The Demographic, Clinic and Temperament Characteristics in Nicotine Dependency

ARAŞTIRMA MAKALESİ Nikotin Bağımlılığında Mizaç, Klinik ve Demografik Özellikler n Aslıhan Okan İBİLOğLu*, umut ÇİÇEK**, Erdoğan KALKAN*** * Uzm. Dr., Tarsus devlet hastanesi, Psikiyatri kliniği, aslihanokan@gmail.com ** Psikolog, Tarsus devlet hastanesi, Psikiyatri kliniği, umut.cicek@hotmail.com *** Psikolog, Tarsus devlet hastanesi, Psikiyatri kliniği, pskerdogankalkan@hotmail.com Yazışma adresi: Uzm. Dr. Aslıhan Okan İbiloğlu, Tarsus devlet hastanesi, Psikiyatri kliniği, 33400, Tarsus/Mersin Tel: +903246131250/2340 e-posta: aslihanokan@gmail.com ABSTRACT ÖZET Amaç: Bu çalışmada psikiyatrik tedavi gören hastalar ve sağlıklı bireylerde nikotin bağımlılığı ve bununla ilişkili özellikleri saptamak amaçlanmıştır. Yöntem: Ayaktan izlenen ve DSM-IV-TR ye göre klinik görüşme ile tanı konan 212 hasta ve 192 sağlıklı birey incelendi. Bulgular: Tüm hastalarda ve sağlıklı bireylerde, sırasıyla düşük nikotin bağımlılık düzeyi oranları % 25.4, % 74.6, orta nikotin bağımlılık düzeyi oranları %55.2, %44.8 ve şiddetli nikotin bağımlılık düzeyi oranları %100.0, %0.0 olarak bulundu. Hastaların %52.5 inde psikiyatrik bozukluğun ortaya çıkmasından önce, nikotin bağımlılığının olduğu saptandı. Tartışma ve Sonuç: Nikotin bağımlılığının toplam süre ve şiddetinin, ruhsal patolojiyle ilişkili olabileceği ancak mizaç özellikleri ile ilişkili olmadığı saptandı. Anahtar Kelimeler: nikotin bağımlılığı, mizaç, psikiyatrik bozukluklar, demografik özellikler The Demographic, Clinic and Temperament Characteristics in Nicotine Dependency Objective: The aim of this study was to determine the features of nicotine dependence in psychiatric outpatients and healthy subjects. Method: We examined 212 randomize psychiatric outpatients diagnosed by clinical interview according to DSM-IV and 192 healthy subjects. Findings: The frequency of the low nicotine dependence level were 25.4% in all of the patients, and 74.6% in healthy subjects, the moderate nicotine dependence level were 55.2% in all of the patients and 44.8% in healthy subjects, the severe nicotine dependence level were 100.0% in all of the patients and 0.0% in healthy subjects. 52.5% of patients with nicotine dependence had been dependent before the onset of psychiatric disorder. Conclusion: The nicotine dependence may be related to the psychopathology with respect to its severity and total time. But, the nicotine dependence could not be related to the affective temperament traits with respect to its severity and total time. Keywords: nicotine dependency, temperament, psychiatric disorders, demographic features GİRİŞ Sigara, dünyada en yaygın olarak kullanılan bağımlılık yapıcı maddelerdendir. Sigara kullanımının sürdürülmesindeki temel etken, nikotin bağımlılığı (NB) olup, psikoaktif maddeler arasında (sigara, alkol, esrar, eroin, kokain...) bağımlılık yapma gücünün oldukça yüksek olduğu bildirilmektedir (Jerrold ve Meyer 2005, Ögel ve ark. 2003, Öztürk 2002). Nikotin kullanımı, beyinde ventral tegmental alandaki dopaminerjik nöronları aktive etmekte ve nucleus accumbenste dopamin salınımına neden olmaktadır, ayrıca kanda norepinefrin, epinefrin, vazopressin, beta endorfin ve kortizol düzeylerinin arttığı bildirilmektedir (Glynn ve Sussman 1990, Sadock 2007, Pineda ve Oberman 2006). Nikotin, beta endorfin ve vazopressin aracılığıyla ağrıyı azaltır, stres toleransını artırır, bellek ve konsantrasyonu uyarır ve bilgi işlem hızını artırır. Böylece, sigara kullananlar, nikotinin stres azaltan ve zorlayıcı etkilerine psikolojik olarak da bağımlı olmaktadırlar. NB, günlük sigara tüketimi