T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI YATIRIM VE İŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GELİŞTİRİLEBİLİR TURİZM ÇEŞİDİ OLARAK KONGRE TURİZMİ VE TÜRKİYE DEKİ KONGRE MERKEZLERİNİN AVRUPA DAKİ ÖRNEKLERLE KARŞILAŞTIRILARAK İNCELENMESİ UZMANLIK TEZİ Tuğba PEMBEGÜL Tez Danışmanı Kültür ve Turizm Uzmanı Sinem TÜRKOĞLU ÖNGE MART 2008 ANKARA
ÖNSÖZ Bu tez, 08.05.2004 tarih ve 25456 sayılı Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kültür Ve Turizm Uzman Yardımcılığı Giriş Ve Kültür Ve Turizm Uzmanlığı Yeterlik Sınavları İle Atanma, Yetiştirilme, Görev, Yetki Ve Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik uyarınca hazırlanmıştır. Tez konusu belirlenirken, Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde yapılan çalışmalara bilgi birikimi oluşturmak amacıyla güncel ve geliştirilebilir bir turizm türü olan kongre turizmi alan olarak seçilmiş ve bu alanda yapılacak yatırımlara kaynaklık etmesi açısından kongre merkezi niteliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Tez çalışmam süresince yardım ve katkılarıyla beni yönlendiren danışmanım Sayın Sinem TÜRKOĞLU ÖNGE ye, desteklerinden dolayı Genel Müdür Yardımcımız Sayın Savaş BOZDAĞ a ve Daire Başkanımız Sayın H. Faruk ÇİFTÇİ ye, değerli mesai arkadaşlarıma ve yaşamım boyunca maddi-manevi destekleriyle hep yanımda olan AİLEME teşekkürü bir borç bilirim. Ankara 2008 Tuğba PEMBEGÜL i
İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ....i İÇİNDEKİLER....ii KISALTMALAR CETVELİ...iv TABLOLAR CETVELİ....v ŞEKİLLER CETVELİ....vi 1. GİRİŞ... 1 2. KONGRE VE KONGRE TURİZMİ KAVRAMLARI... 4 2.1. Toplantı Türleri ve Sınıflandırılması... 4 2.1.1. Amaçları Bakımından Sınıflandırma... 6 2.1.2. Delege Sayısı Bakımından Sınıflandırma... 7 2.2. Kongre Kavramı... 7 2.2.1. Kongre Olgusunun Tarihsel Gelişimi... 8 2.2.2. Kongrelerin Nitelik ve Sınırları... 10 2.3. Kongre Turizmi Kavramı... 11 2.3.1. Kongre ve Turizm İlişkisi... 12 2.3.2. Kongre Turizminin Gelişme Nedenleri... 14 2.3.2.1. Arzın Kongre Turizminin Gelişimindeki Etkisi... 14 2.3.2.2. Talebin Kongre Turizminin Gelişimindeki Etkisi... 15 2.3.3. Kongre Turizminin Etkileri... 16 2.3.3.1. Ekonomik Etkiler... 16 2.3.3.2. Sosyo-Kültürel Etkiler... 20 2.3.4. Dünya da Kongre Turizminin Yeri... 22 2.3.5. Türkiye de Kongre Turizminin Yeri... 29 3. KONGRE AMAÇLI KULLANILAN YAPILAR, KONGRE MERKEZLERİ VE ÖZELLİKLERİ... 35 3.1. Kongre Merkezlerinin Önemi ve Gelişimi... 38 3.2. Kongre Merkezlerinin Nitelikleri... 42 3.2.1. Konum Özellikleri... 42 ii
3.2.2. Yapısal Özellikleri... 43 3.2.2.1. Genel Özellikler... 43 3.2.2.2. Kapasite... 43 3.2.2.3. Ana Mekanlar... 46 3.2.2.4. Yardımcı Hizmet Mekanları... 50 3.2.2.5.Teknik Donanımları... 51 4. AVRUPA DAN ÖRNEKLER İLE TÜRKİYE DEKİ KONGRE MERKEZLERİNİN İNCELENMESİ... 53 4.1. Le Palais Des Congres De Paris (Paris Kongre Merkezi)... 54 4.2. Nice-Acropolis Palais Des Congres Et Des Expositions (Nice-Acropolis Kongre ve Sergi Sarayı).... 61 4.3. Austria Center Vienna (Viyana Kongre Merkezi)... 64 4.4. Lütfi Kırdar Uluslararası Kongre ve Sergi Sarayı... 70 4.5. Sabancı Kongre ve Fuar Merkezi Cam Piramit... 76 4.6. Tüyap Beylikdüzü Fuar ve Kongre Merkezi... 79 4.7. Kongre Merkezi Örneklerinin Karşılaştırmalı Değerlendirmesi... 83 5. SONUÇ VE ÖNERİLER... 87 KAYNAKÇA... 91 ÖZET... 95 ABSTRACT... 96 iii
KISALTMALAR CETVELİ ABD AB bk DİE ICCA TÜRSAB TÜİK UIA UIA UNESCO UNWTO YIO WTO NATO OECD AGİT ICC-Berlin IAPCO ATO UNIDO IAEA ACV SEPCP UKTAŞ : Amerika Birleşik Devleti : Avrupa Birliği : Bakınız : Devlet İstatistik Enstitüsü : Uluslararası Toplantı ve Kongreler Birliği : Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği : Türkiye İstatistik Kurumu : Uluslararası Kuruluşlar Birliği : Uluslararası Mimarlar Birliği : Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü : Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü : Uluslararası Organizasyonlar Yıllığı : Dünya Turizm Örgütü : Kuzey Atlantik İttifakı : Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü : Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı : Uluslarası Kongre Merkezi - Berlin : Uluslararası Profesyonel Konferans Organizatörleri Birliği : Ankara Ticaret Odası : Birleşmiş Milletler Endüstriyel Gelişim Organizasyonu : Uluslararası Atom Enerjisi Birliği : Viyana Kongre Merkezi : Paris Kongre Merkezi İşletme Ortaklığı : Uluslararası Kongre Tesisleri İşletmeciliği Anonim Şirketi iv
TABLOLAR CETVELİ Sayfa Tablo 2.1. Katılımcı Harcamalarının Genel Dağılımı....18 Tablo 2.2. Uluslararası Kongrelerin Kıtalara göre Dağılımı (2000-2006)... 23 Tablo 2.3. 2000-2006 Yılları Arasında En Fazla Kongrenin Yapıldığı Ülkeler....24 Tablo 2.4. 2006 Yılında En Fazla Kongrenin Yapıldığı İlk 10 Ülke....25 Tablo 2.5. 2000-2006 Yılları Arasında En Fazla Kongrenin Yapıldığı Şehirler... 25 Tablo 2.6. 2006 Yılında En Fazla Kongrenin Yapıldığı 10 Şehir....26 Tablo 2.7. Türkiye de 1970-1979 Yılları Arasında Yapılan Kongreler... 30 Tablo 2.8. Toplantı Sayısına göre İlk 10 Ülke ve Türkiye (2004)....33 Tablo 2.9. Toplantı Sayısına göre İlk 10 Şehir ve İstanbul (2004)....33 Tablo 3.1. Konferans Merkezi Sınıflandırması ve Özellikleri....37 Tablo 3.2. Uluslararası Kuruluş Toplantılarının Düzenlendiği Tesisler... 41 Tablo 3.3. Bir kongre Merkezi için Önerilen Toplantı Mekanları-Kapasiteleri 1....44 Tablo 3.4. Bir kongre Merkezi için Önerilen Toplantı Mekanları-Kapasiteleri 2....45 Tablo 4.1. Paris Kongre Merkezi Mekanları ve Büyüklükleri... 56 Tablo 4.2. Acropolis Mekanları ve Büyüklükleri....63 Tablo 4.3. Viyana Kongre Merkezi (ACV) Mekanları ve Büyüklükleri... 68 Tablo 4.4. Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı Mekanları ve Büyüklükleri....73 Tablo 4.5. Cam Piramit Mekanları ve Büyüklükleri....77 Tablo 4.6. Tüyap Fuar ve Kongre Merkezi Toplantı Salonları ve Büyüklükleri....81 v
