I. MİRASÇILARIN HUKUKEN EŞİTLİĞİ İLKESİ KARŞISINDA TMK 652. MADDENİN DURUMU A. Kural Türk Medeni Kanunu, mirasın paylaşılmasında Mirasçıların Hukukça Eşitliği ni bir ilke olarak kabul etmiştir. Nitekim Medeni Kanunumuzun 646.maddesinin 1.fıkrasına göre: Yasal mirasçılar, gerek kendi aralarında, gerek atanmış mirasçılarla birlikte mirası aynı kurallara göre paylaşırlar.. Bu kanun metninin ruhundan hareketle, metinde yer alan aynı kurallara göre paylaşırlar ibaresinden anlaşılması gereken, bütün mirasçıların eşit miktarda miras paylarına sahip olması değil; cinsiyetleri, yaşları dikkate alınmadan mirasçıların tereke üzerinde aynı hak ve yetkilere sahip olmasıdır 1. Bir başka deyişle mirasçıların hukukça eşitliği, mirasçıların aynı hukuk kurallarına tabi olmalarını ifade eder. Dolayısıyla bu eşitlik, nicel değil nitel bir eşitliktir 2. Bu bağlamda, kanuni mirasçılar arasında herhangi bir fark bulunmadığı gibi, kanuni mirasçılarla iradi mirasçılar arasında da herhangi bir fark yoktur 3. TMK. m. 646/I. hükmünde genel olarak ifadesini bulan mirasçıların hukukça eşitliği ilkesi, TMK m. 649. madde ile perçinleştirilmiş ve mirasın paylaşılmasına egemen bir ilke olduğu yeniden vurgulanmıştır. Nitekim anılan kanun hükmü şu şekildedir: Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça mirasçılar, paylaşmada terekenin bütün malları üzerinde eşit hakka sahiptirler. Mirasçılar, miras bırakan ile aralarındaki ilişkiler hakkında paylaşmanın eşitliğe ve adalete uygun olması için göz önüne alınması gereken bütün bilgileri birbirlerine vermekle yükümlüdürler. Mirasçılardan her biri, tereke borçlarının paylaşmadan önce ödenmesini veya güvenceye bağlanmasını isteyebilir. Yukarıda belirtilen kanun hükmü incelendiğinde her bir fıkranın, mirasçıların hukukça eşitliği ilkesine hizmet ettiği anlaşılacaktır. Medeni Kanunumuz mirasçılar arasında hukuki eşitliği sağlamak amacıyla, mirasçılara miras bırakanla aralarındaki ilişkileri bildirmek mecburiyeti yüklemiştir.(tmk 649/II). Bu da 1 İnan, Ali Naim/ Ertaş, Şeref/ Albaş, Hakan; Miras Hukuku 7. Bası, Ankara, 2008, S:567 2 Ozanemre Yayla, Tolunay; s.56 3 Ayan, Mehmet; Miras Hukuku 5.Baskı, 2010, Konya; S.262 1
eşitlik prensibine işlerlik kazandırmak amacıyla derç edilmiştir 4.Böyle bir yükümlülük, mirasçıların tamamı bakımından cari olup, mirasın paylaşılmasından önce talep edilmeksizin yerine getirilmelidir 5.Mirasçılar arasında, davranış yükümleri ilişkisi ne dayanan bu davranışın yerine getirilmemesi, sözleşmesel tazminat borcuna yok açar 6. Öte yandan, mirasçılardan her birinin tereke borçlarının, paylaşmadan önce ödenmesini ve güvenceye bağlanmasını isteyebilmesi(tmk 649/III) de, mirasçıların hukuken eşitliği ilkesine dolaylı olsa da yardımcı olur 7. Bu fıkra hükmü nazara alındığında, tereke borçlarından müteselsilen sorumlu olan mirasçıların eşitliği bozulmayacak 8 ve özellikle tereke borcunu ödeyen mirasçının, diğer mirasçılara rücu hakkı garanti altına alınmış olacaktır 9. TMK. 649/III. hükmü, emredici bir hukuk kuralı olup, miras bırakanın yapacağı bir ölüme bağlı tasarrufla bu hak ortadan kalkmaz. Fakat mirasçı bu hakkından feragat edebilir 10. Bu doğrultuda, Medeni Kanunumuzun kabul ettiği, mirasçıların hukuken eşitliği ilkesine işlerlik kazandırılabilmesi için, mirasçılar veya onların yerine geçen mirasçılar kadar pay oluşturulur. Aynı sebepten ötürü, imkân olduğu surette, aynen paylaşma yoluna gidilmesi gerekir. Ancak böyle bir durum mümkün değil ise, satış suretiyle de paylaşım talep edilebilir. Bununla beraber, mirasçıların sayısı kadar aynen paylaşma suretiyle pay oluşumunda, mirasçıların her birine farklı değerde taşınmaz düşmüş ise, bu taşınmazların değerleri arasındaki farklar terekedeki nakitle dengelenir.