AB ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı Dr. Mehmet Görkem GÜRBÜZ KOBİ Uzmanı, Proje Koordinatör Yardımcısı KOSGEB ÇEVRE PROJESİ (ÇEVRE KONUSUNDA KOSGEB YOL HARİTASININ HAZIRLANMASI PROJESİ) 27.06.2014 Antalya Sanayi ve Ticaret Odası
KOSGEB HEDEF KİTLESİ
TÜRKİYE DE KOBİ TANIMI 250 den az çalışan istihdam eden, Yıllık bilanço veya net satış hasılatı 40 milyon TL yi geçmeyen işletmeler Ölçek Çalışan Sayısı Bilanço (Milyon TL) Net Satış (Milyon TL) Mikro <10 1 1 Küçük <50 8 8 Orta <250 40 40
KOBİ lerin ekonomideki payı; Toplam işletmelerin %99,88 i Toplam istihdamın %76 sı Toplam katma değerin %55 i Toplam satışların %64 ü Toplam yatırımların %50 si Toplam ihracatın %62,6 sı Toplam kredilerin %25,6 sı Ticari Kesim Ar-Ge Harcamalarının %36,8 i Ölçeksel Dağılım 0,69 4,78 94,40 Orta(50-249)) Küçük (10-49) Mikro (1-9) % % % 0,12 1-249 Toplam KOBİ OBİ 250+ Büyük İşletme
DÜNYADA ÇEVRE VE ENERJİ SORUNLARI SANAYİLEŞME SÜRECİ İLE ARTAN ENERJİ İHTİYACI BERABERİNDE ÇEVRESEL SORUNLARA DA YOL AÇMAKTADIR. SERA GAZLARININ KONSANTRASYONUNDA ARTIŞ NEDEN SANAYİLEŞME ve ARTAN ENERJİ İHTİYACI (FOSİL YAKITLARIN YAKILMASI) SONUÇ KÜRESEL ISINMA SANAYİLEŞME SÜRECİNİN ÇEVREYE ETKİSİ 5 5
6
7
ÜLKEMİZDE MEVCUT DURUM ( Enerji) Kaynak: TÜBİTAK BTYK Sunusu Kaynak: Enerji Bakanlığı 8
Kaynak: Enerji Bakanlığı Kaynak: TÜBİTAK, Ulusal Enerji ve Ar-Ge Yenilik Stratejisi 9
Türkiye nin AB Uyumunda Çevre Alanında Üstlenmesi Gereken Yatırım Maliyeti 10
Kamu-Özel Sektör Payları 11
Sürdürülebilir Üretim Kavramı; Ekonomik olarak güçlü, çalışanlar, toplumlar ve tüketiciler için güvenli, enerji ve tabi kaynakları koruyan, negatif çevresel etkileri en aza indiren süreçleri kullanan mamul ürünlerin yaratılması olarak tanımlanabilir. Kaynak: ABD Ticaret Bakanlığı(2011),Sürdürülebilir Üretim Enstitüsü, websitesi,http://trade.gov/competitiveness/sustainablemanufacturing/index.asp, erişim 27Nisan 2011. 12
KOBİ LER AÇISINDAN SORUN TANIMLAMA Ekonomik Faydalar Çevresel Performansın İyileştirilmesi Çevresel İyileştirmelerin Sürekli Kılınması Verimliliğin Artırılması Rekabet Avantajı İşyeri Güvenliği ve İşçi Sağlığının İyileştirilmesi Firma İmajının İyileştirilmesi 13
YEŞİL İŞLETMECİLİK» Ekonomik fayda» Rekabet avantajı» Mevzuata uyum» Toplumsal imaj» Çalışanların motivasyonu» Ulusal fayda 14
ÇEVRE KONUSUNDA KOSGEB YOL HARİTASININ HAZIRLANMASI PROJESİ Amacı: Ulusal çevre duyarlılığı, uluslararası yükümlülükler ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde, imalat sanayiinde yer alan KOBİ lerin; çevre bilincinin arttırılması ve uymakla yükümlü oldukları mevzuatın uygulanmasında karşılaşacakları zorlukların tespiti çevreye olan kirletici etkilerinin analizi ve çözümü küresel rekabete uyum sağlayabilmelerine yönelik olarak KOSGEB çevre yol haritasının belirlenmesidir. 15
Başlıca Faaliyetler: KOSGEB in kurumsal kapasitesinin arttırılması Kirlilik yüklerinin ve ilgili mevzuattan KOBİ lerin etkilenme durumunun belirlenmesi Saha uygulamaları ile iklim/çevre sektörünün ve paydaşların gelişimine katkı sağlanması Çevre ve iklim değişikliği konusunda, bilgi ve deneyimin paylaşılması ve elde edilen kazanımların yaygınlaştırılması 16
Proje Çıktıları: Personelin eğitimi (14 + 71) Pilot sektörlere ilişkin atık envanteri KOBİ lere yönelik Atık Yönetim Rehberi 60 KOBİ de eko-verimlilik (temiz üretim) uygulaması 1 sektörde endüstriyel simbiyoz çalışması KOBİ lere yönelik olarak 10 seminer KOSGEB Çevre Yol Haritası dokümanı ve yeni destek modeli 17
