FOSİL YAKITLARIN TÜKETİMİNDEN KAYNAKLANAN KARBONDİOKSİT SALIMLARINDAKİ EĞİLİMLER Duygu PAPUR 1, Nazif Hülâgü SOHTAOĞLU 2 1 Elektrik Mühendisliği Bölümü İstanbul Teknik Üniversitesi papur@itu.edu.tr, duygupapur@gmail.com 2 Elektrik Mühendisliği Bölümü İstanbul Teknik Üniversitesi nazif@elk.itu.edu.tr, sohtaoglu@gmail.com ÖZET Günümüzde, insan kaynaklı sera gazı salımlarının belirli düzeylerde tutulmasına, izleyen süreçte azaltılmasına yönelik girişimler yoğunlaşmakta, sera gazı salımları ile küresel ısınma arasındaki ilişkiler, özellikle enerji-çevre etkileşimi ekseninde, giderek daha fazla sorgulanmaktadır. Bu çalışmada, sürdürülebilir büyümenin ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları bütün halinde gözetilerek, fosil yakıtların tüketiminden kaynaklanan toplam karbondioksit salımları ülkeler ile bölgeler ayrımında irdelenmiş, en yüksek karbondioksit salımını gerçekleştiren ilk kırk ülkeye ilişkin hesaplamalar, kömür, petrol ve gaz temel başlıklarında kaydedilen büyüme eğilimleri ile birlikte karşılaştırmalı halde sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Fosil yakıt tüketiminden kaynaklanan karbondioksit salımları; Toplam birincil enerji arzı; Enerjiçevre etkileşimi; Küresel ısınma; İklim değişikliği; Ülkeler. 1. GİRİŞ Sanayi devrimi ile birlikte, doğal süreçlerle meydana gelen iç ve dış etkilerden ayrı olarak, beşeri faaliyetlerin küresel iklim sistemi üzerinde giderek daha fazla baskı yarattığı yeni bir döneme girilmiştir. Sera etkisinin doğal bir olgu olmasına karşın, özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, demografik, ekonomik, sosyal vb. diğer alanlarda kaydedilen köklü değişimler ile gelişmeler, insan kaynaklı sera gazlarının atmosferdeki birikimlerini hızlandırmış, doğal sera etkisini güçlendirerek, küresel ısınma ve iklim değişikliği eğilimlerini artırmıştır. Doğal süreçler dışında sera gazları değişik sektörlerden kaynaklanmakta, küresel ısınmaya yol açan sera gazlarının artmasında başta fosil yakıtların yakılması (enerji ve çevrim) olmak üzere, sanayi, ulaştırma vb. diğer beşeri etkinlikler rol oynamakta, enerji ilişkili faaliyetlerin toplamdaki payının yüksekliği, dikkatlerin fosil yakıtlarda toplanmasına gerekçe oluşturmaktadır. Diğer sera gazları ile karşılaştırıldığında karbondioksit, küresel ısınmada daha düşük potansiyele sahip olmakla birlikte, fosil yakıtların yanması ile çok büyük miktarlarda salınması ve atmosferde birikmesi önemini daha da artırmaktadır [1,2]. 2. KÜRESEL ISINMA VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ Küresel iklim sistemi, Dünyanın oluşumundan beri, tüm zaman ve alan ölçeklerinde değişme eğilimi içinde olmuştur. Bu durum, iklimin kendi doğal değişkenliğinden kaynaklanmaktadır ve doğrudan güneşteki, atmosferdeki ya da yerküre/atmosfer birleşik sisteminin diğer bileşenlerindeki doğal değişikliklerle ilişkilidir. Ortalama koşullarda, yerküre/atmosfer sistemine giren kısa dalgalı güneş enerjisi ile geri salınan uzun dalgalı yer ışınımı dengededir. Güneş ışınımı ile yer ışınımı arasındaki dengeyi ya da enerjinin atmosferdeki ve atmosfer ile kara ve deniz arasındaki dağılışını değiştiren herhangi bir etmen, iklimi de değiştirebilmektedir [1,2]. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (United Nations Framework Convention on Climate Change, UNFCCC) nde iklim değişikliği (climate change), karşılaştırılabilir bir zaman periyodunda gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan ya da dolaylı yollarla küresel atmosferin bileşimini bozan insan etkinlikleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik biçiminde tanımlanmıştır [1]. Tüm Dünya ülkelerinin ekosisteme ilişkin sorunlara yaklaşımlarında, son yıllarda köklü değişiklikler gerçekleşmiş, ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik kapsamında iklim değişikliğiyle mücadele, ana gündem başlıklarından biri haline gelmiştir. Avrupa Birliği üyesi ülkeler başta olmak üzere birçok ülkede, enerji politikalarının planlanmasında, çevre ile ilgili konuların belirleyici bir unsur niteliği kazandığı yeni bir döneme girilmiştir. 3. ENERJİ-ÇEVRE ETKİLEŞİMİ Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (The Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) iklim değişikliğinin bilimsel ve teknik boyutlarıyla tanımlanması, olası çevresel ve sosyo-ekonomik sonuçlarının belirlenmesi, söz konusu olumsuz sonuçların azaltılması ve sınırlandırılması amacıyla Birleşmiş Milletler Çevre Programı (United Nations Environment Programme, UNEP) ve Dünya Meteoroloji Örgütü (World Meteorological Organization, WMO) tarafından 1988 yılında kurumsallaştırılan bilimsel bir oluşumdur. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli: Dördüncü İlerleme Raporu nda (IPCC Fourth Assessment Report: Climate Change, 2007) [3], sera gazı salımları ile iklim değişikliği arasındaki ilişkinin Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli: Üçüncü İlerleme Raporu nda (IPCC Third Assessment Report: Climate Change, 2001) [4] belirtilene göre çok daha güçlü olduğu bilim adamları tarafından geniş ölçekte kabul görmüştür. 20. yüzyılın ortalarından itibaren küresel ortalama sıcaklıklarda gözlenen yükselmeye büyük ölçüde insan kaynaklı sera gazı salımındaki artışın yol açtığı, artış eğiliminin aynı hızla devam etmesi durumunda, küresel ortalama sıcaklığın 2030 yılına kadar 2,4 ile 6,4 C arasında yükseleceği ifade edilmiştir [3,5,6]. Küresel ısınmaya bağlı iklim değişikliğinin, hidrolojik döngüde önemli değişiklikler yaratması, kar örtüsünün, kara ve deniz buzullarının erimesi, deniz seviyesinin yükselmesi, 47
Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011 iklim kuşaklarının yer değiştirmesi, şiddetli hava olaylarının, taşkınların ve sellerin daha sık oluşması ve etkilerinin kuvvetlenmesi, kuraklık, çölleşme, salgın hastalıklar, tarım zararlıları gibi, insan yaşamını, sosyo-ekonomik yapıyı ve ekolojik sistemleri doğrudan ya da dolaylı yollarla etkileyebilecek önemli sonuçlara gerekçe olacağı öngörülmektedir [1,3]. Küresel ısınmaya yol açan sera gazlarının artmasına temel olarak, fosil yakıtların yakılması (enerji ve çevrim), sanayi (enerji ilişkili ve kimyasal süreçler, çimento üretimi vb. enerji dışı), ulaştırma, arazi kullanımı değişiklikleri, ormansızlaşma, katı atık yönetimi, tarımsal (enerji ilişkili ve anız yakma, çeltik ekimi, hayvancılık, gübreleme vb. enerji dışı) ve benzeri diğer insan etkinliklerinden kaynaklanan faaliyetler neden olmaktadır. İnsan kaynaklı sera gazlarının küresel ısınmaya, dolayısıyla iklim değişikliği sorununa yaptıkları olumsuz etkiler birbirinden çok farklı olup, karbondioksit, metan, diazotmonoksit, hidrofluorokarbonlar, perfluorokarbonlar ve sülfür heksafluorid önemli sera gazları olarak ifade edilmektedir [1,2,3,4]. Diğer önemli sera gazlarıyla karşılaştırıldığında küresel ısınmadaki daha düşük potansiyeline karşın karbondioksit, fosil yakıtların yanması ile enerji zincirindeki tüm halkalarda çok büyük miktarlarda atmosfere salınmakta, birikimi diğerlerine göre daha fazla olmakta, dolayısıyla önemi artmaktadır. 4. KARBONDİOKSİT SALIMLARINDA MEVCUT DURUM Enerji tüketiminden kaynaklanan karbondioksit salımı küresel toplam sera gazı salımlarının yaklaşık üçte ikisine yol açmakta, toplam birincil enerji arzındaki ve toplam elektrik enerjisi üretimindeki kaynak bileşimine bağlı olarak ülkeler ayrımında derin farklılıklar söz konusu olabilmektedir. Fosil yakıtlar dışında kalan nükleer ve hidroelektrik gibi sera gazı salımı bulunmayan birincil enerji kaynaklarının tüketiminde gözlenen artışlara karşın, fosil tabanlı yakıtların küresel toplam birincil enerji arzındaki payı, geçtiğimiz kırk yıllık süreçte kayda değer bir değişiklik göstermemiştir. Halen kömür, petrol ve gazı kapsayan fosil yakıtlar, küresel toplam birincil enerji arzında yaklaşık beşte dörtlük paya sahiptir. Fosil yakıtların tüketiminden kaynaklanan küresel toplam karbondioksit salımları irdelendiğinde [7,8,9,10], gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki eğilimlerin birbirinden oldukça farklı nitelikler taşıdığı gözlenmektedir. Özellikle gelişmekte olan ekonomilerdeki büyüme ve gelişme dinamikleri ile enerji tüketimleri arasında güçlü ilişkiler bulunmakta, gelişmişlik düzeyi arttıkça belirtilen ilişki zayıflamaktadır. yılı itibariyle, gelişmekte olan ülkeler tarafından tüketilen fosil yakıtların yol açtığı toplam sera gazı salımı, gelişmiş ülkelerin üzerine çıkmıştır. Gelecek yirmi yılı kapsayan dönemde, gelişmekte olan ekonomilerdeki hızlı nüfus artışının, kentleşmenin, güçlü tüketim ve büyüme eğilimlerinin, fosil yakıtların tüketiminden kaynaklanan küresel toplam karbondioksit salımlarındaki artışın önemli gerekçelerini oluşturacağı öngörülmektedir. Güncel veriler çerçevesinde, ülkeler fosil yakıtların tüketiminden kaynaklanan küresel toplam karbondioksit salımlarındaki rollerine göre sıralanmış, kömür, petrol ve gazın neden olduğu karbondioksit salımları ile birlikte, karşılaştırmalı halde Tablo 1 de sunulmuştur [7,8,9,10]. 