(tmk 642/II) Terekede bulunan değerlerin, teşkili ve paylaştırılması mirasçılara aittir 11. Tereke değerlerinin teşkil ve paylaştırılmasında da birtakım yasal kurallara uyulduğundan, eşitlik ilkesi çatısı altında yer alırlar 12. Mirasın teşkili, mirasçıların işi olmakla beraber, uygulamada anlaşamamaları sık sık görünen bir durumdur. Bu halde mirasçılardan birinin talebi üzerine, payların teşkilini hâkim yapar. Pay oluşturulması kendisinden talep edilen hâkim, TMK 650.maddenin 2.fıkrasına göre yerel adetleri, mirasçıların kişisel durumlarını ve çoğunluğun arzusunu göz önünde bulunduracaktır. Yaş, cinsiyet, sağlık, mirasçının yaptığı iş, tabiiyeti, evli ya da bekâr oluşu, çocuklu ya da çocuksuz olması, mirasçıların şahsi durumlarına örnek 4 İmre, Zahit/Erman, Hasan; Miras Hukuku 6. Basım, 2006, İstanbul.; S.460, Serozan, Rona/Engin, Baki İlkay; Miras Hukuku, 3.Baskı 2012, Ankara, s. 500 N.47 5 İnan/Ertaş/Albaş; S.568 6 Serozan/Engin; S. 500 7 Serozan/Engin; S.500 8 Serozan/Engin; S.501 9 İnan/Ertaş/Albaş; S. 568 10 İnan/Ertaş/Albaş; S. 568 11 İnan/Ertaş/Albaş; S.568-569 12 Serozan/Engin; S.501 2
olarak gösterilmektedir 13. Yukarıda da belirtildiği üzere, payların oluşturulmasının yanında, paylaşmanın yapılması işi de mirasçılara aittir. Miras bırakan, yapacağı ölüme bağlı tasarruf ve vasiyetlerle, miras paylarının oluşturulması ve özgülenmesi hakkında kurallar koyabilir. Ancak, mirasçılar hangi payın kime özgüleneceği noktasında anlaşamazlarsa, bu durumda hâkim, kur a çekmek yoluyla bu uyuşmazlığı çözecektir.(tmk 650/III) Miras paylarının hesabı ve oluşumunda mirasçılar arasındaki eşitliği kurabilmek için, denkleştirme hükümleri de nazara alınacaktır 14. B. Bir İstisna Olarak Aile Konutu ve Ev Eşyasının Sağ Kalan Eşe Özgülenmesi Mirasçıların hukukça eşitliği ilkesi mutlak değildir 15. Zira bu prensibin, miras bırakanın belirli bir paylaşma kuralı ön görmesi, mirasçıların kendi aralarında oybirliği ile yapmış olduğu anlaşmalar ve Kanun da öngörülen birtakım istisnai durumlarda, özel paylaşma kurallarından kaynaklanan istisnaları vardır. Eşitlik prensibinin istisnası doğrultusunda, mirasçılar irade serbestîsi prensibinden yararlanarak 16, oybirliğiyle yapacakları anlaşmalarla farklı düzenlemeler öngörebilirler 17. Miras bırakan da, öngördüğü paylaşma kuralı ile mirasçıların eşitliği prensibine aykırı düzenlemeler yapabilir. Miras bırakanın öngördüğü paylaşma kuralları, mirasçılar için bağlayıcıdır 18. Ancak bu bağlayıcılık, mirasçıların oybirliği ile ilgili paylaşma kurallarını bertaraf etmeleriyle ortadan kalkacaktır 19. Öte taraftan, Kanun da yer alan özel durumlarda da, mirasçılardan bazıları diğerlerine nazaran korunmuş ve mirasçıların eşitliği ilkesine birtakım kanuni istisnalar getirilmiştir. İşte bu istisnalardan ilki, Türk Medeni Kanunu nun aile konutu ve ev eşyasının sağ kalan eşe özgülenmesine ilişkin 652. madde hükmüdür 20. Söz konusu madde hükmü şu şekildedir: Eşlerden birinin ölümü halinde tereke malları arasında ev eşyası veya eşlerin birlikte yaşadıkları konut varsa; sağ kalan eş, bunlar üzerinde kendisine miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı tanınmasını isteyebilir. 13 İnan/Ertaş/Albaş; S. 569 14 Oğuzman, Kemal; Miras Hukuku 6. Bası, 1995, İstanbul,S. 326 15 Ozanemre Yayla; S.57 16 Ozanemre Yayla; S.57 17 Kılıçoğlu, Ahmet M.; Miras Hukuku 3. Baskı, 2009, Ankara.;S.308 18 Ozanemre Yayla; S.57 19 Ozanemre Yayla; S.57 20 İmre/Erman; S.457 3
Haklı sebeplerin varlığı halinde, sağ kalan eşin veya miras bırakanın diğer yasal mirasçılarından birinin istemi üzerine, mülkiyet yerine intifa veya oturma hakkı tanınmasına da karar verilebilir. Miras bırakanın bir meslek veya sanat icra ettiği ve altsoyundan birinin aynı meslek ve sanatı icra etmesi için gerekli olan bölümlerde, sağ kalan eş bu hakları kullanamaz. Tarımsal taşınmazlara ilişkin miras hukuku hükümleri saklıdır. II. AİLE KONUTU VE EV EŞYASININ SAĞ KALAN EŞE ÖZGÜLENMESİ A. Genel Bakış Aile konutunun miras hukukuna bağlı birtakım özellikleri vardır. Her ne kadar aile konutu müessesesi TMK m.194 ile kaleme alınmış olsa da, miras hukuku bakımından aile konutu ve ev eşyası üzerinde miras hakkına bağlı haklar TMK m.652 hükmü ile düzenlenmiştir 21. Medeni Kanun un 194. maddesi ile aile konutu kavramı tanımlanmış ve bu kavramın sağladığı hak ve yükümlülüklerin aile hukuku içindeki durumu düzenlenmiştir. Medeni Kanun un 652. maddesi asıl inceleme konumuz olduğundan, bu madde ile eşin ölümü halinde aile konutunun sağ kalan eşe özgülenmesi ile ilgili durumu düzenlemiştir. Aile konutu, terim olarak kanunda yer almasına karşın herhangi bir tanıma kanunda yer verilmemiştir. Ancak kavramsal anlatım Medeni Kanunun 194. maddesinde yer almıştır. Bu maddenin gerekçesinde şöyle bir tanım yer almıştır. Aile Konutu eşlerin bütün yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdiği, yaşantısına buna göre yön verdiği, acı ve tatlı günleri içinde yaşadığı, anılarla dolu bir alandır. 