KARATAVUK (Turdus merula L.) UN AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ KAMPÜSÜNDEKİ ÜREME BİYOLOJİSİ

KARATAVUK (Turdus merula L.) UN AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ KAMPÜSÜNDEKİ ÜREME BİYOLOJİSİ Biyolog Elif Betül EVCİMEN Akdeniz Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Antalya, Uzman Biyolog Bekir KABASAKAL Akdeniz Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Antalya, Prof. Dr. Ali ERDOĞAN Akdeniz Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Antalya, 29

ÖZET ABSTRACT Karatavuk (Turdus merula L.), doğal ormanlarda olduğu kadar park, bahçe ve kampüsler gibi şehirlerde de sık sık görebildiğimiz bir kuş türüdür. Şehir ekosistemlerine uyum sağlayan her tür gibi içinde olduğu ekosistemde önemli işlevlere sahip olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda, şehir ekosistemlerinde yaşayan karatavuk populasyonlarının habitat tercihleri, yuva yeri seçimleri, üreme parametreleri gibi özelliklerinin bilinmesi bu yapının korunması için önemlidir. Bu çalışmanın amacı Akdeniz Üniversitesi Kampüsü nde üreyen karatavuk populasyonunun üreme biyolojisinin belirlenmesidir. Bu bağlamda, Antalya şehir merkezinde bulunan ve 360 hektarlık bir alan kaplayan kampüste yapılan gözlemler ile birliktelik oluşturan bireyler takip edilerek yuva yerleri tespit edilmiştir. Üreme faaliyetlerinin başlamasına takiben yuva yapım süreleri, yumurta sayıları, kuluçka süreleri, yumurtadan çıkan yavru birey sayıları, yavru gelişim süreleri, uçan yavru sayıları ve ölen yavru sayıları kaydedilmiştir. Mart ayının ikinci yuva yapımana başlayan karatavuğun kuluçka faaliyetinin ortalama 10.3± 0.41 (9-11), yavru gelişim süresinin ise 11.1±0.25 (10-12) olduğu belirlenmiştir. Üreme faaliyeti 14 yuvada tamamlanmış fakat 2 yuvada yumurtaların açılmış olmasına karşın yavru uçusu gözlenmemiştir. Bir yuva ise predasyona uğramıştır. Yuva predatör türlerin Leş kargası ve (Corvus corone) ala karga (Garrulus glandarius) olduğu gözlenmiştir. Ortalama yumurta küme büyüklüğünün 4 ± 0.23 (3-5) olduğu belirlenmiştir. Üreme faaliyeti tamamlanan 14 yuvanın yumurta açılma başarısının 73.93 ± 5.9, yavru uçurma başarısı 81 ± 10.3 ve genel üreme başarısının ise 63.9 ± 9.8 olduğu hesaplanmıştır. Anahtar Kelimeler: Karatavuk, Turdus Merula, Üreme biyolojisi, Antalya Blackbird (Turdus merula) is a species that we can observe natural areas and parks, gardens and campuses. It has important functions in its ecosystem as each species which are adapted to the urban ecosystem. In this regard, it is important to know habitat selection, nesting site selection and breeding parameters of blackbirds which are living in urban ecosystems. In this study we aim to determine breeding biology of Blackbirds breeding in Akdeniz University Campus. In this context, we followed blackbird pairs to find their nest sites in breeding season in Akdeniz University Campus. Nests were checked every 3 days and nest building period, incubation period, fledging period, number of eggs fledglings and death chicks were noted. We found 16 blackbird nests. However 2 nests were abandoned and predated. Hooded crow (Corvus corone) eurasian jay (Garrulus glandarius) were the predators. We