PROMETHEE YÖNTEMİ İLE GIDA SANAYİ İŞLETMESİNİN KURULUŞ YERİ SEÇİMİNİN BELİRLENMESİ: KURU DOMATES İŞLETMESİ ÖRNEĞİ Araş.Gör. Duran GÜLER E.Ü. Ziraat Fak. Tarım Ekonomisi Böl. Doç.Dr. Hakan Adanacıoğlu E.Ü. Ziraat Fak. Tarım Ekonomisi Böl. Prof.Dr. Gamze SANER E.Ü. Ziraat Fak. Tarım Ekonomisi Böl. Y. Gıda Müh. Şule AZAK E.Ü. Ziraat Fak. Tarım Ekonomisi Böl. ÖZET Yatırım analizi ve proje yönetimi açısından stratejik bir karar olan kuruluş yeri seçimi, üzerinde önemle durulması gereken bir aşamadır. İşletmeler bu aşamada pek çok kuruluş yeri alternatifini değerlendirmekle birlikte bu alternatifler arasından herhangi birini seçmek için kuruluş yeri seçiminde önemli olan kriterleri de göz önünde bulundurmak durumundadırlar. Bu kriterler işletmenin ürettiği mal ya da hizmetlere bağlı olarak değişmekle birlikte genellikle ekonomik, doğal, sosyal ve kamusal ana kriter başlıkları altında toplanmaktadır. Bu çalışmada kuruluş yerinin seçilmesinde pazara yakınlık, hammaddeye yakınlık, altyapı, işgücü maliyeti, enerji maliyeti ve yatırım maliyeti kriterleri dikkate alınmıştır. Çalışmada İzmir ilinde gıda sanayi işletmesi kapsamında kurulması planlanan kuru domates işletmesinin kuruluş yeri seçim kararı, çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan PROMETHEE yöntemi(preference Ranking Organization Method for Enrichment Evaluation) ile değerlendirilmiştir. Bu yöntem diğer çok kriterli karar verme tekniklerine göre anlaşılması ve uygulanması daha kolay bir yöntem olup, sınırlı sayıda alternatifin birden fazla ve çoğu zaman birbiriyle çelişen kriterler açısından karşılaştırılması gereken problemlere kolayca uyum sağlayabilmektedir. Bu metodolojinin gerçek bir uygulama yoluyla sonuçları alınmış ve bu alanda yatırım yapacaklara kuruluş yeri seçiminde yol gösterici olması hedeflenmiştir. Analiz sonucuna göre kuru domates işletmesi kuruluş yeri olarak Aliağa (A1) ilçesinin seçilmesi gerektiği belirlenmiştir. İzmir de kuru domates işletmelerinin çoğunlukta olduğu ilçe ise Kemalpaşa dır. Oysa yapılan analizde Kemalpaşa ilçesinin seçilebilecek 6. sıradaki ilçe olduğu görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Kuruluş Yeri Seçimi, Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri, PROMETHEE Yöntemi. FOOD INDUSTRY BUSINESS LOCATION SELECTION BY USING PROMETHEE METHOD: A CASE OF DRY TOMATO BUSINESS ABSTRACT Selection of facility location is a strategically essential step of the investment analysis and project management process. At this stage, the enterprises have to state the important criteria while they evaluate the alternatives in order to determine the one that offers is a solution for the selection of facility location. On the other hand these criteria vary to the farms producing goods or services, they can be grouped under headings of economic, natural, social and public criteria. In this study, the market proximity, proximity to raw materials, infrastructure, labor cost, energy costs and the cost of investment criteria are taken into account for selection of the facility location. The study, in the province of Izmir food industry-run establishment of business scope of dry tomatoes is scheduled. Promethee method which is one of multi-criteria decision making methods was used as a base for the choice of the facility location. This method in terms of the understanding and implementation of the technique is easier than other multi-criteria decision making methods. A limited number of alternative multiple and often conflicting criteria should be compared in terms of problems can easily accommodate. The results of this methodology have been taken by a real application.it aims to be a guide to the investors related to this area where the location choice of facility. According to the result of analysis, Aliağa district(a1) of the Izmir province is determined for dried tomatoes-run enterprise. Dry tomatoes firms are dominated in Kemalpaşa district of Izmir province. Whereas it has seen that Kemalpaşa district which can be chosen as sixth location of establishment in the next. Key Words: Location Selection, Multi criteria decision making methods, The method of PROMETHEE.