Ankara 30 KOBİ İstanbul 10 KOBİ İzmir 5 KOBİ Kocaeli 5 KOBİ Bursa 5 KOBİ Adana 5 KOBİ 18
KOSGEB Proje Ekibinin Temel Eğitim Süreci 19
KOSGEB Proje Ekibinin Yurtdışı Eğitim Süreci 20
Faaliyetler Pilot bölgeler bazında ve imalat sanayindeki sektörel alanlara ilişkin literatür araştırması ve nicel analiz değerlerini içeren verilerin yer aldığı rapor hazırlanmıştır. 21
Faaliyetler İlgili mevzuatı ve imalat sanayindeki KOBİ lere getirdiği yükümlülükleri içeren rapor hazırlanmıştır. 22
Faaliyetler KOBİ ler, meslek kuruluşları, sivil toplum örgütleri, üniversiteler ve ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile çalıştay düzenlenmesi 23
Türkiye de çevre alanındaki bilinç düzeyini yeterli buluyorum. Türkiye de çevre alanında gerçekleştirilen politika ve uygulamaları yeterli buluyorum. Türkiye de temiz üretim uygulamalarına ilişkin çalışmaları yeterli buluyorum Türkiye de temiz üretime ilişkin kavramlar ve uygulamalara ilişkin bilinç düzeyi yeterli düzeydedir. Çevresel sorunlar ve çevresel politikalar bağlamında, kurumlar arası koordinasyon yeterli düzeydedir. Çevresel sorunlar bağlamında; KOSGEB tarafından KOBİ ler için gerçekleştirilen çalışmalar önem taşımaktadır. Çevresel sorunlar bağlamında; KOSGEB tarafından KOBİ lere yönelik uygulanan destek/teşviklerin sonuçları net görülebilmektedir. KOSGEB tarafından KOBİ lere yönelik uygulanan destek, program ve projelerde, çevresel sorunların öncelikli olarak değerlendirilmesi gerekir. Temiz üretim uygulamaları, KOBİ lerin çevre yükümlülüklerini yerine getirebilmeleri için önem taşımaktadır. Bilgim Yok (%) Katılmıyorum (%) Kararsızım (%) 88 12 Katılıyorum (%) 73 22 5 80 17 2 90 10 3 65 18 15 12 88 15 29 44 12 2 10 88 2 10 88 24
İşletmelerin çevre konusunda yaşadığı sorunların oranları aşağıdaki gibidir. KOSGEB in Çevre Konusunda Hangi Destek Kalemlerin Olması İşletmenize Faydalı Olur? Sorusuna Verilen Cevapların Dağılımı Arıtma tesislerinde oluşan zehirli gazlar Bulunulan OSB' de atık toplama işletmesinin olmaması 3% 3% Çevre yönetim birimi için eleman istihamının desteklenmesi 5% Çevre ve ilgili mevzuat konusunda bilgi eksikliği Filtreleme sistemlerinin maliyeti Çevre yönetim birimi eksikliği Geri dönüşüm sisteminin maliyetinin yüksek olması Çevre konusundaki zorunlu belgelerin getirdiği maliyet Atıkların bertarafı Atıkların toplamasına giden tutarların fazla olması Çevre mevzuatlarına uyumun ciddi maliyet getirmesi 5% 5% 8% 11% 12% 12% 12% 13% 17% 0% 5% 10% 15% 20% Danışmanlık hizmeti giderleri Test analiz giderlerinin desteklenmesi Arıtma ve bertaraf işlemlerinin işletme bünyesinde Çevreye duyarlı, temiz üretim yapan makina alımının desteklenmesi Çevre mevzuatında istenen belgelerin alınmasının desteklenmesi 7% 9% 10% 33% 36% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 25
Faaliyetler Pilot bölgeler bazında, sektörler için kirletici etki raporu, atık envanteri ve Atık Yönetim Rehberi hazırlanmıştır. 26
Faaliyetler Mr. César Seoánez Seçilen sektörlere yönelik olarak, pilot bölgelerde Çevre, Temiz Üretim ve Atık Yönetimi konularında deneyimli uluslararası uzman tarafından bilgilendirme toplantıları düzenlenmiştir. (Ana Metal Sanayi, Makine ve Teçhizat, Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı, Demir Döküm, Tekstil, Kimya sanayi, Yiyecek içecek süt) 27
