T.C. PAMUKKALE ÜNİVERİSTESİ

T.C. PAMUKKALE ÜNİVERİSTESİ KIRGIZİSTAN, KAZAKİSTAN, AZERBAYCAN VE TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN KARŞILAŞTIRMASI TÜRK VERGİ SİSTEMİ ANALİZİ DERSİ PROJE ÖDEVİ Hazırlayan Mehmet Çağlar BÜYÜK DANIŞMAN Doç. Dr. Ersan ÖZ DENİZLİ 2013 1

İÇİNDEKİLER: I. GİRİŞ... 4 II. VERGİ SİSTEMİ KAVRAMI... 5 III. TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN ORGANİK YAPISI... 7 III.I. Vergi Denetim Kurulu... 7 III.II. Gelir İdaresi Başkanlığı... 7 IV. TÜRK VERGİ SİSTEMİNDE BAZI VERGİ TÜRLERİ... 8 IV.I. Gelir Vergisi... 8 IV.II. Kurumlar Vergisi... 8 IV.III. Katma Değer Vergisi... 9 IV.IV. Özel Tüketim Vergisi... 12 V. KIRGIZİSTAN VERGİ SİSTEMİ... 15 V.I. Kurumlar vergisi ve Gelir vergisi... 15 V.II. Katma değer vergisi... 16 V.III. Satış vergisi... 17 V.IV. Özel Tüketim Vergisi / Tüketim vergisi... 18 VI. KAZAKİSTAN VERGİ SİSTEMİ... 18 VI.I. Kurumlar Vergisi... 18 VI.II. Kişisel Gelir Vergisi... 19 1. Ödeme kaynağında vergilendirilen gelir vergi ajanının (işverenin) gerçek kişilere ödedikleri maaşlar ve ek ödemeler (yan yardım ödemeleri).... 19 2. Ödeme kaynağında vergilendirilmeyen gelir mülk gelirleri, bireysel girişimci gelirleri v.s. 20 VI.III. Katma Değer Vergisi... 20 VI.IV. Tüketim Vergisi... 20 VI.V. Motorlu Taşıt Vergisi... 21 VI.VI. Diğer Vergiler... 21 VI.VII. Kesinti Yoluyla Ödenen Vergiler... 21 VII. AZERBEYCAN VERGİ SİSTEMİ... 23 VII.I. Geliri Vergisi... 23 VII.II. Menfaat vergisi / Kurumlar vergisi... 23 VII.III. İlave Değer Vergisi / Katma Değer Vergisi... 24 VII.IV. Aksiz Vergisi... 25 VIII. TÜRKİYE, KIRGIZİSTAN, KAZAKİSTAN VE AZERBEYCAN VERGİ SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI... 26 2

VIII.I. Vergi Oranları... 26 VIII.II. Kurumlar Vergisi... 27 VIII.III. Katma Değer Vergisi... 28 VIII.IV. Özel Tüketim Vergisi... 29 IX. SONUÇ... 30 X. KAYNAKÇA... 32 3

I. GİRİŞ Çalışmamızla Kırgızistan, Kazakistan ve Azerbaycan gibi Türki Cumhuriyetlerin vergi sistemleri ile Türk Vergi Sisteminin benzerliklerini, farklıklarını yüzeysel bir şekilde göstermeyi amaçladık. Bu kapsamda öncelikle Türk Vergi Sistemini hakkında fazla derine inmeden bilgi vermeye çalışacağız. Aynı şekilde Kırgızistan, Kazakistan ve Azerbaycan da Kurumlar Vergisi, Katma Değer Vergisi, Özel Tüketim vergisi gibi temel vergiler hakkında oldukça yüzeysel bilgiler sunmaya çalışacağız. Takdirinizdir ki böylesine detaylı bir konu ancak aylar hatta yıllar süren çalışmalar sonucunda etkin şekilde analiz edilip, değerlendirilerek karşılaştırma yapılabilecektir. Nihayeti itibarı ile Vergi Sistemleri ülkelerle birlikte geliştiği için uygulayıcısı olduğu toplumun ticari hayatı, sosyo ekonomik yapısı, vatandaşların vergi algısı vb birçok değişkeni barındırmaktadır. Bu nedenlerle çalışmamızın eksik kalacağı aşikardır. Yine de ilerleyen bölümlerde, sunulan bilgilerle sınırlı olacak şekilde değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır. 4