observed that blackbirds started to build their nests in the second week of March. We found that incubation period lasted 10.3± 0.41 (9-11) and fledging period was 11.1±0.25 (10-12). Cluth size were 4 ± 0.23 (3-5), hatching succes were 73.93 ± 5.9, fledging succes was 81 ± 10.3 and general breeding success was 63.9 ± 9.8 in 14 nests. Keywords: Blackbird, Turdus merula, breeding biology, Antalya GİRİŞ Eşeysel dimorfizm gösteren karatavuk (Turdus Merula L.) un dış görünümü; erkeklerde vücudu tamamen siyah, kuyruk türleri biraz kahverengimsidir. Dişinin üst kısmı zeytin kahvesi, gırtlak beyaz, gögüş tüyleri pas kahvesi, siyahımsı lekelidir. Palearktik bölgede neredeyse tamamını kaplayan geniş bir dağılımı olan karatavuk, bu dağılım sınırlarını kuzey-güney ve doğu-batı doğrultusunda sürekli olarak genişletmektedir (Karakaya, 2009). Karatavuk, küresel ölçekte nesli tükenme tehlikesi olmayan (Least Concern) ülkemiz ölçeğinde ise hassas tür (A.3) katagorisinde değerlendirilmektedir (IUCN, 2013; Kiziroğlu, 2007). Orman ekosistemlerinde yaşayan karatavuklar genellikle 4-6 yumurta bırakır, kuluçka 13-15 gün sürer, yavru gelişim süresi ise 15-16 gündür, yuvayı terk eden yavrular çalılıklarda saklanır (Kiziroğlu, 2009). Karatavuk, geniş ekolojik toleransı sayesinde doğal alanlarda yaşadığı gibi insan varlığının olduğu bölgelere de kolaylıkla uyum sağlayabilmiştir. Ancak şehir ekosistemlerde yaşayan türler gibi karatavuk da doğal ekosistemlerde yaşayanlara oranla insan etkisine nedeniyle üreme başarıları ve üreme yoğunluklarını tehdit eden faktörlere maruz kalabilmektedir (Dominoni ve ark. 2013). Şehir ekosistemlerinde yaşayan kuş türleri bazı bitki türlerinin yayılışına katkıda bulunma ve zararlı omurgasızlala beslenmeleri gibi önemli ekolojik işlevsel özelliklere sahip oldukları için özellikle biyolojik kontrol alanında her geçen gün daha çok öne çıkmaktadırlar. Örneğin Çam türlerinin (Pinus sp.) zararlısı olan Çalı antenli çam yaprak arısı (Diprion pini L.) karatavuk için önemli bir besin kaynağı olup özellikle yavrularını bununla besledikleri bilinmektedir (Karakaya ve Özelmas, 2011). 30

Bu nedenle de Akdeniz Üniversitesi Kampüsü gibi şehir ekosistemlerinde yaşayan karatavuk popülasyonlarının üreme biyolojilerinin anlaşılması, türün gelecekte Çalı antenli çam yaprak arısının biyolojik kontrolünde kullanılmasına katkı sağlayarak hem doğal çam ormanları hem de şehir ekosistemlerindeki çam ağaçlarının korunmasında oldukça önemli yer tutması muhtemeldir. Bu çalışmada Akdeniz Üniversitesi Kampüsü nde üreyen karatavuk popülasyonunun üreme biyolojisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. BULGULAR ve TARTIŞMA Karatavuğun, Mart ayının ikinci haftasında yuva yapımına başladığı gözlenmiştir. Bununla birlikte Nisan sonu ve Mayıs ayının ilk haftası yoğun yuva yapımı faaliyetleri gözlenmiştir. Toplam 16 yuva tespit edilmiştir (Şekil 1). Ancak bu yuvalardan ikisinde yumurta bırakma faaliyeti gerçekleştirilmiş olmasına karşın ebeveynler yuvaları terk etmişlerdir. MATERYAL VE METOD Araştırma Alanı olan Akdeniz Üniversitesi Kampüsü Antalya ilinin batısında ve 36 o 53 kuzey enlemi ile 30 o 40 doğu boylamının kesişim bölgesinde yer almakta ve 360 hektarlık bir alanda