ŞEKİLLER CETVELİ Sayfa Şekil 3.1. Tiyatro Şeklinde Oturma Düzeni....47 Şekil 3.2. Sınıf Şeklinde Oturma Düzeni....48 Şekil 3.3. Konferans Şekli Oturma Düzeni....48 Şekil 4.1. Paris Kongre Merkezi... 54 Şekil 4.2. Paris Kongre Merkezi Ulaşım Şeması....55 Şekil 4.3. Paris Kongre Merkezi nin Kat Planları... 59 Şekil 4.4. Nice-Acropolis Kongre ve Sergi Sarayı... 61 Şekil 4.5. Nice-Acropolis Kongre ve Sergi Sarayı Ulaşım Şeması....62 Şekil 4.6 Acropolis Kongre ve Sergi Sarayı Planları....63 Şekil 4.7. Viyana Kongre Merkezi (ACV)... 64 Şekil 4.8. ACV Ulaşım Şeması....66 Şekil 4.9. Toplantı Salonu A... 66 Şekil.4.10. Sergi Salonu Z... 66 Şekil 4.11. ACV Kat Planları... 67 Şekil 4.12. Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı... 70 Şekil 4.13. Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı Ulaşım Şeması... 71 Şekil 4.14. Anadolu Oditoryumu....72 Şekil 4.15. Topkapı Salonu....72 Şekil 4.16. Marmara Salonu... 72 Şekil 4.17. Levent Odası....72 Şekil 4.18. Boğaziçi Borsa Restoran... 72 Şekil 4.19. Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı Ana Binası Kat Planları....74 Şekil 4.20. Sabancı Kongre ve Fuar Merkezi- Cam Piramit....76 Şekil 4.21. Cam Piramit in Planları....77 Şekil 4.22. Toros Salonu... 77 Şekil 4.23. Tüyap Fuar ve Kongre Merkezi....79 Şekil 4.24. Tüyap Fuar ve Kongre Merkezi Ulaşım Şeması... 80 vi
1. GİRİŞ 20. yüzyıldaki bilimsel ilerlemelere bağlı olarak artan uzmanlık alanları ve toplumun gelişen ekonomik, sosyal, kültürel yapısı ile bununla beraber ortaya çıkan örgütlenmeler nedeniyle uluslararası toplantılar düzenlenmeye başlanmış, 1960 lardan sonra ise bu toplantıların sayısında hızlı bir artış gözlenmiştir. Günümüzün ileri düzeydeki iletişim teknolojileri dahi, doğrudan uzmanlardan kazanılan bilginin yerini tutamamakta ve bu hususta kongreler bilgi ve deneyimlerin iletiminde oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Söz konusu kongrelerin sayısında meydana gelen artış ile katılımcıların seyahat ve konaklama yönünde yarattığı hareketlilik, kongrelerin bir turizm olgusu olarak değerlendirilmesine neden olmuştur. Kongre turizmi olarak adlandırılan bu hareketlilik, turizm sezonunu uzatıcı etkisi, kongre turistlerinin diğer turistlere kıyasla daha yüksek olan harcamaları ve bunun getirdiği ekonomik yararlar nedeniyle diğer turizm türleri içerisinde göz ardı edilemeyecek bir yer edinmiştir. Kongre turizminde önemli bir potansiyel olduğunu gören ülkeler alternatif bir turizm çeşidi olarak bu türün gelişimine önem vermekte, bunun için de bu alanda büyük yatırımlar yapmaktadırlar. Diğer turizm türlerinden farklı olarak suni arz kaynaklarına sahip olan bu turizm türünde, kongre yapıları temel arz kaynağı olarak değerlendirilmektedir. Yüksek maliyetli bu yapıların etkili ve doğru yapılandırılması bulunduğu yeri kongre pazarında ön plana çıkarmakta, uluslararası toplantıların o ülkeye doğru kaymasına neden olmaktadır. Tezin Amacı, Yöntemi ve Kapsamı Bu çalışmada, kongre turizmi potansiyelini arttırmada temel etken olan kongre merkezlerinin niteliklerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç
doğrultusunda izlenen yöntem, çalışma kapsamına alınan Avrupa daki örnekler ile Türkiye deki mevcut kongre merkezlerinin incelenerek, ülkemizdeki bu tür yapıların sahip olması gereken niteliklerin ortaya konulmasıdır. Tezin konu ve kapsamının tanıtıldığı giriş bölümünden sonra, kavramsal temeli oluşturan ikinci bölümde kongre ve kongre turizmi kavramları anlatılmıştır. Bu bölümde ilk olarak toplantı türlerinin neler olduğu ve bu türlerin sınıflandırılma kriterlerinden bahsedilmiş, daha sonra bir toplantı türü olarak kongrenin tanımı yapılmıştır. Toplantıların tarih boyu varoluşuna değinilerek kongre olgusunun gelişimi anlatılmış, sonrasında ise kongrelerin nitelikleri ile ulusal, süresel ve sayısal sınırlarının neler olduğu belirtilmiştir. Yine aynı bölümde kongre ve turizm ilişkisi irdelenerek kongre turizminin tanımı yapılmaya çalışılmış, bu turizm türünün gelişimi arz ve talep açısından değerlendirilmiştir. Kongre turizminin ülkeler üzerindeki turizm gelirlerini arttırma, alt-üst yapının gelişmesini sağlama, ülkelerin tanıtımına katkıda bulunma ve uluslararası platformda kamuoyu oluşturma gibi etkileri ise ekonomik ve sosyokültürel etkiler olmak üzere iki başlık altında incelenmiştir. Daha sonra Dünya da kongre turizminin yeri anlatılmış, istatistiksel veriler ışığında bu alanda öne çıkan kıtalar, ülkeler ve kentler tablolar yardımıyla belirtilmiştir. Bu bölümün sonunda ise Türkiye de kongre turizminin yeri, ülkenin bu alanda aldığı pay ve dünyadaki sıralamasına değinilmiş ve öncü ülkelerle kıyaslanarak durum tespiti yapılmıştır. Tezin üçüncü bölümünde, kongre turizminin temel arz kaynağı olan kongre amaçlı kullanılan mekanlar incelenmiş ve bu mekanların düzenlenen organizasyonlarda tercih edilme oranına değinilmiştir. Toplantı amaçlı tasarlanmış bağımsız yapılar olmaları nedeniyle önem arz eden kongre merkezleri, çalışmanın araştırma alanını oluşturmuştur. Kongre merkezlerinin gelişim süreci, sektördeki önemi ve niteliklerinin neler olması gerektiği araştırılmış, özellikle şehirlerde nerede konumlanması gerektiği, yer verilmesi gereken ana ve yardımcı hizmet mekanlarının neler olacağı, mekanların kapasite ve büyüklüğü yine bu bölümde konu edinilmiştir. 2
Dördüncü bölümde ise örnek teşkil etmesi açısından dünyada kongre turizminden en fazla payı alan Avrupa kıtasından seçilmiş kongre merkezi örnekleri ile Türkiye deki mevcut kongre merkezleri incelenmiştir. Bu merkezler konum, kapasite, mekan kullanımı ve işletmecilik gibi kriterler doğrultusunda karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Çalışmanın sonunda ise tezin tüm bölümlerinin genel bir değerlendirilmesi yapılarak, kongre turizminde yeni yatırımlara giden Türkiye de kongre yapılarında sağlanması gereken kriterler belirlenmiştir. Ayrıca yine sonuç bölümünde, bu kriterler doğrultusunda bir model önerisinde bulunulmuştur. Tezin Hipotezi ve Önemi Bu çalışmada kongre düzenlenebilecek nitelikli mekanlara sahip olmanın, kongre turizminin gelişimini sağlayan en temel unsur olduğu hipotezinden yola çıkılmaktadır. Günümüzde büyük kongre organizasyonlarının, gerek mimarisiyle gerekse sahip olduğu teknik donanımla uzmanlaşmış yapılar bünyesinde organize edildiği görülmektedir. Bu durum ise, kongre turizmine yönelik artan talep karşısında daha fazla pay almak isteyen ülkeleri, salon kapasitesi yüksek, ileri teknolojiyle donatılmış ve temel işlevi kongre organizasyonları olan yapıları oluşturmaya sevk etmiştir. Kongre turizminin gelişmekte olduğu ülkemizde kongre düzenlenen mekanları değerlendirmeye yönelik çalışmalar sektörel bazda bilgi birikiminin sağlanması açısından yararlı olacaktır. Bu çalışma, bu alanda hedeflediği katkı ve en önemli etmen olan kongre merkezlerinin uluslararası boyuttaki yapısal niteliklerini belirlemesi yönündeki sağlayacağı bilgi paylaşımı açısından önemlidir. 3
