İÇİMİZDEKİ KOMŞU SURİYE Yazar: Dr. A. Oğuz ÇELİKKOL İSTANBUL 2015 YAYINLARI
Yazar: Dr. A. Oğuz ÇELİKKOL Kapak ve Dizgi: Sertaç DURMAZ ISBN: 978-605-9963-09-1 Mecidiyeköy Yolu Caddesi (Trump Towers Yanı) No:10 Celil Ağa İş Merkezi Kat: 9 Daire: 36-38 Mecidiyeköy / İstanbul / Türkiye Tel: +90 212 217 65 91 Faks: +90 212 217 65 93 www.bilgesam.org bilgesam@bilgesam.org Atatürk Bulvarı Havuzlu Sok. No:4/6 A. Ayrancı / Çankaya / Ankara / Türkiye Tel : +90 312 425 32 90 Faks: +90 312 425 32 90 Copyright MART 2015 Bu yayının tüm hakları saklıdır. Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi nin izni olmadan elektronik veya mekanik yollarla çoğaltılamaz. Baskı: Gülmat Matbaacılık Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi 1NE 4 Zeytinburnu / İstanbul 0212 577 79 77
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ GİRİŞ TARİHTE SURİYE Suriye de İslam Dönemi Suriye de Osmanlı Dönemi Arap Milliyetçiliği Birinci Dünya Savaşı Suriye de Arap Krallığı Suriye de Fransız Dönemi İskenderun Sancağı Sorunu İkinci Dünya Savaşı nda Suriye Savaş Sonrası Suriye ve Bağımsızlık SURİYE NİN COĞRAFİ VE NÜFUS YAPISI Suriye nin Nüfus Yapısı Suriye de Nusayriler BAĞIMSIZLIKTAN SONRA SURİYE 1946-1963 Dönemi Askeri Darbeler Dönemi Birleşik Arap Cumhuriyeti Suriye Baas Partisi 1963-1970 Dönemi Suriye de Müslüman Kardeşler 1967 Arap-İsrail Savaşı 1970 Darbesi ve Hafız Esad Dönemi Hafız Esad 1973 Arap-İsrail Savaşı Suriye-Mısır İlişkileri İsrail in Golan ı İlhakı Lübnan Iç Savaşı ve Suriye Suikast ve Şiddet Çemberi Hafız Esad a Iç Muhalefet: Müslüman Kardeşler Rıfad Esad 1 3 9 10 11 12 13 14 16 17 19 20 21 22 24 27 27 28 31 34 36 37 38 40 41 43 44 45 46 49 50 51
Hafız Esad Döneminde Suriye-Irak Ilişkileri Suriye-FKÖ Ilişkileri Hafız Esad Yönetiminin Son On Beş Yılı Hafız Esad ın Ölümü ve Esad Aile Iktidarı TÜRKİYE-SURİYE İLİŞKİLERİ İkinci Dünya Savaşı na Kadar Türkiye-Suriye İlişkileri 1946 Dan Sonra Türkiye-Suriye İlişkileri İsrail Faktörü Soğuk Savaş ın Türkiye-Suriye İlişkilerine Etkileri Suriye ile 1957 Krizi Birleşik Arap Cumhuriyeti Döneminde Türkiye-Suriye İlişkileri Baas Yönetimi Döneminde İlişkiler Türkiye ve 1967 Savaşı Türkiye ve 1972 Savaşı İlişkilerde Yeni Sorunlar Suriye ve Pkk Türkiye-İran-Irak ve Suriye Dörtgeninde Kürt Sorunu Terörizm Konusunda Türkiye-Suriye Temasları Başbakan Özal ın Suriye Ziyareti Türkiye- Suriye İlişkilerinde Su Sorunu Su Konusunda Ortak Teknik Komite Toplantıları Türkiye nin Üç Aşamalı Su Planı Hafız Esad ın Son Yıllarında Türkiye-Suriye İlişkileri Adana Mutabakatı SURİYE EKONOMİSİ VE TÜRKİYE-SURİYE EKONOMİK İLİŞKİLERİ Türkiye Suriye Ekonomik Ilişkileri SURİYE DE BÜYÜKELÇİLİK DÖNEMİM Suriye de Yeni Dönem: Beşar Esad İktidarı Beşar Esad ın Miras Aldığı Suriye Devlet Yapısı Suriye İstihbarat Teşkilatı Ağı Suriye de İlk Temaslarım Şam Baharı Beşar Esad ın Dış Politikada Karşılaştığı Sorunlar Beşar Esad Döneminde Suriye nin Ankara ya Bakışı 52 54 55 58 61 62 63 64 65 67 68 69 70 71 72 74 75 76 77 79 81 82 85 88 93 95 97 99 102 103 104 106 109 111