II. VERGİ SİSTEMİ KAVRAMI Vergi sisteminin bir ülkenin gelirlerini elde etmek için yürürlükte bulunan araçları, organları ve bunları oluşturmak için gereken her türlü düzenlemeyi ifade ettiği düşünüle bilir. Böyle bir yaklaşım yanlış değil ancak eksiktir. Eksik olan husus vergi sisteminin yalnızca vergi gelirlerinin elde edilmesi için değil bir politika aracı olarak da kullanılması gerekliliğinden kaynaklanmaktadır. Elbette ki vergi tahsilatı ekonomi politikasına etki edecek sonuçlar doğuracaktır. Bizim beklentimiz vergi sisteminin bu sonuçların rasgele değil ihtiyaca göre ve rasyonel olduğu varsayılan beklentileri yönetmek üzere kullanılacak şekilde oluşturulmasıdır. Başka bir deyişle vergi sistemi aynı zamanda iyi tasarlanmış ekonomi politikası aracı ola bilmelidir. Ekonomik ve teknolojik gelişmeler sayesinde ülkeler ve kültürler arasında her türlü etkileşim hızlanarak artmaktadır. Bunun doğal bir sonucu olarak ülkeler arasındaki her türlü sınır (siyasi, ekonomik vb.) adeta görünmez hale gelmiştir. Bu durum ülke ekonomilerinin diğer ülke ekonomilerinin gerek özel kesim gerekse kamu kesimi kararlarından beklenmedik şekilde etkilenmesine ve öngörülemeyen sorunlarla hatta çeşitli krizlerle karşılaşılmasına neden olabilmektedir. Bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurmasına kelebek etkisi denilmektedir (Vikipedi Özgür Ansiklopedi, 2013). Kelebek etkisi bir değişken üzerinden elde edilen sonucun, başka bir denklemin değişkeni olması esasına dayanmaktadır. Özü itibarı ile üretilen sonucun diğer bir denklemde hangi değişkeni tanımladığı etkinin oluşmasında ve şiddetinde esastır. Karmaşık olmasına rağmen her bir ekonomi, Walrasın genel denge teorisi veri olacak şekilde bir denklem olarak kabul edilecek olur ise diğer ülkelerin ekonomik dengelerinden etkilenmesi kaçınılmaz olacaktır. İthalat işleminin veri olduğu kabul edilecek olur ise ithal edilen mallara veri olan fiyatın artması ve bu malın talep esnekliğinin düşük olması durumu ithalata bağlı olarak cari açığa neden olacaktır. 5

Kurumlar vergisi veri iken, bir ülkenin kurumlar vergisinin diğer bir ülke kurumlar vergisi oranından düşük olması durumunda doğrudan yatırımların kurumlar vergisi oranı düşük olan ülkeye kayması beklenmektedir. Aynı şekilde diğer ülkede elde edilen şirket kazançlarının vergi oranı düşük olan ülkeye transferi oldukça yüksek bir olasılıktır. Yapılan açıklamalar doğrultusunda bir vergi sistemi, ekonomi ve özellikle maliye politikasının işlevselliğinin ve etkinliğinin arttırılması amacıyla rekabetçi ve koruyucu özelliklere sahip olmalıdır. Bu amaçla diğer vergi sistemleri ile gerek uyumlaştırmaya gidilmeli gerekse rekabet edilmelidir. Agresif vergi sistemi olarak adlandırabileceğimiz bu durum bizce günümüz vergi sistemlerinin oluşturulmasında en önemli husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Tabidir ki bu değerlendirmeleri yaparken yerleşik ilkelerinin uygulama ile ne derece karşılandığı da önem taşımaktadır. Nihayeti itibarı ile vergi sisteminin temel doğuş sebebi kamunun ihtiyaçlarıdır. Bu ihtiyaçlar ise temel olarak vergi gelirleri ile karşılanmaktadır. Bu açıdan vergilendirme hizmetinin adil, uygun, açık, anlaşılır ve mükelleflerin uyumuna en uygun şekilde tasarlanmış olması vergilerin cebri ve karşılıksız olmasından kaynaklı direnci azaltacaktır. Bununla birlikte beklentimiz bir vergi sisteminin, mükelleflerin beklenmedik uluslararası ve / veya makroekonomik dalgalanmalardan en az hasarla çıkmasını sağlayacak stabilizatörlerle donatılmış olmasıdır. Bizce vergi sistemi, kamunun ihtiyaçlarını 1 karşılamak amacıyla sahip olduğu araç, organ, müesseseler ile bunların bir birileri ile olan ilişkileri ve bunların kendilerini düzenleyen yürürlükteki mevzuatı ifade etmektedir. 1 Kamunun İhtiyaçları: Kamu Geliri, Kamu Borçları, Sosyal ve Ekonomik Politikaların Oluşturulması ve Uygulanması vb. olduğu varsaymaktayız. 6

III. TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN ORGANİK YAPISI Türk vergi sisteminin üç temel organik unsuru vardır. Bunlar Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı, Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü ve Geli İdaresi Başkanlığından oluşmaktadır. Bu yapılanma 646 sayılı kanun hükmünde kararname ile 178 sayılı Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK da yapılan değişiklikle oluşturulmuştur. İlgili mevzuatla Maliye Bakanlığı Merkez Teşkilatı içerisinde Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının ihdas edilmiştir. III.I. Vergi Denetim Kurulu Maliye Teftiş Kurulu, Hesap Uzmanları Kurulu ile Gelir İdaresi Başkanlığının bünyesindeki Gelirler Kontrolörleri Grup Başkanlığında ile Vergi Denetmenleri Büro Başkanlıklarında vergi inceleme görevi yapan maliye müfettişleri, hesap uzmanları, gelirler kontrolörleri, vergi denetmenleri ile bunların yardımcıları vergi müfettişi ve vergi müfettiş yardımcısı unvanlarına atanmıştır. Kasım 2013 tarihi itibarı ile yardımcılar dâhil olmak üzere ataması gerçekleşmiş yaklaşık 5.600 vergi müfettiş ve müfettiş yardımcısı vardır. III.II. Gelir İdaresi Başkanlığı Türk Vergi Sistemi ile Türk Gelir İdaresinin gelişimi eş anlıdır denilebilir. Bu kapsamda 1923 yılında Maliye Vekaleti Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkında Kanun ile Varidat Umum Müdürlüğü kurulmuş, 1942 yılında varlık ve toprak mahsulleri gibi olağan üstü vergiler konulmuş ve 4286 sayılı Kanun ile Varidat Umum Müdürlüğü kaldırılarak Vasıtalı Vergiler ve Vasıtasız Vergiler Umum Müdürlükleri kurulmuştur. 1946 yılında 4910 sayılı Kanunla Vasıtalı Vergiler ve Vasıtasız Vergiler Umum Müdürlükleri kaldırılmış, yerine Gelirler Genel Müdürlüğü ihdas edilmiş bundan üç yıl sonra 1949 yılında Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunları kabul edilerek köklü bir vergi reformuna gidilmiştir (BİLİCİ, 2007, s. 143). 2005 yılında 5345 sayılı Kanunla Gelirler 7

Genel Müdürlüğü kaldırılarak Maliye Bakanlığına bağlı Gelir İdaresi Başkanlığı kurulmuştur (Gelir İdaresi Başkanlığı, 2013). IV. TÜRK VERGİ SİSTEMİNDE BAZI VERGİ TÜRLERİ IV.I. Gelir Vergisi Gelir vergisinin konusu bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları gelir vergisi mükellefidirler. Gelir vergisinin hesaplanmasında artan oranlı bir tarife uygulanmaktadır. Buna göre ilgili vergi dilimlerine %15, %20, %27 ve %35 vergi oranları uygulanarak vergi tarh edilmektedir. IV.II. Kurumlar Vergisi Kurumlar vergisi kanununun 1 inci maddesi ile sermaye şirketlerinin, kooperatiflerin, iktisadi kamu kuruluşlarının, dernek veya vakıflara ait iktisadi işletmeler ile iş ortaklıklarının kazançları, kurumlar vergisine tâbidir olduğu ve kurum kazancı, gelir vergisinin konusuna giren gelir unsurlarından oluştuğu hükme bağlanmıştır. Kurumlar vergisi kanunun 2 inci maddesine göre sermaye şirketleri, kooperatifler, iktisadî kamu kuruluşları, dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler, isteğe bağlı olarak iş ortaklıkları kurumlar vergisi mükellefi olabilmektedir. Kurumlar vergisi kanunun 32 inci maddesinde ile kurumlar vergisinin oranın %20 olduğu ifade edilmiştir. Buna göre kurumlar kurum kazançları üzerinden %20 nispetinde vergilendirilmektedir. Yine aynı madde ile kurum geçici vergi oranı da %20 olarak tespit edilmiştir. 8

IV.III. Katma Değer Vergisi Kanunun 1 inci maddesinde açıklanmıştır. Buna göre Türkiye'de yapılan aşağıdaki işlemler katma değer vergisine tabidir: 1. Ticarî, sınaî, ziraî faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler, 2. Her türlü mal ve hizmet ithalatı, 3. Diğer faaliyetlerden doğan teslim ve hizmetler: a) Posta, telefon, telgraf, teleks ve bunlara benzer hizmetler ile radyo ve televizyon hizmetleri, b) Her türlü şans ve talih oyunlarının tertiplenmesi ve oynanması, c) Profesyonel sanatçıların yer aldığı gösteriler ve konserler ile profesyonel sporcuların katıldığı sportif faaliyetler, maçlar, yarışlar ve yarışmalar tertiplenmesi, gösterilmesi, d) Müzayede mahallerinde ve gümrük depolarında yapılan satışlar ile 10/2/2005 tarihli ve 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanununa göre düzenlenen ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimi, e) Boru hattı ile ham petrol, gaz ve bunların ürünlerinin taşınmaları, f) Gelir Vergisi Kanununun 70 inci maddesinde belirtilen mal ve hakların kiralanması işlemleri, g) Genel ve katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyeler ve köyler ile bunların teşkil ettikleri birliklere, üniversitelere, dernek ve vakıflara, her türlü mesleki kuruluşlara ait veya tabi olan veyahut bunlar tarafından kurulan veya işletilen müesseseler ile döner sermayeli kuruluşların veya bunlara ait veya tabi diğer müesseselerin ticarî, sınaî, ziraî ve meslekî nitelikteki teslim ve hizmetleri, h) Rekabet eşitsizliğini gidermek maksadıyla isteğe bağlı mükellefiyetler suretiyle vergilendirilecek teslim ve hizmetler. 9

