LİMONLU VE ALATA HAVZALARININ (MERSİN-ERDEMLİ) JEOMORFOMETRİK ANALİZİ

, p. 1231-1250 DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/turkishstudies.9165 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY Article Info/Makale Bilgisi Received/Geliş: 20.01.2016 Accepted/Kabul: 08.03.2016 Referees/Hakemler: Doç. Dr. Hilmi DEMİRKAYA Yrd. Doç. Dr. Nadire KARADEMİR This article was checked by ithenticate. LİMONLU VE ALATA HAVZALARININ (MERSİN-ERDEMLİ) JEOMORFOMETRİK ANALİZİ Muhammet TOPUZ * - Murat KARABULUT ** ÖZET İnsanoğlunun üzerinde yaşamını şekillendirdiği farklı topografyalar, güncel ve teknolojik veriler kullanılarak Jeomorfometrik analiz yöntemleriyle daha iyi bir şekilde anlaşılır. Bu bakımdan Limonlu ve Alata havzalarının gelişim süreçlerinin jeomorfometrik indisler yoluyla anlaşılmasının amaçlandığı çalışmada; ilk olarak çalışma sahasına ait bir sayısal yükseklik modeli (SYM) oluşturulmuş; belirlenen jeomorfometrik indis hesaplamaları, bu model üzerinden gerçekleştirilmiştir. Çalışmada kullanılan morfometrik analizler; Akarsu-Boy gradyan indeksi, drenaj yoğunluğu, akarsu sıklığı, Vadi tabanı-vadi genişliği (Vf) Oranı indeksi, havza şekil oranı, ısı yükleme indeksi, yüzey-alan oranı indeksi, yüzeyşekil oranı indeksi, topografik pürüzlülük indeksi, topografik bileşke indeksi, hipsometrik eğri ve integral değeri, eğim pozisyonu sınıflamasıdır. Jeoloji haritasından faydalanılarak litolojinin havza oluşum ve gelişimine etkisi değerlendirilmiştir. Sonuçlar drenaj yoğunluğu üzerinde litolojinin önemli bir rol oynadığını göstermiş; Ofiyolit birimler üzerinde yer alan Alata Deresi nin 0.34 km/km 2 drenaj yoğunluğu indeks değerine karşın; kireçtaşları üzerindeki Limonlu için drenaj yoğunluğu indeks değeri 0.17 km/km 2 olarak hesaplanmıştır. Aşınım seviyesini gösteren bir parametre olarak Hipsometrik integral değeri Limonlu havzası için 0.64 ve Alata için 0.54 olarak hesap edilmiştir. Sonuç olarak; havzaların gelişiminde litolojinin etkisinin büyük oranda belirleyici olduğu; komşu akarsuların benzer özelliklerinin yanında farklılaşan yanlarının da bulunduğu tespit edilmiştir. Ancak bunlardan en önemlisi her iki havzada da geniş bir yer kaplayan Karaisalı kireçtaşı formasyonunun kalınlığının her yerde aynı olmaması; doğu-batı doğrultusunda değişken bir kalınlığa sahip olmasıdır. Karaisalı Kireçtaşı Formasyonu doğudan batıya doğru giderek artan bir kalınlığa sahip olması, havzaların aşınım özelliklerini etkilemektedir. Anahtar Kelimeler: Jeomorfometrik Analiz, Hipsometrik Eğri, Limonlu ve Alata havzaları * Arş. Gör. MKU FEF Coğrafya Böl. El-mek: ksutopuz@gmail.com ** Prof. Dr. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, El-mek: mkarabulut@ksu.edu.tr

1232 Muhammet TOPUZ Murat KARABULUT GEOMORPHOMETRIC ANALYSIS OF LIMONLU AND ALATA WATERSHEDS (ERDEMLI, MERSIN, TURKEY) ABSTRACT Geomorphometric analysis provides a better understanding of different topographies on which humankind shaped his life by using actual technologic data. The aim of this study is to analyze the development and formation of geomorphological properties of the basins between Limonlu and Erdemli using the geomorphometric indices. Firstly DEM (Digital Elevation Model) model of the area was produced and then, all calculations of geomorphometric indices were carried out using this model. Morphometric parameters used in the study are stream gradient index, drainage density, stream frequency, the Valley Width-to- Height Ratio (Vf), basin shape ratio, head load index, surface-area ratio index, surface-form index, topographic roughness index, composite topography index, hipsometric curve and integral value, and slope position classification. The effect of basin formation and evolution of lithology were evaluated by using the geological map. The results showed that the lithology had an important role on drainage density. Because Alata watershed consist of ophiolite, its drainage density index value was found as 0.34 km/km 2 but Limonlu watershed which consist of limestone and its value was 0.17 km/km 2. As a parameter indicating the level of erosion hipsometric integral values for Limonlu watershed s was 0.64 and it was calculated as 0.54 for Alata watershed. As a result, it was found that the effect of lithology has been decisive in the development of these basins and that neighboring streams had not only similar properties but also different features. However most important of them, the Karaisali Limestone is not have same thickness in whole area. It has variable thickness that increasing from east to west. STRUCTURED ABSTRACT Geomorphometric analysis deals with the measurement and mathematical analysis of the earth's surface (Hengl and Reuter, 2009: 1; Pareta and Pareta, 2011: 1). It has provided some means to better understand different topographies on which humankind shaped his life by using actual tecnologic data (Ozdemir, 2007: 2; Pedrera et al., 2009: 2; Curebal and Erginal, 2010: 203; Utlu et al., 2012: 769). Remote Sensing and GIS techniques are efficient tools for the delineation, updating, and morphometric analysis of drainage basins (Rowberry, 2008:28-29; Curebal and Erginal, 2010: 204; Monterio et al., 2010: 17; Bayraktar, 2012: 48; Bekaroglu, 2014: 334-344; Waikar and Nilawar, 2014: 1). The aim of this study was to analyze the development and formation of geomorphological properties of the basins between Limonlu and Erdemli using the geomorphometric indices. In the present study, morphometric analysis was utilized based on the GIS technique. Firstly, DEM model of the area was produced and then, all calculations of geomorphometric indices were carried out using this model. As a result, it was found that the effect of lithology had been decisive in the

Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi 1233 development of basins and that neighbouring streams had not only different properties but also similar features. In the study, Limonlu and Alata watersheds were examined by using different geomorphometric indices. Morphometric parameters used in the study were stream gradient index, drainage density, stream frequency, The Valley Width-to-Height Ratio (Vf), basin shape ratio, head load index, surface-area ratio index, surface-form index, topographic roughness index, composite topography index, hipsometric curve and integral value, and slope position classification. One of the geomorphometric analysis is Hypsometric curve and its integral value analysis (Strahler, 1952: 1117-1141; Bayraktar, 2012: 49; Kucukonder, 2012; Utlu et al., 2012: 771; Bekaroglu; 2014: 334-335). It is the relative part of area at different elevations within a region. The hypsometric curve shows the relative proportion of basin area below or above a given height. The hypsometric integral represents the area under the hypsometric curve. In the current study, Hypsometric curve and integral values for Limonlu and Alata watersheds were determined (Fig. 7). Hi values for Limonlu watershed s was 0.64 and it was calculated as 0.54 for Alata watershed. Stream gradient index is very usefull to determine the tectonic effect on the landforms. The computation of SL is based on the interpolation of a discrete value. For a segment of a given river, the SL is defined as SL= (dh L)/dL where dh is the change of elevation, dl is the horizontal length of the segment, L is the total channel length from the midpoint of the segment where the index is calculated, upstream to the water divide (Leopold, et al., 1963; Hack, 1973: 421-429; Keller and Pinter, 2002; Knighton, 1984; Curebal and Erginal, 2010: 203-210; Font, 2010, Vago, 2010, Fig. 4). Generally, the data needed to compute SL are measured from topographic profiles. Depending on the development stage of the watershed, the curve of a young immature watershed offers a convex form and a high integral value. In mature watershed case, the curve takes a concave shape upstream, convex downstream, and an integral lower compared to the previous case (Font et al., 2010). With another geomorphometric analysis, the results showed that Alata had more roughness due to the erosion happened more easily (Fig. 13). The drainage density which is expressed in terms of Km/Km 2 indicates the closeness of spacing of canals, thus providing a quantitative measure of the average length of stream canal for he whole basin. The results showed that lithology had an important role on drainage density. Because Alata watershed has ophiolite, its drainage density index value was found to be 0.34 km/km 2 but Limonlu watershed had limestone and its value was 0,17 km/km 2. To determine the tectonic effect on the landforms, commonly the Valley Width-to-Height Ratio (Vf) index has been used (Knighton, 1984; Keller and Pinter, 2002; Sarp et al, 2006: 2-5; Curebal and Erginal, 2010: 203-210). Valleys have been classified according to Vf value. V-shaped valleys are common in areas of active uplift and deep, linear stream

1234 Muhammet TOPUZ Murat KARABULUT incision (low Vf values, often 1). U-shaped valleys are representative of formerly glaciated or tectonically stable areas where stream valley bottoms tend to be wider (often 1.5) Vf values (Sarp et al., 2006; http://gis4geomorphology.com). According to the analysis results, almost all of the measured Vf values were 1. Today, many geomorphometric indices also benefit from GIS calculations and very rich visual data can be obtained using GIS. One of these is the slope position index classification (Tagil and Jennes, 2008: 910-921; Reu et al., 2013: 39-49). The results showed that the region had the highest slope close to Koramsali village which had the most physical crumbles. (Fig. 12). In addition, based on other geomorphometric indices maps including head load index, surface-area ratio index, surface-form index, topographic roughness index, and composite topography index, it was found that the region close to Koramsali village was very important area (Fig. 13,14, 15). To sum up; there were many factors effecting erosional processes in both watersheds. But most important of them, the Karaisali Limestone did not have same thickness in whole area. It had variable thickness and its tickness increased from east to west (Gorur, 1973: 227-232; Unlugenc and Demirkol, 1988: 17-24). Keywords: Geomorphometric Analysis, Hypsometric Curve, Limonlu and Alata basins. 1. Giriş Yeryüzünün sayısal olarak ifade edilmesi olarak tanımlanan Jeomorfometrik analiz (Hengl ve Reuter, 2009: 1), insanoğlunun üzerinde yaşamını şekillendirdiği farklı topografyaların güncel ve teknolojik veriler ile sayısal analiz teknikleri kullanılarak daha iyi bir şekilde anlaşılmasını sağlamaktadır. Böylelikle geçmişi hakkında daha net bilgilere sahip olduğumuz mekânın şekillendirilmesi ve organizasyonunun planlanması aşamalarında daha sağlıklı kararlar verilebilmesi mümkün hale gelmektedir (Demirkaya ve Ayas, 2015: 506). Kökleri 19.yy a kadar inen morfometrik analiz, DEM üzerinde çeşitli işlemler uygulanarak yapılır (Hengl vd., 2003: 18). Morfometrik analizlerin gelişimi, uzaktan algılama ve CBS de yaşanan gelişimlere paraleldir (Hengl ve Reuter, 2009: 1). Farklı dayanım özelliklerine sahip litolojik birimler benzer çevresel etkiler (yüzey akışı, sıcaklık, biyolojik aktiviteler vb.) karşısında değişken davranış sergilemektedirler. Bu durum karmaşık ve farklı yüzey şekillerinin oluşmasına neden olmaktadır. Bu farklı yüzey şekillerinin belirli metotlar kullanmak suretiyle ölçülmesi ve her birinin bağımsız olduğu arazi yüzeylerini genelleştirme, ortak yönlerini bularak coğrafi birlikteliği sağlama, jeomorfometrik analiz ile mümkün hale gelir (Kurter ve Hoşgören, 1986; Özdemir, 2007; Utlu vd., 2012: 768-776). Jeomorfolojinin ana konusunu oluşturan yeryüzü sathının şekillenmesi, bu şekillenişin dinamikleri ve etki dereceleri farklı jeomorfometrik yöntemlerle araştırılmaktadır (Bloom, 1978; Crevenna, vd., 2005; Rowberry, 2008; Pedrera vd., 2009; Bayraktar, 2012; Cheng, vd., 2012; Özşahin, 2013; Bekaroğlu; 2014; Kurt ve Ekinci, 2014; Pektezel; 2015). Bu bağlamda morfolojik analiz, yeryüzünün şekillenişi ve dış kuvvetler arasındaki ilişkiyi incelemektedir (Knighton, 1984; Özdemir, 2007; Pedrera vd., 2009; Cürebal ve Erginal, 2010; Utlu vd., 2012: 768-776). Yerküre nin genel olarak daha çok ekvatoral ve orta kuşak diye adlandırılan bölümlerinde toprak doyduktan sonra yüzeysel akışa geçen ve kanalize olan akarsuların, topografyanın

Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi 1235 şekillenmesindeki etkisi büyüktür (Atalay, 2005). İlksel bir araziye akarsuyun yerleşimi ve gelişimi çeşitli aşamalardan geçerek oluşmaktadır. Topografyanın akarsuyla etkileşimi zayıflık zonlarından başlayarak erozyon yarıntıları, kapma olayları sonucunda geniş bir araziyi etkileyebilmektedir. Havzanın şekillenmesi ise arazinin eğimi, litolojik yapısı, morfolojik özellikleri ve bölgenin yakın çevresinde meydana gelen tektonik aktivitelerle yakından ilişkilidir (Leopold, vd., 1963; İzbırak; 1970; Knighton, 1984; Cürebal ve Erginal, 2010). Akarsu aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetlerinde yükselme, alçalma veya faylanma ile ilişkili tektonik faaliyetler önemli rol oynamaktadır (Pedrera vd., 2009; Cürebal ve Erginal, 2010). Topografyanın bu tektonik hareketler sonucu kendini yenilemesi sonucunda akarsu aşındırma oranı artış göstermektedir. HI (Hipsometrik integrali değeri) ve SL (Akarsu-Boy Gradyan İndeksi) ve SAR (Yüzey/Alan Oranı) analizleri ile bu tektonik hareketlerin etkisi tespit edilebilmektedir (Rowberry, 2008; Cürebal ve Erginal, 2010; Monterio vd, 2010; Bayraktar, 2012; Gavrila, 2012; Bekaroğlu, 2014). Jeomorfometrik analiz metotlarının CBS ile entegrasyonu sonucunda pek çok indis bilgisayar ortamında otomatik olarak yapılabilmektedir. Ekonomi, zaman, iş gücü, maliyet, çoklu paylaşım ve veri güvenirliliği konularındaki avantajlarından dolayı CBS ile yapılan jeomorfometrik analiz çalışmalarının sayısı gün geçtikçe artmaktadır (Özdemir, 2007; Cürebal ve Erginal, 2010; Monterio vd, 2010; Bayraktar, 2012; Gavrila, 2012; Utlu vd., 2012). 2. Amaç Komşu akarsuların özelliklerinin araştırılması ve farklılıklarının nedenlerinin ortaya konulmasının jeomorfometrik indislerle mümkün olabileceğinin gösterimi, yapılan bu çalışmanın motivasyonudur. Alata ve Limonlu havzalarının seçim sebebi ise havza büyüklüğü, litoloji farklılığı ve çalışma olanakları ile ilgilidir. 3. Çalışma Alanının Genel Özellikleri Akdeniz Bölgesinin Adana Bölümü nde yer alan çalışma sahasının büyük bir bölümü Mersin İlinin Erdemli ilçesinin sınırları içerisinde kalmaktadır. Kuzeyinde Karaman, güneyinde Akdeniz, batısında Silifke, doğusunda ise Mersin yer almaktadır (Şekil 1). Şekil 1: Lokasyon haritası