1. GİRİŞ Kuruluş yeri seçimi konusunda verilen yanlış kararlar işletmeler açısından önemli sorunların oluşmasına neden olabilmektedir. Bu sorunların temel nedenlerinden biri kurulan işletmelerin yeni bir yere taşınabilirliğinin zor ve yüksek maliyetli olmasıdır. İşletmeler kolaylıkla yer değiştiremedikleri için bulundukları konumda faaliyetlerini sürdürmek zorunda kalmaktadırlar. Ancak rekabetin her geçen gün arttığı piyasalarda yanlış kuruluş yeri seçiminden kaynaklı yüksek işletme masrafları rekabet edebilirliği güçleştirmektedir. Bu durumlar göz önüne alındığında yatırım analizi ve proje yönetimi açısından stratejik bir karar olan kuruluş yeri seçiminin, üzerinde önemle durulması gereken bir aşama olduğu anlaşılmaktadır. Kuruluş yeri seçimi konusunda literatürde çeşitli çalışmalara rastlamak mümkündür. Bu konuda Ustasüleyman ve Perçin (2007), Önüt vd. (2008) ve Yazgan vd. (2009) Analitik Ağ Süreci (AAS) yaklaşımını; Yücel ve Ulutaş (2009) ve Akyüz ve Soba (2013) Electre yöntemini; Eleren (2006) ve Ömürbek vd. (2013) ise Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) yöntemini uygulamışlardır. Uludağ ve Deveci (2013), kuruluş yeri seçim problemi için Bulanık VIKOR ve Bulanık TOPSIS yöntemlerini, Gül vd. (2012) ise AHP, VIKOR ve PROMETHEE yöntemini bütünleşik olarak kullanmışlardır. Tırmıkçıoğlu Çınar (2011) bankacılık sektörüne yönelik yaptığı çalışmada kuruluş yeri seçimi için kullanılacak kriterleri toplam nüfus, kişi başı Gayri Safi Milli Hasıla, rakip bankaların varlığı, ticari faaliyetler ve müşteri potansiyeli olarak belirlemiştir. Alp ve Gündoğdu (2012) hazır giyim üretimi gerçekleştiren bir işletmenin kuruluş yeri seçim problemi için yaptıkları çalışmada pazara yakınlık, hammaddeye yakınlık, işgücü, ulaşım olanakları, yan sanayi ve arazi değeri kriterlerini göz önünde bulundurmuşlardır. Özdağoğlu (2008) ise gıda sektöründe bulunan bir işletmeyi ele aldığı çalışmasında kuruluş yeri seçiminde ana kriterleri mesafe, trafik sıkışıklığı, talep potansiyeli, tesis özellikleri ve yakın çevre ortamı olarak belirlemiştir. 2. PROMETHEE YÖNTEMİ Çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan PROMETHEE yöntemi (Preference Ranking Organization Method for Enrichment Evaluation) diğer çok kriterli karar verme tekniklerine göre anlaşılması ve uygulanması daha kolay bir yöntem olup, sınırlı sayıda alternatifin birden fazla ve çoğu zaman birbiriyle çelişen kriterler açısından karşılaştırılması gereken problemlere kolayca uyum sağlayabilmektedir. Çok ölçütlü bir öncelik belirleme yöntemidir. Bu yöntemin kolay ve anlaşılabilir bir üstünlük yöntemi olduğu da belirtilmektedir (Onan, 