103
HAVA KUVVETLERİ MÜZESİ KOMUTANLIĞI Tarihçe açılmasıyla kurulan yeni Türk devleti, ilk iş olarak düzenli ve disiplinli orduların kurulmasını esas kabul edip, bu amacı gerçekleştirme çalışmalarına giriştiği sıralarda, Türk Ordusu nda havacılığı da geliştirmeyi kararlaştırmıştır. Türk Hava Kuvvetleri, 1 Haziran 1911 de Harbiye Nazırı (Milli Savunma Bakanı) Mahmut Şevket Paşa nın emriyle Yarbay Süreyya (İLMEN) Bey başkanlığında Havacılık Komisyonu adı altında kurulmuştur. Mustafa Kemal Atatürk Dünya havacılığındaki gelişmeleri dikkatle izlemiş, büyük bir öngörü ile gelecekte ülke savunmalarında havacılığın önemini anlatmıştır. İstikbal Göklerdedir sözüyle de havacılığın önemini vurgulamıştır. İlk motorlu uçağın 1903 yılında uçuşundan dokuz yıl gibi kısa bir süre sonra 1912 de Türk Askeri Havacılığı Dünya havacılığında ki yerini almıştır. Türk sivil havacılığına öncülük eden Türk Hava Kurumu nun kuruluşuna teşvik etmiştir. Bu destekler sonrasında Kayseri de Tayyare Fabrikası kurulmuş ve çeşitli tiplerde iki yüze yakın uçak üretilmiştir. Temmuz 1911 de Süvari Yzb. Fesa (EVRENSEV) ve İstihkâm Tğm. Yusuf Kenan Bey ler Fransa daki Bleriot uçuş okuluna gönderilmiş ve 1912 Şubat ayında eğitimlerini tamamlayarak yurda dönen Yzb. Fesa ve Tğm. Yusuf Kenan Bey Türk ordusunun ilk pilotları olmuştur. 1960 lı yıllarda hava müzesi kurulması fikri yeniden gündeme gelmiştir. 1963 yılında yayımlanan bir emir ile birliklerdeki mevcut uçaklardan birer adedinin korunması istenmiş ve 1966 yılında Hava Müzesi Teşkilatı kurulmuştur. 1912 yılında Fransa dan satın alınan biri iki kişilik diğeri bir kişilik iki adet Deperdussin uçağı ilk Türk uçakları olmuştur. İstanbul Yeşilköy de uçak hangarları ve uçuş alanları yapılarak havacılığın ilk adımları atılmıştır. Hızlandırılan hava müzesi kurma çalışmaları sonucu 15 Mayıs 1971 de İzmir-Cumaovası nda Hava Müzesi nin açılışı gerçekleştirilmiştir. Hava Müzesi ziyaretçilerden büyük ilgi görmesine rağmen ulaşım zorlukları nedeniyle müzeye gösterilen ilgi azalmıştır. 1978 yılına kadar faaliyetlerine İzmirCumaovası nda devam eden Hava Müzesi ne yeni bir mekân arayışına başlanmıştır. 1918 yıllarında Yeşilköy Tayyare İstasyonu, Türk Ordusunun askeri hava eğitim ve öğretim merkezi durumuna gelmiştir. Bunun yanında Tayyare İstasyonu 1912 yılından itibaren ganimet uçaklar dahil çeşitli ülkelere ait uçaklarla çoğu Almanya yapımı uçuştan kaldırılmış uçaklardan oluşan depolara sahip olmuştur. Belkide bu kadar fazla uçak, bir hava müzesi kurulması fikrine neden olmuştur. Hava Müzesi ne yer arayışları sonucunda müzeler şehri olan aynı zamanda Türk havacılığının doğduğu yer olan İstanbulYeşilköy e taşınması kararlaştırılmıştır. 1974 yılında inşaat çalışmalarına başlanan Hava Müzesi binası 1983 yılında tamamlanmıştır. Modern müzecilik anlayışıyla yeniden yapılandırılan Hava Müzesi; 16 Ekim 1985 te dönemin Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Halil SÖZER tarafından hizmete açılmıştır. 