1236 Muhammet TOPUZ Murat KARABULUT Limonlu ve Alata havzaların kıyı kesimlerinde tipik Akdeniz iklimi görülmekte iken havzaların kuzeyinde bulunan Bolkar dağlarına doğru karasal iklim etkileri artmaktadır. Meteoroloji Genel Müdürlüğü kaynaklı 1975-2011 yılları arası veriler kullanılarak elde edilen uzun yıllar sıcaklık ortalaması Erdemli için 18,3 C olup, yıllık toplam yağış ortalaması 556,41 mm dir (Şekil 2). Çalışma alanının hemen batısında bulunan Silifke için ise yıllık toplam ortalama yağış 468,31 mm; uzun yıllar ortalama sıcaklık ise 19,1 C dir (Şekil 2). Yağışların yıl içindeki dağılışı her iki istasyonda da benzer bir özellik göstermekte olup; büyük bir bölümü kış mevsiminde düşmektedir. Thornthwaite iklim sınıflama sistemi, Erdemli ve Silifke ölçüm istasyonlarına ait verilere uygulandığında çalışma sahasının iklimi C1 B3 s2 b4 sınıfında yer almaktadır. Yani kurak-az nemli, mezotermal, su noksanı yaz mevsiminde ve çok şiddetli olan, okyanus tesirine yakın tali iklim sınıfındadır (Şekil 2). Şekil 2. Yağış-Sıcaklık Dağılışı ve Thornthwaite Su Bilançosu (Karabulut, vd., 2013) Çalışma alanında yer alan birimlerin tarihsel jeolojisi, Neotetis in Üst Kretase döneminde kapanması ile ilişkili olarak ofiyolit serinin Toros mikrokıtası üzerine yerleşimi, sonrasında bölgenin Paleosen döneminde denizel ortama geçişi ile kırıntılı sığ denizel Tersiyer çökellerinin oluşumu ve Kuvaterner döneminde Toridlerin yükselmeye başlamasıyla karasal kırıntılı birimlerin çökelmesiyle açıklanmaktadır (Pampal, 1987; Parlak ve Robertson,, 2004; Küçükönder, 2012). Tektonik evrimi ile ilişkili olarak ayrılan formasyonlar; allokton Göktepe Formasyonu (Jurasik-Kretase) Sorgun Formasyonu (Jurasik-Kretase), Mersin Ofiyoliti ve ofiyolitik melanjı (Üst Kretase), üzerine Tersiyer çökelleri olarak tanımlanan Sarıtaş, Kaplankaya, Köselerli, Karaisalı formasyonları ve Kuvaterner yaşlı kaliçi ve güncel alüvyon birimleridir (Pampal, 1987; Parlak ve Robertson, 2004; Küçükönder, 2012; Şekil 3).

Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi 1237 Şekil 3. Jeoloji haritası Çalışma sahasının litolojisine ve iklimine bağlı olarak oluşan jeomorfolojisi, farklı morfolojik üniteleri içerisinde barındırır. Taşeli platosunun doğu bölümü olarak nitelendirilen bu alanlar, engebeli bir topografyaya sahiptir. Karstik erime ve biriktirme şekillerinin yoğun olarak bulunduğu sahada lapyadan doline, polye ovalarından mağaralara birçok morfolojik şekil yer almaktadır. Yükseltinin 2400 metreye ulaştığı Sakaryayla Dağı mevkii, Limonlu havzasının en yüksek kesimini oluşturmaktadır. Akarsuların birbirlerine paralel uzanmış olmasından büyük oranda etkilenen platolar ise çalışma sahasında en geniş yer kaplayan morfolojik birimdir. Çalışma alanında platolar havzaların orta ve yukarı çığırlarında görülmektedir. Jeomorfolojik üniteler içerisinde yer alan bir diğer birim de ovalardır. Alata ve Limonlu ovaları çalışma sahasında yer alan iki büyük delta ovasıdır. Yoğun yerleşme ve tarım faaliyetlerine maruz kalan bu ovalar, akarsuların taşıdığı alüvyonların birikiminin yanı sıra kara-deniz etkileşimine bağlı olarak oluşmuşlardır. Yaklaşık 125 ha olarak hesaplanan Limonlu delta ovasının şekillenmesinde Kuşçarpağı tepesi ve Limonlu kalesinin bulunduğu tepeler etkili olmaktadır. Akarsu ve dalga etkisi ile birlikte aşınan yüksek alanlar ayrılmış ve sonrasında akarsuyun getirdiği alüvyonların dalgalar tarafından aşındırılmasını engelleyerek alüvyon birikmesini kolaylaştırmıştır. Alata ovası ise Adana ovalarının bir devamı olarak görülüp; Pleistosen de oluştuğu görüşü güç kazanmıştır (Koca, 1994). Bir diğer morfolojik birim olan vadiler çalışma alanında büyük kanyonlar oluşturmaktadır. Bölge akarsularının daha önceki yapılan çalışmalarda belirtildiği üzere bu denli derin vadiler oluşturması; bölgede hâkim litolojinin Miyosen yaşlı kireçtaşı olmasının yanı sıra Toridlerin yükselme trendi ile ilişkilendirilmektedir (Koca, 1994). 4. Materyal ve Yöntem Limonlu ve Alata havzalarının, jeomorfolojik indisler yardımıyla morfolojik özelliklerinin belirlenmesi ve de morfolojik ünitelerin oluşum ve gelişimlerinin açıklanması hedeflenen bu çalışmada materyal olarak 1/25.000 ölçekli topografik paftalar, MTA nın 1/100.000 ölçekli jeoloji haritaları, MGM den alınan meteorolojik ölçüm değerleri ve çeşitli CBS yazılımları kullanılmıştır.

