Döküm Yöntemleri Dr.-Ing. Rahmi Ünal 1
HASSAS DÖKÜM Hassas Döküm Son derece kark parçalar temiz ve tam bir ekilde elde edilebilir. Özellikle tala kaldrlarak ilenmesi veya dövülebilmesi mümkün olmayan alamlardan yaplacak hassas parçalar bu yöntemle imal edilir. Son derece kark ekilli parçalarn dökümü kolaylkla yaplabilir. Çünkü bu usulde koniklik verme mecburiyeti yoktur. Bu yöntemde en önemli husus dökülecek metalin karakterine uygun seramik malzeme ve ba(laycnn seçimidir. 2
Hassas Döküm (devam) 3
Hassas Döküm (devam) )lem Basamaklar Dökülecek parçann mumdan bir modeli yaplr. Bu model üzerine yolluk ve çkclar yerletirilir. 4
Hassas Döküm (devam) Daha sonra bu model sv haldeki seramik malzeme içerisine yerletirilir ve seramik malzemenin model etrafnda kabuk tekil edecek ekilde katlamas sa(lanr. 5
Hassas Döküm (devam) )çinde mum model bulunan seramik kalp stlr. Böylece mum eriyerek dar akar ve seramik içerisinde dökülecek parçann eklinde bir boluk elde edilmi olur. 6
Hassas Döküm (devam) Ergitilmi metal bu bolu(a dökülür ve katlamadan sonra seramik kalp krlarak parça çkartlr. 7
Hassas Döküm (devam) Sonra parça üzerindeki yolluk ve çkclar kesilerek temizlenir. 8
Örnek bir hassas döküm fabrikas - Mum model parçalar kontrolden geçirilip monte edilerek daha karmak modeller oluturuluyor: Hassas döküm sektöründe skça karlalan karmak mum modelleri bir seferde bir enjeksiyon kalbyla üretmenin zorlu(u veya imkanszl( sebebiyle iki veya daha fazla mum model parças ayr enjeksiyon kalplarnda imal edilir ve manuel olarak birletirilir. 9
Örnek bir hassas döküm fabrikas (devam) Tam otomatik kabuk üretim hattnda robot yardmyla mum model üzerine ince seramik kaplanyor. Kabu(u sa(lamlatrmak için daha kaln seramik (kum) kaplanyor. 10
Örnek bir hassas döküm fabrikas (devam) Kabuk oluturma ilemlerinin ara safhalarnda nem ve scaklk kontrollü ortamda kabuklar kurutulurken. Seramik kabuklarn kür edildi(i tünel frn.(sa(da) 11
Hassas Döküm (devam) 1- Otoina teknolojisiyle (SLA) üretilmi master model 2- Master model ile yaplan silikon kalba dökülerek üretilmi 2.5kg'lk mum döküm modeli 3- Mum model kullanlarak dökülmü 7.2kg'lk alüminyum krank gövdesi. Burada, mum model üzerine döküm öncesi yerletirilmi döküm ve havalandrma kanallar da açkça görülmekte. 12
Sürekli Döküm SÜREKL) DÖKÜM Sürekli döküm, ergimi metalin su ile so*utulan, iki ucu açk bir kalptan geçirilerek kat hale dönütürülmesi yöntemidir. 13
Genellikle ekilsiz veya az ekilli uzun parçalarn dökümü yaplr. Sürekli Döküm (devam) 14
Sürekli Döküm (devam) Daha çok düük ergime scaklkl malzemeler ve bakr alamlarna tatbik edilir. 15
Sürekli dökümün üstünlükleri; Sürekli Döküm (devam) 1. Düzgün olmayan teeküller ve bozulmalar önlenir, 2. Randman %100 dür, 3. 2ngotlara göre daha düzgün yüzey elde edilir, 4. Segregasyonlarn azalmas sebebi ile yüksek kalitede malzeme elde edilir, 5. So*utma hz kontrol edilerek tane büyüklü*ü ve yapnn ayarlanma imkan vardr. 6. 2lem ekonomiktir. 16
Sürekli Döküm (devam) 17
Hassas Döküm (devam) 18
Sürekli döküm düey yönde oldu(u gibi dikey do(rultuda da uygulanmaktadr. Hassas Döküm (devam) 19
Hassas Döküm (devam) 20
Hassas Döküm (devam) 21
SAVURMA (MERKEZKAÇ) DÖKÜM Savurma döküm sayesinde boru, halka gibi dönel ekilli parçalar maçasz olarak dökülebilir Savurma döküm 22
Savurma döküm (devam) Savurma döküm yönteminde ergimi malzeme dönel bir hareket ile ekillendirilir. Döküm kalplar, metalden veya kalp kumundan yaplabilir. Yatay eksenli veya düey eksenli olarak uygulanmaktadr. 23
Savurma döküm (devam) Döküm esnasnda merkezkaç kuvvetin tesiri ile gazlar sv haldeki malzemeden kolayca atlr ve hatasz, yüksek mukavemetli bir döküm elde edilir. 24