22 Bu bağlamda, sağ kalan eşi, ölen eşiyle yaşamış olduğu anılardan koparmamak, özel anılarının hükmünü devam ettirebilmesi için Türk Medeni Kanunu sağ kalan eşe bir nev i pozitif ayrımcılık getirmiştir. Sağ kalan eş, tereke malları arasında ev eşyası veya eşlerin birlikte yaşadıkları konut varsa; bunlar üzerinde kendisine miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı tanınmasını isteyebilir.(tmk 652/1).Ancak, katılma alacağına mahsuben, mülkiyet hakkı tanınmış ise, miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı istemi konusuz kalır 23. 21 Gençcan, Ömer Uğur; Miras Hukuku 2. Baskı, 2011, Ankara,S. 1287 22 Öztan, Bilge; Medeni Hukuk un Temel Kavramları 23. Baskı, 2006, Ankara S. 170 23 Gençcan; S.1287 4
Gerek sağ kalan eşin, gerekse miras bırakanın diğer yasal mirasçılarından birinin istemi üzerine ve haklı sebeplerin varlığı halinde, mülkiyet yerine intifa veya oturma hakkı tanınmasına da karar verilebilir.(tmk 652/2) Ancak, miras bırakanın bir meslek veya sanat icra ettiği ve altsoyundan birinin aynı meslek ve sanatı icra etmesi için gerekli olan bölümlerde, sağ kalan eş bu hakları kullanamaz.(tmk 652/3) Eşler arasında geçerli bulunan mal rejiminin aile konutu veya ev eşyası üzerinde miras hakkına bağlı hakların tanınmasını istemeye bir etkisi yoktur 24. B. Koşulları Aile konutu ve ev eşyası üzerinde miras hakkına bağlı hakların tanınmasını isteyebilmek için, bazı olumlu ve olumsuz koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir.bu koşulların bazıları olumsuz bazıları da olumludur. 1. Olumlu Koşulları a. Malik Eşin Ölmesi veya Benzeri Durumların Gerçekleşmesi Aile konutu ve ev eşyası üzerinde miras hakkına bağlı hakların tanınmasını talep edebilmek için, malik eş için ölüm ve benzeri durumların gerçekleşmesi gerekmektedir. Buradan çıkan sonuca göre, evliliğin ölüm dışında son bulması halinde, sağ kalan eşe bu hakların verilemeyeceğidir 25. aa. Malik Eşin Ölümünün Gerçekleşmesi Eşler arasında mevcut olan evlilik bağının, eşlerden birinin ölümü halinde son bulacağı sabit olduğundan, sağ kalan eş, aile konutu ve ev eşyası üzerinde miras hakkına bağlı hakların tanınması talep edebilir. Burada ölümün 1.1.2002 önce ya da bu tarihten sonra olması durumunda değişik ihtimaller söz konusu olacaktır. Şayet ölüm,1.1.2002 öncesi ise, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu nun yürürlük tarihinden önce gerçekleşen ölümler sebebiyle özgüleme talep edilemez 26.Ancak ölüm 1.1.2002 tarihinden sonra gerçekleşmiş ise, aile konutu ve ev eşyası bakımından özgüleme talep edilebilecektir. 24 Gençcan; S.1289 25 Gençcan; S.1289 26 Gençcan; S.1290 5
bb. Malik Eş İçin Ölüm Karinesinin Gerçekleşmesi TMK 31.maddesi bakımından, eşlerden biri ölümüne kesin gözle bakılmayı gerektiren durumlar içinde kaybolursa, cesedi bulunamamış olsa gerçekten ölmüş sayılır 27.Böyle bir durumda, o yerin en büyük mülki amirinin emriyle o kişinin kütüğüne ölü kaydı düşürülür 28. İşte böyle bir durumda, ölüm karinesinin gerçekleştiği anda kişinin gerçekten ölmüş sayılacağı göz önüne alındığında, kesin ölüm tehlikesi günü evlilik de sona erecektir. Kesin ölüm tehlikesi günü öncesinde sağ kalan eşin medeni durumu evli iken, ölüm tehlikesi günü dul olarak değişir 29. Dolayısıyla, malik eş için ölüm karinesinin gerçekleşmiş olması, sağ kalan eş için, aile konutu veya ev eşyasının kendi adına özgülenmesini talep hakkını ortaya çıkaracaktır. cc. Malik Eş İçin Gaiplik Kararı Alınmış Olması i. Gaiplik Kararı İle Eş Ölmüş Gibi Kabul Edilmesi Ölüm tehlikesi içinde kaybolan yahut kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan kişi hakkında gaiplik kararı verilir.