1238 Muhammet TOPUZ Murat KARABULUT Farklı kurum ve kuruluşlardan elde edilen veriler ortak bir projeksiyon (UTM WGS84) sisteminde tanımlanmıştır. 1/25.000 ölçekli topografik paftalar üzerinden bir sayısal yükseklik modeli (SYM) elde edilmiş ve bu SYM üzerinde jeomorfometrik indisler ve hesapları gerçekleştirilmiştir. Akarsu havzalarının şekilsel karakterlerini kazanması birçok etkene bağlıdır. Litoloji, iklim, tektonik hareketler havzaya genel karakterini kazandıran etmenler arasında yer almaktadır (Leopold, vd., 1963; İzbırak; 1970; Knighton, 1984; Cürebal ve Erginal, 2010). Havzaların genel karakteristiğinin bulunmasına dair çeşitli metotlar geliştirilmiştir. Bu metotlardan bir tanesi havza şekil oranıdır. Akarsu akaçlama havzalarının karakteristik özelliklerinin belirlenmesinde kullanılan metotlardan havza şekil oranı, talveg uzunluğunun karesinin havza toplam alanına oranlanması ile elde edilir. Bu kat sayısının büyüklüğü, havzanın dar ve uzun bir şekle sahip olduğunu göstermektedir (Knighton, 1984; Cürebal ve Erginal, 2010; Özşahin, 2010). Akarsuların ortalama olarak havza içindeki dağılışlarını belirlemek amacıyla toplam kanal uzunluğunun bütün havza alanına oranlanması yoluyla yapılan drenaj yoğunluğu analizi, devamlı akarsular göz önünde bulundurularak bütün derelerin drenaj yoğunluğu hesap edilmektedir. Jeomorfometrik analizlerde kullanılan diğer bir indis de drenaj sıklığıdır. Drenaj sıklığı akarsuyun topografyayı şekillendirmesi bakımından önemlidir. Havzanın akarsular tarafından sık drene edilmesi, düşen yağışın ya da su kaynaklarının birden çok yatakta kanalize olması, aşındırma gücünü zayıflatmaktadır. Ancak sık drenaj yoğunluğu, akarsuların havzanın bütününde şekillendirici güç olmasını sağlamaktadır. Bu indis, havza alanının toplam yatak sayısına oranı bulunarak hesaplanmaktadır (Leopold vd., 1963; Knighton, 1984; Cürebal ve Erginal, 2010). Jeomorfometrik analizlerde yaygın olarak kullanılan HI analizi, yükselti değerlerinin alansal olarak dağılışı hesabına dayanmaktadır (Strahler, 1952; Bayraktar, 2007; Küçükönder, 2012; Utlu vd., 2012; Bekaroğlu; 2014). (OY Min Y) Hİ = (Max Y Min Y) Burada verilen Hİ: Hipsometrik integral değerini, OY: Ortalama yüksekliği; Min Y: Minimum yükseklik değerini; Max Y: ise maksimum yükselti değerini ifade eder. Havzanın yükseklik dağılımına bağlı olarak genç, olgun ve dengeli evrelerini gösteren bu üç dönemin sayısal ifadesi ise şöyledir: Eğer HI değeri 0,3 e denk veya daha küçükse havza olgun ve tektonik olarak pasif, 0,3 ila 0,6 arasında bir değere sahipse genç ya da olgunluğa ulaşmamış, 0,6 dan büyük bir değere sahipse arazi genç ve aktif manasını taşır (Strahler, 1952; Hurtrez vd., 1999:10; Bayraktar, 2007; Küçükönder, 2012; Utlu vd., 2012; Bekaroğlu, 2014). Bu analiz yöntemi, önce bir bütün olarak tüm havza için ardından da tüm alt havzalar için ayrı ayrı gerçekleştirilmiştir. Akarsu Vadi Tabanı Genişliği Vadi Yüksekliği Oranı indisi (Vf) ise vadi yamaçları yüksekliği ile vadi tabanı genişliğinin oranlanmasına dayanmaktadır (Bull, McFadden; 1977; Sarp vd, 2006; Bekaroğlu; 2014). Bu indis akarsu aşındırma gücü ve litoloji arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmak amacıyla kullanılabilmektedir (Knighton, 1984; Keller ve Pinter, 2002; Sarp vd, 2006; Cürebal ve Erginal, 2010). Vf indisi şu formül ile hesap edilir: 2Vfw Vf = [(Eld Esc) + (Erd Esc)] Burada Vf: Vadi Tabanı Genişliği Vadi Yüksekliği Oranı; Vfw: Vadi Tabanı Genişliği; Eld: Sol Vadi Kesimi Yüksekliği, Erd: Sağ Vadi Kesimi Yüksekliği; Esc: Vadi Tabanı Yüksekliği olarak ifade edilir (Knighton, 1984; Sarp vd, 2006; Cürebal ve Erginal, 2007). Literatürde olduğu gibi Vf indisine göre vadiler 3 gruba ayrılmıştır (Sarp vd., 2006). Buna göre Vf değeri 1,0 dan küçük olanlar derin ve dar V şekilli vadi; 1 ile 1,5 arası olanlar orta derecede aktif ve son olarak da değeri 1,5 üzeri olanlar Geniş Tabanlı Vadi olarak sınıflandırılmıştır.

Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi 1239 Akarsuların aşındırma gücü, eğim, tektonizma ve litoloji ilişkisine dayanan Akarsu-Boy Gradyan indisi (SL), akarsu boyuna profili üzerinde hesaplanmaktadır (Hack, 1973; Keller ve Pinter, 2002; Monterio vd., 2010; Cürebal ve Erginal, 2010; Bekaroğlu, 2014). SL indisi, talveg profilinin iç ve dışbükeyliğini belirtmektedir. Düşük SL değerleri aşınımın zayıfladığını ve artık çökelme sahasına geçildiğini ifade etmektedir. Şelale, dev kazanı gibi akarsu üzerinde oluşan şekiller ve litolojinin değişimine bağlı oluşan eğim kırıkları gibi lokasyonlarda SL indis değeri yüksek hesaplanmaktadır. Bu alanlar profilde dışbükeylilik göstermektedir (Keller ve Pinter, 2002; Monterio vd., 2010). Diğer parametrelerin eşit kaldığı düşünülüp yükselti farkının artması SL indis değerinin artmasına neden olur. Ayrıca aynı litolojik birimler üzerindeki farklı SL değerleri, tektonizmanın varlığına da işaret eder (Bekaroğlu; 2014). SL indisi, aşağıda verilen formül yardımıyla hesap edilmektedir (Leopold, vd., 1963; Hack, 1973; Keller ve Pinter, 2002; Cürebal ve Erginal, 2007; Bekaroğlu; 2014; Şekil 4). Şekil 4. SL İndeksi (Hack, 1973'den değiştirilerek) Burada; ΔH: Akarsu segmentinin yükseklik değişimini ΔL: Akarsu segmentinin uzunluğunu (m), L: İndeks hesaplama noktasından akarsuyun en yüksek noktasına kadar olan mesafesini (m) ifade etmektedir (Leopold, vd., 1963; Hack, 1973; Keller ve Pinter, 2002; Knighton, 1984; Cürebal ve Erginal, 2010). Her pikselin (3X3) komşu pikseller ile olan ilişkisi dikkate alınarak hesaplanan indis değerlerinden Eğim Posizyonu Sınıflama indisi (SPC), 5 grup altında sınıflandırılmıştır. Sınıflamada, indis değerinin Z skorunun standart sapmadan farkı dikkate alınarak hangi sınıfın hangi morfolojik üniteyi temsil ettiği araştırılır (Riley vd., 1999). Arazi yüzey şekillerinin sınıflandırılmasında ise Şekil 5 de verilen tablo kullanılmıştır. Morfolojik Ünite Küçük Komşulukluk Boyutu Büyük Komşulukluk Boyutu Morfolojik Ünite Küçük Komşulukluk Boyutu Büyük Komşulukluk Boyutu Derin Z 0< -SD Z 0< -SD Düz Alanlar -SD Z 0 SD 0 Z 0 SD Vadi (LNS 0) Lokal Z 0< -SD -SD Z 0<0 Yüksek Eğimler -SD Z 0 SD Z 0>SD Vadi Orta Z 0< -SD 0 Z 0 SD Lokal Z 0>SD Z 0> -SD Eğimli Drenaj Tepeler/Vadi Sırtları Yüksek Z 0< -SD Z 0>SD Lokal Z 0>SD -SD Z 0<0 Alan Drenajı Tepeler/Ova Sırtları U Şekilli -SD Z 0 SD Z 0< -SD Orta Eğimli Z 0>SD 0 Z 0 SD Vadiler Sırtlar Düz Alanlar (LNS<0) -SD Z 0 SD -SD Z 0<0 Zirveler/Yüksek Sırtlar Z 0>SD Z 0>SD Şekil 5. Morfolojik Birimlerin Sınıflaması (Weis den değiştirilerek, 2011).

