ORTA EGE DE UZATMA AĞLARININ BALIK POPULASYONLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI

ORTA EGE DE UZATMA AĞLARININ BALIK POPULASYONLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI PROJE NO: 198Y023 Doç.Dr. H. Tuncay KINACIGİL Akın Türker İLKYAZ Adnan AYAZ Dr.Okan AKYOL Uğur ALTINAĞAÇ Aralık 2000 İzmir

I ÖNSÖZ Dünyada yaygın olarak kullanılan, az sayıda insan gücü, küçük tekneler ile her türlü sucul ortamda kolayca uygulanabilen, pratik olduğu kadar seçici olma özelliği nedeniyle doğaya en az zarar veren av takımlarından olan galsama ağı avcılığının maliyeti de oldukça düşük düzeydedir. Pasif av araçları sınıfında yer alan galsama ağlarının sadece göz açıklığı ayarlamaları ile daha da seçici konuma getirilip, balık stoklarına olan zararı kolayca minimize edilebilmektedir. Bu gibi avantajlarıyla dünyada olduğu gibi, Türkiye kıyı balıkçılığının da önemli elemanlarından biri olan galsama ağlarıyla avcılığın etraflıca araştırılıp, stoklara ve doğal ortama olan etkilerinin her yönüyle ortaya konabilmesi için başlatılan çalışmaların devamında yarar olduğu inancıyla, bu raporun bundan önceki çalışmalara katkı, sonraki çalışmalara kaynak olmasını dilerim. H. Tuncay KINACIGİL İzmir, 2000

II ÖZET Ege Denizi nin İzmir Körfezi merkezli kıyı alanlarında, pasif av araçlarından galsama ağlarıyla gerçekleştirilen çalışmalarda; 18, 20, 22, 24, 25, 28, 30, 32, 36 ve 38 mm göz açıklığına sahip, toplam 10 posta (1000 m) ağ kullanılmıştır. Aynı donam özelliklerine, ancak farklı göz açıklıklarına sahip bu ağlarla yapılan operasyonlar sonucu, 41 tür balık elde edilmiştir. Elde edilen türlerden 6 tanesinde (D. annularis, D. vulgaris, M. surmuletus, S. maena flexuosa, S. smaris ve S. scriba) seçicilik parametreleri hesaplanmış ve boy yasaklarıyla karşılaştırılmıştır. Buna göre, D. annularis in ortak seçicilik faktörü 5.9 olarak bulunurken, ağların bu tür için optimum yakalama boyları karşılaştırıldığında özellikle 18-20 mm göz açıklığına sahip ağların minimum yakalama boyunun altında av yaptığı saptanmıştır. D. vulgaris türünün ortak seçicilik faktörü 5.8 olarak bulunurken, 18-25 mm ağların tümünün yasal boyun altında av yaptığı saptanmıştır. M. surmuletus un seçicilik faktörü 8.1 olarak bulunurken, ağların bu tür için optimum yakalama boyları karşılaştırıldığında, tüm ağların yasal boyun üzerinde av yaptığı bulunmuştur. S. maena flexuosa türü için ortak seçicilik faktörü 8.0; S. smaris türü için 7.5 ve S. scriba türü için 8.2 olarak hesaplanmıştır. Bu türler için sirkülerde boy yasağı bildirilmediğinden kıyaslama yapılamamıştır. Anaktar kelimeler: Galsama ağları, Seçicilik.

III ABSTRACT In the present study, that carried out in the coastal areas of Izmir Bay in Aegean Sea, totally 1000 metres gillnet were used which are 18, 18, 20, 22, 24, 25, 28, 30, 32, 36 and 38 mm mesh sizes. At the end of the study, 41 different fish species were caught with the nets that has the same hanging ratio but different mesh sizes. Selectivity parametres were estimated for 6 different species (D. annularis, D. vulgaris, M. surmuletus, S. maena flexuosa, S. smaris ve S. scriba) and compared to current minimum lending size (MLS). Howewer, the selectivity factor was found 5.9 in all the nets for D. annularis, undersized fish were caught by 18-20 mm mesh size nets. Selectivity factor for D. vulgaris was estimated as 5.8 while undersized fish were caught by 18-25 mm mesh size nets. The selectivity factor was estimated as 8.1 for M. surmuletus. All the nets fount to catch fish that ara bigger then minimum lending size. The other selectivity factors was found as 8.0, 7,5 and 8,2 for S. maena flexuosa, S. smaris and S. scriba respectively, but no comparison could be made since the lack of minimum size regulations for these species. Key words: Gillnet, Selectivity.

IV İÇİNDEKİLER 1.Giriş ve Literatür Özeti...1 2.Materyal ve Metod...3 3.Bulgular...13 3.1.Seçicilik Parametreleri Belirlenen Türler...26 3.1.1.Isparoz (Diplodus annularis, Linnaeus 1758)...26 3.1.2.Karagöz (Diplodus vulgaris, Geoffroy Saint-Hilaire 1817)...29 3.1.3.Tekir (Mullus surmuletus, Linnaeus 1758)...32 3.1.4.Menekşe İzmarit (Spicara maena flexuosa, Rafinesque 1810)...35 3.1.5.İzmarit (Spicara smaris, Linnaeus 1758)...38 3.1.6.Çizgili Hani (Serranus scriba, Linnaeus 1758)...41 4.Tartışma...44 5.Sonuç ve Öneriler...46 6.Literatür Listesi...50

V ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.Çalışma bölgesinin haritası ve istasyonlar...3 Şekil 2.Yakalanan toplam avın ağ göz uzunluğuna göre yüzdesel dağılımı (Adet)...14 Şekil 3.Yakalanan türlerin toplam av içindeki yüzdesi (Adet)...17 Şekil 4.Isparoz (Diplodus annularis) balığı...26 Şekil 5.Isparoz balığına ait boy-ağırlık ilişkisi...27 Şekil 6.Isparoz balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı...27 Şekil 7.Isparoz balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri...28 Şekil 8. Karagöz (Diplodus vulgaris) balığı...29 Şekil 9.Karagöz balığına ait boy-ağırlık ilişkisi...30 Şekil 10.Karagöz balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı...30 Şekil 11.Karagöz balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri...31 Şekil 12.Tekir (Mullus surmuletus) balığı...32 Şekil 13.Tekir balığına ait boy-ağırlık ilişkisi...33 Şekil 14.Tekir balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı...33 Şekil 15.Tekir balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri...34 Şekil 16. Menekşe İzmarit (Beyaz göz) (Spicara maena flexuosa) balığı...35 Şekil 17.Menekşe İzmarit balığına ait boy-ağırlık ilişkisi...36 Şekil 18.Menekşe İzmarit balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı...36 Şekil 19.Menekşe İzmarit balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri...37 Şekil 20 İzmarit (Spicara smaris) balığı...38

VI Şekil 21.İzmarit balığına ait boy-ağırlık ilişkisi...39 Şekil 22.İzmarit balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı...39 Şekil 23.İzmarit balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri...40 Şekil 24.Çizgili Hani (Serranus scriba) balığı...41 Şekil 25.Çizgili Hani balığına ait boy-ağırlık ilişkisi...42 Şekil 26.Çizgili Hani balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı...42 Şekil 27.Çizgili Hani balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri...43

VII TABLOLAR DİZİNİ Tablo 1.Çalışmanın istasyonları ve koordinatları...4 Tablo 2.İstasyonlara bağlı saha çalışma tarihleri...4 Tablo 3.Çalışmada kullanılan galsama ağlarının teknik özellikleri...6 Tablo 4.Yakalanan türlerin ağ göz uzunluğuna ve toplam av içindeki yakalanma yüzdeleri...15-16 Tablo 5.Avlanan türlerin listesi ve avlandıkları ağ göz genişlikleri...18-25 Tablo 6.Isparoz balığına ait seçicilik parametreleri...28 Tablo 7.Karagöz balığına ait seçicilik parametreleri...31 Tablo 8.Tekir balığına ait seçicilik parametreleri...34 Tablo 9.Menekşe İzmarit balığına ait seçicilik parametreleri...37 Tablo 10.İzmarit balığına ait seçicilik parametreleri...40 Tablo 11.Çizgili Hani balığına ait seçicilik parametreleri...43