ile orantılı olarak gelişir, sigara kullanan her dört kişiden üçü bağımlı olmaktadır (Dinn ve ark. 2004, Sadock 2007). Nikotin bağımlılığı (NB), her gün düzenli olarak en az bir tane sigara içme (World Health Organisation (WHO) 2003) ya da tütün kullanımına bağlı, belirgin sorunlar yaşanmasına rağmen tütün kullanma davranışının devam ettirilmesi, bununla beraber bilişsel, davranışsal ve fizyolojik belirtileri içeren bir bozukluk olarak tanımlanmaktadır (Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) 2000). Ülkelere göre sigara kullanan kişi sayısında farklılıklar olduğu bilinmekle beraber, dünya genelinde erkeklerin %47, kadınların %12, Sempozyum 33

gelişmekte olan ülkelerde ise erkeklerin %50, kadınların %22 oranında sigara kullandığı belirtilmektedir (WHO 2008). Ülkemizde ise yapılan çalışmalarda, sigara kullanım oranının genel olarak %33.4, erkeklerde %60, kadınlarda ise %20 olduğu bildirilmektedir (Ögel ve ark. 2000, Önder 2002). Madde kullanım bozukluklarının sıklıkla psikiyatrik bozukluklar ile eş tanı aldığı, bunaltı, panik ve ağır çökkünlük durumlarının sık yaşandığı (Kiss ve ark. 2006), ayrıca çoğunda aşırı güvensizlik, bağımlılık, ego zayıflığı, engellenme eşiğinde düşüklük, yasaları ve kuralları çiğneme eğilimi, hedonizme (hazcılığa) eğilim gibi özelliklerin bulunduğu bildirilmektedir (Cloninger 1999, Treece 1984). Bazı mizaç özelliklerinin, bireyin sosyal durumlarla başa çıkma yeteneğini ve madde kullanma arzusunu etkilediği, bununla beraber bazı psikiyatrik bozukluklara da zemin hazırladığı (Bandura 1986, Kaplan 1975, Öztürk 2002, Sadock 2007), ayrıca psikiyatrik bozukluk tanısı alan olgularda sigara kullanma oranının, genel nüfusa oranla daha fazla olduğu bildirilmektedir (Poirier ve Canceil 2002). Bu çalışmada, psikiyatri polikliniğine başvuran ve nikotin bağımlılığı saptanan hastalar ile sağlıklı kontrol grubu, sosyo-demografik, klinik ve mizaç özellikleri açısından incelenmiş, elde edilen veriler literatür bilgileri doğrultusunda karşılaştırılmıştır. YÖNTEM Örneklem 3 Ocak 2011 30 Temmuz 2012 tarihleri arasında Tarsus Devlet Hastanesi, psikiyatri polikliniğine başvuran hastalar (n=212) ile herhangi bir psikiyatrik bozukluk öyküsü olmadığı saptanan personel ve yakınları (n=192) ardışık olarak çalışmaya dâhil edilmiştir. 212 hasta ve 192 sağlıklı birey ile görüşüldü. Çalışmaya katılan tüm olgulara çalışma hakkında bilgi verilerek, sözel onayları alındı. Çalışmaya alınma ölçütleri; 18-65 yaş arasında olma, okuduğunu anlayabilecek düzeyde okuma-yazma bilme, sözel bilgilendirme sonucunda çalışmaya katılmayı kabul etme, sigara kullanım öyküsü olması ile kronik hastalık öyküsünün bulunmaması olarak belirlendi. Çalışmadan dışlama ölçütleri; mental retardasyon, aktif psikotik epizod, demans veya diğer kognitif bozukluklardan herhangi Sempozyum 34 birinin bulunması, epilepsi, migren, multipl skleroz ve parkinson hastalığı gibi nörolojik hastalıklar ile özgün kişilik değişikliklerine ya da kognitif bozukluğa yol açan sistemik hastalıklar ile görme, işitme ve motor becerileri etkileyen fiziksel hastalıkların varlığı olarak belirlenmiştir. Kontrol grubuna, herhangi bir fiziksel ya da ruhsal bozukluk öyküsü saptanmayan, çalışma için gönüllü olan 192 birey (personel ve yakınları) alınmıştır. Sigara içme öyküsü olan, kontrol grubundaki bireylerin, psikiyatrik hasta grubundaki bireylere, benzer yaş grubu ve cinsiyette olması tercih edilmiştir. Çalışmanın Aşamaları Olgulara sosyo-demografik form, Beck depresyon envanteri (BDE) (Beck ve ark. 1961, Hisli 1989), Fagerström nikotin bağımlılık düzeyi testi (Fagerstrom ve Schneider 1989, Uysal ve ark. 2004) ve Temperament Evaluation