1240 Muhammet TOPUZ Murat KARABULUT Topografik engebelilik indisi (TRI), Yüzey-Şekil Oranı indisi (SRR), Isı yükleme indisi (HLI) ise çeşitli mekânsal yazılımlar kullanılarak her pikselin (3X3) komşu pikseller ile olan ilişkisi dikkate alınmak suretiyle hesap edilmiştir. Topografik bileşke İndisi (CTI) ise şu şekilde ln (As / (tan(beta)) formule edilir ve sonuç değeri ne kadar büyükse değişkenliğin o derece az oluşunu ifade etmektedir (http://arcscripts.esri.com). Topografik Yüzey-Alan Oranı indisi (SAR) ise yüzey alanı ile ters orantılıdır. Bu indis değeri, hesaba katılan piksellerin yüzey alanı küçüldükçe artmaktadır (http://arcscripts.esri.com). Metodolojik yönden hipsometrik integral değerine benzemesine karşın; denüdasyon sonucu topografyada meydana gelen değişimleri belirtmektedir (Rowberry, 2008). 4. Bulgular Ve Tartışma Konu ile ilgili olarak yapılan daha önceki çalışmalarda havza şekillerinin gelişiminde litolojik yapının, iklimin ve tektonizmanın etkili olduğu belirtilmiştir (Leopold vd., 1963; İzbırak, 1970; Knighton, 1984; Cürebal ve Erginal, 2010). Kaynaktan ağza ulaşma için gerekli zaman, sel ve taşkınların oluşumu ve süreleri havzanın şekli ile ilişkilidir. Şekil oranı büyüdükçe, havza dar ve uzun bir yapı göstermektedir (Şekil 6). Şekil 6. Havza ve Drenaj Özellikleri Bir akarsu havzasının drenaj özelliği litoloji ile yakından ilişkilidir (Leopold vd., 1963; İzbırak, 1970; Knighton, 1984; Cürebal ve Erginal, 2010). Ofiyolit birimler üzerinde yer alan Alata Deresi nin kireçtaşları üzerindeki Limonlu ya oranla iki kat daha yoğun bir drenaja sahip olması, drenaj özelliğinin şekillenmesi ve litolojik yapı arasındaki bu ilişkiyi net bir şekilde ortaya koymaktadır (Şekil 6).

Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi 1241 Limonlu havzası HI değeri 0,63; Alata HI değeri ise 0,54 olarak hesaplanmıştır (Şekil 7). Alata havzası HI değerinin Limonlu HI değerine göre düşük olması, iki havzanın litolojik farklılığı sebebi ile Limonlu havzasının, Alata havzası güncel aşınım sürecinin bir önceki safhasını yaşadığını göstermektedir. Çünkü Alata, kireçtaşı üzerinde akan Limonlu deresinin aksine görece aşınımı kolay ofiyolit birimler üzerinde yer alır. Yani Alata, Limonlu havzasının geleceği evreyi geçmiş fakat henüz tam olgunluk dönemine ulaşamamıştır. Aşınımın devamı halinde Limonlu deresi de yüzeyde yer alan kireçtaşını aşındırıp, tabandaki ofiyolit birimlere ulaştığında kireçtaşına oranla aşınımı kolay ofiyolit birimler üzerinde aşındırma faaliyetini hızlandıracaktır. Havzaların gelişiminin daha detaylı analizi amacıyla alt havzalarda HI değerleri hesaplanmıştır (Şekil 7). Şekil 7. Hipsometrik Analizi Yapılan Havza ve Alt Havzalar Alata havzasının 4 alt havzasının hipsometrik eğri ve integral değerleri Limonlu havzasına oranla daha değişken değerler almaktadır. Alata havzasının en güneyinde yer alan 1 nolu alt havzanın hipsometrik integral değerinin 0,57 olduğu tespit edilmiştir (Şekil 8). Alata havzasının 1 nolu alt havzasının güneyinden başlayarak sırasıyla ofiyolit, ofiyolitik melanj ve kireçtaşı birimleri yer alır. Alata havzasının 1 nolu alt havzasının hipsometrik integral değeri; alt havzanın henüz olgunluk aşamasına geçmediğini gösterir (Şekil 8). Alata Deresi nin 2 nolu alt havzasının yükselti basamakları aralığı 520-2000 m arası olduğu ve toplamda 610 ha alan kapladığı sonucuna ulaşılmıştır. Alt havzaya ait HI değeri ise 0,65 olarak bulunmuştur ki; bu Alata alt havzaları içerisinde en yüksek değerdir (Şekil 8). Bu durum bize havzanın erozyonal aşınım döngüsünün devam ettiğini; havzanın henüz daha gençlik evresini yaşadığını göstermektedir. Alata alt havzalarından daha bariz ve daha keskin bir pik yaptığı görülen Alata nın 2 nolu alt havzasına ait hipsometrik eğri, litoloji ile ilişkilendirildiğinde bu keskin değişimin nedeninin ofiyolitten kireçtaşına geçiş olduğu gözlenmektedir (Şekil 8). Hipsometrik eğri üzerindeki bu tür pikler ve sonrasında meydana gelen farklılık, formasyon değişimine işaret eder. Bölgede bir yandan tektonik yükselme devam ederken eş zamanlı olarak yağışlara bağlı bir biçimde havzaya yerleşmiş olan akarsular vadi oluşum ve gelişimlerini devam ettirmişlerdir (Zorlu, 2009). Alata Deresi nin 3 nolu alt havzası 1320-2090 m arasında değişen bir yükselti değerine sahiptir. Alanı 555 ha olan Alata 3 nolu alt havzasının hipsometrik integral değeri 0,58 dir (Şekil 8). Bu değer Alata nın 3 nolu alt havzasının da henüz gençlik evresini yaşadığını işaret eder. Ofiyolitik melanj ve çeşitli kireçtaşı birimlerinden oluşan alt havza 0,58 HI değeri ile 2 nolu alt havzadan sonra en yüksek hipsometrik integral değerine sahiptir (Şekil 8). Alata Deresi nin 4 nolu alt havzasına (1427 ha) ait HI değeri ise 0.22 dir (Şekil 8). Alt havzalar içerisinde yükselti basamaklarının en düşük değerlerinin en yüksek olduğu Alata 4 nolu alt havzanın 2119-3130 m arasında değişen yükselti değerlerine sahip olduğu tespit edilmiştir (Şekil 8). Bulunan bu düşük HI değerine rağmen burada böylesine büyük bir aşınımın varlığından söz edilemez. Çünkü havza litolojisi incelendiğinde bu alt havzanın genç bir birim olan Karaisalı kireçtaşında oluştuğu görülmektedir. Bu durum havza alt çığırında gözlenen daha yaşlı birimlere geçiş yapacak kadar aşınmaya geçmediğini gösterir. Yani aşınmanın henüz başlamadığını, jeolojik