(tmk m.32/i). Mahkemece bir eşin gaipliğine karar verilmesi halinde, ölüme bağlı haklar aynen gaip eşin ölümü ispatlanmış gibi kullanılacağından gaip eş ölmüş gibi kabul edilir 30. Ölüm karinesi gerçekleştiğinde eş gerçekten ölmüş sayılırken; gaiplik durumunda gaip eş ölmüş gibi kabul edilir. Aynı şekilde, malik eş için gaiplik kararı alınması durumunda, sağ kalan eş aile konutu veya ev eşyasının kendisine özgülenmesini talep edebilecektir. ii. Gaiplik Kararının Mevcut Evliliği Ortadan Kaldırmaması TMK 131.maddesine göre; Gaipliğine karar verilen kişinin eşi, mahkemece evliliğin feshine karar verilmedikçe yeniden evlenemez. Kaybolanın eşi evliliğin feshini, gaiplik başvurusuyla birlikte veya ayrıca açacağı bir dava ile isteyebilir. Ayrı bir dava ile evliliğin feshi, davacının yerleşim yeri mahkemesinden istenir. Dolayısıyla, malik eş hakkında mahkemece gaiplik kararı verilmiş olsa da, mevcut evlilik geçerliliğini korumaya devam eder. Hatırlanacağı üzere, ölüm karinesinde ise, mevcut 27 Tmk M.31: Bir Kimse, Ölümüne Kesin Gözle Bakılmayı Gerektiren Durumlar İçinde Kaybolursa, Cesedi Bulunamamış Olsa Bile Gerçekten Ölmüş Sayılır. 28 Tmk M.44/I: Bir Kimse, Ölümüne Kesin Gözle Bakılmayı Gerektiren Durumlar İçinde Ortadan Kaybolursa Cesedi Bulunamamış Olsa Bile, O Yerin En Büyük Mülki Amirinin Emriyle Kütüğe Ölü Kaydı Düşürülür. 29 Gençcan; S.1290 30 Gençcan; S.1291 6
evlilik, kesin ölüm tehlikesinin gerçekleştiği gün sona eriyor iken; gaiplik durumunda sağ kalan eşin evliliğin feshini talep etmesi gerekmektedir. iii. Gaiplik Kararı Alan Fesih Kararı Almayabilir Ölüm tehlikesi içerisinde kaybolan ya da kendisinden uzun zamandan beri kendisinden haber alınamayan eşin ölümü hakkında kuvvetli olasılık bulunsa bile, az da olsa bir gün çıkıp gelme ihtimali bulunmaktadır. Bir ümit de olsa, beklemek isteyen eşe evlilik birliğini sürdürme şans ve imkânı tanınmıştır. Ölüme bağlı hakları aynen gaip eşin ölümü ispatlanmış gibi kullanılmasına rağmen, eşe dilerse evlilik yönünden ölümü ispatlanmamış gibi davranma hakkı da verilmiştir 31. Ölüme bağlı haklar, gaiplik kararı alınıp aynen gaip eşin ölümü ispatlanmış gibi kullanılırken aynı anda evliliğin feshi kararı da alınmayarak evliliğin sürdürülmesi mümkündür. Ancak sağ kalan eşin gaipliğe karar verilmesi başvurusu ile birlikte yahut ayrıca açabileceği bir dava ile evliliğin feshi talep edilmiş ise ve evliliğin feshi kararı kesinleşmiş ise artık hem evlilik ortadan kalkacak hem de kayıp eş gerçekten ölmüş sayılacaktır 32. b. Sağ Kalan Eşin Miras Hakkı Bulunmalıdır aa. Mirasçılık Sıfatı Bulunmalıdır Aile konutu ve ev eşyası üzerinde miras hakkına bağlı hakların talep edilebilmesi için sağ eşin mirasçılık sıfatı bulunmalıdır. Türk Medeni Kanunu nda, mirası ehil olmayanlar dışındaki herkesin mirasçı yahut vasiyet alacaklısı olabileceği hükme bağlanmıştır. Mirastan yoksun olan kişinin mirasçı olamayacağı nazara alındığından, bu kişi yasal mirasçı, atanmış mirasçı sıfatını kaybedeceği gibi vasiyet alacaklısı sıfatını da kaybedecektir. Ayrıca ölen eş, sağ kalan eşini mirasçılıktan çıkarmış ise (TMK 510.md) sağ kalan bu hakkını kullanmaz. Sağ kalan eş ölüm anında ölen eşi ile evli olmalıdır. Boşanan eşler birbirine mirasçı olmazlar. (TMK 181.)Böyle bir durumda, sağ kalan eşin mahsup edilecek bir miras hakkı bulunmadığından, özgüleme talep edebilmesi mümkün olmayacaktır. Bununla birlikte, sağ kalan eş özgüleme talebinin sonuna kadar sağ olmalıdır. Bu talep, şahsa sıkı surette bağlı bir hak olup, devredilmez, haczedilemez niteliktedir 33. Bu hak 31 Gençcan; S.1292 32 Gençcan; S.1292 33 Öztan, Bilge; Miras Hukuku, 3.Baskı, 2008,Ankara, S.392 7