1 1.Giriş ve Literatür Özeti: Galsama ağları, insan gücü veya küçük motor gücüne sahip teknelerle; deniz, göl ve nehirlerde kullanılabilen pratik av araçlarıdır. Ekonomik değeri yüksek balıkların avcılığında etkin olarak kullanılan av araçlarındandır (Hamley 1975). Teknolojinin gelişmesi ile birlikte, av araç gereçleri de bu gelişmeden kendine düşen payı almış ve balık stoklarına zarar verir duruma gelmiştir. Bütün av araçları belli düzeyde seçicidir. Yani populasyonun içindeki fertlerin bir kısmını etkin olarak avlarken, bu etkinlik diğer fertler üzerinde düşük veya hiç olmayabilmektedir (Holt 1963; Gulland 1991). Pasif av araçları sınıfında yer alan galsama ağları (V.Brandt 1984; Hoşsucu 1992), aktif avcılık yapan diğer av araçlarına göre, stoktan daha seçici bir biçimde yararlanırlar. Yapılan çalışmalar, galsama ağlarının diğer uzatma ağlarına göre (fanyalı ağlar vb.) sadece göz açıklığının ayarlanması ile daha seçici bir düzeye gelebileceğini ve stoklara daha az zarar verebileceğini göstermiştir (V.Brandt, 1984; Gulland, 1991). Özellikle monofilement ağların kullanılması ile verimliliği artmış uzatma ağları, balıkçılar tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Yapım maliyeti düşüktür ve ağların bakımı fazla harcama gerektirmez. Ağların atım ve toplanması için özel tip gemilere ihtiyaç duyulmaz. Yakıt/Av ilişkisi üzerine hesaplanan enerji tüketimi diğer av araçlarına göre oldukça düşüktür (Kara 1992). Uzatma ağlarının seçiciliğinin tespiti için; Holt (1963), Ishida (1967), Kitahara (1971), Pope ve ark. (1975), Hamley (1975), Koike ve Matuda (1988) çeşitli matematiksel eşitlikler önermişlerdir. Genel olarak bu çalışmalarda ya balık boyu ağ göz boyu yada balığın çeşitli vücut kısımlarının çevresi ağ göz boyu ilişkisi temel alınmıştır (Sarı 1994). Uzatma ağlarının seçicilik özellikleri; ağ göz açıklıkları birbirinden çok farklı olmayan ve ağ göz açıklıkları dışındaki bütün özellikleri aynı olan, en az iki ağ ile araştırılır. Elde edilen materyal boy gruplarına göre sınıflandırılır ve büyük gözlü ağ ile küçük gözlü ağda yakalanan örneklerin oranından seçicilik parametreleri hesaplanır (Holt 1963; Hamley 1972; Sparre ve ark. 1989).

2 Ege Denizi inde galsama ağlarının seçiciliği üzerine çalışan Özekinci (1997) barbunya ve ısparoz balıklarına ait seçicilik parametrelerini hesaplamıştır. Metin ve ark. (1998) de sade uzatma ağları üzerine çalışarak; izmarit ve ısparoz balıklarına ait seçicilik parametrelerini hesaplamışlardır. Bu çalışmada; uzatma ağları ile balıkçılığın en yoğun olarak yapıldığı Orta Ege Bölgesi nde, bu ağların mevcut balık stokları üzerindeki etkilerinin ortaya konulması ve stokların korunmasına yönelik olarak en uygun ağ göz açıklığının seçilmesi amaçlanmıştır. Bunun yanında, balıkçılık alanlarındaki ekolojik dengenin bozulması nedeni ile balık stoklarının azalması, doğal hayatın korunması gerekliliğine paralel olarak, çevre bilincinin gelişmesine de katkıda bulunacağı düşünülmektedir.

3 2.Materyal ve Metod: Çalışma 20.12.1998-15.11.2000 tarihleri arasında, Orta Ege Denizi nde; kuzeyde Foça, güneyde Sığacık Körfezi arasında kalan kısımda gerçekleştirilmiştir (Şekil 1). Çalışma bölgesi üç istasyona bölünmüştür (Tablo 1). Çalışma sahası olarak bu bölgelerin seçilmesinin nedeni; bu bölgelerin yoğun olarak ticari balıkçılık sahası olarak kullanılması ve uzatma ağları ile avcılığın en aktif olarak kullanıldığı yer olmasıdır. Çalışma boyunca 85 gün deniz çalışmasına çıkılmıştır. Saha çalışmalarının yapıldığı tarihler ve istasyonlar Tablo 2 de ayrıntılı olarak sunulmuştur. Şekil 1.Çalışma bölgesinin haritası ve istasyonlar. Galsama ağlarının seçiciliğinin araştırıldığı bu deneysel çalışmada; 18, 20, 22, 24, 25, 28, 30, 32, 36 ve 38 mm göz açıklığına sahip 10 posta ağ kullanılmıştır.

4 Ağların yapım ve donam özellikleri Hoşsucu, 1992 de bahsedilen standartlara uygundur. Çalışmada kullanılan ağların teknik özellikleri Tablo 3 de sunulmuştur. Tablo 1.Çalışma istasyonları ve koordinatları. Bölge No Bölge Koordinat I. Bölge II. Bölge Foça İncir Adası Güney-Doğu Kıyısı Foça Orman Kampı Önü Yassıca Ada Uzun Ada Hekim Adası Karaburun Gülbahçe Körfezi 38 40'24''N 26 44'12''E 38 41'00''N - 26 44'00''E 38 24'27''N - 26 48'08''E 38 28'37''N - 26 45'02''E 38 26'08''N - 26 46'24''E 38 40'30''N - 26 26'06''E 38 27'30''N - 26 38'24''E III. Bölge Sığacık Körfezi 38 12'36''N - 26 40'54''E Tablo 2.İstasyonlara bağlı saha çalışma tarihleri. Tarih İst. Tarih İst. 21 Aralık 1998, Pazartesi 2 05 Ekim 1999, Salı 2 28 Aralık 1998, Pazartesi 2 18 Ekim 1999, Pazartesi 2 29 Aralık 1998, Salı 2 25 Ekim 1999, Pazartesi 2 07 Ocak 1999, Perşembe 2 15 Kasım 1999, Pazartesi 2 18 Ocak 1999, Pazartesi 2 29 Kasım 1999, Pazartesi 2 02 Şubat 1999, Salı 2 30 Kasım 1999, Salı 2 27 Şubat 1999, Cumartesi 2 09 Şubat 2000, Çarşamba 2 08 Mart 1999, Pazartesi 2 16 Şubat 2000, Çarşamba 2 15 Mart 1999, Pazartesi 2 23 Şubat 2000, Çarşamba 2 31 Mart 1999, Çarşamba 2 01 Mart 2000, Çarşamba 2 05 Nisan 1999, Pazartesi 2 24 Mart 2000, Cuma 2 12 Nisan 1999, Pazartesi 2 25 Mart 2000, Cumartesi 2

5 19 Nisan 1999, Pazartesi 2 12 Nisan 2000, Çarşamba 2 29 Nisan 1999, Perşembe 2 19 Nisan 2000, Çarşamba 2 06 Mayıs 1999, Perşembe 2 26 Nisan 2000, Çarşamba 2 10 Mayıs 1999, Pazartesi 2 17 Mayıs 2000, Çarşamba 2 24 Mayıs 1999, Pazartesi 2 24 Mayıs 2000, Çarşamba 2 27 Mayıs 1999, Perşembe 2 19 Haziran 2000, Pazartesi 2 07 Haziran 1999, Pazartesi 2 21 Haziran 2000, Çarşamba 2 14 Haziran 1999, Pazartesi 2 22 Haziran 2000, Perşembe 2 21 Haziran 1999, Pazartesi 2 03 Temmuz 2000, Pazartesi 3 28 Haziran 1999, Pazartesi 2 04 Temmuz 2000, Salı 3 05 Temmuz 1999, Pazartesi 1 05 Temmuz 2000, Çarşamba 3 06 Temmuz 1999, Salı 1 06 Temmuz 2000, Perşembe 3 07 Temmuz 1999, Çarşamba 1 07 Temmuz 2000, Cuma 3 12 Temmuz 1999, Pazartesi 1 08 Temmuz 2000, Cumartesi 3 13 Temmuz 1999, Salı 1 11 Temmuz 2000, Salı 1 17 Temmuz 1999, Cumartesi 1 12 Temmuz 2000, Çarşamba 1 18 Temmuz 1999, Pazar 1 13 Temmuz 2000, Perşembe 1 19 Temmuz 1999, Pazartesi 1 14 Temmuz 2000, Cuma 1 04 Ağustos 1999, Çarşamba 2 14 Ağustos 2000, Pazartesi 2 11 Ağustos 1999, Çarşamba 2 15 Ağustos 2000, Salı 2 18 Ağustos 1999, Çarşamba 2 21 Ağustos 2000, Pazartesi 2 27 Ağustos 1999, Cuma 2 22 Ağustos 2000, Salı 2 08 Eylül 1999, Çarşamba 3 14 Eylül 2000, Perşembe 2 09 Eylül 1999, Perşembe 3 15 Eylül 2000, Cuma 2 10 Eylül 1999, Cuma 3 18 Eylül 2000, Pazartesi 2 13 Eylül 1999, Pazartesi 3 02 Ekim 2000, Pazartesi 2 14 Eylül 1999, Salı 3 09 Ekim 2000, Pazartesi 2 15 Eylül 1999, Çarşamba 3 23 Ekim 2000, Pazartesi 2 17 Eylül 1999, Cuma 3 01 Kasım 2000, Çarşamba 2 18 Eylül 1999, Cumartesi 3 15 Kasım 2000, Çarşamba 2 04 Ekim 1999, Pazartesi 2