Faaliyetler Pilot bölgeler ve sektörlerdeki 60 KOBİ de eko-verimlilik ve atık yönetimi uygulamalarına yönelik raporlar hazırlanmıştır. 28
İşletme Raporları-Örnek Saha Çalışması için Uygunluk Kriterlerinin Tesis Bazında İncelenmesi İşletmede aşağıdaki çevresel kriterlerin bulunmasıı İşletmede çevreye verilen yüklerin fazla olması Hammadde maliyetlerinin yüksek olması Atık ve emisyonların idare masraflarının (bakım ve kullanımı) yüksek olması Potansiyel çevre sorumlulukları (engelleri, borçları) olması Atık ve emisyon miktarlarının yüksek olması Enerji tüketiminin yüksek olması Atık ve emisyonların tehlikelilik özelliği taşıması Çalışanlara ve çevre araziye yönelik güvenlik önlemlerine ihtiyaç duyulması Mevcut ve gelecekteki düzenlemeler, ödemeler, mevzuat uyumu vs. için istekli olunması İşletmede aşağıdaki çevresel potansiyellerin olması; Ekoverimli üretim potansiyeline sahip olunması Atık ve emisyon akışlarındaki ya da üretimdeki aksaklıkların düzeltilme potansiyeli olması Değerli yan ürünler için tekrar kullanıma geçirilebilme potansiyeli olması Ekoverimliüretim değerlendirmesi için mümkün bütçe ayarlanması 29
İşletme Raporları-Örnek Proseslerin Tesis Bazında İncelenmesi 30
İşletme Raporları-Örnek Ürün ve Hammadde miktarlarının Tesis Bazında İncelenmesi Ürün Adı Kapasite Miktarı 2012 için Yıllık Üretim Miktarı Sıcak Galvaniz Daldırma İşleri 16.800 ton 9.176,768 ton Hammadde Adı 2012 de Tüketilen Miktar Çinko (külçe) 675 ton Flux 20 ton Zamak (%5) 6 ton Hidroklorik Asit (%32 lik) 207 ton Su 818 m 3 31
İşletme Raporları-Örnek Atık tür ve miktarlarının Tesis Bazında İncelenmesi Atık Kodu Atık Tanımlaması Atık Kaynağı Geri Kazanım/ Bertaraf Yöntemleri 11 01 05 Sıyırma asitleri (parlatma asitleri) Galvanizleme öncesi metaller yüzeyindeki oksit tabakasını sıyırma banyoları R5, R6 Geri kazanım işlemleri D9 Kimyasal fiziksel arıtma-bertaraf yöntemleri 11 01 06 Başka bir şekilde tanımlanmamış asitler Galvanizleme öncesi metaller yüzeyindeki oksit tabakasını sıyırma banyoları 11 01 07 Sıyırma bazları Galvanizleme öncesi metaller yüzeyindeki oksit tabakasını sıyırma banyoları R5, R6 Geri kazanım işlemleri D9 Kimyasal fiziksel arıtma-bertaraf yöntemleri R5, R6 Geri kazanım işlemleri D9 Kimyasal fiziksel arıtma-bertaraf yöntemleri 11 01 10 11 01 09 un haricindeki çamurlar ve filtre kekleri 11 01 11 Tehlikeli maddeler içeren sulu durulama sıvıları Galvaniz daldırma süreci Malzemelerin yıkanması: malzemelerden etkenlerin / kimyasalların proses adımları arasında indirilmesi R5, R6 Geri kazanım işlemleri D9 Kimyasal fiziksel arıtma-bertaraf yöntemleri R4 Geri kazanım işlemleri D9 Kimyasal fiziksel arıtma-bertaraf yöntemleri 11 01 13 Tehlikeli maddeler içeren yağ alma atıkları Galvaniz veya aşındırma işlemleri öncesi yapılan metal degresajı; başlıca madeni yağların indirilmesi 11 01 16 Doymuş ya da bitik iyon değişim reçineleri Galvanizleme öncesi metaller yüzeyindeki oksit tabakasını sıyırma banyoları 11 01 98 Tehlikeli maddeler içeren diğer atıklar Galvanizleme öncesi metaller yüzeyindeki oksit tabakasını sıyırma banyoları R1 Geri kazanım işlemleri D9 Kimyasal fiziksel arıtma; tehlikeli atık yakma tesisleri-bertaraf yöntemleri R5, R6 Geri kazanım işlemleri D9 Kimyasal fiziksel arıtma-bertaraf yöntemleri R5, R6 Geri kazanım işlemleri D9 Kimyasal fiziksel arıtma-bertaraf yöntemleri Atık Adı Kül Dros Curuf Miktarı (kg) 217.309 113.381 70.000 32