Ankara nın Beşar Esad Rejimine Bakışı Eski Sorunların İlişkilere Olumsuz Etkileri Ortak Güvenlik Komitesi Toplantıları Adalet ve Kalkınma Partisi Döneminde Türkiye-Suriye İlişkileri Gelişen Türkiye-Suriye Ilişkilerinin Sonuçları Beşar Esad ın Türkiye Ziyareti Ziyaret Sonrası Gelişen İlişkiler Ekonomik İlişkilerde Gelişmeler Süleyman Şah Türbesiyle İlgili Gelişmeler Beşar Esad Döneminde Suriye deki Gelişmeler SURİYE İÇ SAVAŞININ PATLAK VERMESİ VE TÜRKİYE-SURİYE İLİŞKİLERİ İç Savaşın İnsani Boyutu Uluslararası Toplumun Suriye İç Savaşını Bitirme Çabaları Suriye İç Savaşı ve Türkiye Suriye nin Geleceği NOTLAR KRONOLOJİ HARİTALAR ALBÜM KAYNAKÇA 113 116 118 119 121 123 127 130 131 132 137 142 144 146 152 157 175 180 183 195
İçimizdeki Komşu Suriye ÖNSÖZ Suriye deki gelişmeler Türk dış politikası için önemini hergün daha fazla arttırmakta, komşumuzun geleceği Türkiye için hayati önemini korumaktadır. Suriye deki iç savaş, dünyanın şimdi en hassas bölgesi haline gelen Orta Doğu nun tamamını etkilemiş, aynı zamanda büyük bir insani krize sebep olarak küresel bir kriz halini almıştır. Ülkemiz de her geçen gün sayısı ve toplumsal yükü daha fazla artan Suriyeli sığınmacılar sorunuyla karşı karşıya kalmıştır. Uluslararası toplum Suriye sorununun çözümünde uygulanabilecek bir yol haritası ortaya çıkartılmasında veya Suriye halkının iç savaştan etkilenmesini en aza indirebilecek yöntemlerin Suriye de uygulanmasında bugüne kadar başarı gösterememiştir. Önümüzdeki dönemde Suriye deki siyasi soruna çözüm bulunulabilmesi ve iç savasın sonuçlandırılması için nasıl adımlar atılabileceği de açık değildir. Tarihi ve kültürel bağlar paylaştığımız Arap dünyası bir çok sorunlarla karşı karşıyadır. İkisi komşumuz beş Arap ülkesi (Libya, Suriye, Irak, Somali ve Yemen) yıkıcı bir iç savaş ve sonuçta bölünme tehlikesi girdabı içine girmiştir. Mısır da siyasi çatışmaların her an daha ciddi bir şiddet sarmalına dönüşmesi tehlikesi artmaktadır. Bir ölçüde Tunus dışında Arap Baharı Arap ülkelerine daha fazla özgürlük ve demokrasi getirememiş, bu ülkelerde siyasi belirsizlik ve kaos patlak vermiştir. Bizim için bundan sonra Suriye ve Irak daki gelişmelerin alacağı şekil, bu ülkelerdeki mevcut durumun Türkiye için yarattığı güvenlik riskleri bakımından, önemini arttırmaktadır. Türk kamu oyunun Suriye de yaşanan insani drama, iç savaşın insani boyutuna hassasiyeti yüksektir ve bu ülkedeki gelişmelere ilgisi artarak devam etmektedir. Deneyimli diplomat Büyükelçi Oğuz Çelikkol Türkiye-Suriye 1
İçimizdeki Komşu Suriye ilişkilerinin çok önemli bir dönüm noktasında Şam da Büyükelçi olarak görev yapmış, Suriye deki süreci Şam dan izlemiş ve olaylara bizzat tanıklık etmiştir. Büyükelçi Çelikkol un Türkiye-Suriye ilişkilerinin 2000-2005 yılları arasındaki önemli bir dönemine ilk elden ışık tutacak olan bu kitabı, Suriye siyasi tarihinin ve özellikle bölgemizin bir bütün halinde tarihsel bir dönüşüm içinde bulunduğu bu yıllarda Türkiye-Suriye ilişkilerinin geçirdiği aşamaların daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacak, Suriye nin bugünkü durumuna neden geldiğinin Türk kamuoyu tarafından daha berrak bir şekilde görülmesine değerli bir katkı yapacaktır. Özdem SANBERK (E) Büyükelçi, USAK Başkanı 25 Şubat 2015 2