Tablo 3.Çalışmada kullanılan galsama ağlarının teknik özellikleri. Ağın yapısı İp materyali Ağ rengi Göz uzunluğu Donam faktörü (%) Pot oranı (%) Yükseklikteki göz sayısı Gergin halde ağ uzunluğu (m) Gergin halde ağ yüksekliği (m) Ağın sudaki uzunluğu (m) Ağın sudaki yüksekliği (m) Yüzdürücüler ve yüzme kuvveti (gr) Batırıcılar ve batma kuvveti (gr) 210d/2 No 18 mm sade uzatma ağı Kurşun yaka 4.5mm + koşma 2.5mm PP, mantar yaka 5mm PP Kiremit Kırmızı 36 0.50 0.50 52 200 1,87 100 1,61 3 no içi boş plastik. 16gr*231adet Kurşun 50g*231adet 210d/2 No 20 mm sade uzatma ağı Kurşun yaka 4.5mm + koşma 2.5mm PP, mantar yaka 5mm PP Kiremit Kırmızı 40 0.50 0.50 47 200 1,88 100 1,62 3 no içi boş plastik. 16gr*250adet Kurşun 50g*250adet 210d/2 No 22 mm sade uzatma ağı Kurşun yaka 4.5mm + koşma 2.5mm PP, mantar yaka 5mm PP Kiremit Kırmızı 44 0.50 0.50 42,5 200 1,87 100 1,61 3 no içi boş plastik. 16gr*227adet Kurşun 50g*227adet 210d/2 No 24 mm sade uzatma ağı Kurşun yaka 4.5mm + koşma 2.5mm PP, mantar yaka 5mm PP Kiremit Kırmızı 48 0.50 0.50 39 200 1,87 100 1,61 3 no içi boş plastik. 16gr*208adet Kurşun 50g*208adet 210d/2 No 25 mm sade uzatma ağı Kurşun yaka 4.5mm + koşma 2.5mm PP, mantar yaka 5mm PP Kiremit Kırmızı 50 0.50 0.50 37,5 200 1,88 100 1,61 3 no içi boş plastik. 16gr*200adet Kurşun 50g*200adet 210d/2 No 28 mm sade uzatma ağı Kurşun yaka 4.5mm + koşma 2.5mm PP, mantar yaka 5mm PP Kiremit Kırmızı 56 0.50 0.50 33,5 200 1,88 100 1,61 3 no içi boş plastik. 16gr*178adet Kurşun 50g*178adet 210d/2 No 30 mm sade uzatma ağı Kurşun yaka 4.5mm + koşma 2.5mm PP, mantar yaka 5mm PP Kiremit Kırmızı 60 0.50 0.50 31 200 1,86 100 1,60 3 no içi boş plastik. 16gr*208det Kurşun 50g*208adet 210d/2 No 32 mm sade uzatma ağı Kurşun yaka 4.5mm + koşma 2.5mm PP, mantar yaka 5mm PP Kiremit Kırmızı 64 0.50 0.50 29 200 1,86 100 1,60 3 no içi boş plastik. 16gr*195adet Kurşun 50g*195adet 210d/2 No 36 mm sade uzatma ağı Kurşun yaka 4.5mm + koşma 2.5mm PP, mantar yaka 5mm PP Kiremit Kırmızı 72 0.50 0.50 26 200 1,87 100 1,61 3 no içi boş plastik. 16gr*178adet Kurşun 50g*178adet 210d/2 No 38 mm sade uzatma ağı Kurşun yaka 4.5mm + koşma 2.5mm PP, mantar yaka 5mm PP Kiremit Kırmızı 76 0.50 0.50 24,5 200 1,86 100 1,60 3 no içi boş plastik. 16gr*219adet Kurşun 50g*219adet

7 Ağların göz açıklıkları, çalışmanın gereğine uygun olarak birbirini takip edecek şeklinde seçilmiştir. 26 mm yerine 25 mm ağ kullanılmasının nedeni, ülkemizde 26 mm göz açıklığına sahip ağ üretilmemesidir. İp kalınlıkları ve donam faktörleri gibi ağların temel donam özellikleri aynı bırakılmıştır. Ağların mantar yaka halatları tek kat 5 numara poliamid materyalden yapılmıştır. Yüzdürücü olarak 3 numara içi boş plastik yüzdürücüler kullanılmıştır. Yüzdürücülerin her biri 18 g ağırlığında olup, 16 g yüzdürme kapasitesine sahiptir. Ağların kurşun yaka halatları koşmalı olarak 4 ve 2 numara poliamid materyalden yapılmıştır. Batırıcı olarak 50 g ağırlığında piko kurşun kullanılmıştır. Ağların atımı ve toplanması, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Avlama İşleme Anabilim Dalı na ait Sisbildir teknesi ile gerçekleştirilmiştir. Sisbildir, 9.5 m boyunda ahşap malzemeden yapılmış, 85 HP motor gücüne sahip ve uzatma ağlarını denizden kaldırmaya yardımcı olan ırgat sistemine sahip bir teknedir. Çalışmada kullanılan ağlar birbirine eklenerek bir takım oluşturulmuştur. Sonucun tesadüfi olması ve av kompozisyonlarının etkilenmemesi amacı ile birbiri ardına eklenen ağlar her seferinde karışık olarak sıralanmıştır. Takımı oluşturan ağların yakaladığı balık kompozisyonunun tam olarak birbirinden ayrılması için; her iki ağ arasına çalışmaya dahil olmayan on kulaç uzunluğunda ağ parçaları yerleştirilmiştir. Çalışmayanın materyalini oluşturan ağlar ve ara parçalar ile takımın toplam uzunluğu 1162 m olarak hesaplanmıştır. Ağların denize atımı insan gücü ile hiçbir yardımcı ekipman kullanılmadan gerçekleştirilmiştir. Ağların denizden toplanması ise, insan gücü ve hidrolik ırgat sisteminden yararlanarak gerçekleşmiştir. Takımın uzunluğu, ağların denizden kaldırılma işleminin sadece insan gücü ile yapılmasına olanak vermemektedir. Farklı büyüklükteki balıklar farklı alanlarda bulunabileceği için, deneme istasyonları bütün balıkçılık alanına tesadüfi olarak dağıtılmıştır. Avcılık 2 metre ile en fazla 30 metreye kadar olan derinliklerde yapılmıştır. Bahar ve yaz aylarında haftada bir kez, kış aylarında ise hava koşullarının kötüleşmesinden dolayı iki haftada bir saha çalışması yapılmıştır. Her istasyon birer aylık çalışma periyodu içinde değerlendirilmiştir. Böylelikle her mevsimde her istasyonun eşit olarak örneklenmesi sağlanmıştır. Ağlar çalışma boyunca akşam gün batarken atılmış, sabah gün doğarken kaldırılmıştır (dönek yöntemi).

8 Av sonucunda elde edilen materyal torbalanıp etiketlenerek karaya getirilmiştir. Balıkların total boy ölçümleri, boy ölçüm tahtası kullanılarak 1 mm hassasiyetinde gerçekleştirilmiştir. Ağırlık ölçümleri, elektronik terazi kullanılarak 0.01 g hasasiyetinde gerçekleştirilmiştir. Boy-ağırlık ilişkisinin hesaplanmasında BBP Sürüm:1.0 (İlkyaz ve Kınacıgil, 1999) bilgisayar programından yararlanılmıştır. Seçicilik parametrelerinin hesaplanmasında Holt (1963) un önerdiği balık boyu ile ağ göz açıklığı ilişkisinen yararlanılmıştır. Bu metoda göre; göz açıklıkları birbirini izleyen en az iki ağdan yakalanan örnekler belli grup aralıklarında sınıflandırılarak, büyük gözlü ağ ve küçük gözlü ağdan yakalanan örneklerin oranının e tabanına göre logaritması alınır (1). Nb Y = ln Nk (1) Nb : Büyük gözlü ağdan elde edilen balık sayısı. Nk : Küçük gözlü ağdan elde edilen balık sayısı. Elde edilen logaritmik oranların balık boyu ile doğrusal bir ilişkisi olduğu kabul edilerek (2), en küçük kareler metodu kullanılarak regresyon sabitleri hesaplanır (3, 4). Nb Y = ln = a + bl (2) Nk ( xy) ( x)( y) 2 n( x ) ( x) 2 n b = (3) a = y bx (4) b : Eğim. a : Kayma.