of Memphis, Pisa, Paris and San Diego Autoquestionnaire (TEMPS-A) (Akiskal ve ark. 2005, Vahip ve ark. 2005) ölçeği uygulandı. Değerlendirme Araçları Sosyodemografik veri formu: Araştırmacılar tarafından literatür taramaları sonucunda hazırlanan, olguların yaş, cinsiyet, medeni hal, eğitim, sosyo-ekonomik düzey, meslek, yaşadığı yer, birlikte yaşadığı kişiler, sosyal destek, intihar girişimi öyküsü, çocukluk çağı fiziksel şiddet öyküsü, geçmiş psikiyatrik öykülerini araştıran bir anket formudur. Beck Depresyon Envanteri (BDE): Katılımcıların depresyon düzeyini ölçmek için geliştirilmiş bir ölçektir (Beck ve ark. 1961). Türkçeye çevirisi Hisli (1988) tarafından gerçekleştirilmiştir. Nikotin bağımlılık düzeyi: Fagerström Nikotin Bağımlılık Düzeyi Ölçeği ile ölçülmüştür. Bu ölçek Fagerström ve Schneider (1989) tarafından geliştirilmiş olup, Uysal ve arkadaşları (2004) tarafından Türkçe ye uyarlanmış ve güvenirlik çalışması yapılmıştır. Ölçekten elde edilen puanlar, nikotin bağımlılık düzeyinin; hafif, orta, şiddetli olarak gruplanmasını sağlamaktadır. TEMPS-A ölçeği (Temperament Evaluation of Memphis, Pisa, Paris and San Diego Autoquestionnaire): TEMPS-A baskın mizacı değerlendirme amacıyla geliştirilmiş, 5 alt ölçekten oluşan,

bir özbildirim ölçeğidir (Akiskal ve ark. 2005). Ölçeğin depresif, siklotimik, hipertimik, sinirli (irritabl) ve endişeli (anksiyöz) olmak üzere 5 alt grubu vardır. TEMPS-A 2003 yılında, Vahip ve arkadaşları tarafından Türkçeye uyarlanmıştır. İstatistiksel Analizler Elde edilen veriler, SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) 16.0 paket programı ile değerlendirilmiş olup, önemlilik düzeyi p<0.05 olarak belirlenmiştir. Tablo 1 Demografik ve klinik özellikler BuLGuLAR 1. Sosyo-demografik Özellikler Çalışmaya alınan tüm olguların, % 61.1 i (n=243) kadın, % 39.9 u (n=161) erkek idi. Hasta grubunda kadın ve erkek oranları sırası ile % 65.1 (n=138) ve % 34.9 (n=74) iken, kontrol grubunda bu oranlar % 54.7 (n=105) ve % 45.3 (n=87) idi. Hastaların yaş ortalaması 38.7 ± 9.8/yıl, sigaraya başlama yaşı 22.58 ± 3.77/yıl, sigara kullanım süresi 16.04 ± 9.8/yıl olup, kontrol grubunun yaş ortalaması 33.93 ± 8.24/yıl, sigaraya başlama yaşı 20.81 ± 3.42/yıl, sigara kullanım süresi ise 12.87 ± 7.9/ yıl idi. Genel olarak Fagerström Nikotin Bağımlılık Düzeyi Ölçeği ile belirlenen NB düzeyi, Parametre Hasta Kontrol Test istatistiği n=212 % n=192 % x 2 * p* Cinsiyet Kadın 138 65.1 105 54.7 x 2 * =4.553, p=0.033 Erkek 74 34.9 87 45.3 Medeni hal Bekar 61 28.8 100 52.1 x 2 *=34.413, p*=0.00 Evli 129 60.8 91 47.4 Dul 12 5.7 1 0.5 Boşanmış 10 4.7 - - Yaş grupları 18-25 16 7.5 29 15.1 x 2 *=23.296, p*=0.00 26-35 79 37.3 92 47.9 36-45 60 28.3 50 26.0 46-55 46 21.7 20 10.4 56-65 11 5.2 1 0.5 Eğitim düzeyi Yok 5 2.4 - - x 2 *=8.338, p*=0.08 Okuryazar 12 5.7 20 10.4 İlköğretim 92 43.4 73 38.0 Lise 69 32.5 65 33.9 Yüksek 34 16.0 34 17.7 Ekonomik düzey Alt 33 15.6 41 21.4 x 2 *=2.282, p*=0.32 Orta 123 58.0 105 54.7 Üst 56 26.4 46 24.0 Meslek/iş İşçi/memur 82 38.7 151 78.6 x 2 *=83.68, p*=0.00 İşsiz 48 22.6 5 2.6 Çalışamıyor 1 0.5 - - Emekli 23 10.8 - - Ev hanımı 58 27.4 36 18.8 Yaşadığı yer İlçe merkezi 152 71.7 173 90.1 x 2 *=25.278, p*=0.00 Belde 22 10.4 3 1.6 Kasaba 24 11.3 7 3.6 Köy 14 6.6 9 4.7 Yok 154 72.6 146 76.0 Nikotin bağımlılık düzeyi Hafif 36 17.0 106 55.2 x 2 *=93.65, p*=0.00 Orta 106 50.0 86 44.8 Yüksek 70 33.0 - - Ebeveynlerden sigara içen var mı? Var 161 75.9 132 69.1 x 2 *=2,364 P*=0.124 Yok 51 24.1 59 30.9 Sosyal destek Var 144 67.9 142 74.0 x 2 *=1.981, p*=0.371 Yok 4 1.9 2 1.0 Yetersiz 64 30.2 48 25.0 * Ki-kare testi, *p<0.05 %35.1 hafif, % 47.5 orta, % 17.3 şiddetli idi. Hasta ve kontrol grubu arasında nikotin bağımlılık düzeyleri açısından istatistiksel olarak anlamlı farklılık vardı (x2= 4.059, p=0.001). Sempozyum 35