5. KARBONDİOKSİT SALIMLARINDAKİ ARTIŞ EĞİLİMLERİ Fosil yakıt tüketiminden kaynaklanan sera gazı salım miktarlarında bölgeler ile ülkeler ayrımında saptanan eğilimler, ekonomik gelişmişlik düzeylerine ve toplam birincil enerji arzındaki kaynak bileşimlerine bağlı olarak derin farklılıklar göstermektedir. 1971 ile yılları arasında, fosil yakıt ilişkili karbondioksit salımları yaklaşık iki kat artmış, bu ise tarihsel süreçteki en güçlü yükseliş olmuştur. Sanayileşmiş ülkelerin toplam karbondioksit salımındaki payı, Asya ülkeleri başta olmak üzere gelişmekte olan ülkelerde gözlenen hızlı ekonomik büyümenin etkisiyle son yıllarda gerileme kaydetmiş, ile yılları arasında gelişmiş ülkelerdeki artış sınırlı kalırken, Asya ülkelerinde yaklaşık iki katına ulaşmıştır. 1971 ile yılları arasında fosil yakıtların tüketiminden kaynaklanan toplam karbondioksit salımındaki en yüksek artışlar, Ortadoğu, Çin, Asya ve Latin Amerika da, sırasıyla yüzde 6,84, yüzde 5,81, yüzde 5,39 ve yüzde 2,93 olarak gerçekleşmiştir. Gelişmekte olan ülkelerdeki salım düzeyleri, Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan gibi ülkelerde gözlenen fosil yakıt tüketimindeki artışlardan kaynaklanmakta olup, son yıllarda gelişmiş ülkelerde kaydedilen sera gazı salım miktarlarındaki düşüş, ekonomik krizin etkisiyle ekonomik faaliyetlerdeki durgunluktan kaynaklanmaktadır. 1971 ile yılları arasındaki karbondioksit salımındaki büyüme eğilimleri fosil yakıtlar ayrımında irdelendiğinde, ortalama yıllık yüzde 2,87 artışla gaz ilk sırada yer almakta, sırasıyla yüzde 2,42 ve yüzde 1,25 ile kömür ve petrol, gazı takip etmektedir. Kömür, küresel toplam birincil enerji arzındaki dörtte birlik payına karşın, yüksek karbon içeriği nedeniyle, küresel toplam karbondioksit salımlarının yaklaşık yarısına neden olmaktadır. Kömür, sera gazı salımı bakımından gaz ile karşılaştırıldığında yaklaşık iki kat daha karbon yoğundur. Gelişmekte olan ülkelerin kömür tüketimindeki büyüme, küresel toplam karbondioksit salımlarındaki artışın temel gerekçesi durumundadır. Enerji yoğun sınai faaliyetlerin büyük artış gösterdiği Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan vb. diğer gelişmekte olan ülkelerde büyüyen enerji talebinin önemli bir bölümü, zengin rezervlere koşut olarak kömürden karşılanmaktadır. 1971 ile yılları arasında kömür tüketiminden kaynaklanan karbondioksit salımındaki artış hızı, ağırlıklı olarak gelişmiş ekonomilerin yer aldığı OECD ülkelerinde yüzde 0,88 ile sınırlı kalırken, gelişmekte olan ekonomilerin bulunduğu OECD dışında kalan ülkelerdeki artış yüzde 3,81 e çıkmaktadır. Kömür tüketiminin azaltılmasına yönelik uluslararası ölçütlerin uygulanamaması durumunda, kömür tüketiminden kaynaklanan karbondioksit salımlarındaki büyümenin süreceği öngörülmektedir. Çalışma kapsamında [7,8,9,10], kömür, petrol ve gaz tüketiminden kaynaklanan karbondioksit salımlarında gerçekleşen artışlar,, ile dönemleri için hesaplanarak, Tablo 2 de gösterilmiştir. Çok farklı ekonomik yapılara sahip olmalarına karşın, yılındaki karbondioksit salımlarının üçte ikisi, Çin Halk Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Rusya Federasyonu, Hindistan, Japonya, Almanya, Kanada, İngiltere, İran ve Güney Kore nin arasında yer aldığı ilk on ülkenin sorumluluğunda olup, fosil yakıt tüketiminden kaynaklanan küresel toplam karbondioksit salımında en yüksek paya sahip ilk on ülkenin salım miktarları, Şekil 1 de gösterilmiştir. 48