9 Karşılaştırılan her iki ağ gözü için optimum yakalanma boyu hesaplanır (5, 6). am1 L m 1 = 2 ( + ) (5) b m1 m2 am2 L m 2 = 2 ( + ) (6) b m1 m2 L m1 : Küçük gözlü ağın optimum yakalama boyu. (cm) L m2 : Büyük gözlü ağın optimum yakalama boyu. (cm) m 1: Küçük gözlü ağın ağ göz uzunluğu. (cm) m 2 : Büyük gözlü ağın ağ göz uzunluğu. (cm) Her iki ağ için geçerli olan standart sapma hesaplanır (7). a( m2 m1 ) ( m + m ) 2 S = (7) 2 b S : Standart sapma. a : Kayma. b : Eğim. 1 2 m 1 : Küçük gözlü ağın ağ göz uzunluğu. (cm) m 2 : Büyük gözlü ağın ağ göz uzunluğu. (cm) Seçicilik eğrisinin çiziminde; her balık boyu için yakalanma oranı hem küçük gözlü (8) hemde büyük gözlü (9) ağ için hesaplanır. P exp 2 ( L L ) ( ) m1 2 S = 2 (8)

10 P exp 2 ( L L ) ( ) m2 2 S = 2 (9) P : Yakalanma oranı. (%) L : Balık boyu. (cm) S : Standart sapma. L m1 : Küçük gözlü ağın optimum yakalama boyu. (cm) L m2 : Büyük gözlü ağın optimum yakalama boyu. (cm) Seçicilik faktörü hesaplanır (10). SF = b 2a ( m + m ) 1 2 (10) a : Kayma. b : Eğim. m 1 : Küçük gözlü ağın ağ göz uzunluğu. (cm) m 2 : Küçük gözlü ağın ağ göz uzunluğu. (cm) Eğer, birbirini takip eden ağ göz açıklıklarına sahip ağlardan ikiden fazla ağ için seçicilik parametreleri hesaplanmak isteniyorsa; birbirini takip eden ağlar arasında, büyük gözlü ağ ve küçük gözlü ağdan yakalanan örneklerin oranının doğal logaritması alınır (1). Her iki ağ çifti için, aralarında doğrusal bir ilişki olduğu kabul edilerek regresyon sabitleri hesaplanır (3, 4).

11 Ortak seçicilik faktörü hesaplanır (11). n 1 a i ( ) mi + mi+ 1 i= 1 b i SF i = 2 (11) n 1 2 ( m + ) i mi+ 1 i= 1 SF i : Ortak seçicilik faktörü. a i : Her ağ çifti için hesaplanan kayma. b i : Her ağ çifti için hesaplanan eğim. m i : Küçük gözlü ağın ağ göz uzunluğu. (cm) m i+1 : Büyük gözlü ağın ağ göz uzunluğu. (cm) Her bir ağ için ayrı ayrı optimum yakalanma boyu hesaplanır (12). m ( SFi ) mi L = * (12) L m : Optimum yakalama boyu. SF i : Ortak seçicilik faktörü. m i : Ağ göz uzunluğu. (cm) Bütün ağlar için geçerli ortak standart sapma hesaplanır (13). ( ) ( ) i mi+ 1 mi mi + mi n = 1 1 2a S i (13) 2 n 1 i= 1 bi + 1 S i : Ortak standart sapma. n : Farklı göz genişliklerine sahip ağların sayısı. a i : Her ağ çifti için elde edilen kayma değeri.

12 b i : Her ağ çifti için elde edilen eğim değeri. m i : Küçük gözlü ağın ağ göz uzunluğu. (cm) m i+1 : Büyük gözlü ağın ağ göz uzunluğu. (cm) Seçicilik eğrisinin çiziminde, her ağ ve her balık boyu için yakalanma oranları hesaplanır (14). 2 ( L L ) ( ) mi 2 Si P i = exp (14) 2 P i : Yakalanma oranı. (%) L : Balık boyu. (cm) S i : Ortak standart sapma. L mi : Ağın optimum yakalama boyu. (cm)

13 3.Bulgular: Çalışma boyunca elde edilen av miktarının ağ göz açıklığna göre dağılımı Şekil 2 de sunulmuştur. Şekil incelendiğinde, en fazla avın 18, 20 ve 22 mm ağlarda olduğu görünmektedir. Bu üç ağın avladığı miktar toplam avın %60 ından fazlasını oluşturmaktadır. Ağ göz açıklığı arttıkça, ağların toplam av içindeki yüzdeleri düşmektedir. Elde edilen örneklerden, ağların av yaptığı türler ve toplam av içindeki yüzdeleri Tablo 4 ve Şekil 3 de sunulmuştur. Tablo incelendiğinde 48 farklı türün avlandığı ve bunların; 41 tanesinin balık, 3 tanesinin eklembacaklı, 1 tanesinin kabuklu, 2 tanesinin kafadanbacaklı ve 1 tanesinin de derisidikenlilerden olduğu görülmektedir (Tablo 5). Elde edilen türlerden 30 tanesinin ekonomik öneme sahip türler olduğu görülmektedir. Ekonomik öneme sahip türler; Alosa alosa (Tirsi) Alosa fallax nilotica (Tirsi) Dentex dentex (Sinagrit) Dicentrarchus labrax (Levrek) Diplodus anularis (Isparoz) Diplodus vulgaris (Karagöz) Engraulis encrasicolus (Hamsi) Lisa saliens (Kastros) Loligo vulgaris (Kalamar) Mullus barbatus (Barbun) Mullus surmuletus (Tekir) Microchirus variegatus (Dil balığı) Pagellus acarne (Yabani Mercan) Pagellus erythrinus (Kırma Mercan) Panaeus sp. (Karides) Puntazzo puntazzo (S. Karagöz) Sardina pilchardus (Sardalya) Sarpa salpa (Salpa) Sciaena umbra (İşkine) Scorpaena porcus (Lipsoz)

14 Scorpaena scrofa (İskorpit) Sepia officinalis (Mürekkep) Seriola dumerili (Sarı kuyruk) Solea solea (Dil) Sparus aurata (Çipura) Spicara maena flexuosa (Menekşe İzmarit) Spicara smaris (İzmarit) Trachurus mediterraneus m. (Karagöz istavrit) Trachurus trachurus (İstavrit) Trigla lucerna (Kırlangıç) Altı balık türü için seçicilik parametreleri hesaplanmıştır; Isparoz (Diplodus annularis, Linnaeus 1758) Karagöz (Diplodus vulgaris, Geoffroy Saint-Hilaire 1817) Tekir (Mullus surmuletus, Linnaeus 1758) Menekşe İzmarit (Spicara maena flexuosa, Rafinesque 1810) İzmarit (Spicara smaris, Linnaeus 1758) Çizgili Hani (Serranus scriba, Linnaeus 1758). Yakalanan diğer türler için seçicilik parametrelerinin hesaplanmasına yetecek sayıda birey sayısına ulaşılamamıştır. 25 mm %10 28 mm %5 30 mm %3 32 mm %2 36 mm %2 38 mm %1 18 mm %27 24 mm %10 22 mm %16 20 mm %24 Şekil 2.Yakalanan toplam avın ağ göz uzunluklarına göre yüzdesel dağılımı (Adet).