2. KONGRE VE KONGRE TURİZMİ KAVRAMLARI Kongre turizmiyle ilgili kavramların açıklandığı bu bölümde, bu turizm çeşidinin kapsamına giren toplantı türlerinin tanımlaması ve sınıflandırmasıyla başlamakta fayda görülmektedir. 2.1. Toplantı Türleri ve Sınıflandırılması Tarih boyunca toplantılar, iletişim kurmak, öğrenmek, tartışmak, oylamak ve karara varmak gibi farklı amaçlarla düzenlenmekte ve günümüzde herbiri kongre, konferans, seminer gibi farklı isimler altında sınıflandırılmaktadır. Teknik açıdan bakıldığında bu sınıflamaların birebir aynı olmadığı, birbirinden küçük farklarla ayrıldığı görülmekte, ancak amacı ve kapsamı ne olursa olsun toplanma ihtiyacı oluşturarak insanların yer değiştirmelerini sağlamaları ortak noktaları olmaktadır. Literatür incelendiğinde sınıflandırma olarak birbirinden ayrılan bu toplantı türlerinin pek çok kaynakta birbirlerinin yerine kullanıldığını, çoğu zaman da kongre kelimesinin tüm bu türleri kapsayacak şekilde kullanılmakta olduğunu görmekteyiz. Örneğin, Yusuf Aymankuy un Bilgilenmek, bilgilendirmek, müzakere etmek ve tartışmak gibi amaçlarla yapılan toplantılara kongre, konferans ya da convention denilmektedir şeklinde yapmış olduğu tanımda kongre, konferans ve convention (konvansiyon) eş anılmaktadır. Ayrıca, Atakan Mert bir makalesinde yapmış olduğu Kongre deyimi daha çok Avrupa da ve diğer bazı ülkelerde kullanılırken A.B.D. de Convention, İngiltere de ise Conference deyimleri tercih ediliyor açıklamasıyla bu kavramların yakın ilişkisini ifade etmektedir (Aydın, 1997). Yılmaz Özen in de konu ile ilgili görüşünde yer verdiği gibi her meeting (toplantı) bir kongre değildir, ancak her kongre bir meetingdir. Kongreler hacim ve içerik açısından daha büyük ve uzun olmasına rağmen, yine de diğer toplantı türleri ile arasındaki fark kesin hatlarla belirlenmiş değildir. Bunun sonucu olarak, meeting, konferans, konvansiyon ve kongre kavramları çoğu yerde iç içe, birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Bu
sebeple bu çalışmada, kongre turizminin kapsamını oluşturan diğer toplantı türlerine de yer verilecektir. Toplantı türlerinin başlıcaları aşağıda açıklanmıştır (Lawson, 1981; Aksoy, 2001; Aymankuy, 2006): Konferans: Teknik, bilimsel yada ticari alanlarda yapılan ve düzenli bir periyot göstermeyen toplantılar için kullanılır. Soru-cevap bölümüyle takip edilen, bir veya birkaç uzman tarafından verilen sunumdur. Bu tür toplantılar, belli bir amaca ulaşma yolunda kolektif katılımı teşvik eder. Seminer: Genellikle 30 veya daha az kişiden oluşan küçük grupların, belirli bir alanda yaptığı yüz yüze bilgi ve deneyimin paylaşımıdır. Grubun tartışmaları, konusunda uzman bir yönetici tarafından yönetilir. Çalıştay (Workshop): Genel toplantılar içerisinde spesifik bir problem ve konu üzerine yapılan, konu veya durumun analiz edilmesi, fikirlerin sentezlenmesi için tasarlanmış küçük grup toplantılarıdır. Forum: Bir konunun, karşıt görüşlere sahip uzmanlar tarafından bir yönetici başkanlığında tartışıldığı toplantılardır. Dinleyiciler katılımda serbesttir ve konuşmacıların amacı birbirlerinden çok, dinleyicilere hitap etmektir. Forumlarda tarafların konuşmalarından sonra oturum yöneticisi konuyu özetler ve sonra tartışma başlatılır. Sempozyum: Birçok uzmanın bir konu ile ilgili bildiriler sunduğu toplantılardır. Foruma kıyasla dinleyici katılımı daha azdır. Panel: İki ya da daha fazla konuşmacının uzmanlık alanlarında görüşlerini savunduğu toplantılardır. Paneller, konuşmacıların yanı sıra dinleyicilerin de tartışmasına açık olan ve bu tartışmaların bir panel yöneticisi tarafından yönetildiği toplantılardır. 5
Kolokyum: Akademisyenlerin bilimsel bir konu üzerinde açıklama yaptıkları ve ilgili soruları cevaplandırdıkları, öğretim ve tartışma odaklı küçük grup toplantılarıdır. Konvansiyon: Çoğunlukla bir yasa hazırlamak veya bir konu üzerinde anlaşma sağlamak için yapılan olağanüstü toplantılar. Kongre: Uzmanlık gerektiren bir alanda bilgi ve görüşlerin resmi alışverişini kolaylaştıran, genellikle sorunları çözme amaçlı, yıllık veya periyodik aralıklarla düzenlenen genel oturumlardır. Kongrelere uluslararası katılım olabilir ve bu tür toplantılarda katılımcı sayısı yüksektir. Daha önceden de belirtildiği gibi, kongre kavramı sadece kongre tipi toplantıları kapsamamakta, diğer türleri de içine alacak şekilde bir kullanım göstermektedir. Buna bağlı olarak, kongre turizmi de yalnızca kongre tipi toplantıların yarattığı seyahat olgusunu değil, seminer, sempozyum, konferans vb. türlerin de neden olduğu turizm hareketini kapsadığından kongre turizmi yerine toplantı turizmi kavramı da kullanılabilmektedir. Ancak ülkemiz ve dünya literatüründe daha sık rastlanması nedeniyle bu çalışmada da kongre turizmi kavramı kullanılacaktır. Kongre turizminin içeriğini oluşturan bu toplantı türleri, amaçları ve delege sayıları dikkate alınarak sınıflandırılabilir. 2.1.1. Amaçları Bakımından Sınıflandırma Bu sınıflandırmaya göre toplantılar 4 gruba ayrılır (Karasu, 1985). 6