Tablo 1: Karbondioksit salımında öne çıkan ilk kırk ülkenin küresel toplamdaki payları. Sıra No Ülkeler / Bölgeler Toplam Kömür Petrol Gaz 1 Çin Halk Cumhuriyeti 6.508,24 22,15 5.432,28 43,13 926,52 8,56 149,44 2,55 2 Amerika Birleşik Devletleri 5.595,92 19,05 2.085,70 16,56 2.227,34 20,58 1.257,46 21,45 3 Rusya Federasyonu 1.593,83 5,42 421,69 3,35 336,70 3,11 821,47 14,01 4 Hindistan 1.427,64 4,86 977,72 7,76 373,61 3,45 76,31 1,30 5 Japonya 1.151,14 3,92 413,82 3,29 528,76 4,89 204,13 3,48 6 Almanya 803,86 2,74 328,27 2,61 283,28 2,62 180,80 3,08 7 Kanada 550,91 1,88 112,17 0,89 262,89 2,43 175,20 2,99 8 İngiltere 510,63 1,74 135,87 1,08 178,65 1,65 194,17 3,31 9 İran 505,01 1,72 3,69 0,03 258,65 2,39 242,67 4,14 10 Güney Kore 501,27 1,71 236,09 1,87 181,07 1,67 74,93 1,28 İlk 10 ülke toplamı 19.148,45 65,17 10.147,30 80,56 5.557,47 51,36 3.376,58 57,61 İlk 10 dışındaki ülkeler toplamı 10.232,98 34,83 2.447,99 19,44 5.263,55 48,64 2.484,95 42,39 11 İtalya 430,10 1,46 58,94 0,47 206,68 1,91 161,07 2,75 12 Meksika 408,30 1,39 30,86 0,24 264,98 2,45 112,46 1,92 13 Avustralya 397,54 1,35 222,75 1,77 112,94 1,04 61,39 1,05 14 Suudi Arabistan 389,16 1,32 0,00 0,00 262,23 2,42 126,92 2,17 15 Endonezya 385,38 1,31 145,07 1,15 173,00 1,60 67,31 1,15 16 Fransa 368,23 1,25 48,75 0,39 223,76 2,07 90,43 1,54 17 Brezilya 364,61 1,24 50,00 0,40 265,64 2,45 48,97 0,84 18 Güney Afrika 337,42 1,15 275,13 2,18 62,29 0,58 0,00 0,00 19 İspanya 317,63 1,08 53,35 0,42 181,81 1,68 80,97 1,38 20 Ukrayna 309,58 1,05 144,76 1,15 39,71 0,37 125,11 2,13 İlk 20 ülke toplamı 22.856,39 77,79 11.176,91 88,74 7.350,51 67,93 4.251,21 72,53 İlk 20 dışındaki ülkeler toplamı 6.525,05 22,21 1.418,39 11,26 3.470,52 32,07 1.610,31 27,47 21 Polonya 298,69 1,02 205,42 1,63 63,90 0,59 26,79 0,46 22 Tayvan 264,29 0,90 152,97 1,21 83,89 0,78 25,09 0,43 23 Türkiye 263,53 0,90 115,44 0,92 77,78 0,72 70,21 1,20 24 Tayland 229,47 0,78 60,34 0,48 107,51 0,99 61,62 1,05 25 Kazakistan 201,63 0,69 110,45 0,88 32,55 0,30 58,63 1,00 26 Malezya 180,87 0,62 37,97 0,30 67,77 0,63 75,13 1,28 27 Hollanda 177,86 0,61 29,80 0,24 64,89 0,60 79,72 1,36 28 Mısır 174,03 0,59 3,00 0,02 91,96 0,85 79,07 1,35 29 Arjantin 173,80 0,59 7,74 0,06 77,80 0,72 88,26 1,51 30 Birleşik Arap Emirlikleri 146,95 0,50 0,00 0,00 34,49 0,32 112,46 1,92 İlk 30 ülke toplamı 24.967,49 84,98 11.900,04 94,48 8.053,04 74,42 4.928,19 84,08 İlk 30 dışındaki ülkeler toplamı 4.413,95 15,02 695,26 5,52 2.767,98 25,58 933,34 15,92 31 Venezuela 145,71 0,50 0,14 0,00 92,11 0,85 53,46 0,91 32 Pakistan 133,79 0,46 17,63 0,14 57,73 0,53 58,43 