Yükseöğretimde Web Tabanlı Eğitim ve Ortak Çalışma Aracı: İKÜ-CATS Serdar Demir1, Ahmet Anıl Dindar2, Ender Rıza Ekici3 1 İstanbul Kültür Üniversitesi, Bilgi Sistemleri ve Teknolojileri Dairesi, İstanbul 2 İstanbul Kültür Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, İstanbul 3 İstanbul Kültür Üniversitesi, Bilgi Sistemleri ve Teknolojileri Dairesi, İstanbul s.demir@iku.edu.tr, adindar@iku.edu.tr, ender.ekici@iku.edu.tr Özet: İnternet ve mobil cihazlar son on yıllık süreçte inanılmaz gelişim göstererek iş, eğitim ve sosyal hayatlarımıza bir çok yenilik getirmektedir. Bu yeniliklerle beraber alışkanlıklarımız değişmektedir. İş hayatında verimliliğin arttırılmasının temel hedef olduğunu düşünürsek, teknolojik gelişmelerden olumlu etkilenmek için bireylerin üniversite eğitiminde de benzer araçların kullanılması toplumun geleceği açısından doğru bir uygulama olacaktır. Üniversiteler in bir başka görevi araştırma olduğuna göre çalışma gruplarının daha etkin olması için ortak çalışma araçlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yazı, bir vakıf üniversitesi olan İstanbul Kültür Üniversitsi nde 2011 yılından beri kullanılmakta olan eğitim, öğretim ve işbirliği yönetim sistemi olan CATS (Computer Aided Training & Educational Services) hakkında bilgileri içermektedir. CATS sistemi, açık kaynak kodlu SAKAI projesi yazılımı tabanlı olarak üniversitenin ihtiyaçları doğrultusunda uyarlanmıştır. Anahtar Sözcükler: Bulut bilişim, Eğitim/öğretim yönetimi, Etkin Ortak Çalışma, Mobil Cihazlar. Web Based Learning and Collaboration Tool in Higher Education: İKÜ-CATS. Abstract: The incredible development of the Internet and mobile devices in the last decade introduced numerous enhancements into our work, education and social lives. By means of these enhancements, our habits also have been changed. While considering the main goal in the professional work life is to improve the efficiency, using the similar tools in the university education of a person would eventually be beneficial for the society in the future. On the other hand, there is a need for better collaboration tools for the researchers employed in the universities. This study is aimed to introduce the CATS (Computer Aided Training & Educational Services) a learning and collaboration management system that has been used in Istanbul Kultur University since 2011. CATS was adopted from an open source initiative SAKAI project. Keywords: Cloud Computing, Learning Management System, Efficient Collaboration, Mobile devices 1. Giriş Wright kardeşlerin 1903 yılında uçakları ile katettikleri 280 m lik mesafe kendi zamanında mütevazi bir başarı olup diğer insanlar tarafından itibar edilmemişse de günümüzde uçakların varlıkları ve hareket kabiliyetleri inkar edilemeyecek bir gerçektir. İnsanın, havadan daha ağır cisimlerle denizaşırı mesafeleri katetmesi günümüzden 100 yıl önce gerçek dışı gelmekteyken, aynı mesafeyi kara veya deniz araçları ile gitmek artık sıra dışıdır. Sivil havacılığın 1990 lardan itibaren tırmanışta olduğu ülkemizde, 2010 lu yıllarda geldiği nokta iş ve sosyal hayatlarımıza ciddi rahatlıklar getirmiştir. Peki acaba ne oldu da bizler bu rahatlığı özümseyerek vazgeçemez olduk? İş dünyasında çalışanların verimlerinin arttırılması fakat aynı zamanda üzerlerindeki iş yüklerinin de düşürülmesi hedeflenmektedir. Bu konuda yapılan en önemli adım, özellikle beyaz yakalı çalışanlar için, bilgi sistemlerindeki gelişmelerle ortaya çıkan araç ve yöntemlerden çalışma ortamlarında faydalanmak olmuştur. Çalışma ortamlarında bilgisayar kullanımı bu konudaki en net örnektir. Sayısal hesaplamaların büyük iş yükü olduğu muhasebe, mühendislik gibi iş alanlarında analizler, benzeşimler ve raporlamalar bilgisayarlardan başka araçlarla yapılması düşünülememektedir. 