a) Ulusal ve Uluslararası Kongreler: Bilgi alışverişi amaçlıdır. b) Seminerler ve Kurslar: Okul içi ve sonrası eğitim amaçlıdır. c) Ürün Tanıtma Toplantısı: Satış ve pazarlama tekniklerini gösterme amaçlıdır d) Özendirme Toplantısı: Satış aktivitesinin arttırılmasını teşvik etme amaçlıdır. 2.1.2. Delege Sayısı Bakımından Sınıflandırma Bu sınıflandırmaya göre toplantılar 3 gruba ayrılır (Karasu, 1985). a) 50 Delegeye kadar: Seminerler, kolokyumlar, çalıştaylar, paneller, komisyon toplantıları, denetim kurulları, yuvarlak masa toplantıları b) 50-300 Delege: Genel kurullar, konferanslar, sempozyumlar c) 300 Delege üzeri: Kongreler, genel kurullar 2.2. Kongre Kavramı Kongre kelimesinin kökeni, toplanma, buluşma anlamına gelen Latince Congressus sözcüğüdür. Ancak bu kavram, bu yaygın anlamı dışında farklı 7
amaçlarla da kullanılmaktadır. Örneğin, A.B.D. de Congress sözcüğü Parlemento, Millet Meclisi anlamında kullanılmakta, bu nedenle uluslararası literatürde büyük toplantı anlamındaki kongreler için Convention kelimesi tercih edilmektedir. Kongre kavramıyla ilgili literatürdeki farklı kaynaklarda değişik tanımlara rastlamak mümkündür. Bunlardan en kapsamlı olanları H.L.Zankl ın ve M.Accola ile G.Gamma nın yaptığı tanımlamalardır. H.L.Zankl a göre, Kongre geçici bir toplantıdır. Özellikle toplanılan yerin yabancısı olan kimselerin belli bir amaca yönelik olarak çeşitli konularda görüşmeleridir. (Karasu, 1985) M.Accola ile G.Gamma ise bu konuya ilişkin tanımı, kongre kavramının kapsadığı öğeler doğrultusunda yapmıştır. Bu öğeler şunlardır: Konu: Belirli bir konuda toplantı Nesne: Kişiler Amaç: Bilgi alışverişi Zaman: Kısa ve sınırlandırılmış Çerçeve: Kesin bir program Bu bağlamda Kongre yi, Bir veya daha fazla günle sınırlandırılmış ve önceden kararlaştırılmış bir program çerçevesinde, uzmanlık gerektiren bilimsel alanlarda veya meslek kollarında, belirli bir konuda bilgi alışverişini amaçlayan ve özellikle toplanılan yerin dışından gelen kişilerin de katılımı ile meydana gelen bir toplantı olarak tanımlamışlardır. (Karasu, 1985) 2.2.1. Kongre Olgusunun Tarihsel Gelişimi Toplantıların bir iletişim, bilgi alışverişi, yönetim ve karar verme aracı olarak ortaya çıkış tarihinin, insanlık tarihi kadar eski olduğu varsayılmaktadır. 8
Uluslararası Kuruluşlar Birliği (UIA) kayıtlarına göre bilinen ilk uluslararası kongre 10 Mart 1681 8 Haziran 1681 tarihleri arasında Roma da tıp alanında yapılmıştır. Ancak, politik önemi nedeniyle olsa gerek, 18 Temmuz 1814 9 Haziran 1815 tarihleri arasında yapılan Viyana Kongresi, modern anlamdaki ilk ve dünyanın en uzun uluslararası kongresi olarak tarihe geçmiştir (Türsab,1991). 1681 ile 1860 yılları arasında her yıl tüm dünyada ortalama 5 uluslararası kongrenin düzenlendiği bilinmektedir. 19. yy. ın sonlarında bu sayı 100 e ulaşmıştır. Dünya kongre şehirleri arasında, bu pazardan en büyük payı alan %90 lık oranıyla Paris olmuştur. Örneğin, 1900 yılında tüm dünyada düzenlenen 232 kongrenin 202 si Paris te yapılmıştır (Özen, 1986). 1800 lü yılların ortalarına kadar Avrupa ile en fazla ilişki içerisinde olan Kuzey Amerika nın doğu bölgesinde kongre, konferans ve fuar gibi aktiviteler görülmemiştir. Her alanda gelişen Amerika da ilk ticaret fuarının düzenlenişi, dostluk ve dini birliklerin kurulması ve ticaretin gelişmesiyle 1900 lerin başında gerçekleşmiştir. 1896 da Detroit li bir grup işadamı toplantı için bir araya gelmiş ve bundan sonra da faydası kabul edilen bu organizasyonlar, toplantılar, kongreler ve sergiler birlikler için cazip hale gelmiştir (Montgomert ve Strick, 1994). 2. Dünya Savaşı sonrası dönemde bilimsel alandaki ilerlemelere paralel olarak artan uzmanlaşma alanları, bununla birlikte gelişen ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik iş ve ilişkilerle ortaya çıkan ulusal ve uluslararası örgütlenmeler, daha önceden az rastlanan kongrelerin sayısında artışa neden olmuştur. Uluslararası Kuruluşlar Birliği (UIA) nin yayını olan Uluslararası Organizasyonlar Yıllığı (YIO) nın verilerine göre 1958 de düzenlenen uluslararası kongre sayısı 1058 iken, bu sayı 1959 da 1758, 1964 de 2201, 1967 de 2365 ve 1968 de 2728 olmuştur. Bu 10 yıl içindeki artış %157 olarak gerçekleşmiştir. 9
2.2.2. Kongrelerin Nitelik ve Sınırları Kongrelerin sınırları kongrenin türüne, amacına, katılan delegelere vs. göre değişebilmektedir. Bu özelliklere göre kongrelerin ulusal, sayısal ve zaman sınırları belirlenmektedir. Zaman Sınırları: Kongrelerin süreleri genellikle 4-5 gün ile sınırlıdır. Ancak daha uzun ve daha kısa süreli kongreler de yapılmaktadır. 1-2 gün süren kongreler yapılabildiği gibi çok nadir de olsa bu süre 6 günün üzerinde 14 güne kadar uzayabilmektedir. Daha uzun süreli kongrelerin amaç ve kalitesinden uzaklaştığı düşünülmektedir. Bunun sebebi, katılımcıların bu uzun süre içerisinde sıkılmaları, toplantılar üzerinde yoğunlaşamamaları gibi nedenlerle zamanın ve kaynakların boşa harcanması olarak gösterilmektedir (Aymankuy, 2006). Ulusal Sınırları: Kongreler, katılan delegelerin temsil ettiği uluslara göre ulusal yada uluslararası olarak sınırlandırılırlar. Ulusal kongrelerde, kongreye katılan delegelerin büyük çoğunluğu kongrenin yapıldığı ülkenin vatandaşıdır. Bu tür kongreler, uluslararası kongrelere kıyasla daha kısa süreli (1 ila 3 gün arası), daha az zahmetli ve daha az masraflıdır. Ulusal kongrelere katılan delegelerin harcamalarının tamamı veya bir kısmı delegelerin bağlı oldukları kurum tarafından ya da kongreyi düzenleyen kuruluşlar tarafından ödenir. Konaklama için genellikle orta sınıf düzeyi (2-3-4 yıldız) oteller tercih edilir. (Aymankuy, 2006) Uluslararası kongrelerde ise en az üç ulusa ait temsilcilerin bulunması gerekir. Bu tür kongreler daha uzun bir süreyi (4 ila 7 gün arası) kapsamakta, genellikle pazartesi günü başlayıp, cuma akşamı sona ermektedir. Uluslararası kongreler, organizasyon yapısı olarak daha karmaşık yapıdadır. Konaklama, yemeiçme hizmetleri için çoğunlukla üst sınıf düzeyinde yerler tercih edilir. Ayrıca, kongreyi düzenleyenler, farklı bir bölgeye gelen delegeler ve refakatçiler için değişik imkanlar yaratmayı, sözgelimi kongrenin düzenlendiği yer veya yakın çevresine 10