Tablo 2 Psikiyatrik tanı, sigara başlama yaşı ve diğer faktörler Psikiyatrik tanı Parametreler Median ± SS Bipolar bozukluk Yaş 39.33 ± 6.62 Kaç yıldır, sigara kullanıyor? 17.33 ± 6.77 Sigaraya başlama yaşı? 22.0 ± 2.89 İlk psikiyatrik tanısı, kaç yıldır? 9.33 ± 4.59 Depresif bozukluk, tek nöbet n=51 Yaş 37.35 ± 9.59 Kaç yıldır, sigara kullanıyor? 15.45 ± 10.52 Sigaraya başlama yaşı? 21.98 ± 3.6 İlk psikiyatrik tanısı, kaç yıldır? 11.78 ± 15.57 Depresif bozukluk, rekürren n=27 Yaş 42.22 ± 9.86 Kaç yıldır, sigara kullanıyor? 18.74 ± 10.3 Sigaraya başlama yaşı? 23.48 ± 4.85 İlk psikiyatrik tanısı, kaç yıldır? 11.96 ± 6.5 Panik bozukluk Yaş 37.33 ± 10.28 Kaç yıldır, sigara kullanıyor? 14.89 ± 9.68 Sigaraya başlama yaşı? 22.22 ± 3.83 İlk psikiyatrik tanısı, kaç yıldır? 9.53 ± 6.23 Psikotik bozukluklar Yaş 40.94 ± 9.9 Kaç yıldır, sigara kullanıyor? 17.53 ± 10.0 Sigaraya başlama yaşı? 23.41 ± 4.12 İlk psikiyatrik tanısı, kaç yıldır? 11.09 ± 6.62 Alkol-madde kötüye kullanımı Yaş 34.80 ± 7.66 Kaç yıldır, sigara kullanıyor? 11.73 ± 6.87 Sigaraya başlama yaşı? 22.93 ± 1.53 İlk psikiyatrik tanısı, kaç yıldır? 5.40 ± 2.03 OKB Yaş 44.75 ± 9.45 Kaç yıldır, sigara kullanıyor? 21.75 ± 7.97 Sigaraya başlama yaşı? 23.0 ± 1.69 İlk psikiyatrik tanısı, kaç yıldır? 10.75 ± 5.8 Tablo 1. hasta ve kontrol grubunun bazı demografik ve klinik özellikleri, Tablo 2. Bağımlılıkla ilişkili bazı değişkenleri içermektedir. Hasta grubunda NB düzeyi (hafif, orta, şiddetli) ile cinsiyet (x2= 7.397, df=2, p=0.025) ekonomik düzey (x2= 11.83, df=4, p=0.019), meslek (x2= 16.82, df=8, p=0.032) arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptandı. Ancak NB düzeyi ile psikiyatrik tanılar (x2=21.01, df=14, p=0.101), yeterli sosyal desteklerinin olup olmaması (x2= 1.23, df=4 p=0.87), yaş grubu (x2= 10.01, df=8, p=0.264), yaşadığı yer (x2= 11.13, df=6, p=0.84), medeni hal (x2= 5.66, df=6, p=0.46) ve eğitim düzeyi (x2= 10.75, df=8, p=0.266) arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmadı. Kontrol grubunun, NB düzeyleri (hafif, orta, şiddetli) ile cinsiyet (x2= 0.90, df=1, Sempozyum 36 p=0.76), yaş (x2= 1.731, df=4, p=0.78), meslek (x2=1.161, df=2, p=0.56), ekonomik düzey (x2=4.91, df= 2, p=0.086), eğitim düzeyi (x2=4.561, df=3, p=0.207), medeni hal (x2= 1.26, df=2, p=0.53), yaşadığı yer (x2= 3.654, df= 3, p=0.301), yeterli sosyal desteklerinin olup olmaması (x2= 2.47, df=2, p=0.29) arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmadı (p>0.05). 2. Bağımlılıkla ilgili faktörler 2a. Psikiyatrik Bozukluklar SCID-CV tanı gruplarına göre, psikiyatrik bozuklukların dağılım oranları % 2.8 bipolar bozukluk (BB), % 24.1 majör depresif bozukluk (MDB), % 34.0 panik bozukluğu (PB), % 15.1 psikotik bozukluk (remisyonda), % 7.1 alkol-madde kötüye kullanımı ve % 4.3 obsesif kompulsif bozukluk (OKB) şeklinde idi. Çalışmaya alınan hasta grubunun NB düzeyleri ile BDE toplam puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamış (x2= 5.402, p=0.24) ancak içilen sigara miktarı (x2= 9.73, p=0.045) ve sigaraya başlama yaşı (x2= 931.08, p=0.034) arasında saptanmıştır. Çalışmamızda, BDE ile belirlenen depresyon şiddeti yüksek olanların, sigaraya daha erken yaşta başladığı ve daha fazla sigara tükettikleri izlenmiştir. Hasta ve kontrol grubu arasında, kullanılan toplam sigara miktarı açısından istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmadı (p>0.05). 2b. Mizaç Hasta ve kontrol grubundaki olguların affektif mizaç puanları Tablo 3. de gösterilmiştir.