1950-80 li yıllarda mühendislik alanında, uzun zaman alan (saatler, günler, haftalar) hesaplamalar artık çok kısa zamanlarda tamamlanabildiğinden verimliliğin vazgeçilemeyecek derecede arttığı su götürmez bir gerçektir. Haberleşmenin onbeş yıl öncesine kadar sesle yapıldığı dönemlerden artık görüntü ve ses verisinin saniyeler içinde iletildiği dönemlere geçmiş bulunuyoruz. Profesyonel iş ortamlarında döküman iletimi için kullanılan ve ofislerde uzun zaman demirbaş olan faks makinelerinin sesini duymak artık nostaljik bir hal almaktadır. Hele ki iletilen faks mesajı ardından telefon açarak teyitleşmek tamamen bir zaman 825
kaybı olarak algılanmaktadır. Küresel olarak iş algısının ve çalışma koşullarının değiştiği günümüzde acaba yükseköğretim kurumları yarına ne kadar hazırlar? Öğrencisine meslek bilgisi aktaran öğretim elemanı, iki yıl sonra profesyonel hayatta yer alacak meslektaşına iş hayatında kullanacağı hangi bilgi ve becerileri aktarmaktadır? Eğitim amaçlı bilginin paylaşılması haricinde, ortak çalışma ve takım ruhunun kazanılması için üniversitelerde hangi rutinler bulunmaktadır? Ve bu rutinler nasıl bir değişim içindedir? Bu çalışma, İstanbul Kültür Üniversitesi nde 2010 yılında düşünsel altyapısı oluşturulan eğitim ve ortak çalışma aracı İKÜ- CATS i (Computer Aided Training & Educational Services) tanıtmayı ve uygulama örneklerini tanıtmayı hedeflemektedir. 2. İnternet: Yeni bir eylem alanı 1990 lı yıllarda internet üzerinden haberleşmenin gelecek 10 yılda artacağı düşüncesine bağlı olarak, eğitim ve işbirliği kavramlarının da değişime gireceği öngörülmüştür. Bu öngörüye hazırlık yapılması için kurumlarda internet üzerinden servislerin oluşturulması için birimler kurulmaya başlandı. İlk zamanlarda yeni birim oluşturmak yerine mevcuttaki Bilgi İşlem Merkezi olarak adlandırılan ve genelde bilgisayar sistemlerindeki aksaklıkları çözmek, yeni bilgisayar alındığında kurulum yapmakla görevli birimlere verildiğinden pek de gerçekçi adımlar atılamamıştı. Örneğin, basın-yayın sektöründe internet servisi birimleri ilk zamanlarında günlük aktivitenin çok az olduğu bir iş yüküne sahipti. Aslında bir bakıma da doğru sayılırdı bu durum zira çevirmeli ağ bağlantısı ile erişim sağlanan sayfalar statik görünümlü olduğundan basılı kaynakları okumak daha pratikti. Yüksek maliyetli düşük hızlı internet erişimi evlerde uzun zaman masraf olarak algılandı. Hele bir de internet varsa telefon görüşmesi kesilir sıkıntısı olduğundan 1990 lı yıllar servis sağlayıcılar ve kullanıcılar açısından çok da parlak geçmedi. Ancak, okyanusun öte taraflarında düşünce kuruluşları ve geleceği çok daha iyi tahmin eden üniversiteler, web tabanlı servislerin gelişeceği düşüncesiyle altyapı yatırımları yapmaktaydılar. Özellikle öğrenim amaçlı bilgi aktarımının internetin gelişiminde önemli bir içerik olacağı hissedildiğinden, yapılan