1918 de Hava Kuvvetleri Müfettişliği hava müzesi kurma kararı almış ve düşmandan ele geçirilen uçakların enkazları toplatılmıştır. Ancak hangarlarda ve depolarda korunan bu uçakların Kartal-Maltepe ye taşınırken büyük ölçüde hasar görmüş olması ve Kurtuluş Savaşı ndaki uçak kırımları hava müzesinin kurulmasını geciktirmiştir. Hava Müzesi nin ismi 2005 tarihinde Hava Kuvvetleri Müzesi olarak değiştirilmiştir. 23 Nisan 1920 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi nin 104
Vazife ve Hedef maya dört grup ve sekiz kategoride yüzün üzerinde modelle katılmaktadırlar. Yeşilköy Hava Kuvvetleri Müzesi Komutanlığı nın vazifesi; Çağdaş müzecilik anlayışı ile Türk ve Dünya havacılığını tarihi gelişimi içinde anlatarak havacılık tarihine ışık tutacak her türlü eseri korumak, sergilemek, havacılığı ve Hava Kuvvetlerini tanıtan bilim ve teknoloji müzesi olmaktır. Yarışmaya paralel olarak yapılan bir başka etkinlik de, İstanbul Havacılık meraklıları Plastik Model Uçak Kulübü faaliyetleridir. 1987 yılında açılan kulübün üyeleri, her ayın ilk Pazar gününde müze kafeteryasında toplanarak bilgi alışverişinde bulunmaktadırlar. Yeşilköy Hava Kuvvetleri Müzesi Komutanlığı nın hedefi; Yeşilköy Hava Kuvvetleri Müzesi, konusu olan havacılık ve uzay alanındaki gelişmeleri takip eden ve uygulayan, sürekli gelişen, yaşayan, tam donanımlı örnek bir müze, Türkiye nin ilk ve en büyük hava müzesi olarak dünyanın en iyi, en büyük havacılık ve uzay müzeleri arasında olma hedefini gerçekleştirmektir. Ayrıca Müzenin giriş salonunda bulunan 56 kişilik sinema ve konferans salonunda hafta içi okul gruplarına Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığını ve havacılığı tanıtan kısa filmler gösterilmektedir. Müzenin giriş salonunda bulunan satış reyonunda ise, yerli ve yabancı maketler, uçuş montları, şapka, kristal biblolar, anahtarlıklar, broşlar ve kravat iğneleri gibi küçük hediyelik eşyalar satılmaktadır. Hava Kuvvetleri Müzesi nin diğer bir önemi de, teknoloji müzesi olmasından ileri gelmektedir. Bu nedenle eğitim kurumları için bir laboratuvar niteliğindedir ve sürekli gelişmeye açıktır. Böylece genç nesle havacılığı sevdirecek ve havacılığa yönlendirecektir. Müzede ziyaretçilerin dinlenme ihtiyacını karşılamak üzere açık ve kapalı iki bölümden oluşan kafeterya bulunmaktadır. Açık kafeterya bölümünün hemen yanında bulunan ve okul öncesi çocukları için yapılmış olan uçak, ziyaretçilerden büyük ilgi görmektedir. Müzenin diğer bir hedefi ise, koleksiyonlarının geliştirilmesi için havacılıkla ilgili olan kişilerle bağlantı kurarak müze koleksiyonuna eser kazandırma çalışmalarıdır. Koleksiyon ve Sergileme Alanları Teknoloji müzesi olmasından dolayı eğitim kurumları için laboratuvar niteliğinde olan müze, ziyarete gelen okullara Hava Kuvvetleri Müzesi Komutanlığı nda ücretsiz hizmet vermektedir. Böylece havacılığı sevdirmek ve yeni nesillere tanıtmak olan en büyük hedeflerinden birini yerine getirmektedir. Müze, toplam 65.000 m2 alan