TEMPS-A ölçeği kesme puanları göz önüne alındığında, hasta ve kontrol grubundaki olguların hiçbirinde, baskın afektif mizaç saptanmadı. Hasta grubunda, yüksek depresif ve sinirli mizaç puanı olanlar ile orta ve şiddetli NB düzeyi, kontrol grubunda ise yüksek hipertimik, sinirli, endişeli mizaç puanı olanlar ile düşük NB düzeyi arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki olduğu saptandı (p<0.05). TARTIŞMA 1. Sosyo-demografik Özellikler Dünya sağlık örgütünün (2008) verilerine göre, dünya çapında erkeklerin % 47, kadınların ise % 12 sinin sigara içtiği tahmin edilmektedir (WHO 2008). Ülkemizde yapılan çalışmalarda, erkekler arasında sigara kullanımının kadınlara göre daha yaygın olduğu ayrıca, kadınların genellikle günde 1-10 adet arası, erkeklerin ise günde 10 adetten fazla sigara içtiği tespit edilmiştir (Turgut ve ark. 2001, Ögel ve ark. 2003). Çalışmamızda hasta grubunda yer alan kadınların, erkeklere göre daha uzun süredir sigara kullandığı saptanmıştır. Bazı çalışmalarda, nikotinin yanı sıra, psikostimülan ilaçların pekiştirici, ödüllendirici etkilerine, kadınların daha yatkın olduğu bildirilmiştir (Frank ve ark. 1988, Lynch ve ark. 2002). Ancak çalışmamızda olduğu gibi, kadın ve erkekler arasında içilen sigara miktarı açısından farklılık saptamayan çalışmalar da vardır (Hughes 2000). Çalışmalarda sigaraya başlama yaşı açısından 12-25 yaş grubunun, yüksek riskli grubu oluşturduğu vurgulanmaktadır (Turgut ve ark. 2001, Lynch ve ark. 2002). Çalışmamızda da sigaraya başlama yaşı ile ilk kez psikiyatrik tanı konulan yaş arasında anlamlı farklılık vardı. Psikiyatri hastalarının %52.5 inde NB, eşlik eden psikiyatrik bozukluktan önce başladığı saptanmıştır. Psikiyatri hastalarının NB düzeyleri (hafif, orta, şiddetli), kontrol grubundan yüksek idi. Sonuçlarımızı değerlendirirken, yalnızca sigara kullanım öyküsü olan bireylerin değerlendirmeye alındığı ayrıca örneklem grubumuzun ve bölgenin sosyo-demografik özellikleri göz önünde bulundurulmalıdır. 2. Bağımlılıkla ilgili faktörler 2a. Psikiyatrik bozukluklar Psikiyatri hastaları arasında NB nın genel nüfusa oranla 1.6 kat daha fazla görüldüğü, ayrıca psikiyatrik bozuklukların da nikotin kullanımını etkileyebileceği çeşitli araştırmalarda gösterilmiştir (Glynn ve Sussman 1990, Breslau 1993, Glassman 1993). Sigara kullanma oranları şizofrenlerde %90, bipolar bozuklukda %70, diğer psikiyatrik bozukluklarda ise %45-70 arasında bildirilmektedir (Greden ve Pomerleau 1995). Çalışmamızda düşük, orta ve ağır düzeyde depresyonlu olguların, NB düzeyleri (hafif, orta, şiddetli) açısından farklılık göstermediği saptanmıştır (Glassman 1993, Sadock 2007). Çalışmamızda olduğu gibi, psikiyatrik bozukluklar ile NB düzeyleri arasında ilişki olmadığını bildiren çalışmalar da vardır (Bilir ve ark. 1997, Transkanen ve ark. 1999). OKB tanılı olgularımızın tamamının, ebeveynlerinden en az biri sigara içmekte idi. Tüm olgular 20 adetten az sigara tüketmekte ve orta düzeyde NB göstermekte idi. Verilerimizi destekleyen bir çalışmada da, OKB tanılı hastaların normallere göre daha fazla sigara içmedikleri ve diğer psikiyatrik bozukluklar açısından anlamlı olarak farklılaşmadıkları tespit edilmiştir (Miller ve ark. 2000). PB da sigara içme süresi 14.88 ± 9.68/yıl, psikiyatrik tanının konulduğundan bu yana geçen süre ise 9.52 ± 6.2/yıl idi. Ayrıca olguların ebeveynlerinden en az birinin sigara içme oranları %75 idi. Anksiyete bozuklukları arasında nikotin kullanımını karşılaştıran