2013). Dağdeviren ve Eraslan (2008) tedarikçi seçiminde, Soba (2012) panelvan otomobil seçiminde, Gül vd. (2012) acil servis departmanının tercihinde, Özgüven (2012) özel alışveriş sitesi tercihinde, Şahin ve Akkaya (2013) portföy oluşturmada, Özdağoğlu (2013) ise üretim işletmelerinde lazer kesme makinelerini karşılaştırmada, Onan (2013), konut projelerinin değerlendirilmesinde, PROMETHEE yöntemini kullanmışlardır. PROMETHEE yöntemi 7 adımdan oluşmaktadır (Dağdeviren ve Eraslan, 2008; Soba, 2012): Adım 1: Belirlenen alternatifler, kriterler, kriter ağırlıkları ve alternatiflerin ilgili kriterlere göre aldığı değerler bir veri matrisinde tablo haline getirilir. Adım 2: Kriterler için tercih fonksiyonları tanımlanır. Tercih fonksiyonları kriterin yapısına ve alternatiflerde kriter temelinde aranan özelliklere bağlı olarak belirlenir. Yöntemin uygulanmasında kullanılacak 6 farklı tercih fonksiyonu tanımlanmıştır. Bu tercih fonksiyonları; 1- Birinci Tip (Olağan), 2-İkinci Tip ( U ) tipi, 3-Üçüncü Tip ( V ) tipi, 4-Dördüncü Tip ( Seviyeli), 5-Beşinci Tip ( Lineer), 6-Altıncı Tip ( Gaussian ) şeklindedir. Adım 3: Kriterler için belirlenen tercih fonksiyonları temel alınarak alternatif kümesinde bulunan alternatif çiftleri için ortak tercih fonksiyonları belirlenir.
Adım 4: Belirlenen ortak tercih fonksiyonlarından hareketle her alternatif çifti için tercih indeksleri belirlenir. Adım 5: Alternatifler için pozitif (Φ + ) ve negatif (Φ - ) üstünlükler belirlenir. Adım 6: PROMETHEE I ile kısmi öncelikler belirlenir. Kısmi öncelikler alternatif kümesinde yer alan alternatiflerin birbirlerine göre tercih edilme durumlarını, birbirinden farksız olan alternatifleri ve birbirleriyle karşılaştırılamayacak olan alternatiflerin belirlenmesini sağlar. Örneğin; a ve b alternatif kümesinde yer alan iki alternatif iken kısmi önceliklerin belirlenmesinde aşağıda verilen durumlar söz konusudur. Aşağıda verilen durumlardan herhangi biri sağlanıyorsa a alternatifi b alternatifine tercih edilir. Φ + (a) > Φ + (b) ve Φ - (a) < Φ - (b) Φ + (a) > Φ + (b) ve Φ - (a) = Φ - (b) Φ + (a) = Φ + (b) ve Φ - (a) < Φ - (b) Aşağıda verilen durum sağlanıyor ise a alternatifi b alternatifinden farksızdır. Φ + (a) = Φ + (b) ve Φ - (a) = Φ - (b) Aşağıda verilen durumlardan herhangi biri sağlanıyor ise a alternatifi b alternatifi ile karşılaştırılamaz. Φ + (a) > Φ + (b) ve Φ - (a) > Φ - (b) Φ + (a) < Φ + (b) ve Φ - (a) < Φ - (b) Adım 7: PROMETHEE II ile alternatiflere yönelik net öncelikler aşağıdaki şekilde hesaplanır. Hesaplanan net öncelik değeri ile alternatif kümesinde yer alan bütün alternatifler aynı düzlemde değerlendirerek tüm