1242 Muhammet TOPUZ Murat KARABULUT olarak kireçtaşının genç bir çökel olduğunu, aşınmış olsa kireçtaşının altındaki melanj ve ofiyolit birimlerinin yüzeylenmesi gerektiğini söyleyebiliriz (Şekil 8). Şekil 8. Alata Alt Havzaları Hipsometrik Eğri ve İntegral Değerleri Limonlu havzasının alt havzalarına ait hipsometriler içerisinde en düşük HI değeri 3 nolu (0,49); en yüksek değer ise 2 nolu (0,55) alt havzaya aittir (Şekil 9). Şekil 9. Limonlu Alt Havzaları Hipsometrik Eğri ve İntegral Değerleri Akarsuların oluşturduğu topografik şekillerin başında gelen vadilerin karakterlerinin sayısal olarak ifadesi ise jeomorfometrik indislerden Vf indisi kullanılarak hesap edilmiştir (Şekil 10). Şekil 10. Vf İndisinin Hesaplandığı Noktaların Enine Profili

Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi 1243 Limonlu ya oranla litolojik yapı özellikleri bakımından en kompozit olan Alata havzası çeşitli litolojik birimleri içermektedir. Farklı birimler üzerinde Vf indis değeri hesaplanarak sonuçları yorumlanmıştır. Alata havzasının aşağı çığırında, ofiyolit üzerinde bulunan 1 nolu Alata Vf indis ölçüm noktası üzerinde yapılan ölçüm neticesinde Vf değeri 0,14 olarak hesap edilmiştir (Şekil 10). Bu değer bize 1 in altında olduğu için, bu vadinin dar ve derin vadi olarak sınıflandırılmaktadır. Alata havzasının orta çığırında, Mersin Ofiyolitik melanjı üzerinde bulunan 2 nolu Alata Vf indis ölçüm noktası üzerinde yapılan ölçüm neticesinde Vf değeri 0,17 olarak hesap edilmiştir (Şekil 10 ). Bu değer bize 1 in altında olduğu için, bu vadinin dar ve derin bir vadi olduğunu göstermektedir. Alata havzasına oranla daha geniş yüz ölçümüne sahip olan Limonlu havzasının vadi tabanında hakim birim kireçtaşıdır. 1 nolu Vf ölçüm noktasında bu değer 0,10 olarak hesaplanmıştır (Şekil 10). 2 nolu Vf ölçüm noktasında 0,16 olan bu değer; vadinin dar ve derin vadi özelliğine sahip olduğunu belirtmektedir (Şekil 10). Bu durum, çalışma sahasında yer alan havzaların genel olarak tipik V şekilli dar ve derin vadilere sahip olduğunu göstermektedir. Her iki havzanın 2 şer adet Vf değerlerinin hesaplanmış fakat hiçbir havzanın hiçbir noktasında dar ve derin vadiler sınıfının üst eşiği olan 1 değerine ulaşılmamıştır. Hatta çoğu Vf ölçüm noktalarında 0,5 in dahi altındadır. Dolayısı ile çalışma sahasında yer alan bütün vadiler dar ve derin vadi sınıfına girmektedir (Şekil 10). SL indisi ise yine HI yönteminde olduğu gibi topografik değişkenlerin oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Sonuçlar ise litoloji ile ilişkilendirilebilmektedir. SL indisi iç ya da dış bükeylik ilişkisini yorumlamada kullanılır (Monterie vd., 2010). İçbükey alanlarda düşük bir değere sahip olan SL; dış bükey alanlarda daha yüksektir (Keller ve Pinter, 2002; Hack, 1973; Leopold vd., 1963; Monterie vd., 2010). Hesaplanan SL değerleri ana akarsu profili üzerinde gösterilmiştir (Şekil 11). Çalışma sahasında yer alan Ofiyolit üzerinde SL değerinin yüksek oluşu akarsu akış hızının artmasını ve aşınımın hızlı olmasını göstermektedir (Şekil 11). Şekil 11. Akarsu Profili Ve SL İndeks Değerleri Günümüzde CBS den de yararlanılarak pek çok jeomorfometrik indis hesabı yapılabilmekte ve görsel açıdan da oldukça zengin verilere ulaşılabilmektedir. SPC kullanılarak havzaların morfolojik üniteleri Reu vd., (2013) tarafından yapılan çalışmada yer alan, Weis (2001) den uyarlanan bir sınıflamaya tabi tutulmuştur (Tağıl ve Jennes, 2008). Bir hücrenin komşuları ile kıyaslanması neticesinde aldığı indeks değerinin Z skorunun, standart sapma ile ilişkisinden yola çıkılarak hangi birime karşılık geldiği komşululuk boyutuna göre sınıflandırılmıştır. Alata havzası eğim durumuna göre yapılmış sınıflandırma sonuç haritasına bakıldığında özellikle havzanın orta çığırında yer alan kesimde dar ve derin vadilerin geniş alanlar kapladığı görülür. Jeolojik birim olarak

1244 Muhammet TOPUZ Murat KARABULUT da diğer alanlardan ayrılan bu bölge üst kretase yaşlı ofiyolitik birimlerle kaplıdır. Alata havzasında yer alan ofiyolit birimlerde TRI değerleri yüksek hesaplanmaktadır (Şekil 12). Şekil 12. SPC Sonuç Haritası Jeomorfometrik indis metotlarından bir diğer indis de engebelilik indeksi diyebileceğimiz TRI dir. Bu metot, seçilen hücre sayına bağlı olarak hücreler arası piksel değerlerinin kıyaslanması esasına dayanır. Alata havzasının Koramşalı Köyü kuzeyinde TRI değerlerinin maksimum seviyeye ulaştığı tespit edilmiştir (Şekil 13). Şekil 13. TRI Sonuç Haritası Yüzey-Alan Oranı şeklinde ifade edebileceğimiz SAR, çalışma sahasında yer alan 2 havzaya uygulanmış; sonuç haritası yorumlanmıştır. Alata ve Limonlu havzalarında yer alan akarsuların derin vadiler oluşturduğu hatlar boyunca en yüksek değere ulaşan bu indis, Taşeli Platosu nun doğusunda yer alan ve Karaisalı kireçtaşı formasyonun hakim litolojiyi oluşturduğu büyük bir alanda düşüktür (Şekil 14). Koramşalı Köyü mevkiinde ise Ofiyolitik serilerden oluşan litolojik yapı sebebiyle bu

Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi 1245 indis en yüksek değerine ulaşır. Jeomorfometrik analiz metotlardan çalışma sahasına uygulanan diğer bir indis de yüzey-şekil oranı (SRR) dir. Tektonik hareketler hakkında da fikir sahibi olmaya yarayan bu indis değeri, Alata deresinin oluşturduğu Erdemli ovası başta olmak üzere düz alanlarda en düşük değere sahip olurken, özellikle Koramşalı Köyü mevkiinde daha yüksek değerlere ulaşır (Şekil 14). Isı yükleme indisi (HLI) ise DEM ve enlem verileri kullanılarak CBS ortamında yapılan bir analiz olup; her iki havzaya da uygulanmış ve sonuçlar değerlendirilmiştir. En yüksek değerlerine Alata deresi Koramşalı mevkiinde ulaşan indis (6,2), yüksek sahalarda düşük değerlere (3,7) sahiptir. Şekil 14. (a) SAR, (b) SRR, c) HLI d) CTI Sonuç Haritaları Akarsuların derin vadiler oluşturduğu hatları özellikle Limonlu ve Alata derelerinde takip ettiği izlenen bu indisin maksimum değerlerinin, Koramşalı Köyü mevkiinde pik değere ulaştığı görülmektedir (Şekil 14, 15).