kurulmuş olup yüksekliği 50-60 metre kadardır. Alan 8 familya ve 326 cinse ait 452 bitki taksonu (69 alttür ve 48 varyete) içermete olup zengin habitat çeşitliliğine sahiptir (Ünal ve Gökçeoğlu, 2003). Kampüs alanı herdem yeşil bodur maki formasyonu ile kaplıdır. Kampüs de yapılan çalışma sonucu alanda 6 farklı bitki topluluğu bulunmuş olup bunlar; I. Quercus coccifera Topluluğu, II. Nerium oleander-myrtus communis Topluluğu, III. Sarcopoterium spinosum Topluluğu, IV. Inula viscosa Topluluğu, V. Verbascum sinuatum var. adenosepalum Topluluğu, VI. Coridothymus capitatus Topluluğu dur (Ünal ve Gökçeoğlu, 2002). Alanın hakim vejetasyonunu oluşturan Quercus coccifera topluluğu içersinde diğer topluluklar küçük alanlar halinde yer almaktadır. Kampüs içerisinde karatavukların yoğun olduğu bölgelerde haftada en az 3 gün olmak üzere yapılan gözlemler ile birliktelik oluşturan bireyler takip edilerek yuva yerleri tespit edilmiştir. Tespit edilen yuvalar haftada en az 3 gün olmaz üzere, demir bir çubuk üzerine bağlı ayna yardımı ile kontrol edilmiştir. Bu yuvalarda, bırakılan yumurta sayısı, kuluçka süresi, açılan yumurta sayısı, yavru gelişim süresi, uçan yavru sayısı kaydedilmiş ve üreme başarısı (en az bir yavrunun uçtuğu yuvalar dahil edilmiştir; yumurta açılma başarısı: açılan yumurtaların bırakılan yumurtalara oranı ve yavru uçurma başarısı: uçurulan yavruların açılan yumurtalara oranı ve genel üreme başarısı: uçan yavruların bırakılan yumurtalara oranı) hesaplanmıştır (Kabasakal ve Albayrak, 2013). Ayrıca bu yuvalar en az 1 saat çeşitli davranışların incelenmesi için izlenmiştir. Gözlemler esnasında dürbün (Nikon 8X40 ve 10X46), teleobjektifli fotoğraf makineleri (Canon 400, Nikon 200 500 ve Panasonic 35 420 mm) kullanılmıştır. Şekil 1. Yumurtadan yeni çıkmış 1 günlük yavrular ve Uçmaya hazırlanan yaklaşık 12 günlük yavrular Erkek bireyler seçtikleri alanda bir ağacın tepesine çıkarak kuş ötüşleri yaptıkları görülmüştür. Daha sonra dişinin erkeği seçmesini takiben kopulasyonun meydana geldiği görülmüştür. Yuva yeri olarak genellikle insan faaliyetlerinin yoğun olduğu bölgeleri seçtikleri belirlenmiştir. Bu bölgeleri besin miktarının fazla olması ve predatör tehditlerinin az olması nedeniyle seçtikleri düşünülmektedir. Ayrıca karatavukların yavrularını beslemek için tercih ettikleri en önemli besin kaynaklarından biri olan toprak solucanlarının da özellikle çimenlik alanların sürekli sulanması nedeniyle, kolayca avlayabildikleri için bu bölgeleri tercih etmiş olabilmeleri de mümkündür. Yuva yeri olarak da sık tercih edilen belirgin bir ağaç türü saptanamamıştır. Bununla birlikte, Kızıl çam (Pinus brutia) ve Turunç ağacı (Citrus aurantium) ile çeşitli payzaj ve kültür bitkilerine yuva yaptıkları belirlenmiştir. Yumurta bırakma faaliyetinin genellikle her gün 1 yumurta olarak gerçekleştiği ve bunu takiben dişinin 31