alternatifleri kapsayan tam sıralama belirlenir. Φ (a) = Φ + (a) - Φ - (a) a ve b alternatif kümesinde yer alan iki alternatif iken hesaplanan net öncelik değerine bağlı olarak aşağıda verilen kararlar alınır. Φ (a) > Φ (b) ise a alternatifi daha üstündür. Φ (a) = Φ (b) ise a ve b alternatifleri farksızdır Φ + : Pozitif üstünlük Φ - : Negatif üstünlük 3.UYGULAMA Uygulama İzmir ilinde faaliyet gösteren bir kuru domates işletmesi yöneticilerinin ortak görüşleri doğrultusunda yeni bir işletme kurulacağı varsayılarak gerçekleştirilmiştir. İzmir ilinde bulunan 30 ilçe alternatif kuruluş yerleri olarak belirlenmiş ve alternatiflerin 6 kriter çerçevesinde değerlendirilmesine karar verilmiştir. Kuruluş yerlerinin değerlendirilmesinde kullanılacak kriterlerin belirlenmesinde literatürde yer alan çalışmalardan ve işletme yöneticilerinin deneyimlerinden faydalanılmıştır. Buna göre pazara yakınlık, hammaddeye yakınlık, altyapı, işgücü maliyeti, enerji maliyeti ve yatırım maliyeti kriterlerinin çalışmada kullanılmasına karar verilmiştir. Bununla birlikte yatırım teşvik kriterinin de tarıma dayalı sanayi işletmelerinin kuruluşunda önemli bir kriter olduğu bilinmektedir. 2012 / 3305 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, Yatırım Teşvik Mevzuatı, 2012 / 1 Sayılı Tebliğ de, Gıda ve içecek işletmeleri Bölgesel Teşvik kapsamında olup, altı bölgeye ayrılmıştır. İzmir ili I. Bölge de yer almaktadır. Ancak analize tabi tutulan tüm ilçelerin İzmir ilinde olması nedeniyle ilçeler arasında teşvik bakımından bir farklılık bulunmamaktadır. Bu nedenle teşvik kriteri, analizde değerlendirmeye alınmamıştır. Alternatif ilçeler işletme yöneticilerinin deneyimlerine dayanılarak ele alınan kriterler kapsamında 1 ile 10 puan aralığında değerlendirilmiştir. Değerlendirmede pazara ve hammaddeye en yakın, altyapı olanağı en iyi, işgücü, enerji ve yatırım maliyeti en düşük olan alternatifler için yüksek puan verilirken bunun tersi durumda ise düşük puan verilmiştir (1: en düşük; 10: en yüksek) (Çizelge 1). Her kriter için bir tercih fonksiyonu belirlenmiştir. Çalışmada hammaddeye yakınlık ve pazara yakınlık için ikinci tip, altyapı için dördüncü tip, işgücü maliyeti, enerji maliyeti ve yatırım maliyeti için ise beşinci tip tercih fonksiyonu belirlenmiştir. Kriterler için tercih fonksiyonlarının belirlenmesinde kriterin yapısı ve yöneticilerin kriterler hakkındaki görüşleri etkili olmuştur. Kriter ağırlıkları işletme yöneticileri ile yapılan görüşmeler doğrultusunda belirlenmiştir. Bu aşamada işletme yöneticilerinden kriterleri hedefe sağladıkları yüzdesel katkılara göre toplam değer 100 olacak