bir çalışmada, PB hastalarının % 40 ının, OKB hastalarının % 27 sinin sigara kullandığı bulunmuştur (Karagöz 2007). Bizim çalışmamızda, sigara içmeyen bireyler çalışma dışı bırakıldığından, bu karşılaştırma yapılamamıştır. Nikotin, negatif semptomları ön planda olan bir şizofrenili hastada dopaminerjik salınımı artırmak suretiyle, kendisini daha iyi hissetmesine yardımcı olduğu bildirilmektedir (Stahl 2003). Psikotik bozukluklarda sigara içme süresi 17.53 ± 10.0/yıl, psikiyatrik tanının konulduğundan bu yana geçen süre ise 11.09 ± 6.62/yıl idi. Psikotik bozukluk tanılı olguların ebeveynlerinden en az birinin sigara içme oranı % 84.4 olup, bu grupta tüketilen toplam sigara miktarının, diğer tanı gruplarına göre anlamlı düzeyde yüksek olduğu dikkati çekmiştir. 2b. Mizaç Çalışmamızda, hasta ve kontrol grubunun yarısından fazlasının, ebeveynlerinden en az birinin sigara kullandığı saptanmıştır. Yapılan çalışmalarda, daha önceleri sigara kullanımının nedenleri arasında, arkadaş etkisi, Sempozyum 37

Tablo 3 Hasta ve kontrol grubundaki olguların TEMPS-A puanları Alt ölçekler Hasta n=212 Kontrol n=192 z p değeri ailede sigara kullanımı ve maddenin ulaşılabilirliği, sosyo-ekonomik durum, yaşanan sıkıntılar gibi daha çok psikolojik veya sosyal sebepler olduğu belirtilirken (Bandura 1986), daha sonraları aynı şartlara maruz kalan herkesin sigara kullanmadığı dikkate alınarak, bazı kişilik ve mizaç özellikleri ile biyolojik faktörlerin de risk faktörleri arasında olabileceği ileri sürülmektedir (Cloninger 1999, Treece 1984, Sadock 2007, Pineda ve Oberman 2006). Çalışmamızda hasta grubunda, yüksek depresif ve sinirli mizaç puanı almış olguların, NB düzeylerinin diğerlerinden yüksek olduğu saptanmıştır. Bazı çalışmalarda, dışa dönük kişilik özelliklerine sahip bireyler arasında, sigara kullanımının yaygın olduğu saptanmıştır (Harakeh ve ark. 2006, Vollrath ve Torgersen 2002). Yenilik arama düzeyi yüksek ve endişeli bireylerin, nikotinin dopaminerjik aktiviteyi hızlandırması sebebiyle, sigara içmeye başladıkları, daha sonra ise nikotinin yoksunluk belirtilerinden kaçınmak için sigara içmeye devam ettikleri bildirilmektedirler (Dinn ve ark. 2004, Öztürk 2002). Çalışmamız da hipertimik ve endişeli mizaç puanları yüksek olan olgular, diğer mizaç özellikleri ile karşılaştırıldığında, daha uzun süredir sigara içtikleri ve mizaç puanları ile NB düzeyi arasında pozitif ilişki olduğu izlendi. NB nın toplam süre ve şiddetinin ruhsal patolojiyle doğrudan ilişkili olduğu ayrıca bireylerin sigara kullanma nedenlerinin, 18-25 yaş arasında olma, kadın cinsiyet, düşük ekonomik düzey, işsizlik, bekâr ya da dul olma, sigaraya ulaşılabilirlik açısından daha büyük yerleşim biriminde yaşama, özellikle daha erken tanı almış psikiyatrik bozukluk öyküsüne sahip olma, alkol madde bağımlılığı, psikotik bozukluk veya depresyon Sempozyum 38 belirtileri izlenmesi ve yüksek NB düzeyleri olduğu saptandı. Ancak baskın mizaç özelliklerinin olup olmaması ile sigaraya başlama yaşı, içilen sigara miktarı ve NB düzeyi arasında ilişki yoktu. Depresif mizaç (Median ± SS) 7.24 ± 2.55 7.49 ± 2.69-1.186 0.24 Siklotimik mizaç (Median ± SS) 12.73 ± 5.16 12.31 ± -0.808 0.42 5.19 Hipertimik mizaç (Median ± SS) 12.27 ± 5.75 12.36 ± 5.87-0.077 0.94 Sinirli mizaç (Median ± SS) 9.13 ± 3.17 9.59 ± 3.92-0.635 0.53 Endişeli mizaç (Median ± SS) 11.29 ± 5.19 11.99 ± 5.86-0.766 0.44 Toplam TEMPS-A (Median ± SS) 50.76 ± 9.74 51.24 ± 9.48-0.667 0.51 SONuÇ *p<0.05 