Savurma döküm (devam) Merkezkaç kuvvetin gaz giderici ve temizleyici tesiri, devir says arttkça büyür. Gazlar ve özgül a*rlklar ergitilen malzemeden küçük olan yabanc maddeler, eksene do*ru hareket ederler. Maçaya gerek olmamas bu yöntemin son zamanlarda boru imalatnda kullanmn arttrmtr. Örnek bir kalp malzemesi; Isya dayankl Molibden çelikten yaplm bir kalbn içerisi atee dayankl bir malzeme ile astarlanmtr. 25
Kokil döküm KOK)L DÖKÜM Kalp malzemesi olarak çelik veya dökme demirin kullanld( döküm yöntemine kokil döküm ad verilir. Metalsel kalba döküm olarak da bilinir. Kalp maliyeti yüksektir. Metal kalplarda binlerce parça dökülebildi(i için ekonomik olmaktadr. 26
El ile çalan kokil döküm sistemi Kokil döküm (devam) 27
Kokil döküm (devam) Kum döküm ile kokil döküm mukayese edildi*inde kokil döküm parçalarn aa*daki üstünlüklere sahip oldu*u görülür; 2 parçasnn yüzeyi daha düzgün olup tala kaldrmay dahi gerektirmez. Mekanik özellikler daha yüksektir. Boyutlar daha hassas parçalar elde edilebilir. Karmak ekilli parçalar daha kolay dökülebilir. Temizleme masraf daha azdr. 28
Kokil döküm (devam) Kokil dökümün yukardaki üstünlüklerine ra*men kokil dökümün uygulamasn engelleyen baz snrlamalar unlardr; 1. Kokil döküm genellikle çok ufak boyutlu parçalara tatbik edilir. 2. Bütün alamlar dökülemez. Alüminyum, bakr, magnezyum, çinko esasl alamlar ile dökme demir dökülebilir. 3. Az sayda parça için çok pahaldr. 4. Kalptan çkarma zorluklar sebebiyle baz parçalarn dökümü imkanszdr. 29
Kokil döküm (devam) Metal kalba dökümde kalplarn açlp kapatlmas el ile veya hidrolik mekanizmalarla olabilir. Döküm scakl* ve parça a*rl* arttkça el ile çalmak zorlar. Bu durumda ilemlerin mekanik tertibatlarla yaplmas gerekir. 30
Basnçl döküm PÜSKÜRTME (BASINÇLI) DÖKÜM Sv metalin basnç altnda metal kalba doldurulmasyla elde edilen döküm ilemidir. Kokil dökümden fark, sv metalin kalba basnçla sevk edilmesidir. Basnç kullanlmas sebebiyle, yüksek hzda sv metalin kalba çok hzl bir ekilde doldurulmas sa*lanm olur. Böylece çok kark ekilli parçalarn dökümü mümkün olur. 31
Basnçl döküm (devam) Genellikle dökülecek malzemelerin ergime scakl* 1000 o C n altndadr. Kullanlan basnç 10-80 atmosfer arasndadr. 32
Basnçl döküm (devam) Elde edilen parçalara genellikle talal ileme uygulamaya gerek kalmaz. Parçalarn yüzeyleri hzl do*uma sebebiyle ince yapl ve yüksek mukavemetlidir. Kalplar kark ekilli oldu*undan pahaldr. Bu sebepten malzemenin cinsine göre 5.000-10.000 adet az olmamas lazmdr. Bu yöntemde kurun, kalay, çinko, alüminyum ve magnezyum alamlarnn dökümü yaplabilir. 33
Basnçl döküm (devam) 34
Basnçl döküm (devam) 35
Basnçl döküm (devam) Kalp malzemesi olarak dökme demir, karbonlu çelik, alaml çelik, ve bazen de demir d malzemeler kullanlabilir. Döküm scakl* düük alamlar için karbonlu çelik, yüksek alamlar için ise alaml çelik kalplar kullanlr. 36
Basnçl döküm (devam) Ergimi metalin kalba sevk edilmesi, 1. pistonlu püskürtme makinalar (scak hazneli) 2. basnçl hava püskürtme (so*uk hazneli) makinalaryla gerçekletirilir. 37
Scak Hazneli Basnçl Döküm Basnçl döküm (devam) 38
So(uk Hazneli Basnçl Döküm Basnçl döküm (devam) 39
Basnçl döküm (devam) Düük Basnçl Döküm Küçük parçalar içinendüksiyon frnnda eritilen metale, basnç altnda soygaz uygulanmasyla kalp bolu*unun sv metal tarafndan dolmas sa*lanr. 40
Alç döküm ALÇI DÖKÜM Kalplama malzemesinin alç (CaSO 4 ) oldu*u bir döküm usulüdür. Altn, gümü, alüminyum, magnezyum bakr gibi demir d metallerin dökülmesinde kullanlr. Boyut hassasiyetinin çok iyi, yüzeylerin düzgün olmas ve çok detayl parçalarn dökülebilmesi bu yöntemin üstünlükleridir. Fakat kum kalba göre pahaldr. 41
BÖLÜM SONU malat Teknolojileri - RÜ 42 Döküm-dier
Basnçl döküm (devam) 43
Hassas Döküm (devam) 44