1246 Muhammet TOPUZ Murat KARABULUT Şekil 15. Alata Havzası Koramşalı Köyü Mevkii CTI, diğer jeomorfometrik indislerde olduğu gibi bir havzaya ait topografik özelliklerin yansıtılmasında kullanılan bir indistir. Akım yönünü referans alarak yapılan CTI, düz alanlarda yüksek değerlere ulaşırken; organik madde içeriği arttıkça bu değer azalmaktadır (http://arcscripts.esri.com). Alata ovasında CTI maksimum değerine ulaşmakta fakat vadi yamaçlarında daha düşük değerde seyretmektedir (Şekil 14). 4. Sonuçlar Ve Öneriler Limonlu ve Erdemli derelerinin farklı jeomorfometrik indislerin kullanılarak incelendiği bu çalışmada; havza büyüklüğü açısından Limonlu 134,7 ha; Alata ise 43,9 ha olarak hesap edilmiştir. Komşu akarsuların drene olma sıklığı açısından değerlendirildiğinde kapladığı alan bakımından da büyük olan Limonlu nun Alata nın yarısı kadar bir drenaj yoğunluğuna sahip olduğu bilgisine ulaşılmaktadır. Havzaların ve alt havzaların jeomorfolojik evrimi açısından bize önemli bilgiler sağlayan HI değerleri Limonlu için 0,63; Alata için 0,54 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuç Limonlu nun henüz Alata deresi kadar aşınım evresine girmediğini göstermektedir. TRI maksimum değeri Alata havzasında 45,2; Limonlu da ise 35,4 olarak bulunmuştur. Dolayısı ile litolojinin, havzaların engebeliliği üzerinde etkili olduğu anlaşılmaktadır. Ofiyolit birimlerinde aşınımın kolay olması, Alata da engebelilik oranını arttırmaktadır. Her iki havzada da geniş yer tutan Karaisalı Kireçtaşı formasyonun kalınlığının doğudan batıya giderek artan bir değişkenliğe sahip olması (Görür, 1973; Ünlügenç ve Demirkol, 1988), havzalar arası aşınım derece farkının oluşmasında etkili olduğu izlenimini vermektedir.

Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi 1247 Küresel iklim değişikliği (Kadıoğlu, 2008) ve yanlış arazi kullanımının (Göl ve Dengiz 2007) sebep olduğu, bölgede oldukça sık yaşanan sel ve taşkınların zararlarının en aza indirgenmesi için havzaların jeomorfometrik özellikleri de dikkate alınarak CBS tabanlı tehlike analizinin yapılması gerekir. Dolayısıyla jeomorfolojik analizler sadece havza hakkında bilgi sahibi olmak için değil; aynı zamanda temel altlık olarak bu tür planlama uygulamalarında da kullanılmaktadır ve bu sebeple önemsenmelidir. Katkı Belirtme: Bu çalışma, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenen 2013/2-4 YLS nolu yüksek lisans projesi kapsamında KSU Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı nda hazırlanan Silifke-Erdemli Arasındaki Derelerin Jeomorfometrik Analizi isimli yüksek lisans tezinden derlenmiştir. Tez savunma jürisinde de yer alan Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Muhterem KÜÇÜKÖNDER e çalışmaya katkılarından dolayı teşekkür ederiz. KAYNAKÇA Atalay, İ. (1987). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No:9. Bayraktar, C., (2012), Akdağ Kütlesi nin (Batı Toroslar) Jeomorfolojik Evrimine Morfometrik Bir Yaklaşım. TÜCAUM VII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, sayfa:48-57, Ankara. Bekaroğlu, E., (2014), Jeomorfolojide Temel Araştırma Yöntemleri. İçinde: ARI, Y., KAYA, İ., Coğrafya Araştırma Yöntemleri, Coğrafyacılar Derneği Yayını, ss: 315-341, Balıkesir. Bloom, A.L., (1978), Geomorphology A Systematic Analysis of late Cenozoic Landforms. Prentice- Hall, Inc., Englewood Cliffs, New Jersey 07632, USA. Bull, W.B., Mcfadden, L.D. (1977), Tectonic Geomorphology North And South Of The Garlock Fault, California. Cheng, K-Y., Hung, J-H., Chang, H-C., Tsai, H., Sung, Q-C., (2012), Scale Independence Of Basin Hypsometry And Steady State Topography. Geomorphology, 171-172 (2012) 1-11. Crevenna, A.B., Rodriguez, V.T., Sorani, V., Frame, D., Ortiz, M.A., (2005), Geomorphometric Analysis For Characterizing Landforms İn Morelos State. Mexico, Geomorpholohy 67 (2005) 407-422. Cürebal, İ.; Erginal, A.E., (2007), Mıhlı Çayı Havzası'nın Jeomorfolojik Özelliklerinin Jeomorfik İndislerle Analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi (www.e-sosder.com), 19: 126-135, Diyarbakır. Cürebal, İ., Erginal, A., E., (2010), Soldere Havzasının Jeomorfolojik Özelliklerine Morfometrik Yaklaşım: Jeomorfik İndisler İle Bir Uygulama. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17: 203-210, Konya. Demirkaya, H., Ayas, C., (2015). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Coğrafya Öğretimine İlişkin Algıları. -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/11 Summer 2015, p. 503-518, ANKARA-TURKEY. Font, M., Amorese, D., Lagarde, J.L., (2010), DEM and GIS Analysis Of The Stream Gradient Index To Evaluate Effects Of Tectonics: The Normandy Intraplate Area (NW France). Geomorphology Volume 119, Issues 3 4, 1 July 2010, Pages 172 180.