geziler düzenlemeyi göz önünde bulundurmalıdırlar. Ulusal bir toplantının kendi ülkesi dışında toplanması ise yabancı bir grubun kongresi olarak adlandırılır. (Karasu,1985) Sayısal Sınırlar: Delege sayısı ne olursa olsun, en küçük boyuttaki kongrelerin bile turistik ve ekonomik katkıları göz ardı edilemez. Bununla birlikte bazı literatürde ve pazar analizi araştırmalarında kongrelerde katılımcıların alt sınırı 15-20-25 kişi olarak kabul edilmektedir. (Karasu,1985) 2.3. Kongre Turizmi Kavramı Bir turizm türü olan Kongre Turizmi ni tanımlayabilmek için, öncelikle Kongre ve Turizm kavramlarını ayrı ayrı açıklamak gereklidir. Daha önceden belirtildiği üzere Kongre, uzmanlık gerektiren bir alanda bilgi ve görüşlerin resmi alışverişini kolaylaştıran, genellikle sorunları çözme amaçlı, yıllık veya periyodik aralıklarla düzenlenen toplantılardır. Turizm kavramı ise kişilerin daimi konakladıkları yer ile asli konut veya çalışma alanları dışında seyahat ve konaklamaları suretiyle ortaya çıkan olay ve ilişkilerin toplamı olarak tanımlanabilir. (Karasu, 1985) Yukarıda verilen Kongre ve Turizm tanımlarının ışığında Kongre Turizmi, kişilerin daimi konakladıkları veya çalıştıkları yerler dışında uzmanlık gerektiren bilimsel alanlarda veya meslek kollarında, belirli bir konuda, bilgi alışverişi yapmak amacıyla biraraya gelmelerinden ortaya çıkan seyahat, konaklama olay ve ilişkilerinin tümü olarak tanımlanır (Karasu, 1985). Kongre Turizmi yalnızca kongreler değil, seminer, sempozyum, konferans gibi diğer toplantılar sebebiyle oluşan turizm hareketlerini de içermektedir. 11
Turizm, gelişmeye başladığı 19. yüzyıl sonlarından günümüze kadar Deniz- Kum-Güneş üçlüsü ile anılmış; tanıtım, pazarlama ve yatırım politikaları genellikle bu faktör çevresinde konumlandırılmıştır. Ancak, dünya genelinde turizm sektöründe meydana gelen gelişmeler bu eğilimin değiştiğini göstermektedir. Türkiye nin turizmini, sahip olduğu Deniz-Kum-Güneş faktörüne odaklanarak pazarlamaya devam etmesi, dünyadaki yeni turizm trendlerinde yeterince yer edinememesine, turizm gelirlerinin ve rekabet gücünün arttırılamamasına neden olacaktır. Bu sebeple Türkiye nin, sahip olduğu potansiyeli yeni eğilimler, yeni kaynaklar ve yeni istihdam alanlarıyla birleştirerek dünya pazarına sunması gerekmektedir. Yeni turizm trendleri denilince günümüzde çok talep gören alternatif turizm çeşitleri akla gelir. İnanç turizmi, kış turizmi, termal turizm, golf turizmi vb. turizm alanları içinde, alternatif turizmin tüm dünyada ön plana çıkan çeşidi ise Kongre Turizmi dir. 2.3.1. Kongre ve Turizm İlişkisi 2. Dünya Savaşı sonrası dönemde başlayan ve günümüzde hızla devam eden bilimsel ve teknolojik alandaki ilerlemeler, üretim alanında yeni yöntemlerin geliştirilmesine ve dünya ticaretinin artmasına neden olmuştur. Bununla birlikte, dünyada yapısal bir değişim meydana gelmiş, ulusal ve uluslararası örgütlenmeler oluşmaya başlamıştır. Bu toplulukların farklı görüşleri tartışmak, fikir ve bilgi alışverişinde bulunmak amacıyla biraraya gelmeleri toplantıların sayısında büyük artışa sebep olmuştur. Artan toplantılar ve gelişen kongre olgusu ise insanların seyahat ve konaklama yönünde yarattığı hareketlilik nedeniyle bir turizm çeşidi olarak değerlendirilmeye başlanmış; kongrecilik de zaman içinde bir meslek haline gelmiştir. Kongre Turizmi, toplantı ve eğlence gibi birbirinden farklı iki faaliyeti bünyesinde barındırması yönüyle bir ikili turizm (Amphibien-Tourismus) türüdür. 12
Buradaki asıl faaliyet kongredir; yani insanların ikamet ettikleri yerden başka bir yere seyahat etmelerinin asıl sebebi toplantıya katılmaktır. Turizm boyutu ise bu olayın tamamlayıcı unsurudur. Örneğin, 5 gün süreli bir kongrenin 3 günü seminer çalışmalarıyla doldurulmakta, geriye kalan süre ise serbest zaman aktiviteleriyle geçirilmektedir (Karasu, 1985). Bu süreyi değerlendirme açısından bakıldığında, kongrelerin düzenlendiği yerin ve sağlanan imkanların turistik çekiciliğe sahip olması delegelerin kongreye katılmasında temel neden olmasa bile, teşvik edici unsur olduğu kabul edilmektedir. Kongre Turizmi, yapılan toplantıların turizm hareketliliği meydana getirmeleri halinde ortaya çıkan bir turizm türüdür. Kongrenin yapıldığı şehirde ikamet eden bir katılımcı kongre üyesidir fakat kongre turisti değildir (Karasu, 1985). Örneğin, Ankara da düzenlenen bir kongreye Ankara dan katılan bir kişi kongre delegesidir. Ancak, aynı toplantıya Ankara dışından gelen katılımcılar kongre delegeleri olmaları yanında kongre turisti olarak da nitelendirilirler. Bunun sebebi, bu kişilerin kongre süresince seyahat, konaklama, yeme-içme gibi ihtiyaçlarının karşılanmasının bir turizm hareketliliğine yol açmasıdır. Kongre Turizmi, diğer turizm türlerinden bazı yönleriyle farklılık göstermektedir. Bunlardan ilki, kongre turizminin yoğunlaştığı yerlerdir. Kongreler genellikle gelişmiş şehir merkezlerinde veya bunlara yakın yerlerde düzenlenir. Bir diğer husus ise kongrelerin yılın sadece belirli bir döneminde düzenlenmemesi, tüm yıl boyunca yapılabilen faaliyetler olmasıdır. Bu ise turizmin tüm yıla yayılmasını ve turizm sezonunun uzatılmasını sağlar. Sonuncu ve kongre turizminin teşvik edilmesini gerekli kılan en önemli husus ise, kongre turizminde turist başına düşen harcama miktarı, normal turistlerin harcama miktarının yaklaşık 3 katı kadar olmasıdır (Aymankuy,2006). 13
2.3.2. Kongre Turizminin Gelişme Nedenleri Genel olarak turizmin gelişmesini sağlayan seyahatin kolaylaşması, insanların boş vakitlerinin ve gelirlerinin artması, ulaşım teknolojilerinin ilerlemesiyle yeni ve konforlu ulaşımın yaygınlaşması gibi etkenler, kongre turizminin de gelişmesine büyük ölçüde katkıda bulunmuştur. Bunun yanısıra, bilimsel ve teknolojik gelişmeler ile uzmanlaşma alanlarının çoğalması, kişilerin gerek ilgili oldukları alandaki gelişmeleri takip etmek, gerekse kendi çalışmalarını tanıtmak ve bilgi alışverişinde bulunmak amacıyla biraraya gelmelerine neden olmaktadır. Bu amaçla yapılan toplantılara katılan delegelerin seyahat, konaklama, katılım ücretleri bağlı bulundukları kurum ve kuruluşça karşılanması katılımcıları teşvik eden ve kongre turizmini geliştiren bir başka sebeptir. 2.3.2.1. Arzın Kongre Turizminin Gelişimindeki Etkisi Ülkelerin kongre turizminin gelişimini sağlayan altyapı ve üstyapı olanaklarını geliştirmelerinin temel sebebi, ekonomik faydanın büyüklüğüdür. Ekonomik faydanın büyüklüğünden dolayı ortaya çıkan arzın, kongre turizmi pazarından daha fazla yararlanabilmek için gerçekleştirdikleri arasında şunlar sayılabilir (Tuncer, 1984; Baytok, 1998): İleri donanıma sahip kongre merkezleri ve toplantı salonlarının yapılmasına yönelik yatırımların artması Toplantıların tanıtımını yapan kongre bürolarının kurulmaları Kongre otellerinin sayısının artması ve bu otellerin toplantı düzenleme konusunda verdikleri hizmeti geliştirmeleri Kongre organizatörlüğünün gelişmesi 14