şekilde puanlandırmaları istenmiştir. Bu süreç sonucunda elde edilen kriter değerlendirmeleri ilgili kriterin ağırlığı olarak belirlenmiştir. Sonuç olarak, pazara yakınlık ve hammaddeye yakınlık kriter ağırlıklarının her biri %15; altyapı kriterinin ağırlığı %20; işgücü maliyeti kriterinin ağırlığı %30; enerji maliyeti ve yatırım maliyeti kriter ağırlıklarının her biri ise %10 olarak belirlenmiştir. Buna göre kriterler arasında en fazla önemli olan kriter işgücü maliyeti iken en az önemli olan kriterler yatırım ve enerji maliyetleridir. Çizelge 1: Kuruluş Yeri Kriterlerine ve Alternatiflerine İlişkin Değerlendirme Ağırlık (%) 15 15 20 30 10 10 Alternatifler Kriterler Pazara Yakınlık Hammaddeye Yakınlık Altyapı İşgücü Maliyeti Enerji Maliyeti Yatırım Maliyeti A1-Aliağa 10 9 9 8 10 8 A2-Balçova 10 3 3 1 5 1 A3-Bayındır 9 10 9 9 6 8 A4-Bayraklı 10 3 3 1 3 1 A5-Bergama 8 10 9 9 3 9 A6-Beydağ 5 3 3 9 5 9 A7-Bornova 10 3 1 1 3 1 A8-Buca 10 3 1 1 3 1 A9-Çeşme 8 1 1 1 1 1 A10-Çiğli 10 5 1 5 10 3 A11-Dikili 8 8 5 8 3 8 A12-Foça 7 7 3 5 3 5 A13-Gaziemir 10 3 1 5 3 2 A14-Güzelbahçe 10 1 1 1 3 3 A15-Karabağlar 10 1 1 3 3 2 A16-Karaburun 5 1 1 5 3 7 A17-Karşıyaka 10 1 1 1 3 1 A18-Kemalpaşa 10 9 9 8 10 3 A19-Kınık 6 10 8 10 3 9 A20-Kiraz 5 5 1 10 3 10 A21-Konak 10 1 1 1 1 1 A22-Menderes 10 8 1 5 3 6 A23-Menemen 10 10 9 8 5 6 A24-Narlıdere 10 1 1 1 3 1 A25-Ödemiş 8 7 8 9 5 9 A26-Seferihisar 8 2 2 5 3 7 A27-Selçuk 8 5 3 5 5 5 A28-Tire 9 9 9 8 5 8 A29-Torbalı 10 10 9 8 8 5 A30-Urla 10 2 1 3 3 1
Kuruluş yeri seçim problemi Visual PROMETHEE Academic yazılımı ile PROMETHEE I ve PROMETHEE II ye göre değerlendirilmiştir. PROMETHEE I sonuçları sıralamaya göre oluşan ilk 7 alternatif ilçe temelinde verilmiştir. Kısmi önceliklere göre incelendiğinde en iyi kuruluş yeri alternatifi olarak A1 ilçesi belirlenmiştir. A3 ilçesi A28 ilçesinden; A23 ilçesi ise A18 ilçesinden daha iyi alternatiflerdir. PROMETHEE I kısmi sıralama analizine göre A3 ve A28 ilçelerinin; A23, A18 ve A29 ilçeleri ile karşılaştırılabilmesi mümkün değildir (Şekil 1). Bunun için PROMETHEE II tam sıralama analizi gerçekleştirilmelidir. A1 Φ + =0.650 Φ - =0.024 A3 A23 A29 Φ + =0.602 Φ - =0.017 Φ + =0.616 Φ - =0.066 Φ + =0.640 Φ - =0.069 A28 A18 Φ + =0.591 Φ - =0.038 Φ + =0.616 Φ - =0.076 A25 Φ + =0.583 Φ - =0.143 Şekil 1: PROMETHEE I ile Kısmi Sıralama Çizelge 2 de gösterilen PROMETHEE II ile belirlenen tam sıralama sonucuna göre en iyi kuruluş yeri A1 ilçesi olarak belirlenmiştir. Diğer ilçeler ise A3, A29, A28, A23, A18 ve A25 şeklinde sıralanmıştır. (Şekil 2). A14, A17, A24, A21 ve A9 ilçeleri 30 ilçe arasında kuruluş yeri olarak seçilebilecek son 5 ilçedir (Çizelge 2).