1248 Muhammet TOPUZ Murat KARABULUT Göl, C., Dengiz, O., (2007), Çankırı-Eldivan Karataşbağı Deresi Havza Arazi Kullanım-Arazi Örtüsündeki Değişim Ve Toprak Özellikleri, OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 2007,22(1):86-97. Görür, N. (1973). Karaisalı kireçtaşının (Miyosen) sedimantolojisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 22, 227-252. Hack, J., (1973), Stream Profile Analysis And Stream Gradian Index. Jour. Resarch U.S. Geol. Survey, Vol.1, No.4, p.421-429, Washington D.C, USA. Hengl, T., Gruber, S., Shertsha, D.P., (2003), Digital Terrain Analysis In ILWIS Lecture Notes And User Guide, http://www.itc.nl/library/papers_2003/misca/hengl_digital.pdf. Hengl, T., Reuter, H.I., (2009), GEOMORPHOMETRY Concepts, Software, Applications, Developments in Soil Science Volume 33, ISBN: 978-0-12-374345-9, UK. Hurtrez, J., Lucazeau, F., Lave, J., And Avouac, J., (2009), Investigation Of The Relationships Between Basin Morphology, tectonic uplift, and denudation from the study of an active fold belt in the Siwalik Hills, Central Nepal. J. Geophys. Res., 104, 12779 12796, 1999. İzbırak, R., (1970), Jeomorfoloji Analitik ve Umumi I, Harita Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. Kadıoğlu, M., (2008), Günümüzden 2100 Yılına İklim Değişimi, Mühendislik Ve Makine Dergisi, Cilt 50 Sayı 593 sayfa 15-25. Karabulut, M., Korkmaz, H., Gürbüz, M., (2013), Uzaktan Algılama ve CBS Kullanarak Göksu Deltası Sulak Alanları ve Çevresinde Meydana Gelen Zamansal Değişimlerin İncelenmesi ve Sulak Alan Bitkilerinin Spekrtal Özelliklerinin Belirlenmesi, TÜBİTAK Proje No: 110Y295. Keller, E.A., Pınter, N., (2002), Active Tectonics, 2nd edition, Upper Saddle River, New Jersey, Prentice Hall. Knıghton, D., (1984), Fluviyal Forms and Processes, British Library Cataloguing in Publication Data, U.K. Koca, H., 1994. Erdemli İlçesinin Beşeri ve İktisadi Coğrafyası, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı. Kurt, S., Ekinci, D., (2014), Marmara Denizi Güney Kıyılarında Tektonik Aktivite İzleri Hakkında Genel Bir Değerlendirme, -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/2 Winter 2014, p. 1049-1069, ANKARA-TURKEY. Kurter, A., HOŞGÖREN, M.Y., (1986), Jeomorfoloji Tatbikatı (Genişletilmiş 2. Baskı), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1944, İstanbul. Küçükönder, M., (2012), Heyelanlara İlişkili Arazi Değişimlerinin Uzaktan Algılama Teknikleri İle Değerlendirilmesi, Yayımlanmış Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı. Leopold, L., B., Gordon Wolman, M., Miller, J., P., (1963), Flüvial Processes İn Geomorphology, Dover Publications, New York, U.S.A. Monterıo, K.,Mıssura, R., Correa, A., (2010), Application Of The Hack Index Or Stream Length- Gradient Index (Sl Index) To The Tracunhaem River Watershed, Pernambuco, Brazil, São Paulo, UNESP, Geociencias, v. 29, n. 4, p. 533-539.

Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi 1249 Özdemir, H., (2007), Havran Çayı Havzasının (Balıkesir) CBS Ve Uzaktan Algılama Yöntemleriyle Taşkın Ve Heyelan Risk Analizi, Yayımlanmış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı. Özşahin, E., (2010), Komşu Akarsu Havzalarının Morfometrik Analizi: Sarıköy Ve Kocakıran Dereleri Üzerine Temel Bir Çalışma (Gönen Havzası, Güney Marmara), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 1, Sayfa: 139-154, Elazığ. Özşahin, E., (2013), Kurucaova Polyesinin Jeomorfolojisi (Kırıkhan/Hatay), - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/7 Summer 2013, p. 827-848, ANKARA-TURKEY. Pampal, S., (1987), Güzeloluk-Sorgun (Mersin) Yöresinin Jeolojisi, Gazi Üniversitesi Müh.-Mim. Fakültesi Dergisi 2 (1), ss.143-174. Parlak, O., Robertson, A., (2004), The Ophiplite-Related Mersin Melange, Southern Turkey: its Role in the Tectonic-Sedimantary Settings of Tethys in the Eastern Mediterranean Region, Geol., Mag., 141 83), s. 257-286. Pareta, K., Pareta, U., (2011), Quantitative Morphometric Analysis of a Watershed of Yamuna Basin, India using ASTER (DEM) Data and GIS, International Journal Of Geomatics And Geosciences Volume 2, No 1, 2011, ISSN 0976 4380. Pedrera, A., Perez-Pena, J., V., Zaldivar, J., G., Azanon, J.,M., Azor, A., (2009), Testing The Sensitivity Of Geomorphic İndices İn Areas Of Low-Rate Active Folding (Eastern Betic Cordillera, Spain), Geomorphology, İspanya. Pektezel, H., (2015), Gençali Fayı nın (Bursa) Tektonik Jeomorfoloji Özellikleri, - Volume 10/2 Winter 2015, p. 773-798, ANKARA-TURKEY. Reu, J.D., Bourgeois, J., Bats, M., Zwertvaegher, A., Gelorini, V., Smedt, P.D., Chu, W., Antrop, M., Maeyer, P.D., Finke, P., Meirvenne, M.V., Verniers, J., CROMBE, P., (2013), Application Of The Topographic Position İndex To Heterogeneous Lanscapes, Geomorphology 186 (2013) 39-49. Rley, S.J., Deglora, S.D., Ellot, R.B., (1999), A Terrain Ruggedness Index That Quantifies Topographic Heterogeneity, Intermountain Journal Of Sciences 5, (1-4), 23-27. Rowberry, M., (2008), Constraining The Altitudinal Range Of Sub Horızontal Denudation Surfaces In Wales, U.K., Using The Elevation Relief Ratio, Rowberry, M./ Rev. Geogr. Academica v.2 n.2 (viii.2008) 26-40, ISSN 1678-7226. Sarp, G., (2006), Geçen, V., Toprak, S., Düzgün, A., Morphotectonic Properties Of Yeniçağa Basin Area in Turkey, METU, Geodetic And Geographic Information Technologies, Ankara, Türkiye. (ET: 02.12.2014) http://www.isprs.org/proceedings/2011/isrse- 34/211104015Final00629.pdf. Strahler, A., N., (1952), Hypsometric (area-altitude) Analysis Of Erosional Topography, Bulletin Of The Geological Society Of America vol. 63. Pp. 1117-1142, 1952, Boulder Colarado, USA. Tağıl, Ş., Jennes, J., (2008), GIS Based Automated Landform Classification and Topographic, Landcover and Geologic Attributes of Landforms Arround The Yazoren Polje, Turkey, Journal Of Applied Sciences 8 (6): 910-921.

1250 Muhammet TOPUZ Murat KARABULUT Ünlügenç, U.C., Demirkol, C., (1988), Kızıldağ Yayla (Adana) Dolayının Stratigrafisi, Jeoloji Mühendisliği, s. 32-33, 17-25, 1988. Utlu, M., Toprak, A., Özdemir, H., (2012), Köyceğiz Gölü Kuzey Havzalarının Jeomorfometrik Analizlere Bağlı Değerlendirilmesi, III. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s. 768-776, Hatay. Vago, J., (2010), Stream Gradient Investigation In The Bukkalja Using Interpolated Surfaces, AGD Landscape & Environment 4 (1) 2010. 23-36. Waıkar, M.L., Nılawar, A.P., (2014), Morphometric Analysis of a Drainage Basin Using Geographical Information System: A Case study, International Journal of Multidisciplinary and Current Research Vol.2 (Jan/Feb 2014 issue), ISSN: 2321-3124. Zorlu, K., (2009), Bolkar Dağları Güneyinde, Ecemiş Fay Zonu nun Jeolojik Ve Tektonik Özellikleri"., Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Mersin Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı. http://arcscripts.esri.com (ET: 04.12.2014). http://gis4geomorphology.com/vf-ratio-soon/ (ET: 01.02.2016) Citation Information/Kaynakça Bilgisi Topuz, M. Karabulut, M. (2016). Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi / Geomorphometric Analysis Of Limonlu And Alata Watersheds (Erdemli, Mersin, Turkey), TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Hayati Akyol Armağanı),, ANKARA/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/turkishstudies.9165, p. 1231-1250.