aynı zamanda miras yolu ile geçmez. Bu hakkın sağ kalan eş sıfatı ile bağlantısı, hakkı şahsa sıkı surette bağlı bir hak konumuna getirmektedir 34. Hükmün ihdas edilmesindeki amaç, sağ kalan eşin aile konutunda ölen eşi ile birlikte bütün yaşamını geçirdiği, acı ve tatlı günleri içinde yaşadığı, anılarla dolu bir alanda kalması ve anılarından kopmamasını sağlamaktır. Sağ kalan eş bu dava boyunca sağ olursa bu haktan yararlanır. Sağ kalan eşin ölümü halinde aile konutu tercihi ile kendisi ile birlikte ölüp gidecektir 35. bb. Miras Hakkı Belirlenmelidir. Sağ kalan eşin tereke malları arasında aile konutu yahut ev eşyası olması durumunda, bunlar üzerinde kendisine miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı tanınmasını isteyebilmesi için öncelikle miras hakkı belirlenmelidir. Sağ kalan eşin özgüleme hakkını kullanabilmesi iki yol ile mümkün olabilir 36. İlk yol olarak sağ kalan eşin sulh mahkemesi yahut noterden alacağı mirasçılık belgesi ile miras hakkının bulunduğu ortaya konabilir. İkinci olarak, sağ kalan eşin özgüleme talebinde işin doğası gereği davaya bakan mahkeme, davacının böyle bir vasfının olup olmadığını tespit etmek zorunda kalacaktır 37. Böylece özgüleme talebinde bulunan eşin mirasçılık sıfatı ortaya çıkarılmış olacaktır. cc. Miras Hakkının Miktarının Önemsiz Olması Çok önemsiz miktarlarda gerçekleşen miras hakkı bile, ayni hak tanınmasını talep etmek için dahi yeterlidir 38.Yeter ki, ayni hakkında miras hakkı dışında kalan bedeli ödenmiş olsun 39. Kaldı ki, sağ kalan eşi korumak için ihdas edilmiş bu hükme asgari bir takım sınırlamaların konulması kanunun amacıyla da bağdaşmayacaktır. dd. Miras Hakkının Yetmemesi Durumunda Bedel Eklenmesi Sağ kalan eşin eski yaşantısını idame ettirebilmesi için, ölen eşine ait olup birlikte yaşadıkları konut üzerinde kendisine, katılma alacağına mahsuben intifa veya oturma hakkı 34 Öztan; Miras Hukuku; S.392 35 Yaşar, Halis; Mirasın Paylaşılmasında Aile Konutunun Sağ Kalan Eşe Özgülenmesi Tbb Dergisi, S:405-423, Yıl:2012 Sayı:100; S.411 36 Yaşar; S.413 37 Yaşar; S.413 38 Gençcan; S. 1294 39 Gençcan; S.1294 8
tanınmasını isteyebilirse de, katılma alacağı yetmez ise üzerine bedel eklenmek suretiyle intifa veya oturma hakkı tanınması talep edilebilir 40. Yargıtay çözüm önerisi olarak da bu yolu göstermiştir. Eğer eşin mirastan payına düşen miktar aile konutunun değerini karşılamıyorsa eş miras payı dışında kalan aile konutunun değerini ödeyerek onun mülkiyet hakkını talep edebilecek eğer bakiye değeri ödeyecek gücü yoksa aile konutu üzerinde intifa veya oturma hakkını talep edebilecektir. 41 ee. Ayni Hakkın Değerinin Belirlenmesi Sağ kalan eşin, tereke malları arasında bulunan aile konutu ve ev eşyasının kendisine özgülenmesini isteyebilmesi için aile konutu ve ev eşyasının değerinin belirlenmesi ve bu değerin sağ kalan eş tarafından karşılanması gerekmektedir 42. i. Değerin Belirlenmesi Anı Ev eşyası ya da aile konutunun değerin belirlenmesinde, önemli olan malik eşin ölümü tarihindeki değerin esas alınmasıdır. ii.esas Alınacak Değer Sağ kalan eşe, aile konutu yahut ev eşyasının özgülenebilmesi için, aile konutu yahut ev eşyasının, malik eşin ölüm tarihindeki piyasa değeri baz alınarak rayiç değeri üzerinden işlem yapılır 43. iii.değerin Belirlenme Şekli İntifa veya oturma hakkı belirli bir süreye bağlı olarak ya da süresiz olarak talep edilebilir. İntifa veya oturma hakkı sınırlı süre ile talep edilmiş ise bu süreye göre hesaplama yapılacaktır. Ancak bu hakların süresiz olarak talep edilmesi durumunda, sağ kalan eşin PMF yaşam tablosuna göre bakiye ömür süresi hesap edilerek, ortaya çıkacak ömür süresine göre bir hesaplama yapılacaktır. ff. Değerin Karşılanması Sağ kalan eşin, tereke malları arasında bulunan aile konutu ve ev eşyasının kendisine özgülenmesini isteyebilmesi için, vermesi gereken aile konutu ve ev eşyasının ölüm tarihindeki piyasa değerine kendisinin miras hakkı yeterli olmaz ise, kalan bedelin depo 40 Gençcan; S. 1294,Öztan; Miras Hukuku, S.392 41 Yargıtay 2. Hukuk Dairesi,19.11.2008 Tarih Ve 12883-15476 Sayılı Kararı, Gençcan ; S.1295 42 Gençcan; S. 1296 43 Gençcan; S.1296 9