Ticari, sınaî, ziraî faaliyet ile serbest meslek faaliyetinin devamlılığı, kapsamı ve niteliği Gelir Vergisi Kanunu hükümlerine göre; Gelir Vergisi Kanununda açıklık bulunmadığı hallerde, Türk Ticaret Kanunu ve diğer ilgili mevzuat hükümlerine göre tayin ve tespit edilir. Bu faaliyetlerin kanunların veya resmî makamların gösterdiği gerek üzerine yapılması, bunları yapanların hukukî statü ve kişilikleri, Türk tabiyetinde bulunup bulunmamaları, ikametgâh veya işyerlerinin yahut kanunî merkez veya iş merkezlerinin Türkiye'de olup olmaması işlemlerin mahiyetini değiştirmez ve vergilendirmeye mani teşkil etmez. İthalatın kamu sektörü, özel sektör veya herhangi bir gerçek veya tüzelkişi tarafından yapılması veya herhangi bir şekil ve surette gerçekleştirilmesi, özellik taşıması vergilendirmeye tesir etmez. denilmektedir. Kanunun 8 inci maddesin katma değer vergisi mükelleflerini aşağıdaki şekilde tanımlamıştır. 1. Katma Değer Vergisinin Mükellefi: a) Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde bu işleri yapanlar, b) İthalatta mal ve hizmet ithal edenler, c) Transit taşımalarda gümrük veya geçiş işlemine muhatap olanlar, d) PTT İşletme Genel Müdürlüğü ve radyo ve televizyon kurumları, e) Her türlü şans ve talih oyunlarını tertip edenler,(5) g) 1 inci maddenin 3 üncü fıkrasının (c) bendine giren hallerde bunları tertipleyenler veya gösterenler, h) Gelir Vergisi Kanununun 70 inci maddesinde belirtilen mal ve hakları kiraya verenler, ı) İsteğe bağlı mükellefiyette talepte bulunanlardır. 10

2. Vergiye tabi bir işlem söz konusu olmadığı veya katma değer vergisini fatura veya benzeri vesikalarda göstermeye hakkı bulunmadığı halde; düzenlediği bu tür vesikalarda katma değer vergisi gösterenler, bu vergiyi ödemekle mükelleftirler. Kanunun 28 inci maddesine gere genel oran %10 dur. Ancak bakanlar kuruluna bu oranı dört katına kadar artırmaya ve %1 e kadar indirmeye yetki verilmiştir. Bakanlar kurulu bu yetkisini kullanmıştır. Hali hazırda mal teslimleri ile hizmet ifalarına uygulanacak katma değer vergisi oranları; a) Ekli listelerde yer alanlar hariç olmak üzere, vergiye tabi işlemler için, % 18 b) Ekli (I) sayılı listede yer alan teslim ve hizmetler için, % 1 c) Ekli (II) sayılı listede yer alan teslim ve hizmetler için, % 8 olarak tespit edilmiştir. Katma değer vergisinde istisna uygulamaları: a) İhracat istisnası b) Yurtdışındaki müşteriler için yapılan hizmetler c) Araç üretimi ve petrol arama faaliyetleri istisnası d) Taşımacılık istisnası e) Diplomatik istisnalar f) İthalat istisnası g) Kültür ve eğitim amacı taşıyan istisnalar h) Sosyal amaçlı istisnalar i) Teknoparklar, teknoloji geliştirme bölgeleri j) Askeri amaçlı istisnalar k) Yap işlet devret modeli kapsamındaki işlemler l) Diğer istisnalar 11