Havaalanlarında toplantı salonları ve konaklama tesisleri gibi hizmetlere yer verilmesi Mevsimlik faaliyet gösteren işletmelerin sezon uzatıcı olarak gördükleri kongre organizasyonlarıyla ilgilenmeleri, ayrıca tatille birleşmiş kongreler için uygun koşullar sağlamaları Kongrelerin turistik çekim merkezlerinde düzenlenmesi ve turlarla birleştirilerek katılımı teşvik etmesi Turizm sektöründe faaliyet gösteren seyahat acentaları, konaklama işletmeleri ve ulaşım şirketlerinin kongrecilikle ilgili çalışmalar yapması 2.3.2.2. Talebin Kongre Turizminin Gelişimindeki Etkisi Talebin kongre (Tuncer,1984; Baytok, 1998) : turizminin gelişimindeki etkileri şöyle sıralanabilir Günümüzde siyasal alandaki uyuşmazlıkların savaşlar ile değil, müzakere yolu ile çözülmeye çalışılması, buna bağlı olarak enternasyonal toplantıların artması Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşların, çok uluslu şirketlerin sayılarındaki artış; bunların kolları arasında toplantı yapma gereksiniminin oluşması Eğitim seviyesinin yükselişi, seyahat etmeye ve kurum aktivitelerinde yer almaya artan eğilim Bilimsel-teknolojik gelişmelerin ve mesleki uzmanlıkların artması, ortak alanlarda bilgi alışverişi gereğinin doğması Üretilen yeni ürünlerin ve üretimine devam edilen mevcut ürünlerin tanıtımı ve pazarlanması amacıyla yapılan sergi ve fuar gibi etkinliklerin yanısıra toplantıların düzenlenmesi 15
Sektörel ilişkilerde toplantıların geliştirici bir nitelik taşıması Kamu ve özel sektör arasındaki ilişkinin toplantılarla güçlenmesi Teşvik (promotion) toplantılarının sayısındaki artış Toplantı vesilesi ile yeni yerler görme isteği 2.3.3. Kongre Turizminin Etkileri Kongre turizmi, bir turizm çeşidi olması sebebiyle genel olarak turizmin tüm etkilerini bünyesinde barındırmaktadır. Toplantılar düzenlendiği ülkeyi ekonomik açıdan olumlu etkilediği gibi, ülkeye alt ve üst yapının gelişmesi yönünden de katkıda bulunurlar. Bunun yanısıra kongrelerin turizm boyutu ülkelerin tanıtımına da katkıda bulunmakta, düzenlendiği yeri sosyal ve kültürel açıdan etkilemektedir. Bu çalışmada kongre turizminin etkileri ekonomik etkiler ve sosyo-kültürel etkiler olmak üzere iki başlıkta incelenecektir. Ancak, turizm sektöründeki tüm gelişmelerin temelinde ticaret hacminde meydana gelen artışın olduğu ve buna bağlı olarak kongre turizminin sosyal, kültürel ve politik etkilerinin bile temelinde ekonomik etmenlerin bulunduğu göz ardı edilmemelidir. 2.3.3.1. Ekonomik Etkiler Kongre turizmi diğer turizm türlerine göre daha fazla gelir getiren bir turizm tipidir. Katılımcı sayısı olarak dünya turizminde %10 luk payı olmasına rağmen turizm gelirlerinin yaklaşık %30 unu oluşturmaktadır. Bu turizm türü için getirisi yüksek bir turizm çeşidi denilebilir, ancak yanlış planlamalar sonucu gerçekleştirilen 16
yüksek maliyetli yatırımlar, maliyetin faydadan daha fazla olmasına neden olabilir. George G. Fenich e (1992) göre, bu alanda yatırımın büyüklüğünün ne olacağının, yatırımın nerede ve nasıl yapılacağının ve yönetimin kimde olacağının başlangıçta tespit edilmesi verimlilik açısından önemlidir. Turizmin ekonomiye katkısı ihracattan daha fazladır. Gelişmiş ülkelerin kendi pazar paylarını koruyabilmek için ihraç mallarına ithalat ve dolaylı vergiler koymaları, bu vergilerin ise ülke ihracatında azalmalara neden olması turizmi ihracata göre daha avantajlı bir pozisyona taşımıştır. Bazı ülkelerde turizme vize ve pasaport vergisi gibi yöntemler uygulanmasına rağmen, bunlar ithalat vergilerinin yanında çok azdır. Ayrıca turizmde, ihracattaki vergi iadesi gibi devlet bütçesine ek bir gider oluşturacak yardımlar bulunmamaktadır. Bu da turizmin ekonomik yönden avantajlı bir başka getirisidir (Şakarcan, 1987). Kongre turizmi, özellikle dış ticaret bilançosu açıklar veren, gelişmekte olan ülkelerin döviz açıklarının kapatılmasında ideal bir çözüm olabilir. Bu da ülke parasının aşırı derecede değerlendirilmemiş olmasına bağlıdır. Ülke parası fazla değerliyse, turizm fiyatları yüksek seviyede olacağı için ülkeye gelen turist sayısı az olacaktır (Aksoy,2001). Ayrıca, kongreler uzun zaman öncesinden (en az 2-3 yıl) planlandıkları için, turizm gibi her türlü olay ve dalgalanmadan en önce ve en fazla etkilenen bir sektörde garantili ve düzenli bir potansiyeldir. Kongre turizminin ekonomik boyutunun temelini delegelerin ve refakatçilerin yaptığı harcamalar, yani kongrenin düzenlendiği ülkeye sağladıkları döviz girdisi oluşturmaktadır. Bir kongre turisti normal bir turistin yaptığı harcamanın yaklaşık olarak 3 katı kadar harcama yapar. Bu farklılık sadece tatil ve kongre paketi fiyatlarında bile yaklaşık 2 kat olduğu görülmektedir. Bir tatil paketinin fiyatı 600$ civarında iken, bir kongre paketi kişi başına ortalama 1150$ a satılmaktadır (Tosun, 1994). Bunun yanısıra, delegelerin genellikle üst düzey pozisyonda çalışan, gelir düzeyi yüksek kişiler olması ve kongre ile ilgili tüm ulaşım ve konaklama masraflarının çalıştıkları şirket veya toplantıyı düzenleyen kuruluşlarca karşılanması 17