edilmesi sağ kalan eşten istenecektir 44.Bu şekildeki taksim kanuni bir taksim kuralıdır 45. Böylece, sağ kalan eş lehine öncelikli satın alma hakkı gibi bir durum oluşturulmuştur 46. c. Konut veya Ev Eşyası Bulunmalıdır Sağ kalan eşin, eşiyle idame ettirdiği manevi yaşantısını devam ettirebilmesi için, miras haklarına mahsuben öngörülen hakların tanınmasını talep edebilmesi için konut veya ev eşyası bulunmalıdır. aa. Konut ve Ev Eşyası Ölene Ait Olmalıdır Sağ kalan eşin özgüleme talep edebilmesi için, ölen eşine ait konut veya ev eşyası bulunmalıdır. Başka bir anlatımla, dava konusu konut ya da ev eşyası ölen eşe ait olmalıdır 47. Davacı, 14 parsel sayılı taşınmazdaki (4) bağımsız bölüm numaralı meskenin ½ payının ölen eşine, ½ payın da kendisine ait olduğunu, bu taşınmazın eşiyle birlikte oturdukları konut olduğunu belirterek, öle eşine ait ½ pay üzerinde katılma alacağına mahsup edilmek üzere kendisine intifa veya oturma hakkı tanınmasını istemiştir. Buna göre dava Medeni Kanun un 240. Maddesine dayanmaktadır. Davacının eşi, 4.7.2006 tarihinde ölmüş, evlilik ve mal rejimi ölümle sona ermiştir. Dava konusu konutun, eşlerin birlikte oturdukları konut olduğu, davacı ile ölen eşi tarafından 14.08.2002 tarihinde üçüncü kişiden paylı olarak satın alındığı anlaşılmaktadır. Başka bir ifade ile bağımsız bölüm niteliğindeki taşınmazın ½ payı davacıya, ½ payı da ölen eşine aittir. 48 Ömer Uğur Gençcan ın isabetli olarak belirttiği gibi, Dava konusunun eşler arasında paylı mülkiyete konu olmasının sağ kalan eşin eski yaşantısını devam ettirebilmesi için miras haklarına mahsuben öngörülen hakların tanınmasını isteyebilmesine engel oluşturmadığını düşünüyoruz 49 görüşü tarafımca da doğru kabul edilmektedir. Zira kanun koyucunun iradesi, şayet sağ kalan eşi korumak ve eşiyle yaşadığı anıları ondan almamak ise, konut üzerindeki mülkiyet sadece ölen eşin olsun isterse konut üzerindeki mülkiyetin paylı mülkiyete tabi olması olsun, özgüleme hakkını halel gelmeyecektir. Yeter ki aranılan olumlu-olumsuz şartların hepsi, sağ kalan eşte mevcut olsun. Kanun koyucunun iradesini dar yorumlamak ve paylı mülkiyete konu aile konutları bakımından özgüleme talep edilemeyeceğini ileri sürmek 44 Gençcan; S.1296 45 Kılıçoğlu; S.346, Öztan; S.401 46 Kılıçoğlu; S.346 47 Gençcan, S.1297 48 Gençcan; S.1297, Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 01.10.2009 Tarih Ve 10102-16381 Tarihli İlamı 49 Gençcan; S.1298 10
kanunun maksadını ve hukukumuza hâkim olan zayıfın korunması ilkesini bertaraf edeceği unutulmaması gerektiği kanaatindeyim. bb. Aile Konutu Niteliğinde Çekişme Olmamalıdır Dava konusu konutun aile konutu niteliğinde çekişme bulunmamalıdır. Çekişme var ise, öncelikle bu çekişmenin ortadan kaldırılması gerekmektedir. TMK m.652 doğrultusunda sağ kalan eşin, muristen kalan taşınmazın aile konutu olduğunun tespiti ile katılım alacağına ya da miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkını talep etmesi ve bu doğrultuda dava açmasında hukuki yararı mevcuttur. Davacı, ölen eşine ait tereke malları arasında bulunan birlikte yaşadıkları konut üzerinde, miras hakkına mahsuben kendisine mülkiyet hakkı tanınmasını istemiştir. Buna göre istek, Türk Medeni Kanununun 652. maddesine dayanan aile konutunun sağ kalan eşe özgülenmesine ilişkindir. Dava konusu taşınmazın davacı ile ölen eşinin aile konutu olduğu hususunda taraflar arasında bir çekişme bulunmamaktadır. Türk Medeni Kanununun 652. maddesinde yer alan tereke mallarından birinin mirasçılardan birine miras hakkına mahsuben özgülenmesi, paylaştırma niteliğinde olup, özgüleme kararı, o mal üzerindeki mirasçıların elbirliği şeklindeki ortaklığının izalesi sonucunu hâsıl eder. 50 i.tespit Davası Varsa Bu Davanın Sonucunun Beklenmesi Dava konusu konutun, aile konutu olduğunun tespiti davası varsa, özgüleme davasına bakan sulh hukuk mahkemesi bu davanın sonucunu, bekletici mesele yapmalıdır 51.Bir konutun aile konutu olup olmadığının tespiti ise Aile Mahkemesi nin görev alanına girmektedir. ii.tespit Davası Yoksa Davanın Açılması İçin Süre Verilmesi Dava konusu konutun, aile konutu olup olmadığının tespiti davası yoksa özgüleme davasına bakan sulh hukuk mahkemesi bu konuda dava açması için, davacıya süre vermeli ve açılacak davanın sonucunu, huzurdaki dava bakımından bekletici mesele yapmalıdır 52. d. İstem Bulunmalıdır TMK m.652/1 hükmüne göre, özgüleme için istem bulunmalıdır. Eşlerden birisinin ölümü halinde, tereke malları arasında ev eşyası veya eşlerin birlikte yaşadıkları konut varsa 50 Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 2010/20289 Esas-2011/9074 Karar Ve 24.05.2011 Tarihli İlamı, Corpus Mevzuat Ve İçtihat Programı 51 Gençcan; S.1300 52 Gençcan; S.1301 11
