamak, Kalp İlaçlarını Nasıl Kullanalım Kalp Hastalığında Cinsel Hayat/Şeker Hastalığı/İnme Teşhis ve Ameliyatsız Tedavi Koroner Arter Baypas Ameliyatınız, Kalp Kapağı Ameliyatınız