IV.IV. Özel Tüketim Vergisi Kanunun 1 inci maddesin verginin konusu aşağıdaki gibi tanımlanmıştır. (I) sayılı listedeki malların ithalatçıları veya rafineriler dahil imal edenler tarafından teslimi, (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olanların ilk iktisabı, (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olmayanlar ile (III) ve (IV) sayılı listelerdeki malların ithalatı veya imal ya da inşa edenler tarafından teslimi, (I), (III) ve (IV) sayılı listelerdeki mallar ile (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olmayanların özel tüketim vergisi uygulanmadan önce müzayede yoluyla satışı, Bir defaya mahsus olmak üzere özel tüketim vergisine tâbidir. Kanunun 4 üncü maddesinde verginin mükellefi aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır. 1. Özel tüketim vergisinin mükellefi, bu Kanuna ekli; a) (I), (III) ve (IV) sayılı listelerdeki mallar ile (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olmayanları imal, inşa veya ithal edenler ile bu malların müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenler, b) (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olanlar için; motorlu araç ticareti yapanlar, kullanmak üzere ithal edenler veya müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenlerdir. 2. Mükellefin Türkiye içinde ikametgâhının, işyerinin, kanuni ve iş merkezlerinin bulunmaması halleri ile gerekli görülen diğer hallerde Maliye Bakanlığı, vergi alacağının emniyet altına alınması amacıyla vergiye tâbi işlemlere taraf olanları verginin ödenmesinden sorumlu tutabilir. 3. Fiilî veya kaydî envanter sırasında bu Kanuna ekli listelerdeki malların belgesiz olarak bulundurulduğunun tespiti halinde, belgesiz mal bulunduran mükelleflere, bu 12

malların alış belgelerinin ibrazı için tespit tarihinden itibaren 10 günlük bir süre verilir. Bu süre içinde alış belgelerinin ibraz edilememesi halinde, belgesi ibraz edilemeyen malın tespit tarihindeki emsal bedeli üzerinden hesaplanan özel tüketim vergisi, alışını belgeleyemeyen mükellef adına re'sen tarh edilir. Kanunun 12 inci maddesi hükmü ile özel tüketim vergisi oranlarına ilişkin düzenleme aşağıdaki gibidir. ÖTV oranları dört farklı listede Gümrük Tarife Pozisyon Numarasına (GTİP) göre ayrı ayrı belirlendiğinden oldukça detaylı ve uzun bir tablo seti ile karşılaşılmaktadır. (II) sayılı listedeki mallardan alınacak vergi, mükellefin bu malı alış bedeli ile her hâlükârda bu malların imalatçısının satış bedeli veya ithalatta hesaplanan katma değer vergisi matrahı üzerinden malın tabi olduğu orana göre hesaplanan vergi tutarından az olamaz. Verginin, mükellefin alış bedeli üzerinden hesaplandığı durumlarda, malı teslim tarihine kadar bu malı mükellefe teslim eden tarafından yüzde 10'a kadar yapılan indirimler alış bedelinden de indirilebilir. Ancak bu indirimler sonrası kalan tutar, malın imalatçısının satış bedelinden veya ithalatta hesaplanan katma değer vergisi matrahından düşük olamaz. Maliye Bakanlığı, bu hükmün uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir. Bakanlar Kurulu, topluca veya ayrı ayrı olmak üzere; a) (I) sayılı listedeki mallar için uygulanan maktu vergi tutarlarını, her bir mal itibarıyla en yüksek vergi tutarının yarısına kadar artırmaya, sıfıra kadar indirmeye, bu sınırlar içinde mal cinsleri, özellikleri, kullanım yerleri veya ithalatın şekline göre farklı tutarlar tespit etmeye, b) (III) sayılı listedeki mallar için belirlenen oranları her bir mal itibarıyla sıfıra kadar indirmeye, (A) cetvelindeki mallar için dört katına (B) cetvelindeki mallar için yarısına kadar artırmaya, asgari maktu vergiyi her bir mal itibarıyla sıfıra kadar indirmeye, (A) cetvelindeki mallar için iki katına (B) cetvelindeki mallar için bir katına kadar artırmaya, bu sınırlar içinde malların cinsleri, özellikleri, fiyat grupları, alkol dereceleri ve içerdiği alkol miktarına göre farklı vergi oranı ve asgari maktu vergi tutarı belirlemeye, (B) cetvelindeki mallar için listede yer alan asgari maktu vergi tutarlarının, perakende satışa sunulan ürünlerin birim ambalajı içinde yer alan her bir sigara 13