ve bu masrafların vergiden düşülebilmesi delegelerin daha fazla harcama yapmalarına olanak sağlamaktadır. Kongre katılımcılarının harcamaları katılımcıların yaş grubu, cinsiyeti, kongrelerin büyüklüğü, düzenlendiği yer vb. faktörlere bağlı olarak farklılık gösterir. Örneğin, büyük ve tanınmış merkezlerde yapılan kongrelerdeki harcamaların küçük yerlerde yapılanlardan daha fazla olduğu, uluslararası veya ulusal boyutlardaki kongre katılımcılarının bölgesel kongrelere katılanların yaklaşık iki katı fazla harcama yaptıkları bilinmektedir. Ayrıca, orta yaş grubundan katılımcılar daha fazla harcama yapmakta, harcamaların dağılımına bakıldığında ise erkek katılımcıların - alışveriş konusu dışında- kadın katılımcılardan daha fazla harcama yaptıkları görülmektedir (Şakarcan, 1987;Baytok, 1998). Yukarıda belirtildiği gibi, katılımcıların harcamaları çeşitli faktörlere bağlı olarak farklılık gösterse de, genel dağılım Tablo 2.1. deki gibidir. Tablo 2.1. Katılımcı Harcamalarının Genel Dağılımı Harcama kategorisi Yüzde (%) Konaklama 48 Yiyecek-İçecek 19,2 Alışveriş 14,6 Eğlence 13,4 Ulaşım-Geziler 4,7 Diğer 0,1 Kaynak: Aksoy, 2001 Kongrelere katılan eş, sekreter vb. kimselerin yaptıkları harcamalar, kongrenin düzenlendiği yer için büyük bir döviz girdisi sağlamaktadır. Refakatçi sayısı ve dolayısıyla yapılan harcamalar birkaç faktöre bağlıdır. Bunlardan ilki kongrenin yapıldığı yer ve toplantının boyutudur. Turistik çekim özelliği olan 18
yerlerde düzenlenen toplantılara refakatçi katılımı yüksek olurken, ulusal veya bölgesel toplantılar uluslararası olanlara kıyasla daha az ilgi çekmektedir. Bir diğer etken, kongre programının içeriğidir. Programda daha az sosyal etkinliklere yer verilişi, seminerlerin odağının delegeler üzerinde toplanması, delegelerin toplantılara katılma zorunluluğu refakatçilerin katılımını azaltmaktadır. İçerikte eğlence programlarının bulunması, çeşitli kokteyller, parti ve yemekler ile bayanlar için düzenlenen moda gösterileri, alışveriş turları refakatçi katılımını ve dolayısıyla döviz girdisini arttıran etkinliklerdir. Refakatçi sayısını etkileyen önemli bir etken de delegenin bir başkasının masrafını karşılayacak gelir düzeyine sahip olmasıdır. Delegelerin masrafları çalıştığı şirket tarafından karşılanmasına rağmen, refakatçi masrafları çoğu zaman delegeler tarafından ödenmektedir. Bu durumda da delegelerin gelir düzeyi ve refakatçinin masrafını üstlenmesi katılan refakatçilerin sayısını etkilemektedir (Aksoy, 2001). Bir kongre, düzenlendiği ülkeye katılımcıların kongre süresince yaptıkları harcamalar dışında şu yollarla döviz girdisi sağlar (Aksoy, 2001): Kongre merkezi için ödenen kira bedeli Kongre organizasyonu uzmanlaşmış işletmelere yaptırılıyorsa bunlara yapılan ödemeler Tanıtım amaçlı afiş ve broşür, toplantıyla ilgili dokümanların bastırılması Bazı ülkelerin turizm kuruluşlarının verdikleri yemek ve resepsiyonlar nedeniyle yapılan ödemeler Katılımcıların kongre öncesi ve sonrasında kongre ülkesinde kaldıkları fazla gecelemeler için yaptıkları ödemeler. Kongre turizminin ekonomideki bir başka olumlu etkisi ise birçok farklı iş kolunu etkilemesi ve istihdam artışı sağlamasıdır. Toplantıların hazırlık aşamasında inşaat, ulaşım ve teknik hizmetler sağlayan sektörlere büyük görev düşmektedir. Kongre esnasında ise yiyecek-içecek (gıda), iletişim, hediyelik eşya, dokumacılık, 19
tekstil, oto kiralama vb. sektörlere iş imkanı sağlanmaktadır. Kongre turizminin sağladığı istihdam artışı 3 grupta incelenebilir (Baytok, 1998): 1. grup: Turizm sektöründe faaliyet gösteren oteller, lokantalar ve diğer yardımcı işletmelerde ek istihdam yaratır. Ayrıca mevsimlik işletmelerde sezon uzatıcılığı ile personelin daha uzun süre işten çıkarılmamasını sağlar. 2. grup: Kongre turizmine bağlı olarak yan sektörler oluşur ve bu sektörlerde personel istihdam edilir. Örneğin, kongre merkezlerinde, tercümanlık alanında, kongre organizasyonunda uzmanlaşmış işletmelerde çalışan personeller bu gruptadır. 3. grup: M. Oppermann ın bir çalışmasında, A.B.D. de yapılan bir araştırmaya göre her 100.000 delegenin diğer sektörlerde 1000-1900 arasında kişiye ek istihdam sağladığı belirtilmiştir. Bu da, kongre turizminin yan sektörleri haricinde bu sektörlerle ilişkili diğer sektörlere de (gıda, inşaat sektörü vs) ek getirisinin olduğunu, yeni yatırımlar ve buna bağlı istihdam yaratılmasını sağladığını gösterir. 2.3.3.2. Sosyo-Kültürel Etkiler Turizm, temelinde insan olması sebebiyle sosyal bir olgudur. Çeşitli nedenlerle seyahat eden turistler, gittikleri yerlerde karşılaştıkları insanlarla temas kurarak, yeni sosyal etkileşimlerin oluşmasını sağlarlar. Bu etkileşim iki yönlüdür. Turistler hem gittikleri yerlerdeki insanlardan, sosyal ve kültürel çevreden etkilenmekte, hem de gittikleri yeri sosyal ve kültürel açıdan etkilemektedirler. O.M.Sezgin ve Y.Acar a (1991) göre, bu iki yönlü ilişki toplumlar arasındaki bağı güçlendirmekte, insanların dünya üzerinde çeşitli davranışlar, inanışlar ve anlayışlar bulunduğunu öğrenmesi hoşgörü duygusunu geliştirmekte ve birarada yaşama anlayışını pekiştirmektedir. 20
Kongreler, bir turizm hareketliliği oluşturmaları nedeniyle farklı toplumları birbirlerine yaklaştırarak tanımalarına katkıda bulunur. Delegelerin alanlarında söz sahibi kişiler olmaları, eğitim, sosyal ve kültür düzeylerinin yüksek olması nedeniyle, kongrelerin düzenlendiği bölgede yaşayan halkın sosyo-kültürel etkilenmeleri çoğunlukla olumlu yöndedir. Bu sebeple, kongre turizmi sosyal gelişmelere, bölge halkının kültürünün artmasına ve dünya görüşlerinin gelişmesine olumlu yönde katkıda bulunmaktadır. Dünyada en büyük güç olan kamuoyu oluşturmada en önemli etken turizm ve medyadır. Kongre katılımcıları, başarıyla sonuçlanmış bir kongre organizasyonunun üzerlerinde bıraktığı etkiyle, ev sahibi ülkenin olumlu tanıtımını yapmaktadırlar. Bu kişiler, sonraki yıllarda o ülkeye hem daha uzun süreli tatiller için gelmekte, hem de çevrelerindeki insanlara turizm amaçlı seyahat kararlarında tavsiye olarak ülke hakkında olumlu bilgi vermektedirler. Kongre delegeleri, kendi ülkelerinde ve uluslararası platformda konularında uzman, etkili ve yetkili kimseler oldukları için bu insanların katıldığı toplantılar basın, radyo ve televizyon gibi iletişim araçlarıyla tüm kamuoyu tarafından takip edilir. Bu sayede kongrenin düzenlendiği kent tanıtımını yapar ve büyük organizasyonlara ev sahipliği yapmasından dolayı dünya kentleri arasında prestiji artar. Bu durum ise, kongre kentinin başka organizasyonlarda da ön planda yer almasını sağlar. Toplumların birbirini tanıması, ülkelerin tanıtımını yapması ve prestij kazanması dışında kongre turizminin bir başka etkisi de, kongrenin yapıldığı kentin gerekli onarımlar, temizlik, alt ve üst yapı vb. yapılarak daha bakımlı hale gelmesidir. Bu iyileşme sadece şehirler üzerinde görülmemekte o şehirde yaşayan halkı da etkilemektedir. Kongre turizminin geliştiği kentlerde yaşayan kişilerin davranışları modernleşir, seyahat etme, değişik yerler tanıma, yabancı dil öğrenme istek ve ihtiyaçları artar. Sonuç olarak, kişilerin kültür ve sosyal seviyesine bağlı olarak yaşam biçimleri değişir. 21