Çizelge 2: PROMETHEE II ile Alternatif İlçelerin Tam Sıralaması
A1 Φ=0,626 A23 Φ=0.550 A3 Φ=0.585 A18 Φ=0.540 A29 Φ=0.571 A25 Φ=0.440 A28 Φ=0.553 Şekil 2: PROMETHEE II ile Tam Sıralama Alternatiflerin k boyutlu (kriter sayısı kadar boyutlu) bir uzayda gösterilmesini müteakip, Temel Bileşenler Analizi (Principal Component Analysis, PCA) kullanılarak kriterlerin ve alternatiflerin daha anlaşılabilir bir gösterim ile karar vericiye sunulabilmesi için k boyutlu uzaydan 2 boyutlu bir düzlem üzerine izdüşümleri hesaplanmak suretiyle bir düzlem oluşturulur. Alternatifler ve kriterlerin gösterildiği bu düzleme GAIA düzlemi denilmektedir (Genç, 2013). İşletme yöneticilerinin kayıplarının belirlenebilmesi için GAIA düzlemi görsel analizi kullanılmaktadır. Düzlem üzerindeki mavi renkli kare şekillerin her biri alternatif ilçeleri göstermektedir. GAIA düzlemi sayesinde hangi ilçenin hangi kriter açısından üstün olduğu daha iyi anlaşılmaktadır. Bu düzlemde hiçbir kriterin yazılı olmadığı kırmızı renkli doğru en uygun durumu göstermektedir. A1, A3, A29, A28, A23, A18 ve A25 ilçeleri hammaddeye yakınlık, altyapı ve enerji maliyeti bakımından tercih edilmektedir. Ancak optimum duruma en yakın ilçe A1 ilçesidir (Şekil 3).
Şekil 3: Kuruluş Yeri Seçimi İçin GAIA Düzlemi 4.SONUÇ Kuruluş yeri işletmenin uzun yıllar boyunca faaliyetlerini sürdüreceği bir alandır. Bu alanın seçimi işletmenin kuruluşunda isabetli karar vermek, hem de işletme faaliyetleri sırasında maliyetleri düşürmek açısından son derece önemlidir. Dolayısıyla kuruluş yeri seçiminde verilmiş doğru karar, rekabet edebilirlik açısından da işletmeye avantaj sağlamaktadır. Çok kriterli karar verme yöntemleri karşılaşılan çeşitli alternatifler arasında kriterlere bağlı olarak tercih yapmak için kullanılmaktadır. Çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan PROMETHEE yöntemi, sınırlı sayıda alternatifin birden fazla ve çoğu zaman birbiriyle çelişen kriterler açısından karşılaştırılması gereken problemlere kolayca uyum sağlayabilmesi bakımından avantajlıdır. Bu yöntem uygulama alanındaki en verimli ve en kolay yöntemlerden biri olup, kullanıcı açısından da esneklik ve kolaylık getirmektedir. Promethee yöntemi bu tip avantajlarına karşın, firma seçiminde, kuruluş yeri seçiminde, ekipman seçiminde en uygun model olusturulmasında; karar mekanizmalarını etkileyen temel ölçütler ve iliskilerin cok yönlü tespitiyle birlikte, her bir ölçütün yapısındaki farklılıklara, farklı tercih fonksiyonları ile yanıt verebilmesi açısından da önemlidir. Bu özellikleri dikkate alınarak bu çalışmada promethee karar verme yontemi kullanılmış, kuruluş yeri alternatifi olarak seçilen İzmir ilinin ilçeleri PROMETHEE yöntemi ile pazara yakınlık, hammaddeye yakınlık, altyapı, işgücü maliyeti, enerji maliyeti ve yatırım maliyeti açısından değerlendirilmiştir. Analiz sonucuna göre kuru domates işletmesi kuruluş yeri olarak Aliağa (A1) ilçesinin seçilmesi gerektiği belirlenmiştir. İzmir ilinin kuzey ilçelerinden olan Aliağa İlçesi, 1960 yılına kadar ekonomisini tarım
ağırlıklı sürdürmekte iken 1961 Anayasası uyarınca, "Ağır Sanayi Bölgesi" olarak kabul edilmiş ve sonucunda 1970'lerden itibaren sanayi yoğunluklu ekonomiye dayalı bir süreç başlamış, petrokimya sanayinin kurulması ile 15-20 yıl gibi kısa bir süre içerisinde bir sanayi kentine dönüşmüştür. Aliağa ilçesinde sanayileşme hareketi ile birlikte tarımsal faaliyetler azalmakla birlikte Aliağa ilçesi coğrafi konumu nedeniyle, verimli topraklara sahip Menemen ve Bergama ovasına oldukça yakındır. Aliağa limanı, ihracat yapan kuru domates işletmelerine pazarı yakınlaştıracaktır. Ayrıca, Aliağa, Türkiye de, en önemli stratejik enerji üretim, depolama ve dağıtım üssü durumuna gelmiştir. Sanayi ilçesi olması