üzerine kurulmuş olup, bu alanın 2.500 m2 ni kapalı alan oluşturmaktadır. Açık alanın 12.000 m2 si ise, iki bölümden oluşan uçak teşhir alanı olarak düzenlenmiştir. Müzenin çevresi gelişme sahası olarak düşünülmüş ve yeşil alan haline getirilmiştir. Sosyal ve Kültürel Etkinlikler Hava Kuvvetleri Müzesi Komutanlığı koleksiyonu; uçaklar, uçaklara ait teçhizatlar, silahlar, motorlar, üniformalar, yazılı belgeler, madalya, nişanlar ve diğer nesnelerden oluşmaktadır. Açık ve kapalı alanlarda toplam 59 adet pervaneli uçak, jet uçağı, helikopter ve planör sergilenmektedir. Müzenin en önemli etkinlikleri arasında, Türkiye Plastik Model Uçak Yarışması sayılır. Müzenin açılış tarihi olan 16 Ekim 1985 den bu yana her yıl düzenli olarak 16 Ekim i kapsayan hafta sonu yarışma yapılmaktadır. Yarışmacılar her yıl yarış- 105
Hava Kuvvetleri Müzesi Komutanlığı, sahip olduğu uçak koleksiyonu ile dünya hava müzeleri arasında önemli bir yere sahiptir. Müze kısmındaki sergileme alanları birbirine bağlantılı salon ve uçak hangarından meydana gelmektedir. Kapalı müze alanının diğer bölümünde ise idari bürolar, kütüphane ve nesne deposu bulunmaktadır. Birbirine bağlantılı iki bölüm olarak düzenlenen açık sergileme alanında ise, uçaklar ve uçaksavar silahları gibi büyük nesneler sergilenmektedir. Asker ressamlarımızdan ve eski Müze Komutanlarından olan (E) Alb. Şükrü ÇAĞLAYAN ın, Havacılık tarihinde önemli kişilerin portrelerinden oluşan yağlı boya koleksiyonu, Ütğm. Ali Rıza Bey in büstü, duvarda Çanakkale de düşürülen düşman uçağının pervanesi, Atatürk ve Türk Havacılığı panosu, orta vitrinde Hava Kuvvetleri nde kullanılan savunma uçaklarının maketleri sergilenmektedir. Kapalı Sergileme Alanları Dünya Havacılığı Salonu Şeref Salonu Sergilemenin tamamı vitrin içinde fotoğraf ve bilgilendirme panoları şeklinde olup dünya havacılığının gelişimi anlatılmaktadır. Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığına bağlı üs ve filoların flamaları sergilenmektedir. Bu bölümde Cumhuriyet döneminin ilk Hava Harp şehitlerinin büst ve kısa özgeçmişleri ile yer almaktadır. Sinema salonu, vestiyer, yayın odası, satış reyonu da bu salondadır. Hangar Açık olarak yapılan sergilemede uçaklar, planörler, simülatör cihazları, hedef sistemleri, pervaneler, motorlar, yağlı boya tablolar ve fotoğraflar yer almaktadır. Türk Havacılığı Salonu Sergilemenin tamamı vitrin içinde ve panolarda olup, Türk Havacılığının gelişimi anlatılmaktadır. Sergilemede yoğun olarak fotoğraf ve bilgilendirme panoları kullanılmaktadır. Hava Kuvvetleri Komutan Büstleri Salonu Hangar da Hâlihazırda Sergilenen Uçaklar ve Planör 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Salonda, Türk Hava Kuvvetlerinin kurucuları Mahmut Şevket Paşa, Süreyya İlmen ve Hava Kuvvetleri Komutanlarının büstleri, kısa özgeçmişleri ve Türk Havacılığına emeği geçmiş havacılarımızı tanıtan yağlı boya tablolar yer almaktadır. Geçiş Salonu Grigrowich M-5 Pezetel PZL 24 G Miles Magister De Havilland Dragon DH-89A Curtiss Falcon CW-22 Uğur Kuş Bleriot (anı uçağı) Piper L18-C Scheibe Bergfalke IV (Planör) Uçak Mühimmatları Salonu Salonda geçmişte ve günümüzde kullanılan çeşitli uçak mühimmatları sergilenmektedir. Anılar Salonu Salonda emekli ve şehit havacılarımıza ait kıyafetler ve özel eşyalar sergilenmektedir. 106