Sonuçta, halen hem psikiyatri hastaları hem de sağlıklı bireyler arasında yüksek sigara kullanım oranları önemli bir psikososyal sorundur. Bu alanda, daha geniş örneklem grupları ile yapılacak çalışmalar, nikotin bağımlılığı, demografik özellikler, psikiyatrik bozukluklar, affektif mizaç arasındaki ilişki konusunda daha ayrıntılı bilgilerin sağlanması açısından gereklidir. ÇALIŞMANIN SINIRLILIKLARI Çalışmamız bir devlet hastanesi psikiyatri polikliniğin de yapılmış olup, sigara kullanmayan bireyler çalışmaya alınamamıştır. Çalışma verilerinin, bireylerin öz bildirimine dayalı olarak ve sınırlı bir zaman diliminde toplanması, sınırlılıklarından biridir. KAYNAKLAR Akiskal HS, Akiskal KK, Haykal RF, Manning JS, Connor PD (2005) TEMPS-A: progress towards validation of a self-rated clinical version of the Temperament Evaluation of the Memphis, Pisa, Paris, and San Diego Autoquestionnaire. J Affect Disord; 85(1-2): 3-16. American Psychiatric Association (2000) Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 4th Edition, Text Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association. Bandura A (1986) Social foundations of thought and action, a social cognitive theory, Englewood Cliffs, NJ. Prentice Hall. Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J (1961) An Inventory for Measuring Depression. Archives of General Psychology; 4: 561-571. Bilir N, Doğan B, Yıldız A (1997) Sigara İçme Konusundaki Davranışlar ve Tutumlar. Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı; Ankara. Breslau N (1993) Nicotine depence and major depression new evidence from a prospective investigation. Arch Gen Psychiatry; 50 (1): 31-35. Cloninger CR (1999) Genetics of substance abuse treatment, American Psychiatric Press. Cocores J (1993) Nicotine Dependence; Diagnosis and Treatment. Recent Advances in Addictive Disorders. Psychiatr Clin North Am; 16(1): 49-60. Dinn WM, Ayçiçeği A, Harris CL (2004) Cigarette Smoking in a Student Sample: Neurocognitive and Clinical Correlates. Addictive Behaviors; 29(1): 107 126.

Fagerstrom KO, Schneider NG (1989) Measuring nicotine dependence: A review of the Fagerstrom Tolerance Questionnaire. J of Behavioral Medicine; 12(2): 159-182. First MB, Spitzer RL, Gibbon M, et al. (1997) Structured Clinical Interview for DSM-IV Clinical Version (SCID- I/CV). Washington: American Psychiatric Press. Frank E, Carpenter LL, Kupfer DJ (1988) Sex differences in recurrent depression: are there any that are significant? Am J Psychiatry; 145(1): 41-45. Glassman AH (1993) Cigarette Smoking: Implications for Psychiatric Illness. Am J Psychiatry; 150: 546-553. Glynn SM, Sussman S (1990) Why Patients Smoke. Hospital and Community Psychiatry; 41(9): 1027 1028. Greden JF, Pomerleau OF (1995) Caffeine releated disorders and nicotine-releated disorders. Comprehensive Textbook of Psychiatry, HI Kaplan, BJ Sadock (Ed), 6. Baskı, s. 799-810. Harakeh Z, Scholte RHJ, Vries H, Engels RCME (2006) Association Between Personality and Adolescent Smoking. Addictive Behaviors; 31(2): 232-245. Hisli N (1989) Beck Depresyon Envanterinin üniversite öğrencileri için geçerliği ve güvenirliği. Psikoloji Dergisi; 7(23):3-13. Hughes L (2000) Biological consequences of global warming: is the signal already apparent? Trends in Ecology & Evolution; 15(2):56-61. Jerrold S, Meyer LFQ (2005) Psychopharmacology Drugs. The Brain and Behavior. Kaplan HB (1975) Increase in self rejection as an antecedent of deviant responses. J Youth