Tablo 4.Yakalanan türlerin ağ göz uzunluğuna ve toplam av içindeki yakalanma yüzdeleri (Adet). 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 25 mm 28 mm 30 mm 32 mm 36 mm 38 mm % Alosa alosa (Tirsi) 2.32 - - - - - - - - - 0.61 Alosa fallax nilotica (Tirsi) - 0.65 0.94 - - 2.83 - - - - 0.46 Apogon imberbis (Kardinal balığı) 0.58 - - - - - - - - - 0.15 Arnoglossus laterna (Pisi) 1.16 1.30 - - - 5.66 - - 6.98-1.06 Boops boops (Kupes) 5.21 3.25 0.94 - - - - - - - 2.28 Chromis chromis (Papaz) 0.58 - - - - - - - - - 0.15 Citharus macrolepidotus (Kanca ağızlı pisi) 0.58 - - - - - - - - - 0.15 Ctenolabrus rupestris (Çırçır) - 0.65 - - - - - - - - 0.15 Dentex dentex (Sinagrit) - - 0.94 - - - - - - - 0.15 Dicentrarchus labrax (Levrek) - - - - - - - - - 5.88 0.05 Diplodus anularis (Isparoz) 22.59 20.13 31.03 15.94 20.74 22.64 15.63 14.58 6.98 5.88 21.60 Diplodus vulgaris (Karagöz) 9.27 15.58 12.54 15.46 11.17 16.98 17.19 14.58 9.30 11.76 12.93 Engraulis encrasicolus (Hamsi) 0.19-1.25 0.48 0.53 0.94 1.56-4.65-0.56 Gobius niger (Kömürcü kaya balığı) 1.74 2.60 1.88 1.45 - - - - - - 1.52 Hippocampus hippocampus (Deniz atı) - - - 0.48 - - - - - - 0.05 Holothuria tubulosa (Deniz hıyarı) - - 0.31 2.42 1.60 1.89 6.25 6.25 2.33 5.88 1.01 Lisa saliens (Kastros) - - - - - - 1.56 - - - 0.05 Loligo vulgaris (Kalamar) - - - - - - - - - 5.88 0.05 Maia sp. (Yengeç) 0.39 0.22-0.97-1.89-4.17 2.33 5.88 0.56 Mullus barbatus (Barbun) 1.93 - - - - - - - - - 0.51 Mullus surmuletus (Tekir) 6.37 11.04 8.78 7.25 2.66 1.89 1.56 - - - 6.85 Murex Sp. (Madya) 3.86 1.73 4.70 7.25 7.98 5.66 23.44 33.33 32.56 41.18 6.64 Microchirus variegatus (Dil balığı) - - - 1.45 - - - - - - 0.15 Pagellus acarne (Yabani Mercan) 1.16 0.65 - - - 2.83 - - - - 0.61

18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 25 mm 28 mm 30 mm 32 mm 36 mm 38 mm % Pagellus erythrinus (Kırma Mercan) - 1.30 - - 1.60 - - - - - 0.46 Panaeus sp. (Karides) 0.58-0.94 - - - 4.69 6.25 - - 0.61 Puntazzo puntazzo (S. Karagöz) 0.58-0.94 - - - - - - - 0.30 Sardina pilchardus (Sardalya) 2.32 - - - - - - - - - 0.61 Sarpa salpa (Salpa) - 5.19 0.94 - - - - - - - 1.37 Sciaena umbra (İşkine) - 0.65 1.88-6.38 - - - 6.98-1.22 Scorpaena porcus (Lipsoz) 0.58-1.88 7.25 1.60 5.66 4.69 - - - 1.83 Scorpaena scrofa (İskorpit) - 0.65-1.45 4.79 14.15 - - 6.98-1.67 Sepia officinalis (Mürekkep) - 0.65 - - - - - - - - 0.15 Seriola dumerili (Sarı kuyruk) - - 0.94-1.60 - - - - - 0.30 Serranus cabrilla (Asıl hani balığı) - - 1.88 4.35 3.19-4.69 - - - 1.22 Serranus hepatus (Benekli hani) 4.63 - - - - - - - - - 1.22 Serranus scriba (Çizgili Hani) 9.07 5.19 4.70 6.28 1.60 1.89 4.69 - - - 5.43 Solea solea (Dil) - - - - - - 1.56 - - - 0.05 Sparus aurata (Çipura) - - - - - 0.94 - - - - 0.05 Spicara maena flexuosa (Menekşe İzmarit) 8.11 5.19 10.34 13.04 15.96 8.49 7.81 2.08 - - 8.67 Spicara smaris (İzmarit) 10.42 11.04 7.52 7.25 2.66 2.83 4.69 - - - 7.86 Squilla mantis (Karavida) 1.16 - - 1.45 3.19 - - 6.25 13.95-1.22 Symphodus ocellatus (Çırçır) 2.90 7.79 1.88 - - - - - - - 2.89 Symphodus tinca (Çırçır) - 3.90 - - 11.17 2.83 - - - - 2.13 Trachurus mediterraneus m.(karagöz istavrit) - 0.65-1.45 - - - - - - 0.30 Trachurus trachurus (İstavrit) 1.16-1.88 1.45 1.60 - - - - - 0.91 Trigla lucerna (Kırlangıç) - - 0.94 1.45 - - - - 6.98-0.46 Uranoscopus scaber (Tiryaki) 0.58 - - 1.45 - - - 12.50-17.65 0.76 Toplam %: 26.27 23.43 16.18 10.50 9.53 5.38 3.25 2.43 2.18 0.86 100

17 Uranoscopus scaber (Tiryaki) Trigla lucerna (Kırlangıç) Trachurus trachurus (İstavrit) Trachurus mediterraneus m.(karagöz istavrit) Symphodus tinca (Çırçır) Symphodus ocellatus (Çırçır) Squilla mantis (Karavida) Spicara smaris (İzmarit) Spicara maena flexuosa (Menekşe İzmarit) Sparus aurata (Çipura) Solea solea (Dil) Serranus scriba (Çizgili Hani) Serranus hepatus (Benekli hani) Serranus cabrilla (Asıl hani balığı) Seriola dumerili (Sarı kuyruk) Sepia officinalis (Mürekkep) Scorpaena scrofa (İskorpit) Scorpaena porcus (Lipsoz) Sciaena umbra (İşkine) Sarpa salpa (Salpa) Sardina pilchardus (Sardalya) Puntazzo puntazzo (S. Karagöz) Panaeus sp. (Karides) Pagellus erythrinus (Kırma Mercan) Pagellus acarne (Yabani Mercan) Microchirus variegatus (Dil balığı) Murex Sp. (Madya) Mullus surmuletus (Tekir) Mullus barbatus (Barbun) Maia sp. (Yengeç) Loligo vulgaris (Kalamar) Lisa saliens (Kastros) Holothuria tubulosa (Deniz hıyarı) Hippocampus hippocampus (Deniz atı) Gobius niger (Kömürcü kaya balığı) Engraulis encrasicolus (Hamsi) Diplodus vulgaris (Karagöz) Diplodus anularis (Isparoz) Dicentrarchus labrax (Levrek) Dentex dentex (Sinagrit) Ctenolabrus rupestris (Çırçır) Citharus macrolepidotus (Kanca ağızlı pisi) Chromis chromis (Papaz) Boops boops (Kupes) Arnoglossus laterna (Pisi) Apogon imberbis (Kardinal balığı) Alosa fallax nilotica (Tirsi) Alosa alosa (Tirsi) 0 5 10 15 20 25 Şekil 3.Yakalanan türlerin toplam av içindeki yüzdesi (Adet).

18 Tablo 5.Avlanan türlerin listesi ve avlandıkları ağ göz genişlikleri (Mater ve ark 1989; Geldiay ve Kocataş 1998) Alosa alosa (Tirsi) Alosa fallax nilotica (Tirsi) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 Apogon imberbis (Kardinal Balığı) Arnoglossus laterna (Pisi) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 Boops boops (Kupes) Chromis chromis (Papaz) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4

19 Citharus macrolepidotus (Kancaağız pisi) Crenilabrus rupestris (Çırçır) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 Dentex dentex (Sinagrit) Dicentrarchus labrax (Levrek) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 Diplodus annularis (Isparoz) Diplodus vulgaris (Karagöz) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

20 Engraulis encrasicolus (Hamsi) Gobius niger (Kömürcü kaya balığı) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Hippocampus hippocampus (Deniz atı) Holothuria tubulosa (Deniz hıyarı) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 4 4 Liza saliens (Kastros) Loligo vulgaris (Kalamar) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4

21 Maia sp. (Yengeç) Mullus barbatus (Barbun) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 4 Mullus surmuletus (Tekir) Murex sp. (Madya) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Microchirus variegatus (Dil balığı) Pagellus acarne (Yabani Mercan) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4

22 Pagellus erythrinus (Kırma Mercan) Penaeus kerathurus (Karides) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 Puntazzo puntazzo (Sivriburun karagöz) Sardina pilchardus (Sardalya) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 Sarpa salpa (Salpa) Sciaena umbra (İşkine) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4

23 Scorpaena porcus (Lipsoz) Scorpaena scrofa (İskorpit) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Sepia officinalis (Mürekkep) Seriola dumerili (Sarı kuyruk) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 Serranus cabrilla (Asıl hani) Serranus hepatus (Benekli hani) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4

24 Serranus scriba (Çizgili hani balığı) Solea solea (Dil) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 4 Sparus aurata (Çipura) Spicara smaris (İzmarit) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 Spicara maena flexuosa (Menekşe İzmarit) Squilla mantis (Karavida) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

25 Symphodus ocellatus (Çırçır) Symphodus tinca (Çırçır) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 Trachurus mediterraneus mediterraneus (Karagöz İstavrit) Trachurus trachurus (İstavrit) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 Trigla lucerna (Kırlangıç) Uranoscopus scaber (Tiryaki) 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 18 20 22 24 25 28 30 32 36 38 4 4 4 4 4 4 4