kuluçkaya yattığı izlenmiştir. Bu süreçte, dişinin nadiren yuvadan ayrıldığı ve dişiyi erkek bireyin beslediği gözlenmiştir. Yavruların yumurtadan çıkması ile her iki ebeveynin yavruları besledikleri görülmüştür. Özellikle karga türleri gibi predatörler tarafından yuvaya herhangi bir tehdit söz konusu olduğunda ebeveynlerin yüksek sesle ötüp kuyruklarını yukarı doğru kaldırıp titrettikleri gözlenmiştir. Tehkelikenin geçmemesi durumunda ise predatör türün üzerine doğru hızlı uçuşlar yaptıkları görülmüştür. Kuluçka faaliyetinin ortalama 10.3 ± 0.41 (9-11), yavru gelişim süresinin ise 11.1 ± 0.25 (10-12) olduğu belirlenmiştir. Üreme faaliyeti 14 yuvada tamamlanmış fakat 2 yuvada yumurtaların açılmış olmasına karşın yavru uçusu gözlenmemiştir. Bir yuva ise predasyona uğramıştır (Çizelge 1). Predatör türlerin Leş kargası ve (Corvus corone) ala karga (Garrulus glandarius) olduğu gözlenmiştir. Özellikle alakarga sıklıkla yuvaların etrafında görülmüş ve karatavukların da bunları yuvadan uzaklaştırmaya çalıştıkları gözlenmiştir. Ortalama yumurta küme büyüklüğünün 4 ± 0.23 (3-5) olduğu belirlenmiştir. Üreme faaliyeti tamamlanan 14 yuvanın yumurta açılma başarısının 73.93 ± 5.9, yavru uçurma başarısı 81 ± 10.3 ve genel üreme başarısının ise 63.9 ± 9.8 olduğu hesaplanmıştır. Çizelge 1. Karatavuk un üreme biyolojisine ait bilgiler Toplam yuva sayısı 14 Bırakılan Yumurta Sayısı 64 Açılan Yumurta Sayısı 41 Açılmayan Y. Sayısı 23 Uçan Yavru Sayısı 36 Ölen Yavru Sayısı 5 Bulgular, türün insan aktivitesinin yoğun olduğu alanlarda yuvalandığını göstermektedir. Ancak yuva yapımı ve kuluçka sırasında doğrudan insan etkisine maruz kaldıklarında yuvayı terk ettikleri gözlenmiştir. Aynı alan içinde benzer yerlere yuva yapan arap bülbülünde (Pycnonotus xanthopygos) predasyon oranının yüksek olduğu belirtilmesine karşın (Kabasakal vd. 2013), karatavuk yuvalarının predasyon oranının düşük olduğu belirlenmiştir. Bu durum, karatavuğun predatörlere karşı arapbülbülüne göre daha agresif olmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir (Dabelsteen ve Pedersen, 1990). Teşekkür: Bu çalışma, TÜBİTAK 2209/A - Üniversite Öğrencileri Yurt İçi Araştırma Projeleri Destek Programı kapsamında desteklenmiştir. KAYNAKLAR Dabelsteen, T. Pedersen, S. B. 1990. Song and information about aggressive responses of blackbirds, Turdus merula: evidence from interactive playback experiments with territory owners. Animal Behaviour, 40(6), 1158-1168. Dominoni DM, Goymann W, Helm B, Partecke J. 2013. Urban-like night illumination reduces melatonin release in European blackbirds (Turdus merula): implications of city life for biological time-keeping of songbirds. Frontiers in Zoology, 10(1), 60. Kabasakal, B. Albayrak, T. 2012. Offspring sex ratios and breeding success of a population of the Great Tit, Parus major. Zoology in the Middle East 57(1): 27-34. Kabasakal, B., Aslan, A,.Erdoğan, A., Griggio, M., Hoi, H., Yaşar, Z., Karaca, M. 2013. Arap bülbülü (Pycnonotus xanthopygos) nün Akdeniz Üniversitesi Kampüsünde Üreme Biyolojisinin Belirlenmesi. 1. Ulusal Zooloji Kongresi. Nevşehir Üniversitesi. Özet kitabı. 101 s. Karakaya, M. 2009. Eskişehir Ormanlarında Yaşayan Turdus merula (Karatavuk) nın Biyo-Etolojisi. Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi. Doktora Tezi. Eskişehir IUCN 2012. IUCN Red List of Threatened Species.Version 2013.1. (www.iucnredlist.org): erişim tarihi: 1 Kasım 2013. Karakaya M, Özelmas Ü. 2011. Role of Blackbirds (Turdus Merula) on Biological Controls of Common Pine Sawfly (Diprion Pini). 