yatırımların patlama yapacağı beklentisi oluşmaktaydı. Patlama maalesef 2000 li yılların başında olumsuz şekilde oldu ve ticari kaygı içindeki yatırımcılar büyük hayal kırıklıkları yaşadılar. Yaşanan kriz temelde, küresel ölçekte ticari alışkanlıkların kısa zamanda değişeceği, ihtiyaç içindeki bireyin, internet üzerinden ürün temin edeceği ve bu sürecin artık rutin hale geleceğin yönündeydi. Her ne kadar bu sözler 2015 yılı için olağan bir durum olsa da 2000 lerin başı için büyük bir rüyaydı. İnsanlık bu rüyayı gerçekleştirmeye hazır değildi. Zira internet erişimi ve bireysel kullanım yeteri olgunlukta değildi. Bu iki önemli eksiklik başarısızlığın temel sebebiydi. Ancak görüldüğü gibi aradan geçen 15 yıllık süreçte, artık insanlık gecikmeli de olsa bu rüyayı gerçekleştirmektedir. Ne kadar ilginç değil mi? 100 yıllık sivil havacılık 2010 lardan sonra olgunlaşmakta ama internet üzerinden verilen servisler sadece 15 yıl içinde daha hızlı olgunlaşmaktadır. Peki internet in üniversite eğitimindeki yerini incelemek istersek geçen bu süre içinde yaşananlar nedir? 1990 lı, 2000 li ve 2010 lu yıllarda dünyada ve ülkemizde eğitim alanında durum nedir? Türkiye nin ilk internet bağlantısının 1993 yılında yapılmasının ardından 2000 yılına kadar geçen süre içinde üniversiteler kampüs içinden internet bağlantılarını açmak ve statik karakterli, sınırlı sayıda bilgi veren tanıtım amaçlı ana sayfalarını oluşturmuşlardı. 2000 li yıllarda web içerik yönetimi algısının değişmesi sonucunda üniversite sitelerinde öğretim elemanlarının içeriğini oluşturacağı ve yöneteceği sayfalar oluşturulmaya başlanmasıyla web üzerinden eğitim için ilginç bir dönem başladı. Kurumsal yönelim yerine bireysel insiyatiflerle, öğretim elemanları ders notu veya ödevlerle ilgili bilgileri kendilerine ayrılan alanlarda öğrencilerine sunmaya başlamaları sonucunda web üzerinden eğitim sürecinin ilk örnekleri yaşanmaya başlandı. Bu sürecin iyileştirilmesi veya genişletilmesi, kurumsal kaynaklardan ziyade kişisel yeteneklerle sınırlı olduğundan yönetim konusunda ciddi aksaklıklar yaşanmıştır. Kaldı ki günümüzde bile hemen hemen tüm üniversitelerde kişisel veya ders sayfalarında 10 yaşından büyük bildiriler, paylaşımlar bulunduğu görülmektedir. Bu durum, bilginin çok hızlı paylaşıldığı günümüz dünyasına ters düşmektedir. Kaldı ki internetin yüksek eğitim ve öğretim kurumlarında kullanımını iyileştirilmemesi halinde, gelecek kuşakların profesyonel iş dünyasında zorluklarla karşılaşacağı göz ardı edilemeyecek bir gerçektir. Peki bu yeni eylem alanı nasıl değerlendirilmelidir? 1990 lu yıllarında sonuna doğru akademi dünyasında, bilginin internet üzerinden hızla paylaşabileceği potansiyelini değerlendirdi ve köklü geçmişi olan uzaktan eğitim ve açık öğretim sistemlerinin önem kazanacağı konusu tartışılmaya başlandı. Özellikle ABD de örgün 826