Adolescence. Karagöz A (2007) Obsesif Kompulsif Bozukluk ta Nikotin Kullanımı ve Komorbidite. İstanbul, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü; Yüksek Lisans Tezi. Kiss E, Piko B, Vetro A (2006) Frequency of smoking, drinking, and substance use and their relationship to psychiatric comorbidity in children and adolescents with depression. Psychiatr Hung; 21(3): 219-226. Lynch WJ, Roth ME, Carroll ME (2002) Biological basis of sex differences in drug abuse: preclinical and clinical studies. Psychopharmacology; 164(2): 121-137. Miller M, Hemenway D, Bell NS, Yore MM, Amoroso PJ (2000) Cigarette smoking and suicide: a prospective study of 300,000 male active-duty army soldiers. Am J Epidemiol; 151:1060 63. Ögel K, Tamar D, Evren C, Çakmak D (2000) İstanbul'da Lise Gençleri Arasında Sigara, Alkol ve Madde Kullanım Yaygınlığı. Klinik Psikiyatri; 4:242-245. Ögel K, Tamar D, Özmen E, Aker T, Sağduyu A, Boratav C, Liman O (2003) İstanbul Örnekleminde Sigara Kullanım Yaygınlığı. Bağımlılık Dergisi; 4 (3):105-108. Önder Z (2002) The Economics of Tobacco in Turkey: New Evidence and Demand Estimates, http:// www1.worldbank.org/tobacco/publications.asp. 2007. Öztürk MO (2002) Mental Health and Disorders, Ankara, Nobel Medical Bookstore: 292-428. Piko BF, Luszczynska A, Gibbons FX, Tekozel MA (2005) Culture-Based Study of Personal and Social İnfluences of Adolescent Smoking. Eur J Public Health; 15(4):393-8. Pineda JO, Oberman LM (2006) What Goads Cigarette Smokers to Smoke? Neural Adaptation and Mirror Neuron System. Brain Research; 1121:128-135. Poirier M, Canceil O (2002) Prevalence of smoking in psychiatric patients. Progress in Neuro-Psychopharmacology-Biological Psychiatry; 26:529-53. Sadock BJ (2007) Maddeye Bağlı Bozukluklar. Kaplan & Sadock s Comprehensive Textbook of Psychiatry. 8 th Baskı. (Çev. Ed. Aydın H, Bozkurt A), Güneş Kitabevi, İstanbul:1137-1328. Stahl SM (2003) Temel psikofarmakoloji. Yelkovan yayıncılık, İstanbul; 365-458. Transkanen A, Vıınamaeki H, Koivumaahonkanen HT, Hintikka J, Jaeaeskelaeinen J, Lehtonen J (1999) Smoking and Depression among Psychiatric Patients. Nord J Psychiatry; 53:45-48. Treece A (1984) Assesment of ego functioning in studies of narcotic addiction, The Broad Scope of Ego Function Assessment; New York. Turgut T, Deveci F, Altuntaş E, Muz MH (2001) Elazığda Lise ve Dengi Okul Öğretmenlerine Uygulanan Sigara Anketi Sonuçları. Solunum Dergisi; 3:295-299. Uysal MA, Kadakal F, Karşıdağ Ç, Bayram NG, Uysal Ö, Yılmaz V (2004) Fagerstrom Test for Nicotine Dependence: Reliability in A Turkish Sample and Factor Analysis. Tüberküloz ve Toraks Dergisi; 52(2):115-121. Vahip S, Kesebir S, Alkan M, Yazıcı O, Akiskal K, Akiskal HS (2005) Affective temperaments in clinically-well subjects in Turkey: initial psychometric data on the TEMPS-A. J Affect Disord; 85(1): 113-125. Vollrath M, & Torgersen S (2002) Who Takes Health Risks? A Probe into Eight Personality Types. Personality and Individual Differences; 32(7):1185-1197. World Health Organisation (2003) European Country Profiles On Tobacco Control. Erisim adresi: www. data.euro.whoint.tobacco. 21.04.2009. World Health Organisation (2008) Report on the Global Tobacco Epidemic, The Mpower package. Erisim adresi: www.who.int/tobacco/mpower. 15.04.2009. Endokrinoloji ve Psikoloji İlişkisi Prof. Dr. İbrahim BALCIOĞLU 214 Sayfa, 24 TL yerine yüzde 50 iskontolu: 12 TL Siparişleriniz İçin: Tel: 0212-2791026 yuceyayim.com.tr Sempozyum 39