adedi, diğer tütün mamullerinin birim ambalajı içindeki mamulün her bir gramı ile çarpımı sonucu bulunacak tutarın %20'sine tekabül eden tutarı aşmamak üzere; birim ambalaj itibarıyla maktu vergi tutarı belirlemeye, bu tutarı malların cinsleri, özellikleri, ambalajları (paketleri) ve bunların fiyatları ve fiyat grupları itibarıyla farklılaştırmaya, c) (II) sayılı listedeki mallar için belirlenen oranları bir katına kadar artırmaya, sıfıra kadar indirmeye; uygulanmakta olan oranları EURO normlarını sağlayan katalitik konvertör sistemi ile teçhiz edilmiş taşıtlarda yarısına kadar indirmeye, kanunî oranına kadar çıkarmaya, d) (IV) sayılı listedeki mallar için belirlenen oranları sıfıra kadar indirmeye, (5281 sayılı Kanunun 36'ncı maddesiyle eklenen ibare Yürürlük; 31.12.2004) % 25'e kadar artırmaya, e) Listelerde gümrük tarife pozisyonu veya tarife alt pozisyonu olarak yer alan malların her biri için belirlenmiş olan oran veya tutarların alt ve üst sınırları içinde kalmak suretiyle, bu pozisyonların altında yer alan mallar itibarıyla farklı vergi tutarları veya oranları belirlemeye yetkilidir. (III) sayılı listedeki mallar için belirtilen asgari maktu vergi tutarları veya Bakanlar Kurulunca bunlara ilişkin belirlenen en son asgari maktu vergi ve maktu vergi tutarları, ocak ve temmuz aylarında, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından ilan edilen üretici fiyat endeksinde son altı ayda meydana gelen değişim oranında, bu değişimin ilanı gününden geçerli olmak üzere yeniden belirlenmiş sayılır. Bakanlar Kurulu, uygulama dönemlerini gün veya ay olarak belirlemeye veya belirleyeceği mallar ve aylar itibarıyla yeniden belirlenmiş sayılan tutarların uygulanmamasına karar vermeye yetkilidir. (I) sayılı listedeki mallar için uygulanan maktu vergi tutarlarının, bu maddenin (2) numaralı fıkrasının (a) bendi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından farklı tespit edilmesi halinde; Maliye Bakanlığı vergi farklılaştırmasını, verginin mükellefe veya vergiye tâbi işlemlere taraf olanlara iadesi yöntemi ile uygulamaya, teminat istemeye, bu teminatın türü, tutarı ve çözümüne ilişkin usul ve esaslar ile verginin iadesine ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir. 14

V. KIRGIZİSTAN VERGİ SİSTEMİ Kırgız hükümeti Ekim 2008 de vergi yasasında reforma gitmiştir. Yeni yasa 1 Ocak 2009 tarihin de yürürlüğe girmiştir. Yasa ile kolay, adil, makul bir yapı oluşturularak vergi sistemin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Tasarruf, yatırım ve teşvikler ile vergi sistemi etkinleştirilmeye çalışılmıştır (Deloitte, 2012). Kırgız vergi sisteminde dokuz temel vergi türü vardır. Bunlar Kurumlar vergisi, Bireysel gelir vergisi, Katma Değer vergisi, Tüketim vergisi, Emlak vergisi, Satış vergisi, Arazi vergisi, Toprak altı kullanım vergileri ( bonus ve royalty), Yurt dışında yerleşik mükelleflerin gelirlerinden yapılan kesintilerdir. Tüm vergi türleri için olmasa da önemli gördüğümüz bazı vergi türleri ile ilgili aşağıda bilgi sunmayı uygun bulduk (Deloitte, 2012). V.I. Kurumlar vergisi ve Gelir vergisi Birleşik kurumlar vergisi oranı %10 dur. Leasing şirketlerinin karı üzerinden %5 oranında vergi hesaplanır. Altın cevheriyle uğraşanlar, konsantre edenler ve saflaştıranlar için vergi oranı %0 dır. Vergi, ticari kar üzerinden hesaplanır. Mal, hizmet ve mülkiyet haklarının satış hasılatı gelir olarak kabul edilir. Satış hasılatı dışında ki gelirler aşağıdaki maddeler halinde sayılmıştır. Bunlar; Faiz gelirleri, temettü, telif, FOREX kazançları, kira geliri, varlıkların ücretsiz transferleri, sözleşmeden doğan yükümlülüklerini sonlandırması sonucunda alınan değerler (ceza, cayma bedeli vb.) Ar-Ge giderlerinin tamamı kazançtan indirilebilmektedir. Kırgız vergi kanunları maddi ve maddi olmayan amortisman tabi iktisadi kıymetleri tanımlamıştır. Transfer fiyatlandırması vergi reformu ile mevzuata girmiştir. Buna göre aşağıdaki işlemlerin transfer fiyatlandırması kapsamında beyan ve bildirimlerde dikkate alınması gerekir. İlişkili kişilerle yapılan işlemler 15