İşletme Raporları-Örnek Emisyon ve Enerji Miktarı Tesis Bazında İncelenmesi Emisyon Kaynağı Kod/Ad Parametre (kg/saat) CO NO 2 NO SO 2 Toz Ağır Metal (Kurşun) Flor 1 0,010 0,002 0,087 0,000 0,007 - - 2 - - - - 0,018-0,0002 3 - - - - 0,024 0,00001 - Toplam Değer 0,010 0,002 0,087 0,000 0,049 0,00001 0,0002 Sınır Değerler SKHKKY Ek-3.d 5/50-20 60 10 SKHKKY Ek-2 Baca 500 40-60 10 0,5 2 SKHKKY Ek-2 Baca Dışı 50 4 6 1 0,05 0,2 Enerji Türü Doğalgaz Elektrik Miktar 110 000 m 3 59 530 kwh 33
İşletme Raporları-Örnek Girdi-Çıktı Miktarlarının Analizi (Tesis Bazında (İncelenmesi) 34
İşletme Raporları-Örnek Eko-verimlilik Çalışmaları Reküperator ile ısının geri kazanımı Yıkama suyu geri kazanımı Çinkonun Geri Kazanımı İyileştirme Teknikleri 35
İşletme Raporları-Örnek Eko-verimlilik Çalışmaları Eko-Verimli Üretim Opsiyonu Galvanizlemeden önce malzemeleri kurutma İşlem/Operasyon Ünitesi Galvanizleme öncesi Teknik Değerlendirme Personele uygun eğitim verilmesini gerektirir. Ekonomik Değerlendirme Çinko tasarrufu gerçekleşir, % 50 oranında çinko külü azalir, Yatırım Maliyeti Ek maliyeti yoktur. Çevresel Değerlendirme Atık miktarında azalma sağlanır. Uygulama Direkt uygulanabilir. Fırından çıkan atık gazın kullanılması Fırın bacası Yeni ekipman sağlanması. Nem gidermek icin harcanan enerji azalir. Atık ısıdan çeşitli alanlarda kullanılabilecek enerji geri kazanımı sağlanır. 1.000-5,000 Dolar Reküperatör maliyeti ile işçilik ve tesisat maliyetleri Enerji geri kazanımı sağlanır. Daha fazla çalışma gerektirir. Kullanılmadıkları zamanlarda tankların kapatılması İşletme geneli Personele uygun eğitim verilmesini gerektirir. %50 nin üzerinde tasarruf sağlanır Membran ya da çelik levha gibi düşük maliyetli yatırımlar ile yıllık bazda 20 000 Dolar civarında kazanç sağlanır. Enerji tüketiminin azalması sağlanır. Direkt uygulanabilir. 36
Faaliyetler Uygulama yapılan 60 KOBİ den birer yetkilinin, uluslar arası benzer uygulamaları yerinde görmelerini teminen proje ekibi koordinasyonunda, sektörel teknik geziler düzenlenmesi 37
Faaliyetler OECD Sustainable Manufacturing Toolkit dokümanının tercüme edilerek, KOBİ lere dağıtılması 38
Faaliyetler KOBİ lerde yapılan uygulamaları ve proje kapsamındaki diğer çalışmaları içeren bir belgesel film hazırlanması 39
Faaliyetler Endüstriyel Simbiyoz olanaklarının tespit edilmesi ve bir uygulama için raporlama yapılması 40
ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ Endüstriyel Simbiyoz (ES): Birbirine yakın konumlarda bulunan işletmeler arasındaki madde ve enerji değişimi. Atık, enerji Atık, enerji Proje kapsamında OSTİM de yer alan en az 6 firma arasındaki ES olanakları (atık değişimi, lojistik ve altyapının ortak kullanımı, vd. işbirliği olanakları) belirlenecek ve raporlanacaktır. 41
Son Faaliyet Ulusal ve Uluslararası üst düzey katılımla bir kapanış toplantısı düzenlenecektir. 42
Projenin Hedefi Çevre konu başlığı altında KOBİ lere yönelik bir destek modeli oluşturulacaktır. 43
KOSGEB Enerji Projeleri: UNDP ve UNIDO ile yürütülen işbirliği kapsamında, Türkiye de Sanayide Enerji Verimliliğinin İyileştirilmesi Projesi, Fransız Kalkınma Ajansı (AFD) ile işbirliği içerisinde yürüttüğümüz, Türkiye de KOBİ lerde Enerji Verimliliği Projesi, başarılı bir şekilde devam etmektedir. 44
Teşekkürler Dr. Mehmet Görkem GÜRBÜZ gorkem.gurbuz@kosgeb.gov.tr 45