26 3.1.Seçicilik Parametreleri Belirlenen Türler: 3.1.1.Isparoz (Diplodus annularis, Linnaeus 1758): Sparidae familyasının bir üyesi olan ısparoz, bentopelajik bir türdür (Şekil 4). Kılçıklı etinden dolayı pek tercih edilmez ve fiyatı düşüktür. Karnivor bir türdür, kabuklu ve yumuşakçalarla beslenir. Tüm Akdeniz, Karadeniz ve Ege Denizi kıyılarında dağılım göstermektedir. Üreme dönemi, Atlantik ve Batı Akdeniz de Nisan-Haziran, Doğu Akdeniz de Şubat-Nisan aylarıdır (Whitehead ve ark., 1986). Ege Denizi nde cinsi olgunluğa 12.5-16.0 cm boylarında, 4 yaşında ulaştığı bildirilmiştir (Mater, 1968). Maksimum 22 cm boya ulaşabilmektedir (Mater ve ark., 1989). Şekil 4.Isparoz (Diplodus annularis) balığı. Çalışmada, ısparoz balığına ait boy-ağırlık ilişkisi W=0.016L 3.00 olarak belirlenmiştir (Şekil 5). Boy-frakans ilişkisinde; 8.0 ile 17.0 cm total boya sahip bireylere rastlanmıştır (Şekil 6). Şekil 7 de, ağ göz uzunluklarına bağlı bekelenen yakalanma oranları görülmektedir. Çalışmada kullanılan ağların ortak seçicik faktörü 5.9, ortak standart sapması ise 1.3 olarak hesaplanmıştır. Optimum yakalanma boyları; 18 mm için 10.6 cm, 20 mm için 11.8 cm, 22 mm için 12.9 cm, 24 mm için 14.1 cm, 25 mm için 14.7 cm ve 28 mm için 16.5 cm olarak hesaplanmıştır (Tablo 6). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (2002) tarafından yayınlanan denizlerde ve iç sulardaki avcılığı düzenleyen sirkülerde, ısparoz balığına ait herhangi bir zaman yada boy yasağı getirilmemiştir. Mater (1968) tarafından bildirilen 12.5-16.0 cm ilk

27 üreme boyu ile ağların optimum yakalanma boyları karşılaştırıldığında, 18 ve 20 mm ağların minimum yakalama boyunun altında av yaptığı tespit edilmiştir. 120 100 W = 0.0164L 3.0039 R 2 = 0.9667 n = 426 80 Ağırlık (g) 60 40 20 0 5 10 15 20 Total Boy (cm) Şekil 5.Isparoz balığına ait boy-ağırlık ilişkisi. 12 n=426 10 8 Frekans (%) 6 4 2 0 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Boy Grupları (cm) Şekil 6.Isparoz balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı.

28 Yakalanma Oranları (%) 1 0.8 0.6 0.4 0.2 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 25 mm 28 mm 0 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Total Boy (cm) Şekil 7.Isparoz balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri. Tablo 6.Isparoz balığına ait seçicilik parametreleri. 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 25 mm 28 mm Min (LT) 8.0 10.0 11.0 12.5 13.0 14.5 Max (LT) 13.0 15.0 16.0 15.5 15.5 17.0 n 117 93 99 33 39 24 N 405 Optimum Yakalanma Boyu 10.59 11.77 12.94 14.12 14.71 16.47 Ortak Seçicilik Faktörü 5.88 Ortak Standart Sapma 1.27

29 3.1.2.Karagöz (Diplodus vulgaris, Geoffroy Saint-Hilaire 1817): Sparidae familyasının bir üyesi olan karagöz, bentopelajik bir türdür (Şekil 8). Kılçıklı etinden dolayı pek tercih edilmez ve fiyatı düşüktür. Karnivor bir türdür. Akdeniz, Ege Denizi nin tümünde ve Karadeniz in Marmara Bölgesi kıyılarında dağılım göstermektedir. Üreme dönemi, Batı Akdeniz de Ekim-Kasım, Doğu Akdeniz de Aralık-Ocak aylarıdır. Cinsi olgunluğa 17.0 cm boyunda, 2 yaşında ulaştığı bildirilmiştir (Whitehead ve ark., 1986). Maksimum 25 cm boya ulaşabilmektedir (Mater ve ark., 1989). Şekil 8.Karagöz (Diplodus vulgaris) balığı. Çalışmada, karagöz balığına ait boy-ağırlık ilişkisi W=0.011L 3.15 olarak belirlenmiştir (Şekil 9). Boy-frakans ilişkisinde; 9.0 ile 19.0 cm total boya sahip bireylere rastlanmıştır (Şekil 10). Şekil 11 de, ağ göz uzunluklarına bağlı beklenen yakalanma oranları görülmektedir. Çalışmada kullanılan ağların ortak seçicik faktörü 5.8, ortak standart sapması ise 1.8 olarak hesaplanmıştır. Optimum yakalanma boyları; 18 mm için 10.4 cm, 20 mm için 11.5 cm, 22 mm için 12.7 cm, 24 mm için 13.8 cm, 25 mm için 14.4 cm ve 28 mm için 16.1 cm olarak hesaplanmıştır (Tablo 7). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (2002) tarafından yayınlanan ve denizlerde ve iç sulardaki avcılığı düzenleyen sirkülerde karagöz balığının 15 cm den küçük bireylerinin yakalanması yasaktır. Tür için herhangi bir zaman yasağı

30 bulunmamaktadır. Boy yasağı uyarınca, seçicilik parametreleri hesaplanan 18-25 mm ağların tümü yasal boyun altında av yapmaktadır. 140 120 W = 0.0108L 3.1537 R 2 = 0.9321 n = 255 100 Ağırlık (g) 80 60 40 20 0 5 10 15 20 Total Boy (cm) Şekil 9.Karagöz balığına ait boy-ağırlık ilişkisi. 16 n=255 14 12 Frekans (%) 10 8 6 4 2 0 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Boy Grupları (cm) Şekil 10.Karagöz balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı.

31 Yakalanma Oranları (%) 1 0.8 0.6 0.4 0.2 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 25 mm 28 mm 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 Total Boy (cm) Şekil 11.Karagöz balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri. Tablo 7.Karagöz balığına ait seçicilik parametreleri. 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 25 mm 28 mm Min (LT) 9.0 9.5 11.5 12.5 13.0 14.5 Max (LT) 12.0 14.0 14.5 15.0 15.5 16.5 n 48 72 40 32 21 18 N 231 Optimum Yakalanma Boyu 10.35 11.50 12.65 13.80 14.38 16.10 Ortak Seçicilik Faktörü 5.75 Ortak Standart Sapma 1.80

32 3.1.3.Tekir (Mullus surmuletus, Linnaeus 1758): Mullidea familyasının bir üyesi olan tekir, demersal bir türdür (Şekil 12). 100 m derinliğe kadar yaşadığı bilinse de, genellikle sığ kumlu çamurlu biotoplarda yaşamını sürdürür. Ekonomik değeri yüksektir. Küçük bentik organizmalarla beslenir. Akdeniz, Ege Denizi ve Karadeniz in tümünde dağılım göstermektedir (Whitehead ve ark., 1986). Maksimum 40 cm boya ulaşabilmektedir (Mater ve ark., 1989). Şekil 12.Tekir (Mullus surmuletus) balığı. Çalışmada, tekir balığına ait boy-ağırlık ilişkisi W=0.010L 3.23 olarak belirlenmiştir (Şekil 13). Boy-frakans ilişkisinde; 13.5 ile 23.5 cm total boya sahip bireylere rastlanmıştır (Şekil 14). Şekil 15 de, ağ göz uzunluklarına bağlı beklenen yakalanma oranları görülmektedir. Çalışmada kullanılan ağların seçicik faktörü 8.1, standart sapması ise 1.0 olarak hesaplanmıştır. Optimum yakalanma boyları; 18 mm için 14.6 cm, 20 mm için 16.2 cm, 22 mm için 17.9 cm ve 24 mm için 19.5 cm olarak hesaplanmıştır (Tablo 8). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (2002) tarafından yayınlanan ve denizlerde ve iç sulardaki avcılığı düzenleyen sirkülerde tekir balığının 11 cm den küçük bireylerinin yakalanması yasaktır. Tür için herhangi bir zaman yasağı bulunmamaktadır. Çalışmada, kullanılan tüm ağların yasal boyun üzerinde avcılık yaptığı tespit edilmiştir.

33 200 180 160 W = 0.0058L 3.2343 R 2 = 0.9405 n = 135 140 Ağırlık (g) 120 100 80 60 40 20 0 5 10 15 20 25 Total Boy (cm) Şekil 13.Tekir balığına ait boy-ağırlık ilişkisi. 25 n = 135 20 Frekans (%) 15 10 5 0 13.5 14.5 15.5 16.5 17.5 18.5 19.5 20.5 21.5 22.5 23.5 Boy Grupları (cm) Şekil 14.Tekir balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı.