eğitim yerine uzaktan eğitim hizmetinin talep edileceği düşüncesi sonucu eğitim kurumlarınca yeni programlar ve içerikler geliştirilmeye başlandı. 2010 lu yıllara girerken birçok seçkin üniversite, bünyesindeki program ve dersler kapsamında oluşturulan elektronik içerikleri açık öğretimi desteklemek amacıyla dünyayla paylaşmaya başladılar. Hatta birçok kar amacı gütmeyen ortaklıklar, iyi eğitim alma imkanı olmayan bölgelerde fırsat eşitliği sağlamak düşüncesiyle bu içerikleri paylaşmanın bir adım ötesine geçerek, eğitim programları oluşturmaya başladılar [1]. Genelde Massive Open Online Course (MOOC) olarak adlandırılan bu akımda, MIT, Harvard, Oxford gibi normalde ücretli olan ama alanlarından öncü olmak isteyen yükseköğretim kurumları mevcut elektronik içerikleriyle oluşturulan eğitim servislerini kullanan kişilere sertifika alma olanakları tanımaya başladı. Bu küresel ölçekte eğitimin çok ciddi yapı değiştirmesi anlamına gelmektedir. Zira, eğitim için paylaşılan kaynakların okunmasını ötesinde, aynı programa kayıtlı öğrenciler arasında soru-cevap, dosya paylaşımı gibi ortak çalışmalar da başlamıştır. Bu durumda dünyanın bir ucundaki herhangi bir yaştaki kişi, hiç görmediği bir başka kişiyle ortak amaç için etkileşime girebilmektedir. MIT in Open Course- Ware programı içinde 1976 yılında tepegöz cihazı kullanarak kaydedilmiş mühendislik dersleri [2] görmek mümkün olduğuna göre zaman ve mekan kavramları yeniden tanımlanmaktadır. Tüm bu tartışmalar sonucunda, eğitim ve işbirliği sistemleri yönetimini kurumların mevcut yapılarında irdelemek kaçınılmaz olmaktadır. 2010-11 yılları içinde yapılan hazırlık sürecinin ardından 2011-12 öğretim yılında İKÜ-CATS, kısaca CATS, çevrimiçi olarak hayata geçmiştir [4]. CATS sistemini İstanbul Kültür Üniversitesi ile beraber Kültür Eğitim Vakfı na bağlı ilk, orta ve lise okulları olan Kültür Kolejleri de kullanmaktadır, Şekil 2. 3. İKÜ-CATS: Eğitim ve İşbirliği Yönetimi Sistemi İstanbul Kültür Üniversitesi nde, 2010 yılında web üzerinden eğitim ve işbirliği konusu irdelenmeye başlamış ve çok çeşitli yol haritaları hazırlanmıştır. Bu yol haritalarından bir tanesi açık kaynak insiyatifli SAKAI projesinin içinde yer almak, Şekil 1 [3]. ve proje çıktılarını üniversitenin ihtiyacı doğrultusunda uyarlamak olmuştur. Şekil 2. CATS sistemi ve servisleri. CATS içinde sunulan servisleri için içerik yönetimi, ortak çalışma, ölçme-değerlendirme ve sanal sınıflar araçları sağlanmaktadır, Şekil 3. Şekil 3. CATS sistemi araçları. 827
CATS sisteminin örgün eğitim programlarında kullanılması için iki kademeli geçiş düşünülmüştür. 2011-12 eğitim döneminden itibaren pilot olarak üniversite içinde farklı fakülte ve bölümlerde, mevcut örgün eğitim programlarında CATS servisleri isteyen öğretim üyelerinin kullanılımına açıldı. Bu sayede, sistemin yayılması için öğretim üyelerinin insiyatif alması ve servislerin kullanımı ile ilgili olarak test sürecinden geçilmesi istenmiştir. Akıllı telefon ve tabletler gibi taşınabilir cihazlar ve mobil internet, üniversite öğrencilerinin günlük yaşamında hızlıca yerini almıştır. Bu gelişmeye paralel olarak mobil tarayıcılar için uyarlanmış birçok CATS servisi kullanıcıların erişiminde bulunmaktadır, Şekil 5. 2011-2014 yılları arasındaki süreçte İstanbul Kültür Üniversitesi ndeki 6 fakülte, 2 meslek yüksekokulu, 2 enstitü ile Sürekli Eğitim Merkezi birimlerinde sistemi kullanma kademeli olarak yaşanmıştır. Bu süreç içinde birçok yenilikler yaşanmıştır. İKÜ öğrencilerinin, ilk kayıt işlemleri sırasında kendilerine verilen üniversitesi hesapları (UniPass) ile internet tarayıcılar aracılığıyla CATS servislerine erişilmektedir. 