Mal veya hizmet takası niteliğindeki işlemler Özellikli, sınır ötesi ve dış ticaret işlemleri Belgesiz işlemler 2 Aktif olmayan tüzel kişiler ve bireylere ilişkin işlemler 3 Vergi idaresince, uygulanan fiyatın piyasa fiyatlarından önemli ölçüde farklılık gösterdiğini tespit etmesi halinde emsal fiyat üzerinden vergi ve cezalar tarhiyatı yapılabilmektedir. Emsal fiyat tespiti için şu yöntemler kullanılır: Karşılaştırılabilir kontrolsüz fiyat yöntemi Yeniden satış fiyatı yöntemi Maliyet artı yöntemidir. V.II. Katma değer vergisi Katma değer vergisi mükellefleri mal ithal edenler tüzel kişilerdir. Bir kişinin katma değer mükellefi olabilmesi için 12 ay boyunca kesintisiz olarak aylık cirosunun 87.000 USD aşması gerekmektedir. Bu tutarı aşanlar için katma değer mükellefiyeti açılması gerekmektedir. Katma değer vergisi mükellefleri genel olarak ithalat işlemi ile uğraşanlardır. Mülkiyet hakları ile üretilen mal ve hizmetlerin devir ile bunları kendisi için sarf etmesi halleri de katma değer vergisinin konusuna girmektedir. Katma değer vergisi oranı %0 ve %12 olarak belirlenmiştir. Aşağıda Listelenmiş işlemler için KDV oranı %0 dır; bunlar dışındaki diğer işlemler %12 lik orana tabidir. Altın alaşımlı ve rafine edilmiş altın hariç malların ihracı, 2 Belgesiz işlemler: Beyan esası kabul edilmiş olması nedeniyle mükellefin beyanı esas kabul edilmekte ve belgesiz işlemlerinde beyan edilebileceği anlaşılmaktadır. Ancak mükelleflerden belgesiz işlemlerinin idareye bildirilmesi istenmektedir. Bu belgesiz işlemlerin transfer fiyatlaması kapsamında değerlendirilmesi gerekliliğini göstermektedir. Muafiyet, istisna ve mükellefler için belirlenen ticari hadlerin varlığı nedeniyle buna ihtiyaç duyulmuş olduğu kanaatindeyiz. 3 Aktif olmayan tüzel ve gerçek kişilerle kastedilenin yine belirlenen ticari hadleri aşmayan kişilerle yapılan işlemler olduğunu düşünmekteyiz. 16

Yolcu taşıma dışında uluslararası taşımacılık hizmeti; demiryolu ve transit uçuş hizmetleri, bagaj ve kargoların uluslararası taşınması, Pompa istasyonu ve güç kaynağı hizmetleri, Katma değer vergisinden istisna işlemler aşağıda sıralanmıştır. Arazi temini, konut ve binaların donatım Bir mükellefin kendi ürettiği hammaddelerden ürettiği tarımsal ürünlerin arzı Kamu hizmetleri ile sigorta emeklilik hizmetleri Finansal sigorta hizmetleri Hükümet tarafından onaylanan listedeki tıbbi cihaz ve ilaçlar ile cihazların satışı, Yerel yolcu taşımacılığı ve uluslararası yolcu taşımacılığı Altın ve rafine altın arzı Özelleştirme Hizmet ihracı Mükellefler doğan katma değer vergisini en geç vergilendirme dönemini izleyen 25 gün öderler. İndirilecek KDV ye konu olan ve satın alınan mal veya hizmete ilişkin faturaların birer örneği beyanname ekinde sunulur. V.III. Satış vergisi Satış vergisinin matrahı mal ve hizmet satışlar bedellerinin Katma Değer Vergisi hariç tutardır. Matraha ilişkin bu hükümler bazı sektörler için uygulanmaz. Katma değer vergisi mükellefleri (vergiden muaf işlemleri dahil) için, Ticari işlemler için, %1 Diğer işlemler için %2 Katma değer vergisi mükellefi olmayanlar için Ticari işlemler için, %2 Diğer işlemler için %3 Mükellefler vergilendirme dönemini izleyen ayın 20 sine kadar bu vergiyi beyan eder ve öderler. 17

V.IV. Özel Tüketim Vergisi / Tüketim vergisi Vergiye tabi malları ithal edenler, üretenler veya perakende satışını yapanlar bu verginin mükellefidirler. Vergiye tabi mallar şunlardır; etil alkol ve uçucu ürünler, sigara ve tütün ürünleri, bazı petrol ürünleri ve mücevherler Özel tüketim vergisi vergiye tabi mal ve hizmetler üzerine uygulanmaktadır. Yerli veya ithal alkol ve tütün ürünleri için bandrol satın alınması gerekmektedir. Vergilendirme dönemi birer aylık dönemlerdir. Tahakkuk eden vergi beyanı izleyen ayın 20 gününe kadar ödenir. Tüketim vergisi oranları malın türüne bağlı olarak maktu veya nispi şekilde hükümetçe belirlenir. Dönemler itibarı ile bu oranlar yine hükümet tasarrufuna göre değiştirilebilmektedir. VI. KAZAKİSTAN VERGİ SİSTEMİ VI.I. Kurumlar Vergisi Kurumlar vergisinin genel oranı %20 dir. Yabancı ülkelerde kurumlar vergisi ödeyen mükellefler %10 nispetinde kurumlar vergisi ödemektedir. Vergilendirme dönemi bir takvim yılı esasına bağlanmıştır. Yıllık gelir vergisi beyanı en geç vergilendirme dönemini izleyen 31 Mart tarihine kadar verilir ve aylık olarak peşin ödenir (http://www.pkf.com, 2012). Kazakistan'da ki kalıcı işyerleri ile yurt dışı firmaların kalıcı işyerleri tarafından elde edilen kazanç kurumsal Kurumlar vergisine tabidir. Buna ek olarak, yurtdışı şirketi (vergi sonrası) net gelir üzerinden% 15 bir şube kâr vergisine tabidir (http://www.pkf.com, 2012). Vergiye tabi gelirin belirlenirken aşağıdaki amortisman oranları dikkate alınır (http://www.pkf.com, 2012): % 10 binalar ve yapılar % 25 makine ve ekipmanları % 40 Bilgisayar donanımları % 15 Diğerleri 18