sadece sağ kalan eş, bunlar üzerinde miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı tanınmasını isteyebilir. Bir başka ifade ile sağ kalan eş dışında kalan mirasçıların miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı tanınmasını isteme hakkı bulunmamaktadır 53. TMK 652/2 fıkrası hükmüne göre ise, Haklı sebeplerin varlığı halinde, sağ kalan eşin veya miras bırakanın diğer yasal mirasçılarından birinin istemi üzerine, mülkiyet yerine intifa veya oturma hakkı tanınmasına da karar verilebilir. 2. Olumsuz Koşulları Aile konutu ve ev eşyası üzerinde miras hakkına bağlı hakların tanınmasını talep edebilmek için bazı olumsuz koşulların da gerçekleşmesi gerekir. a. Ölen Eşin Meslek ve Sanatını Sürdürecek Altsoyu Bulunmamalıdır Bu konuyla ilgili olarak kanun metni son derece açıktır. Nitekim TMK.652/3.fıkrasında: Miras bırakanın bir meslek veya sanat icra ettiği ve altsoyundan birinin aynı meslek ve sanatı icra etmesi için gerekli olan bölümlerde, sağ kalan eş bu hakları kullanamaz. Tarımsal taşınmazlara ilişkin miras hukuku hükümleri saklıdır. Miras bırakanın bir meslek veya sanat icra ettiği ve alt soyundan birinin aynı meslek ve sanatı icra etmesi için gerekli olan bölümlerde sağ kalan eş bu hakları kullanamaz. Dikkat edilirse burada eş, bu durumun varlığı halinde hiçbir şekilde bu ayni hak kullanamaz. Ancak alt soy değil de eş ile birlikte mirasçı olabilen diğer mirasçı zümrelerinde aynı meslek icrası söz konusu olsa bile, bu durum sağ kalan eşe aile konutu özgüleme talep etmesinde engel çıkarmayacaktır 54. b.tarımsal Taşınmazlara İlişkin Miras Hukuku Hükümleri Engellenmemelidir Maddenin son fıkrasında tarımsal taşınmazlara ilişkin miras hukuku hükümlerinin saklı olduğu belirtilmiştir. Kanun bu hususu, ilgili özel hükümlere atıf yaparak çözmüştür 55. C. Aile Konutunun Sağ Kalan Eşe Özgülenmesi Şekli Mirasın paylaşılmasında aile konutunun miras payına mahsuben sağ kalan eşe özgülenmesinde özgüleme üç şekilde yapılır. Birinci şekil, asıl şekil olup mülkiyet hakkının tanınmasıdır. Kanuni bir taksim şekli öngördüğü için temel paylaşım şekli mülkiyet bölüşümü ve mülkiyet tanınması olacaktır 56. İkinci şekil de haklı sebeplerin varlığı halinde gerek sağ 53 Gençcan; S.1301 54 Yaşar; S.419 55 Tmk.M.659-668 56 Yaşar; S.420 12
kalan eş veya diğer mirasçıların talebi üzerine mülkiyet yerine intifa hakkının tanınmasıdır. Üçüncü şekil ise yine haklı sebeplerin varlığı halinde gerek sağ kalan eş veya diğer mirasçıların talebi üzerine mülkiyet yerine oturma hakkının tanınmasıdır. III. AİLE KONUTUNUN SAĞ KALAN EŞE ÖZGÜLENMESİNDE YARGILAMA USULÜ A.Görevli Mahkeme TMK 652.hükmüne göre, özgüleme konusunda görevli mahkemenin sulh mahkeme olduğu yönünde yerleşik uygulama söz konusudur. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi nin 12.11.2008 gün ve 2008/12535-14964 sayılı kararı, 27.02.2008 gün ve 2008/2065-2395 sayılı kararı, 01.05.2008 gün ve 2008/6150-6178 sayılı kararı, 18.10.2006 gün ve 2006/6016-14210 sayılı kararı, 13.07.2009 gün ve 2009/3377-13956 sayılı kararı, 27.03.2008 gün ve 2008/10301-4269 sayılı kararı, 15.09.2008 gün ve 2008/7479-11810 sayılı kararı, 17.04.20087 gün ve 2008/5892-5500 sayılı kararları, özgüleme taleplerinde Sulh Hukuk Mahkemesinin görevli olduğunu belirtmiştir. Ancak, Yargıtay 2. Hukuk Dairesi nin 14.06.2004 tarih ve 6737-7829 sayılı kararında 57, taşınmazın aile konutu olup olmadığının belirlenmesi Aile Mahkemesi nin, miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkının tanınması Asliye Hukuk Mahkemesi nin görevine