nedeniyle, altyapı ve işgücü kriterleri açısından da avantaja sahiptir (TMMOB, 2012). İzmir de kuru domates işletmelerinin çoğunlukta olduğu ilçe ise Kemalpaşa ilçesidir. Oysa yapılan analizde Kemalpaşa ilçesinin seçilebilecek 6. sıradaki ilçe olduğu görülmektedir. Bunun nedeni yatırım maliyeti kriterinin diğer ilçelere nazaran daha düşük bir puan almasıdır. Bununla birlikte, önceki yıllarda İzmir e yakınlığı ve arazi fiyatlarının düşük olması itibariyle Kemalpaşa ilçesi yatırım açısından girişimci işletmeler için ilk bakışta cazip gelmekle birlikte, bu durum, ilçedeki işletme sayısının artmasında etkili olmuştur. Ancak, Kemalpaşa ilçesindeki işletme yöneticileri ile yapılan görüşmelerden, son yıllarda özellikle arazi fiyatlarındaki artışların yatırım maliyetini artırdığı anlaşılmaktadır. Bu da yatırım olanağı açısından Kemalpaşa ilçesinin yatırımcılar tarafından tercih edilme olasılığını zayıflatmıştır. Bu çalışmada elde edilen bulgular, mevcut işletmelerin bulundukları ilçeler bakımından en uygun olan yerde kurulmadıklarını ortaya koymaktadır. Bu sonuç aynı zamanda, yatırımcıların işletmelerin kuruluş yerini seçerken, bu seçimde etkili olabilecek başlıca faktörleri dikkate almadıklarını ve sadece birkaç faktör üzerinde odaklandıklarını göstermektedir. Proje yönetiminde en önemli aşamalardan biri olan kuruluş yeri seçim kararı sırasında yeterli araştırmaların yapılmamış olması sonucunda kalifiye işgücünün bulunamaması, kaliteli hammadde kıtlığı, yüksek enerji maliyeti ve altyapı yetersizliği gibi konularda problemlerle karşılaşan işletme örnekleri mevcuttur. PROMETHEE yöntemi firmalara/işletmelere benzer örneklerin yinelenmesini önleme bakımından yer seçimi konusunda önemli olan kriterleri analiz ederek kendileri için en uygun kuruluş yeri kararını verebilmelerine olanak sağlayacaktır. Literatürde PROMETHEE yöntemiyle kuruluş yeri seçim kararı konusunda yapılan çalışmalara rastlanmamıştır. Bu açıdan bu çalışma ilgili probleme çözüm oluşturmak açısından özgün bir çalışmadır. Bunun yanı sıra, sonraki çalışmalarda PROMETHEE yönteminin farklı yaklaşımlarla birlikte kullanılmasıyla daha isabetli sonuçlara ulaşılabilmesi mümkündür. KAYNAKLAR Akyüz, Y. ve Soba, M. (2013), Electre Yöntemiyle Tekstil Sektöründe Optimal Kuruluş Yeri Seçimi: Uşak İli Örneği, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 9, Sayı 19, 185-198. Alp, S. ve Gündoğdu, C.E. (2012), Kuruluş Yeri Seçiminde Analitik Hiyerarşi Prosesi ve Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi Uygulaması, DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, 7-25. Dağdeviren, M. ve Eraslan E. (2008), PROMETHEE Sıralama Yöntemi ile Tedarikçi Seçimi, Gazi Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 23, No 1, 69-75. Eleren, A. (2006), Kuruluş Yeri Seçiminin Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemi ile Belirlenmesi; Deri Sektörü Örneği, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 20, Sayı 2. Genç, T. (2013), PROMETHEE Yöntemi ve GAIA Düzlemi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, 133-154. Gül, M., Çelik, E., Güneri, A.F., ve Gümüş, A.T. (2012), Simülasyon ile Bütünleşik Çok Kriterli Karar Verme: Bir Hastane Acil Departmanı için Senaryo Seçimi Uygulaması, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Yıl: 11 Sayı: 22 Güz 2012, 1-18. Onan, A., (2013), Promethee Sıralama Yönteminin Konut Projelerinin Değerlendirilmesinde Kullanılması, Afyon Kocatepe Üniversitesi,İİBFdergisi, Cilt: XVI, Sayı:1, Yıl: Haziran 2014, s.17-28. Ömürbek, N., Üstündağ, S. ve Helvacıoğlu, Ö.C. (2013), Kuruluş Yeri Seçiminde Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) Kullanımı: Isparta Bölgesinde Bir Uygulama, Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 11, Sayı 21, 101-116.