Transfer fiyatlandırması / İlişkili taraf işlemlerinin varlığı aşağıdaki koşullara bağlanmıştır (http://www.pkf.com, 2012). İşlemin bir takas işlemi olması Diğer işletmenin vergi avantajının olması (kanuni avantajlar, teşvik ve seçimlik vergi oranları gibi avantajlar) İşlemler ilişkili kişiler arasında olmalı Bu vergi ödeme kaynağından vergilendirilen ve ödeme kaynağından vergilendirilmeyen gelirleri elde eden gerçek kişiler tarafından ödenecektir. Vergi dönemi takvim yılının 3, 6, 9, 12 aylarıdır. VI.II. Kişisel Gelir Vergisi Mevduatlar %5, diğer gelirler %10 oranında vergilendirilmektedir. Kişisel gelir vergisi iki kısımdan oluşmaktadır (T.C. ASTANA BÜYÜK ELÇİLİĞİ ): 1. Ödeme kaynağında vergilendirilen gelir vergi ajanının (işverenin) gerçek kişilere ödedikleri maaşlar ve ek ödemeler (yan yardım ödemeleri). Emeklilik fon aidatları kişisel gelir vergisi amacında indirime tabidir. Vergi ajanı kişisel gelir vergisini maaş ödemesi gerçekleşen ayı takip eden ayın 25 nde yapacaktır. Mukim olan ve olmayan gerçek kişilerin kişisel gelir ve sosyal vergi beyannameleri vergi dönemi üç aylarını takip eden ikinci ayın 15 nde teslim edilmelidir. Mukim olan ve olmayan kişilerin beyannameleri farklıdır. Kişisel gelir vergisinde alt taban maaşı, zorunlu emeklilik yatırımları v.s. gibi indirimler mevcuttur. 19

2. Ödeme kaynağında vergilendirilmeyen gelir mülk gelirleri, bireysel girişimci gelirleri v.s. Gelir vergisi vergi döneminin 10 Nisan tarihinde ödenecektir. Gelir vergisi beyannameleri bireysel müteşebbisler ve mülk geliri elde eden gerçek kişiler v.s. tarafından teslim edilecektir. Vergi beyannameleri vergi dönemini takip eden yılın 31 Mart tarihinde teslim edilmelidir. VI.III. Katma Değer Vergisi Katma değer vergisi, malların teslimi ve hizmetlerin ifası ile malların ithalatında tahsil edilir. KDV cari oranı% 12'dir (http://www.pkf.com, 2012). KDV vergi dönemi takvim üç aylarıdır. KDV vergi dönemini takip eden ikinci ayın 15 nde beyan edilerek vergi dönemini takip eden ikinci ayın 25 nde ödenecektir (T.C. ASTANA BÜYÜK ELÇİLİĞİ, s. 7). Ağıdaki işlemler sıfır oranına tabidir (http://www.pkf.com, 2012): Malların ihracatı. İthal mallar için KDV muafiyeti sağlayan yeraltı idare sözleşmeleri kapsamında üretim cirosu. Uluslararası taşınma hizmetleri. Aşağıdaki KDV'den istisnadır (http://www.pkf.com, 2012): İkamet yeri ve binaların gerçekleştirilmesi. Avukatlık ve noterleri hizmet. Kültür, bilim ve eğitim alanında hizmetler ve eserler. Varlıkların Finansal kiralama işlemlerinden belirli koşullar altında kalmak kaydıyla VI.IV. Tüketim Vergisi Tüketim Vergisi benzin ve dizel yakıt üretimi ve/veya ithalatı yapanlar tarafından ödenir. Vergilendirme dönemi birer aylık sürelerdir. En geç ikinci ayın 15 ine kadar beyan edilir. Yine en geç 20 günü ödenmesi gerekir (http://www.pkf.com, 2012). 20