2011 yılında CATS sistemi, UniPASS hesap bilgilerinin oluşturulduğu IBM Tivoli ile entegre edilmiştir. Bu sayede, CATS üzerinden oluşturulan ve öğrencilere iletilmesi gereken her türlü duyuru Microsoft 365 Bulut servisinde barındırılan öğrenci epostalarına direk iletilmektedir. Bu özellik aynı zamanda üniversite Genel Sekreterlik i tarafından idari konularda yapılan bilgilendirmeler (e-pano) için de kullanılmaktadır. Yükseköğretim programları müfredatında bulunan Türkçe ve Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi dersleri derslikler yerine uzaktan eğitim modeliyle öğrencilere anlatılmaktadır, Şekil 4 [5, 6]. Şekil 5. CATS servisi mobil arayüzü. CATS sistemi, zaman içinde İKÜ tarafından kullanılan bir çok farklı bağımsız servisle entegrasyonu da sağlanmıştır. Turnitin programı, öğrenciler tarafından iletilen ödev, rapor gibi sayısal kaynakları otomatik olarak inceleyen ve internet ortamından temin edilip edilmediğini belirleyip raporlayan bir servistir. CATS modüllerinden birisi olan Ödevler içinde öğretim elemanın isteğiyle aktif edilen otomatik bir servistir. Ödevin teslim edilmesiyle intihal raporu hazırlanmakta ve rapor sonucu sayısal olarak öğretim elemanına sunulmaktadır, Şekil 6. Şekil 6. CATS deki intihal raporlama modülü. Şekil 4. CATS servisi arayüzü ve Türkçe dersi ana sayfası. Öğretim elemanın örgün eğitim eğitim verdiği sınıfta senkron veya asenkron çalışma ihtiyacı hissettiği zamanlarda kullabilmesi amacıyla İKÜ bünyesinden Adobe Connect suncuları ile CATS entegrasyonu sağlanmıştır. Adobe Connect sayesinde, öğretim elemanı, ek ders yapılması gerektiğinde veya kampüs dışında görevlendirilmesi halinde çevrimiçindeki 828
öğrencilerle anlık olarak beyaz tahta aracılığıyla oturum düzenleyebilmektedir. Oturumlar, İKÜ sunucularında saklanmakta olup, öğrencinin daha sonraki zamanlarda erişimine açıktır. Bu sayede özellikle yabancı dilde eğitim yapan programlarda öğrencinin derslere ilgisiz kalmasının önüne geçilmiştir, Şekil 7. CATS sisteminin 2011 yılında ilk defa kullanılmasından geçen sürede üniversite içinde kullanımı ve yaygınlığı artmıştır. An itibarıyla İKÜ bünyesindeki tüm lisans programlarında aktif olarak CATS servisleri kullanılmaktadır. Bu durum CATS sisteminde bulunan gelişmiş raporlama mekanizması sayesinde anlık olarak izlenebilmektedir. 2012-2014 yılları arasında alınan veriler incelendiğinde CATS sistemine giriş yapan kullanıcı sayısında inanılmaz mertebelerde artış olmuştur. Şekil 8 de verilen rakamların akademik yıllar içinde elde edildiği düşünülürse, son sütununda yer alan verilerin sadece 2014 Güz döneminin 14. haftasına kadar olan süreçte elde edildiği anlaşılacaktır. Bu sebeple, 2014-15 öğretim yılı sonuda elde edilecek rakamlar sayısal olarak çok daha büyük olacaktır. Şekil 7. CATS a/senkron eğitim aracı. 2014-15 öğretim yılı öncesinde İKÜ, bir başka teknolojik uyarlaması olan SAP tabanlı Öğrenci Yaşam Döngüsü Yönetimi (SLCM) ORION sistemiyle CATS eğitim ve işbirliği yönetim sistemleri entegrasyonu başarıyla tamamlanmıştır. Bu entegrasyon CATS in İKÜ içindeki kullanımının ilk kademesinin bitmesi ve ikinci kademesinin başlaması anlamına gelmektedir. CATS in ikinci kademesi, ünivresitedeki birimlerde öğretim elemanından veya idareden bağımsız olarak her bir dersin, ORION sisteminde tanımlanmasından sonra 24 saat içinde açılması, ders öğretim eleman ve yardımcılarının atanması, öğrencilerin eklenmesi veya çıkarılması işlemlerini otomatik yapılması işlemini içermektedir. İkinci kademe işlem yükü açısıdan bakıldığında büyük bir başarıdır. Özellikle 2011-2014 yılları arasındaki ilk kademe sırasında sistemi kullanmak için öğretim üyelerine bırakılan talep etme insiyatifinin ötesinde artık öğrencilerin bu sistemi devam ettikleri örgün eğitim programlarının bir parçası olarak görmektedirler. 