12. SINIF KONU ANLATIMI 23 BİTKİLERDE BESLENME BİTKİLERDE TAŞIMA
BİTKİLERDE BESLENME Bitkiler inorganik ve organik maddelere ihtiyaç duyarlar. İnorganik maddeleri hazır almalarına rağmen organik maddeleri kendi üretir. Organik maddeleri sentezlemek için havadan CO2, topraktan su ve mineral alırlar. Bir mineral bir bitkinin tohumken büyüyebilmesi ve yaşam döngüsünü tamamlayabilmesi için gerekli ise o mineral elzem besin maddesi olarak ifade edilir. Bitkilerin fazla miktarda gereksinim duydukları elementler makroelement, az miktarda gereksinim duydukları elementler mikroelementlerdir.
BİTKİLERDE BESLENME Minerallerin eksikliğinde bitkide gelişim bozuklukları görülür. Azot (N): Nükleik asit ve proteinlerin yapısına katılır. Eksikliğinde kahvrengi leke ve sararmalar görülür. Potasyum (K): Osmotik Basıncın düzenlenmesi, stoma açılıp kapanma mekanizması, protein sentezlenmesinde rol oynar. Eksikliğinde gelişimde yavaşlama görülür. Magnezyum (Mg): Solunum, fotosentez mekanizması, klorofilin yapısına katılır. Eksikliğinde protein sentezi durur. Klorozis görülür. (Klorozis: Yaprakta solmadır. Klorofil yapılmaz.) Klor (Cl): Fotosentezde görevlidir. Eksikliğinde yapraklar kurur. Demir (Fe): Stokrom yapısına katılır. Klorofil sentezinde rol oynar. Eksikliğinde yapraklarda beyazlaşma görülür. Çinko (Zn): Klorofil sentezinde ve enzimin aktifleştirilmesinde rol oynar. Eksikliğinde yaprakta şekil bozukluğu görülür. Bitkilerde ağırlık artışının en önemli sebebi havadan alınan karbondioksit (CO2) dir. Ortamda bulunan elementlerden hangisi en az ise o element bitki gelişmesini sınırlayıcı etki yapar. Ortamda tüm elementlerden bol bulunursa bile az bulunan element doğrultusunda bol bulunanlardan faydalanılır. Buna minimum yasası denir. Minimum yasası tüm canlılar için geçerlidir. Gübre: Bitkinin beslenmesi için gerekli olan mineraller içeren maddelerdir. Bazıları azot, potasyum, fosfor gibi elementlerden kimyasal olarak üretilirken bazıları bitki ve hayvan kalıntılarından doğal olarak üretilir.
BİTKİLERDE BESLENME Bitkilerde Beslenmeyi Sağlayan Yapılar Nodül: Baklagil köklerinde bulunur. Bu nodüller bitkinin kökünde bulunur. İçinde azot bağlayıcı bakteriler (Rhizobium) vardır. Bakteri havdaki serbest azotu alarak bitkiye fayda sağlar. Bitki ise bakteriye organik bileşik sağlar. (Mutualist) Mikoriza: Bitki köklerine mantarların girmesiyle oluşan farklılaşmış köklerdir. Mantar, bitkinin su ve mineral emilimini artırmak için yüzey alanını artırır. Bitki ise mantaraorganik bileşik sağlar. (Mutualist) Not: Azotça fakir topraklarda yaşayan böcekçil bitkiler özel yapılar geliştirerek böcek gibi canlıları yakalayarak azotundan faydalanırlar.
BİTKİLERDE TAŞIMA Bitkilerde taşıma ksilem ve floem ile olur. Su ve Minerallerin Taşınması Suyun Kökten Alınması: Kara bitkileri gerekli su ve minerali emici tüyleri ile topraktan alırlar. Su topraktan ozmos ile alınır. Çünkü kök hücrelerinin osmotik basıncı yüksektir. Su hücreden hücreye geçerek ksileme ulaşır. Not: Kurak ortam bitkilerinin kök hücrelerinin osmotik basıncı daha yüksektir. Emici tüylerin zarları suya geçirgendir ancak glikoz ve diğer organik maddelere karşı geçirgen değildir. Suyun Gövdede Taşınması: Ksileme ulaşan su çeşitli etkenlerle bitkinin yapraklarına ve diğer bölgelerine taşınır. Suyun ksilemde taşınmasında etkili faktörler şunlardır: Kök basıncı Kılcallık Terleme (Transpirasyon) Kohezyon
BİTKİLERDE TAŞIMA 1) Kök Basıncı: Bu basınç kökten ksileme doğru suyu itici bir basınçtır. Toprakla, kök hücreleri arasındaki osmotik basınç farkı kök basıncını meydana getirir. Kök basıncı sayesinde alınan su ksilemde birkaç metre yükselir. Not: Topraktaki suyun fazla, havadaki nemin fazla olduğu zamanlarda kök basıncı gutasyona neden olur. 2) Kılcallık: Bir borunun çapı ne kadar küçükse sıvı boruda o kadar çok yükselir. Bu nedenle ksilemin trake ve trakeidleri incedir. Not: Su moleküllerinin ksilem hücrelerinin çeperlerine kuvvetle tutunmasına adhezyon denir. Bu durum suya has bir özelliktir. Ksilem çapı küçüldükçe adhezyon sayesinde su yukarı çekilir. 3) Terleme (Transpirasyon): Fotosente ve terlemeyle azalan su yaprak hücrelerinin osmotik basıncını artırır. Bu nedenle su ksilemden çekilir. 4) Kohezyon: Su molekülleri arasında hidrojen bağı vardır. Bu şekilde birçok su molekülü birbirine bağlı olarak hareket eder. Bu duruma kohezyon denir. Su ksilem içinde hareket ederken bir bütün gibi yukarı çekilir.
ORGANİK MADDELERİN TAŞINMASI Fotosentez ürünleri bitkinin her bölgesine floem boruları ile taşınır. Floemde, yapraklarda sentezlenen organik maddeler bitkinin kök ve diğer organlarına taşınırken kökte sentezlenen aminoasitler bitkinin üst kısımlarına taşınır. Yani floemde taşıma çift yönlüdür. Kalburlu hücreler kaynak hücreden havuz hücreye organik madde taşır. Kaynak hücre: Organik maddeyi üreterek floeme veren hücrdir. Havuz hücre: Organik besini floemden alarak tüketen ya da depolayan hücredir. Floemde taşıma basınç akış teorisiyle olur. 1) Kaynaktan floeme bsin gelmesi kalburlu boru içindeki osmotik basıncı artırır. Bu da çevre dokulardan su gelmesine neden olur. 2) Su alımı floemde basınca neden olur. Bu basınç kaynaktan havuza doğrudur. Bu basınca göre içerik akmaya başlar. 3) Organik besin havuza aktarılır. 4) Kalburlu boruda osmotik basınç düşer. Kalburlu boru suyunu ksileme aktarır. Bu sayede suyun havuzdan kaynağa geri dönmesi sağlanır.