Önüt, S., Tuzkaya, U. R. ve Kemer, B. (2008), An Analytical Network Process Approach to the Choice of Hospital Locaiton, Journal of Engineering and Natural Sciences, Volume 25, Issue 4, 367-379. Özdağoğlu, A. (2008), Tesis Yeri Seçiminde Farklı Bir Yaklaşım: Bulanık Analitik Serim Süreci, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 22, Sayı 1, 421-437. Özdağoğlu, A. (2013), Üretim İşletmelerinde Lazer Kesme Makinelerinin PROMETHEE Yöntemi ile Karşılaştırılması, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 9, Sayı 19, 305-318. Özgüven, N. (2012), PROMETHEE Sıralama Yöntemi ile Özel Alışveriş Siteleri Üzerine Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 27, 195-201. Soba, M. (2012), Selecting the Best Panelvan Autocar by Using PROMETHEE Method and an Application, Journal of Yaşar University, 28(7), 4708-4721. Şahin, A. ve Akkaya, G.C. (2013), PROMETHEE Sıralama Yöntemi ile Portföy Oluşturma Üzerine Bir Uygulama, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 67-81. Tırmıkçıoğlu Çınar, N. (2011), Fuzzy Topsis Methods in Group Decision Making and An Application for Bank Branch Location Selection, Journal of Engineering and Natural Sciences, Sigma 29, 11-24. TMMOB, (2012), İzmir İl Koordinasyon Kurulu Aliağa Bölgesi Değerlendirme Raporu, Haziran 2012 (http://www.izmimod.org.tr/docs5/c4e4afaed2f2fc3_ek.pdf) Uludağ, A. S. ve Deveci, M. (2013), Kuruluş Yeri Seçim Problemlerinde Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinin Kullanılması ve Bir Uygulama, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 13, Sayı 1, 257-287 Ustasüleyman, T. ve Perçin, S. (2007), Analitik Ağ Süreci Yaklaşımıyla Kuruluş Yeri Seçimi, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 9/3, 37-55. Yatırım Teşvik Mevzuatı, 2012 / 1 Sayılı Tebliğ (Resmi Gazete Yayın Tarih / Sayısı: 20.06.2012 / 28329, İlgili Karar Sayısı : 2012 / 3305) Yazgan, H.R., Binicioğlu, S., Karaköse, N.H. (2009), ANP Yöntemi Kullanılarak Tehlikeli Atık Bertaraf Tesisi Yer Seçimi ve Fizibilite Çalışması, VII. Endüstri İşletme Mühendisliği Kurultayı, Sakarya. Yücel, M. ve Ulutaş, A. (2009), Çok Kriterli Karar Yöntemlerinden Electre Yöntemiyle Malatya da Bir Kargo Firması İçin Yer Seçimi, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Sayı 17, 310-326.