gireceği belirtilmiştir. B.Yetkili Mahkeme 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu nun 382. Maddesi, sağ kalan eşe aile konutu üzerinde mülkiyet yahut intifa hakkı tanınması çekişmesiz yargı işi olarak öngörmektedir. Aynı kanunun 384. maddesi ile kanunda aksine hüküm bulunmadıkça çekişmesiz yargı işleri için talepte bulunan kişinin veya ilgilerden birinin oturduğu yer mahkemesi yetkili olacağı işaret edilmektedir. C.Davacı-Davalı Bu davadaki hakkın münhasıran şahsa sıkı surette bağlı olması nedeni ile davacı ancak sağ kalan eş olur. Eğer sağ kalan eş ayırt etme gücünden sürekli yoksun ise onun yasal 57 Gençcan;S.1307 13
temsilcisi de davayı açabilir 58. Sağ eş, vesayet altında ise adına dava açılabilmesi için vesayet makamınca vasiye izin verilmesi zorunludur 59. Sağ kalan eş, kendisine miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı tanınmasını diğer yasal mirasçılardan isteyebilir 60. Tüm mirasçılara birlikte dava açılması gerekir. Zira davalılar arasında mecburi dava arkadaşlığı vardır. Davada, bir kısım mirasçıya husumet yöneltilip, bir kısmına karşı husumetin yöneltilmemesi durumunda bu nedenle dava hemen reddedilemez. Davaya bakan mahkeme, davayı diğer mirasçılara da teşmil etmesi için davacıya süre vermeli, verilen bu süre içerisinde davacı, davayı diğer mirasçılara da teşmil ederse, mahkemenin davaya devam etmesi icap etmektedir. Aksi durumda davanın husumetten reddine karar verilmesi gerekmektedir. IV. SONUÇ Sağ kalan eş, tereke malları arasında ev eşyası veya eşlerin birlikte yaşadıkları konut varsa; bunlar üzerinde kendisine miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı tanınmasını isteyebilir.(tmk 652/1) Sağ kalan eşi, ölen eşiyle yaşamış olduğu anılardan koparmamak, özel anılarının varlığını devam ettirebilmesi için Türk Medeni Kanunu sağ kalan eşe bir nev i pozitif ayrımcılık getirmiştir. Bu doğrultuda, Türk Medeni Kanunu nun 652. maddesi, ölen eşin ardından anılarıyla tek başına kalan eşi bunlardan koparmamakta, hukukun nihai amacı olan zayıfı koruma amacına hizmet etmektedir. Zira eşinin ölümü ile yıkılan eşi anılarından koparmayarak onun hayata tutunmasını sağlamak ve sağ kalan eşin, ölenin emaneti olduğu unutulmayarak ciddi bir hassasiyetle konuya yaklaşmak gerektiği kanısındayım. Bu neden ile yukarıda tüm teknik ve hukuki boyutları ile anlattığım bu düzenlemeyi son derece doğru ve olumlu bir düzenleme olarak görüyorum. 58 Gençcan; S.1312 59 Gençcan; S.1312 60 Gençcan; S.1313 14
KAYNAKÇA ANTALYA, Gökhan; Miras Hukuku, 2003, İstanbul. AYAN, Mehmet; Miras Hukuku 5.Baskı, 2010, Konya. AYİTER, Nuşin/ KILIÇOĞLU; Ahmet M.; Miras Hukuku 2.Basım, 1991, Ankara. GENÇCAN, Ömer Uğur; Miras Hukuku 2. Baskı, 2011, Ankara. GÖKTÜRK, Hüseyin Avni; Miras Hukuku 3. Basım, 1955, Ankara. GÖNENSAY, Samim/ BİRSEN, Kemaleddin; Miras Hukuku 2. Bası, 1963, İstanbul. İMRE, Zahit/ERMAN, Hasan; Miras Hukuku 6. Basım, 2006, İstanbul. İNAN, Ali Naim/ ERTAŞ, Şeref/ ALBAŞ, Hakan; Miras Hukuku 7. Bası, 2008,Ankara. KILIÇOĞLU, Ahmet M.; Miras Hukuku 3. Baskı, 2009, Ankara. KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip; Miras Hukuku 2. Bası, 1978, İstanbul. KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip; Miras Hukuku 2. ve 3.Basılara Ek Kitap, 1992 İstanbul, KÖSEOĞLU, Bilal/ KOCAAĞA, Köksal; Aile Hukuku ve Uygulaması, 2009, Ankara OĞUZMAN, Kemal; Miras Hukuku 6. Bası, 1995, İstanbul. OZANEMRE YAYLA, Tolunay; Mirasın Paylaşılması,2011, Ankara. ÖZTAN, Bilge; Medeni Hukuk un Temel Kavramları 23. Baskı, 2006, Ankara. ÖZTAN, Bilge; Miras Hukuku, 3.Baskı, 2008,Ankara SAPANOĞLU, Süleyman; Miras Paylaşma ve Miras Payının Devri Sözleşmeleri, 2011, Ankara. SEROZAN, Rona/ENGİN, Baki İlkay, Miras Hukuku,3.Baskı 2012, Ankara(hoca önem verdi) ŞENOCAK, Zarife; Miras Bırakanın Paylaştırma Kuralları, Prof.Dr. Ali Naim İnan a Armağan, Ankara,2009,s.601 vd. YAŞAR, Halis; Mirasın Paylaşılmasında Aile Konutunun Sağ Kalan Eşe Özgülenmesi TBB Dergisi, S:405-423, Yıl:2012 Sayı:100 Yararlanılan İçtihat Programı: Corpus Mevzuat ve İçtihat Programı 15
16