34 Yakalanma Oranları (%) 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 0.0 10 12 14 16 18 20 22 24 Total Boy (cm) Şekil 15.Tekir balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri. Tablo 8.Tekir balığına ait seçicilik parametreleri. 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm Min (LT) 13.5 14.0 17.5 12.0 Max (LT) 15.5 21.0 19.0 23.0 n 33 51 28 15 N 127 Optimum Yakalanma Boyu 14.62 16.24 17.86 19.49 Ortak Seçicilik Faktörü 8.12 Ortak Standart Sapma 1.03

35 3.1.4.Menekşe İzmarit (Spicara maena flexuosa, Rafinesque 1810): Centracanthidae familyasının bir üyesi olan menekşe izmarit, semiplajik bir türdür (Şekil 16). Sığ bölgelerden 130 m derinliğe kadar yaşamını sürdürür. Ekonomik değeri pek yüksek değildir. Akdeniz, Ege Denizi ve Karadeniz in tümünde dağılım göstermektedir (Whitehead ve ark., 1986). Maksimum 20 cm boya ulaşabilmektedir (Mater ve ark., 1989). Şekil 16. Menekşe İzmarit (Beyaz göz) (Spicara maena flexuosa) balığı. Çalışmada, menekşe izmarit balığına ait boy-ağırlık ilişkisi W=0.012L 3.03 olarak belirlenmiştir (Şekil 17). Boy-frakans ilişkisinde; 12.0 ile 22.0 cm total boya sahip bireylere rastlanmıştır (Şekil 18). Şekil 19 da, ağ göz uzunluklarına bağlı beklenen yakalanma oranları görülmektedir. Çalışmada kullanılan ağların ortak seçicik faktörü 8.0, standart sapması ise 1.1 olarak hesaplanmıştır. Optimum yakalanma boyları; 18 mm için 14.4 cm, 20 mm için 16.1 cm, 22 mm için 17.7 cm, 24 mm için 19.3 cm ve 25 mm için 20.1 cm olarak hesaplanmıştır (Tablo 9). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (2002) tarafından yayınlanan ve denizlerde ve iç sulardaki avcılığı düzenleyen sirkülerde, menekşe izmarit balığına ait herhangi bir zaman yada boy yasağı getirilmemiştir.

36 180 160 140 W = 0.0115L 3.0259 R 2 = 0.9806 n = 171 120 Ağırlık (g) 100 80 60 40 20 0 5 10 15 20 25 Total Boy (cm) Şekil 17.Menekşe İzmarit balığına ait boy-ağırlık ilişkisi. 12 n = 171 10 8 Frekans (%) 6 4 2 0 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Boy Grupları (cm) Şekil 18.Menekşe İzmarit balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı.

37 Yakalanma Oranları (%) 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 25 mm 0.0 10 15 20 25 Total Boy (cm) Şekil 19.Menekşe İzmarit balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri. Tablo 9.Menekşe İzmarit balığına ait seçicilik parametreleri. 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 25 mm Min (LT) 12.0 14.5 16.5 16.0 18.0 Max (LT) 17.0 18.0 20.0 20.5 21.0 n 42 24 33 27 30 N 156 Optimum Yakalanma Boyu 14.44 16.05 17.65 19.26 20.06 Ortak Seçicilik Faktörü 8.02 Ortak Standart Sapma 1.12

38 3.1.5.İzmarit (Spicara smaris, Linnaeus 1758): Centracanthidae familyasının bir üyesi olan izmarit, semiplajik bir türdür (Şekil 20). Sığ bölgelerden 130 m derinliğe kadar yaşamını sürdürür. Ekonomik değeri pek yüksek değildir. Akdeniz, Ege Denizi ve Karadeniz in tümünde dağılım göstermektedir (Whitehead ve ark., 1986). Maksimum 20 cm boya ulaşabilmektedir (Mater ve ark., 1989). Şekil 20.İzmarit (Spicara smaris) balığı. Çalışmada, izmarit balığına ait boy-ağırlık ilişkisi W=0.034L 2.56 olarak belirlenmiştir (Şekil 21). Boy-frakans ilişkisinde; 12.5 ile 17.5 cm total boya sahip bireylere rastlanmıştır (Şekil 22). Şekil 23 de, ağ göz uzunluklarına bağlı beklenen yakalanma oranları görülmektedir. Çalışmada kullanılan ağların ortak seçicik faktörü 7.5, standart sapması ise 1.2 olarak hesaplanmıştır. Optimum yakalanma boyları; 18 mm için 13.4 cm, 20 mm için 14.9 cm, 22 mm için 16.4 cm ve 24 mm için 17.9 cm olarak hesaplanmıştır (Tablo 10). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (2002) tarafından yayınlanan ve denizlerde ve iç sulardaki avcılığı düzenleyen sirkülerde izmarit balığına ait herhangi bir zaman yada boy yasağı getirilmemiştir.

39 80 70 60 W = 0.0338L 2.5612 R 2 = 0.4181 n = 155 Ağırlık (g) 50 40 30 20 10 0 5 10 15 20 25 Total Boy (cm) Şekil 21.İzmarit balığına ait boy-ağırlık ilişkisi. 35 30 n= 155 25 Frekans (%) 20 15 10 5 0 12.5 13 13.5 14 14.5 15 15.5 16 16.5 17 17.5 Boy Grupları (cm) Şekil 22.İzmarit balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı.

40 Yakalanma Oranları (%) 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 0.0 9 11 13 15 17 19 21 23 Total Boy (cm) Şekil 23.İzmarit balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri. Tablo 10.İzmarit balığına ait seçicilik parametreleri. 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm Min (LT) 12.5 14.5 15.5 16.0 Max (LT) 16.0 17.5 17.5 17.5 n 54 51 24 15 N 144 Optimum Yakalanma Boyu 13.42 14.92 16.41 17.90 Ortak Seçicilik Faktörü 7.46 Ortak Standart Sapma 1.16

41 3.1.6.Çizgili Hani (Serranus scriba, Linnaeus 1758): Serranidae familyasının bir üyesi olan çizgili hani, bentik bir türdür (Şekil 24). Kıyı bölgelerindeki posidonya ile kaplı bölgelerde ve taşlık kısımlarda en çok 150 m derinliğe kadar yaşamını sürdürür. Ekonomik değeri yoktur. Akdeniz, Ege Denizi ve Karadeniz in tümünde dağılım göstermektedir (Whitehead ve ark., 1986). Maksimum 28 cm boya ulaşabilmektedir (Mater ve ark., 1989). Şekil 24.Çizgili Hani (Serranus scriba) balığı. Çalışmada, çizgili hani balığına ait boy-ağırlık ilişkisi W=0.009L 3.18 olarak belirlenmiştir (Şekil 25). Boy-frakans ilişkisinde; 11.5 ile 20.0 cm total boya sahip bireylere rastlanmıştır (Şekil 26). Şekil 27 de, ağ göz uzunluklarına bağlı beklenen yakalanma oranları görülmektedir. Çalışmada kullanılan ağların ortak seçicik faktörü 8.2, standart sapması ise 3.9 olarak hesaplanmıştır. Optimum yakalanma boyları; 18 mm için 14.7 cm, 20 mm için 16.4 cm, 22 mm için 18.0 cm ve 24 mm için 19.7 cm olarak hesaplanmıştır (Tablo 11). Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (2002) tarafından yayınlanan ve denizlerde ve iç sulardaki avcılığı düzenleyen sirkülerde çizgili hani balığına ait herhangi bir zaman yada boy yasağı getirilmemiştir.

42 180 160 140 W = 0.0087L 3.1795 R 2 = 0.9678 n = 107 120 Ağırlık (g) 100 80 60 40 20 0 5 10 15 20 25 Total Boy (cm) Şekil 25.Çizgili Hani balığına ait boy-ağırlık ilişkisi. 12 n= 107 10 8 Frekans (%) 6 4 2 0 11.5 12.5 13.5 14.5 15.5 16.5 17.5 18.5 19.5 Boy Grupları (cm) Şekil 26.Çizgili Hani balığına ait boy gruplarına göre yüzde frekans dağılımı.