6 rd International Symposium on Ecology and Environmental Problems. Abstract book, p. 107. Kiziroğlu İ. 2008. Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi. Desen Yayıncılık, Ankara. Kiziroğlu İ. 2009. Türkiye Kuşları Cep Kitabı. Ankamat Matbaası, Ankara. Ünal O, Gökçeoğlu M. 2002. Akdeniz Üniversitesi Kampüsü nün Bitki Sosyolojisi ve Ekolojisi Yönünden İncelenmesi. Tabiat ve İnsan. 36(3): 16-28. Ünal O, Gökçeoğlu M. 2003. Akdeniz Üniversitesi Kampus Florası (Antalya-Türkiye). Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 16(2):143-154. 32

Yıl: 49 Sayı : 191 Eylül 2015 ISSN: 1302-1001 1

TÜRKİYE TABİATINI KORUMA DERNEĞİ TURKISH ASSOCIATION FOR THE CONSERVATION OF NATURE TABİAT VE İNSAN NATURE AND MAN IUCN The World Conservation Union TTKD Dünya Koruma Birliği (IUCN) nin Üyesidir Sahibi / Owner TTKD adına Genel Başkan Yunus ENSARİ Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Serap KANTARLI Yayın Kurulu / Editorial Board Dr. Ülkü MERTER Ali Rıza KOÇ Ebru OLGUN Av. Tuncay AKI Hakan ÇELİK Alev TAŞKIN Onur KALE Yayın: Yerel Bilim Kurulu / Scientific Board Prof. Dr. İrfan ALBAYRAK Prof. Dr. Mustafa AYDOĞDU Prof. Dr. Seyit AYDIN Prof. Dr. Yusuf AYVAZ Prof. Dr. Murat BARLAS Prof. Dr. Banur BOYNUKARA Prof. Dr. Sadık ERİK Prof. Dr. Ali ERDOĞAN Prof. Dr. Sümer GÜLEZ Prof. Dr. Adil GÜNER Prof. Dr. Emrullah GÜNEY Prof. Dr. Saime ÜNVER İKİNCİKARAKAYA Prof. Dr. Mustafa KURU Prof. Dr. Latif KURT Prof. Dr. Ali ÖZPINAR Prof. Dr. Kenan PEKER Prof. Dr. Levent TURAN Prof. Dr. Tanay Sıdkı UYAR Prof. Dr. Hakan YARDIMCI Prof. Dr. Sedat YERLİ Doç. Dr. Tamer ALBAYRAK Doç. Dr. Gül GÜNEŞ Doç. Dr. Mehmet KARAKAŞ Doç. Dr. Nahit PAMUKOĞLU Doç. Dr. Güner SÜMER Doç. Dr. Hakan SERT Doç. Dr. M. Ali TABUR Doç. Dr. Atilla YILDIZ Yrd. Doç. Dr. Erol KESİCİ Yrd. Doç. Dr. A.Selçuk ÖZEN Yrd. Doç. Dr. Nazan KUTER Yrd. Doç. Dr. Kayhan MENEMENCİOĞLU Yrd. Doç. Dr. Fatih MÜDERRİSOĞLU Yrd. Doç. Dr. Lütfi NAZİK Öğ. Elem. Uzman Aysu BESLER Kapak Fotoğrafı : Panurus biarmicus (Bıyıklı Baştankara) Doç.Dr.Özdemir ADIGÜZEL Adres: 2. Menekşe Sk. 29/4 Kızılay 06440 ANKARA Tel: (0.312) 425 19 44-419 09 91 Fax: (0.312) 417 95 52 E-posta: ttkder@ttkder.org.tr www.ttkder.org.tr Yazıların tüm teknik ve hukuki sorumluluğu yazarlarına aittir. İleri sürülen fikir ve iddialar derneğin görüşünü yansıtmayabilir. Dergiye gönderilen yazılar yayınlansın veya yayınlanmasın iade edilemez. Yazar ve kaynak belirtilerek bu dergiden alıntı yapılabilir. İÇİNDEKİLER / CONTENTS BAŞYAZI Serap KANTARLI...1 TÜRKİYE ORNITOLOJISINE TARİHSEL SÜREÇTE GENEL BİR BAKIŞ...3 Prof. Dr. İlhami KİZİROĞLU KANATLI HAYVANLARDA EMBRİYONAL DÖNEM CİNSİYET TAYİNİ...17 Prof. Dr. Banur BOYNUKARA Doç. Dr. Timur GÜLHAN KARATAVUK (Turdus merula L.) UN AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ KAMPÜSÜNDEKİ ÜREME BİYOLOJİSİ...27 Biyolog Elif Betül EVCİMEN, Uzman Biyolog Bekir KABASAKAL Prof. Dr. Ali ERDOĞAN İSTANBUL DA OSMANLI-TÜRK BAHÇE MİMARÎSİ...31 Prof. Dr. Mehmet TUNÇER İÇANADOLU ÇEVRE PLATFORMUNUN ÇEVRESEL SORUNLARIN ÇÖZÜMÜNE AKTİF KATILIMI PROJESİ EYLEM PLANI HAZIRLANDI...41 Serap KANTARLI Yapım: UÇAN SELEFON Büyük Sanayi 1. Cad. No: 99/15-16 İskitler/ANKARA Tel : 0.312 341 46 35 Grafik Tasarım: Erdinç YALÇINKAYA Basım Tarihi: 30.09.2015