Silahlar Salonu rimizin listesi bulunmaktadır. Ayrı bir vitrinde de Hava Harp Okulu bayan ve erkek Harbiyeli üniformaları sergilenmektedir. Salonun bir bölümünde Türk Yıldızları Akrotim Takımı nın tanıtımına ait bir köşe olup madalya, bröve ve nişanlar sergilenmektedir. Vitrin içinde silahlar, uçak kameraları, füzeler, toplar, kılıçlar ve makineli tüfekler bulunmaktadır. Ayrıca salonda dünyada kullanılan uçakların 1/72 ölçekli maketlerinin yer aldığı maket uçak koleksiyonu yer almaktadır. Açık Sergileme Alanları 12.000 m2 lik alan üç bölüm halinde çevre düzenlemesi yapılarak açık sergileme alanına dönüştürülmüştür. Kıyafetler Salonu Açık sergileme alanının ilk bölümünde uçaklar iki sıra halinde yerleştirilmiştir. Burada sergilenen uçakların tamamı jet uçaklarıdır. Açık sergileme alanının ikinci bölümünde jet ve pervaneli uçaklar, sivil uçaklar, helikopterler ve uçaksavar silahları sergilenmektedir. Vitrin içinde havacı subay, astsubay ve erlere ait tarihi ve güncel üniformalar, paraşüt, muhabere cihazları sergilenmektedir. Göklerden Gönüllere İnenler köşesinde ise ilk hava şehidimizi verdiğimiz 1914 yılından günümüze kadar hava şehitle- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Açık Alanda Sergilenen Uçak ve Helikopterler 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 Lockheed T-33 A T-Bird Republic F-84 F Thunder Steak Republic F-84 G Thunderjet North American F-86 E Sabre Republic RF-84 F Thunderflash North American F-100 C Süper Sabre Convair F-102 A Delta Dagger Lockheed TF-104 G Star Fighter Northrop F-5 A North American F-100 D Super Sabre North American F-100 F Super Sabre Lockheed TF-104 G Star Fighter RF-5 A Tactical Fighter NF-5 A Tactical Fighter NF-5 A Tactical Fighter Türk Yıldızları F-4 E Phantom T-37 C Cessna RT-33A Shooting Star Aeritalia F-104 S Star Fighter Douglas C-47 A Dakota Skytrain Douglas C-47 B Dakota Müzenin ana giriş kapısına uzanan yol üzerinde havacılığa emeği geçmiş havacılarımızdan on tanesinin büstleri ve kısa özgeçmişleri yer almaktadır. Birinci Dünya Savaşı Hava Şehit- Beechcraft AT-11 Republic P-47 D Thunderbolt North American T-6 G Harvvard Douglas C-54 D Skymaster Dornier Do 27 H-2 Dornier Do 28 B-2 Dornier Do 28 D-1 Dornier Do 28 D-2 Skyservant Siat 223 Flamingo Vickers 794 Viscount Canadian Car T-34 A Mentor KIBM Mavi Işık G C 160D TransalI S-2 E Tracker Sud-Sogermo SE-210-10r Caravelle Wilga 6a PZL 104-35 Bellance T-7 GCBC R22 Beta (Robinson) UH-1 H Sikorsky UH-19 D Chickasaw General Dynamics/TAI F-16C Fighting Falcon Blok 40 leri için dikilen anıt, müze binası ile kafeterya binası arasında müze ziyaretçilerini karşılamaktadır. 107
108