1,00 33 Çek Cumhuriyeti 116,83 0,40 75,22 0,60 24,46 0,23 16,31 0,28 34 Özbekistan 114,92 0,39 5,12 0,04 11,86 0,11 97,94 1,67 35 Belçika 110,96 0,38 16,70 0,13 57,03 0,53 34,27 0,58 36 Vietnam 102,96 0,35 47,45 0,38 40,94 0,38 14,56 0,25 37 Irak 97,38 0,33 0,00 0,00 93,80 0,87 3,59 0,06 38 Yunanistan 93,39 0,32 34,56 0,27 50,72 0,47 8,10 0,14 39 Romanya 89,93 0,31 34,86 0,28 26,93 0,25 27,86 0,48 40 Cezayir 88,09 0,30 1,18 0,01 36,13 0,33 50,78 0,87 İlk 40 ülke toplamı 26.061,45 88,70 12.132,88 96,33 8.544,75 78,96 5.293,50 90,31 İlk 40 dışındaki ülkeler toplamı 3.319,98 11,30 462,41 3,67 2.276,27 21,04 568,03 9,69 Afrika 889,93 3,03 304,34 2,42 407,78 3,77 177,80 3,03 Asya (Çin hariç) 3.022,85 10,29 1.548,46 12,29 1.026,78 9,49 445,28 7,60 Çin (Hong Kong dahil) 6.550,49 22,29 5.460,78 43,36 934,83 8,64 154,88 2,64 Eski SSCB 2.426,48 8,26 701,18 5,57 491,45 4,54 1.218,70 20,79 Latin Amerika 1.068,22 3,64 92,91 0,74 714,37 6,60 260,94 4,45 OECD Dışı Avrupa 268,56 0,91 130,12 1,03 90,58 0,84 47,12 0,80 Ortadoğu 1.492,25 5,08 33,83 0,27 850,18 7,86 608,24 10,38 OECD Dışındaki Ülkeler Toplamı 15.718,78 53,50 8.271,63 65,67 4.515,99 41,73 2.912,96 49,70 AB-27 3.849,53 13,10 1.180,88 9,38 1.612,82 14,90 1.013,81 17,30 OECD Avrupa 3.991,22 13,58 1.214,45 9,64 1.676,02 15,49 1.055,50 18,01 OECD Kuzey Amerika 6.555,13 22,31 2.228,73 17,69 2.755,21 25,46 1.545,11 26,36 OECD Pasifik 2.083,26 7,09 880,48 6,99 840,74 7,77 347,95 5,94 OECD Üyesi Ülkeler Toplamı 12.629,61 42,98 4.323,67 34,33 5.271,98 48,72 2.948,57 50,30 Küresel Toplam 29.381,43 100,00 12.595,29 100,00 10.821,02 100,00 5.861,53 100,00 49
Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011 Tablo 2: Fosil yakıtlardan kaynaklanan karbondioksit salımlarındaki ortalama yıllık artış eğilimleri. Sıra No Ülkeler / Bölgeler Kömür Petrol Gaz 1 Çin Halk Cumhuriyeti 5,54 6,04 5,79 5,10 6,54 5,80 6,86 10,24 8,49 2 Amerika Birleşik Devletleri 2,72 0,83 1,80 0,05 0,48 0,26-0,85 1,22 0,15 3 Rusya Federasyonu.. -2,68.... -3,38.... -0,29.. 4 Hindistan 5,67 5,00 5,34 5,87 4,68 5,29 15,83 7,54 11,72 5 Japonya 2,20 1,93 2,07 0,87-1,19-0,14 14,65 3,26 8,96 6 Almanya -0,49-2,36-1,41-0,93-0,73-0,83 6,04 2,39 4,25 7 Kanada 2,51 0,71 1,63-0,01 1,27 0,61 3,21 1,95 2,60 8 İngiltere -1,98-3,07-2,51-1,12-0,75-0,94 8,74 3,42 6,12 9 İran 5,80 3,12 4,49 7,19 3,42 5,34 10,57 11,02 10,78 10 Güney Kore 7,67 5,75 6,73 8,09 1,63 4,90 : 14,68 : İlk 10 ülke toplamı 3,58 2,96 3,28 1,42 0,82 1,13 3,18 1,84 2,53 İlk 10 dışındaki ülkeler toplamı 0,45 0,33 0,39 1,24 1,52 1,38 3,49 3,33 3,41 11 İtalya 2,95 0,38 1,69 0,32-1,10-0,37 7,17 3,34 5,29 12 Meksika 5,48 4,40 4,95 5,50 1,62 3,59 5,12 4,37 4,75 13 Avustralya 3,36 2,73 3,05 1,54 1,31 1,43 11,54 3,54 7,57 14 Suudi Arabistan : : : 13,35 4,71 9,06 16,22 5,70 10,98 15 Endonezya 17,86 15,00 16,46 7,21 3,60 5,44 29,96 3,33 16,24 16 Fransa -3,16-2,26-2,72-1,21 0,09-0,58 5,79 2,69 4,27 17 Brezilya 7,76 3,05 5,44 3,42 2,90 3,17 19,07 11,99 15,57 18 Güney Afrika 1,88 1,56 1,72 2,78 1,65 