43 Yakalanma Oranları (%) 1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm 0.0 2 7 12 17 22 27 32 Total Boy (cm) Şekil 27.Çizgili Hani balığının ağ göz genişliğine bağlı seçicilik eğrileri. Tablo 11.Çizgili Hani balığına ait seçicilik parametreleri. 18 mm 20 mm 22 mm 24 mm Min (LT) 11.5 13.5 15.5 17.0 Max (LT) 20.0 19.0 20.0 20.0 n 47 24 15 13 N 99 Optimum Yakalanma Boyu 14.74 16.38 18.02 19.65 Ortak Seçicilik Faktörü 8.19 Ortak Standart Sapma 3.92

44 4.Tartışma: Yapılan bu çalışma ile, Ege Denizi için biyolojik öneme sahip bir, ekonomik öneme sahip beş tür için ağ göz genişliğine bağlı optimum yakalanma boyları tespit edilmiştir. Ege Denizi nde sade uzatma ağları üzerine yapılan çalışmalar mevcuttur. Petrakis ve Stergiou (1995), Yunanistan karasularında ısparoz balıklarının 17, 19, 21, 23 mm ağ göz genişliğinde, sade uzatma ağlarındaki seçiciliklerini üzerine çalışmışlardır. Isparoz balıkları için, ağ göz genişliklerine göre optimum yakalanma boylarını sırası ile; 8.79 cm, 9.82 cm, 10.86 cm ve 11.89 cm çatal boy olarak bildirmişlerdir. Ağların ortak seçicilik faktörünü 5.17 ve ortak standart sapmasını 9.62 olarak bulmuşlardır. Metin ve ark. (1998), Ege Denizi nde ısparoz balıklarının 18, 20 ve 22 mm ağ göz genişliğine sahip sade uzatma ağlarındaki seçiciliği üzerine çalışmışlardır. Isparoz balıkları için, ağ göz genişliklerine göre optimum yakalanma boyları sırası ile; 10.08, 11.20 ve 12.32 cm total boy olarak bildirmişlerdir. Ağların ortak seçicilik faktörünü 5.60, ortak standart sapmasını 1.86 olarak bulmuşlardır. Özekinci (1997), Ege Deniz ndeki ısparoz balıklarının 18 ve 20 mm ağ göz genişliğine sahip sade uzatma ağlarındaki seçiciliği üzerine çalışmış ve ağların optimum yakalama boylarını 8.9 ve 9.9 cm, seçicilik faktörünü 2.5 olarak bildirmiştir. Araştırmamızda ısparoz balıklarının 18, 20, 22, 24, 25 ve 28 mm ağ göz genişlikleri için optimum yakalanma boylarını sırası ile 10.59, 11.77, 12.94, 14.12, 14.71 ve 16.47 cm total boy olarak bulunmuştur. Ağların ortak seçicilik faktörleri 5.88, ortak standart sapması ise 1.27 olarak hesaplanmıştır. Bulunan bu değerler, Petrakis ve Stergiou (1995) ile farklılıklar göstermektedir. Bunun nedeni, iki çalışma arasında ağ göz genişlikleri ve balık boylarının ölçümlerinin farklı olmasındandır. Metin ve ark (1998) in bulduğu değerler ile araştırmamızda elde edilen değerler birbirine benzer durumdadır. Özekinci (1997) nin bulduğu değerler ile araştırmamızda elde ettiğimiz değerler arasında farklılıklar bulunmaktadır. Bunun nedeni; çalışmalar arasındaki metod ve balık boy ölçümlerinin farklılıklar göstermesidir.

45 Petrakis ve Stergiou (1996), 17, 19, 21, 23 mm ağ göz genişliğinde sade uzatma ağlarında menekşe izmarit balıklarının seçiciliği üzerine çalışmışlardır. Menekşe izmarit balıkları için, ağ gözü genişliklerine göre optimum yakalama boylarını sırası ile; 13.02 cm, 14.55 cm, 16.08 cm ve 17.61 cm çatal boy olarak bildirmişlerdir. Ağların ortak seçicilik faktörünü 7.65 ve ortak standart sapmasını 11.75 olarak bulmuşlardır. Metin (1998), Ege Denizi nde menekşe izmarit balıklarının 18, 20 ve 22 mm ağ göz genişliğine sahip sade uzatma ağlarındaki seçiciliği üzerine çalışmışlardır. Menekşe izmarit balıkları için, ağ göz genişliklerine göre optimum yakalanma boyları sırası ile; 15.00, 16.67, 18.33 cm total boy olarak bildirmişlerdir. Ağların ortak seçicilik faktörünü 8.33, ortak standart sapmasını 1.21 olarak bulmuşlardır. Araştırmamızda menekşe izmarit balıklarının 18, 20, 22, 24 ve 25 mm ağ göz genişlikleri için optimum yakalanma boylarını sırası ile 14.44, 16.05, 17.65, 19.26 ve 20.06 cm total boy olarak bulunmuştur. Ağların ortak seçicilik faktörleri 8.02, ortak standart sapması ise 1.12 olarak hesaplanmıştır. Bulunan bu değerler, Petrakis ve Stergiou (1996) ile farklılıklar göstermektedir. Bunun nedeni, iki çalışma arasında ağ göz genişlikleri ve balık boylarının ölçümlerinin farklı olmasındandır. Metin ve ark (1998) in bulduğu değerler ile araştırmamızda elde edilen değerler birbirine benzer durumdadır. Özekinci (1997), Ege Deniz ndeki izmarit balıklarının 18 ve 20 mm ağ göz genişliğine sahip sade uzatma ağlarındaki seçiciliği üzerine çalışmıştır. Yapılan çalışmada izmarit balıkları için optimum yakalanma oranları 13.2, 14.7 cm çatal boy ve ağların seçicilik faktörleri 3.7 olarak bildirilmiştir. Araştırmamızda izmarit balıklarının 18, 20, 22 ve 24 mm ağ göz genişlikleri için optimum yakalanma boyları sırası ile 13.42, 14.92, 16.41 ve 17.90 cm total boy olarak bulunmuştur. Ağların ortak seçicilik faktörleri 7.46, ortak standart sapması ise 1.16 olarak hesaplanmıştır. Özekinci (1997) nin bulduğu değerler ile araştırmamızda elde ettiğimiz değerler arasında farklılıklar bulunmaktadır. Bunun nedeni; çalışmalar arasındaki metod ve balık boy ölçümlerinin farklılıklar göstermesidir.

46 5.Sonuç ve Öneriler: Su ürünleri avcılığında pasif av araçları içerisinde yer alan sade uzatma ağlarında (galsama ağları) uygun ağ göz açıklıkları kullanılarak, yavru balıkların ve eşeysel olgunluğa erişmemiş genç bireylerin yakalanması engellenebilir (Hamley, 1975). Populasyonun korunmasına yönelik olarak gerçekleştirilen bu çalışma ile, ülkemizdeki ticari balıkçıların yaygın olarak kullandıkları uzatma ağlarının balık populasyonları üzerindeki baskısı incelenmiştir. Galsama ağları, yapım ve onarım maliyetlerinin ucuz olması ve özel donanımlara sahip gemilere gerek duyulmadığı için balıkçıların tercih ettikleri av araçlarındandır. Kullanımları diğer av araçlarına göre daha kolaydır. Motorsuz veya düşük beygir güçlü gemiler ile denizlerde ve içsularda avlanma imkanı sağlarlar. Yakalanan balıklar, çoğunlukla ekonomik değeri yüksek türlerdir ve yakıt/av ilişkisi diğer av araçlarına oranla daha iyidir. Çalışma için seçilen bölge, kıyı balıkçılığının yoğun olarak yapıldığı ve uzatma ağlarının sürekli olarak kullanıldığı bir bölgedir. Bölgede ticari balıkçılık yapan teknelerin uzatma ağları ile hedeflediği balık türleri barbun, tekir, diğer demersal ve semipelajik türlerdir. Bu balık türleri halk tarafından çok sevilen ve ticari değeri yüksek olan türlerdendir. Çalışma boyunca elde edilen toplam örneklemenin %6.9 unu tekir, %0.5 ini ise barbun oluşturmaktadır. Tablo 4 incelendiğinde, barbun balığının sadece 18 mm ağlarda yakalandığı görülmektedir. Elde edilen variler tek bir ağ göz uzunluğuna ait olduğundan, barbun balığı için seçicilik parametreleri tespit edilememiştir. Bunun nedenlerinden bir tanesinin ortamdaki barbun balığı yoğunluğunun az olması olduğu düşünülmektedir. Örneklerin toplanması için kullanılan ağın sade ağ olması da bu balık türü için yeterli veri elde edilememesinin nedenlerindendir. Bilindiği gibi, fanyalı uzatma ağları kullanılarak elde edilen verilerden seçicilik parametrelerinin edilmesi metoda aykırılığından mümkün değildir. Fanyalı ağlar galsama ağlarına oranla daha avcı ağlardır. Galsama ağları seçicilik oranı yüksek, doğayı az tahrip eden av araçlarıdır. Çalışmada kullanılan takım ekonomik olarak gelir getirmek için değil, bilimsel