4. Sayılarla ve Örneklerle İKÜ-CATS Şekil 8. CATS sisteminden bazı istatistiksel değerleri. Görüldüğü gibi CATS sistemini kullanıcılarının sisteme girişleri, her yıl yaklaşık olarak ikiye katlanarak katlanarak artmaktadır. Bu örgün eğitim yapan bir yükseöğretim kurumu için çok olumlu bir gelişmedir. Öğretim elemanlarının dersleri kapsamında paylaştıkları döküman sayısı artış göstermekle beraber (2012 yılına göre %50 ve %100), öğrencilerin bu kaynaklara erişimi ve cihazlarına indirme sayısındaki artış çok daha fazladır (2012 yılına göre %150 ve %400). Öğretim elemanın, öğrenciye dönem içinde kendini görme ve gösterme fırsatı olarak verilen ödevler, projelerin, web tabanlı sınavların sayısı her yıl misliyle artmaktadır (2012 yılına göre %100 ve %400). Öğrencilerin, derslerde ilettiği raporların intihal irdelenmesi için yapılan sorgulamalarda sayısal olarak, 2012 yılına göre %400 ve %800 artış yaşanmıştır. 829
Ders kapsamında, öğretim elemanı ve öğrenci arasındaki mesajlaşmanı sayısında 2012 yılına göre %100 ve %200 artış olması, örgün eğitim programları için başarılı bir göstergedir. 5. Sonuçlar 1990 lu yıllardan itibaren başlayan internet kullanımı ve bunun toplumlardaki yansımasına bir örnek olarak yükseköğretim kurumu olan İstanbul Kültür Üniversitesi nde mevcut örgün eğitimi destekleyici amaçla oluşturulan SAKAI tabanlı CATS sistemi bu çalışmada tanıtılmıştır. CATS sistemi, 2010-11 yıllarında yapılan hazırlıkları ardından iki kademeli olarak geliştirilmiş olup, 2011-2014 yılları arasında fakülte ve bölümlerin katılımıyla kademeli olarak kullanımı sağlanmıştır. Bu süreçte aynı zamanda, İKÜ tarafından kullanılan UniPAss, inthal raporlama, Adobe Connect gibi diğer sistemlerle entegrasyonları da sağlanmıştır. 2014-15 öğretim yılı öncesinde sistem, üniversitenin Öğrenci Yaşam Döngüsü Sistemi olan SAP tabanlı ORION ile başarılı entegrasyonu ardından ikinci kademe süreci olan tüm birimlerde mevcut öğretim programlarını destekleyici bir araç olarak öğretim elemanlarına sunulmuştur. CATS in 2014 ilk döneminde elde edilen istatistikler, sistemin kullanım ve yaygınlaşması açısından başarılı olduğunu göstermektedir. CATS in bir sonraki aşaması, geliştirilmiş modüller ve arayüzlerin devreye alınması ile kullanıcı kolaylığı ve özelliştirmeler konılarımdaki optimizasyon çalışmalarını içerecektir. 6. Kaynaklar [1] Yuan, Li, Stephen Powell, and JISC CETIS. MOOCs and open education: Implications for higher education. Cetis White Paper (2013). [2] http://ocw.mit.edu/resources/res-2-002-finite-element-procedures-for-solids-and-structures-spring-2010/ 15.12.2014 tarihinde erişilmiştir. [3] https://www.sakaiproject.org/community 15.11.2014 tarihinde erişilmiştir. [4] http://cats.iku.edu.tr [5] İKÜ Önlisans ve Lisans Öğretimi Özel ÖğrenciYönergesi,http://www.iku.edu.tr/userfiles/OzelOgrenciYonergesi.pdf, 15.12.2014 tarihinde erişilmiştir. [6] http://cats.iku.edu.tr/library/content/ uzaktanogretim.html, 15.12.2014 tarihinde erişilmiştir 830