2,23 0,00 0,00 0,00 19 İspanya 3,74-1,80 1,00 2,04 2,29 2,16 15,48 12,00 13,77 20 Ukrayna.. -3,66.... -8,47.... -2,82.. İlk 20 ülke toplamı 3,60 2,72 3,18 1,71 0,87 1,31 3,99 2,01 3,02 İlk 20 dışındaki ülkeler toplamı -0,89-0,01-0,46 0,51 1,79 1,13 1,37 3,70 2,50 21 Polonya 0,67-1,84-0,56 2,48 3,41 2,93 2,57 2,09 2,33 22 Tayvan 7,92 7,35 7,64 6,99 1,11 4,09 2,82 11,98 7,18 23 Türkiye 7,01 3,91 5,49 4,84 1,22 3,07 : 14,10 : 24 Tayland 20,54 7,63 14,08 6,20 4,06 5,15 : 10,65 : 25 Kazakistan.. -1,80.... -3,19.... 4,89.. 26 Malezya 28,71 13,27 20,96 5,96 3,27 4,64 38,24 14,17 25,96 27 Hollanda 4,25-0,36 1,98-1,34 1,16-0,13 2,13 0,71 1,44 28 Mısır 3,78 0,57 2,20 6,40 2,25 4,36 26,79 9,70 18,17 29 Arjantin 0,67 3,84 2,20-1,24 2,15 0,39 6,87 4,03 5,48 30 Birleşik Arap Emirlikleri 0,00 0,00 0,00 22,33 3,52 12,79 15,78 7,03 11,44 İlk 30 ülke toplamı 3,62 2,61 3,12 1,84 0,96 1,41 4,12 2,42 3,29 İlk 30 dışındaki ülkeler toplamı -2,71-0,92-1,85-0,04 1,76 0,83 0,31 2,43 1,33 31 Venezuela 6,24-13,19-3,70 3,32 2,71 3,02 4,29 0,80 2,58 32 Pakistan 5,93 4,83 5,40 6,80 3,58 5,22 7,49 5,88 6,70 33 Çek Cumhuriyeti -0,36-2,59-1,45 0,76 0,35 0,56 10,05 1,98 6,05 34 Özbekistan.. -5,33.... -5,12.... 1,45.. 35 Belçika -0,42-4,60-2,48-1,37 0,88-0,28 2,76 3,36 3,05 36 Vietnam 2,54 9,70 5,96-1,26 9,26 3,72 : 53,74 : 37 Irak 0,00 0,00 0,00 8,44 3,67 6,09 4,06-0,29 1,92 38 Yunanistan 8,71 0,19 4,48 3,68 1,85 2,78 : 21,36 : 39 Romanya 2,47-1,95 0,30 2,45-3,38-0,43 1,37-4,79-1,68 40 Cezayir 6,56-0,36 3,14 7,41 2,54 5,01 13,76 3,48 8,64 İlk 40 ülke toplamı 3,51 2,51 3,02 1,89 1,00 1,46 4,23 2,37 3,32 İlk 40 dışındaki ülkeler toplamı -3,93-0,91-2,47-0,52 1,75 0,58-1,85 2,99 0,48 Afrika 2,03 1,43 1,74 4,90 2,81 3,88 13,94 5,99 10,00 Asya (Çin hariç) 5,33 5,20 5,27 5,68 3,55 4,64 13,42 8,02 10,76 Çin (Hong Kong dahil) 5,61 6,00 5,80 4,84 6,42 5,61 6,86 10,46 8,60 Eski SSCB 1,68-2,95-0,60 2,69-4,57-0,91 6,04-0,42 2,84 Latin Amerika 4,92 2,79 3,88 1,87 2,86 2,35 5,65 4,50 5,09 OECD Dışı Avrupa 2,53-1,25 0,68 1,72-1,81-0,01 2,84-3,73-0,41 Ortadoğu 14,96 6,44 10,73 7,69 4,01 5,88 10,18 7,60 8,92 OECD Dışındaki Ülkeler Toplamı 3,80 3,83 3,81 3,74 1,90 2,84 6,44 2,44 4,47 AB-27.. -2,12.... -0,10.... 2,43.. OECD Avrupa -0,04-1,77-0,89-0,37 0,14-0,13 5,95 3,45 4,73 OECD Kuzey Amerika 2,73 0,86 1,81 0,32 0,65 0,48-0,39 1,47 0,52 OECD Pasifik 3,09 2,95 3,02 1,57-0,33 0,64 14,15 4,43 9,31 OECD Üyesi Ülkeler Toplamı 1,44 0,29 0,88 0,28 0,32 0,30 1,37 2,41 1,88 Küresel Toplam 2,50 2,34 2,42 1,34 1,15 1,25 3,29 2,42 2,87 50
Çin Halk Cum. Amerika B. D. Rusya Fed. Hindistan Japonya Almanya Kanada İngiltere İran Güney Kore İlk 10 ülke toplamı = 19.148 Milyon ton CO2 Küresel toplam = 29.381 Milyon ton CO2 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 Milyon ton Şekil 1: Fosil yakıt tüketiminden kaynaklanan karbondioksit salımlarında öne çıkan ilk on ülke. Küresel toplam nüfusun yaklaşık yirmide birine sahip Amerika Birleşik Devleri, küresel toplam karbondioksit salımlarının yaklaşık beşte birinden tek başına sorumluyken, benzer salım miktarıyla Çin Halk Cumhuriyeti, küresel nüfusun beşte birini barındırmaktadır. Bunun yanı sıra küresel toplam nüfusun yaklaşık altıda birinin yaşadığı Hindistan, küresel karbondioksit salımının yalnızca yirmide birini gerçekleştirmekte, dolayısıyla kişi başına düşen sera gazı salım miktarları, ülkeden ülkeye büyük değişiklikler göstermektedir. 6. SONUÇLAR Günümüzde küresel iklim sistemine olumsuz etkileri nedeniyle insan kaynaklı sera gazı salımlarının belirli düzeylerde tutulmasına ve zaman içinde azaltılmasına yönelik ulusal, uluslararası ve bölgesel girişimler yoğunlaşmakta, enerji-çevre etkileşimi ekseninde sera gazı salımları ile küresel ısınma ve iklim değişikliği arasındaki ilişkiler giderek daha fazla sorgulanmaktadır. Enerjinin üretiminden tüketimine kadar geçen süreçte, doğrudan ve/veya dolaylı birçok çevresel soruna yol açılmakta, insan kaynaklı küresel sera gazı salımlarının üçte ikisinden fazlasının enerji ile ilişkili faaliyetlerden kaynaklanması nedeniyle sera gazları salımının azaltılmasına ilişkin çevresel düzenlemelerin öncelikle fosil yakıtların tüketimine yönelik gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Önümüzdeki yirmi yıllık süreçte, yüksek nüfus artışı, kentleşme, ekonomik büyüme, sanayileşme, çağdaş enerji kaynaklarının geleneksel yakıtların yerini alması vb. diğer etmenlerin gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ayrımında önemli değişikliklere yol açması, enerji ile ilişkili karbondioksit salımlarının büyüme dinamikleri üzerinde, fosil tabanlı yakıt kullanımında gerçekleşecek artışların doğrudan belirleyicilik üstlenmesi beklenmektedir. 7. KAYNAKLAR [1] Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) İklim Değişikliği Özel İhtisas Komisyonu, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, İklim Değişikliği Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Yayın No. DPT: 2532 - ÖİK: 548, Ankara, 2000. [2] Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi (DEKTMK) Enerji ve Çevre Çalışma Grubu, İklim Değişikliği ve Enerji Sektörü, Ankara,. [3] Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), The Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 2007. [4] Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), The Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 2001. [5] International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook, 2009 Edition, OECD/IEA, Paris, 2009. [6] International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook, Edition, OECD/IEA, Paris,. [7] International Energy Agency (IEA), Key World Energy Statistics, 2010 Edition, OECD/IEA, Paris, 2010. [8] International Energy Agency (IEA), CO2 Emissions from Fuel Combustion, 2010 Edition, OECD/IEA, Paris, 2010. [9] International Energy Agency (IEA), Energy Balances of OECD Countries, 2010 Edition, OECD/IEA, Paris, 2010. [10] International Energy Agency (IEA), Energy Balances of Non- OECD Countries, 2010 Edition, OECD/IEA, Paris, 2010. 51