2.3.4. Dünya da Kongre Turizminin Yeri Turizm sektörü dünya ekonomisinde gittikçe daha önemli bir yer edinmektedir. Günümüzde uluslararası turizm, dünya ticaretinin yaklaşık %7-8 ini oluşturmaktadır. Dünya Turizm Örgütü (WTO) verilerine göre, turizm ve hizmet sektörü dünyada en hızlı büyüyen sektörler olmakla birlikte, önümüzdeki yüzyıl için de bu durum değişmeyecektir. Turizm, kararlı büyümesi ile 20. yüzyılın en önemli sosyal ve ekonomik gelişmesi olduğunu göstermektedir. Bu durumdan hareketle Dünya Turizm Örgütü nün uluslararası turizmle ilgili yaptığı projeksiyonda, Çin in büyüyen ekonomisi, halkının refah düzeyinin artması ve seyahat olanaklarının kolaylaşması ile gelecekte 1.3 milyar insanın seyahat etmeyi arzuladığı en büyük turizm pazarı olacağı öngörülmektedir. 2020 yılında uluslararası seyahatin 1.5 milyar insana ulaşacağı ve bu büyüme ile beraber dünyanın turizm haritasının değişmeye başlayacağı tahmin edilmektedir. Bir başka deyişle, eskiden Yunanistan ve İtalya gibi klasik destinasyonlarda tercih edilen deniz-güneş-kum turizmi yerine popülerleşen turizm türleri olan macera, golf, 3. yaş, kültür ve kongre turizminin yükselişte olacağı tahmin edilmektedir. Dünya turizm trendleri hızla bu türlere doğru ivme kazanmakta, 21. yüzyıl için yapılan projeksiyonlarda dünyanın tüm bölgeleri için gelişebilecek turizm türleri arasında kongre turizmi, incentive (teşvik), iş ve eko turizm ile birlikte sayılmaktadır. (Ehtiyar, 2006) Uluslararası Toplantı ve Kongreler Birliği (ICCA) tarafından hazırlanan bir rapora göre ICCA kriterlerine 1 uyan uluslararası toplantılara katılan delegelerin 2004 yılında kişi başına yaklaşık 1742 ABD doları harcama yaptıkları belirtilmektedir. Yine aynı yılın verilerine bakıldığında, tatil amaçlı seyahat eden turistlerin kişi başına yaklaşık 692,2 ABD doları harcama yaptıkları, sonuç olarak ise kongre 1 ICCA kriterleri katılımcı sayısının en az 50 kişi olması, katılımcıların en az %40 ının yabancı olması, 3 farklı ülkeyi kapsaması ve toplantıların rutin olarak düzenlenmesidir 22
turistlerinin harcamalarının diğer turistlerinkinden oldukça yüksek olduğu görülmektedir. (Türsab Ar-ge, 2006) Yapılan çalışmalara göre, 21. yüzyılın ilk üç yılında dünya uluslararası kongre turizmi pastası yıllık 150 milyar doları bulmaktadır. Bu rakam dünya uluslararası turizm ve seyahat cirosunun %30 una denk gelmektedir. WTO nun verilerine göre, uluslararası turizm geliri 2006 yılında 735 milyar dolara yükselmiştir. Bu gelirin %30 u kongre turizmi tarafından sağlandığı kabul edilirse, 2006 yılındaki payının yaklaşık 220 milyar dolar olduğu tahmin edilebilir. Kongre turizminin gelişim aşamasından günümüze kadar gösterdiği büyüme ve büyümeyi sağlayan şartların devam ediyor olması, gelecekte de büyümenin devam edeceğini göstermektedir. Uluslararası Kuruluşlar Birliği nin (UIA) verilerine göre 2006 yılında 212 ülke ve 1521 şehirde UIA kriterlerine 2 uyan 8871 toplantı yapılmıştır (UIA Statistics, 2007). 1900 yılında tüm dünyada 232 uluslararası kongrenin yapıldığı ve bunların %90 ının sadece Paris te düzenlendiği hatırlanacak olursa, uluslararası kongre sayılarında yaşanan bu artışın oluşturduğu büyük pazarın ülkeleri harekete geçirmede önemli etkisinin olduğu anlaşılabilir. Bu büyük pazarın kıtalar bazındaki dağılımı Tablo 2.2. deki gibidir. Tablo 2.2. Uluslararası Kongrelerin Kıtalar İtibariyle Dağılımı (2000-2006) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Avrupa 56,19 57,66 56,7 58,3 56,8 57,3 59 Amerika 22,29 21,15 21,21 20,9 20,3 20,4 18,5 Asya 13,08 12,8 13,7 12,9 14,9 14,6 15,3 Afrika 4,03 4,25 4,6 4,8 4,8 4,8 4,5 Avustralya/Pasifik 4,41 4,14 3,8 3,1 3,2 2,9 2,6 Kaynak: UIA 2 UIA kriterleri katılımcı sayısı en az 300 kişi olması, katılımcıların en az %40 ının yabancı olması, 5 farklı ülkeyi kapsaması ve toplantı süresinin en az 3 gün olmasıdır 23
Yukarıdaki tablodan da görülebileceği gibi, kongre sayıları bakımından kıtalar sıralamasında ilk sırayı yaklaşık %58 lik payı ile Avrupa almaktadır. İkinci sırada yaklaşık %20 lik payı ile Amerika kıtası, üçüncü sırada ise %15 lik payı ile Asya kıtası bulunmaktadır. Kongre turizmi pazarından en az payı alan kıtalar ise yaklaşık %4 lük payı ile Afrika ve %3 lük payı ile Avustralya/Pasifik tir. Yıllara bakıldığında ise, Amerika ve Avustralya/Pasifik kıtalarının pazardaki payları gitgide azalmakta, Asya ve Afrika kıtaları paylarını arttırmakta, Avrupa kıtası ise payındaki dalgalanmalara rağmen liderliğini korumaktadır. Uluslararası kongre pazarında ülkelerin sıralaması ve yıllara göre değişimi Tablo 2.3. deki gibidir. Tablo 2.3. 2000-2006 Yılları Arasında En Fazla Kongrenin Yapıldığı Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 ABD ABD ABD ABD ABD ABD ABD 2 Fransa İngiltere Fransa Fransa Fransa Fransa Fransa 3 İngiltere Fransa İngiltere Almanya Almanya Almanya Almanya 4 Almanya Almanya Almanya İtalya İngiltere İngiltere Hollanda 5 İtalya İtalya İspanya İngiltere İspanya İtalya Avusturya 6 Avustralya İspanya İtalya İspanya İtalya İspanya İspanya 7 Hollanda Belçika Belçika İsviçre İsviçre Hollanda İngiltere 8 İspanya Avustralya Avustralya Belçika Belçika Avusturya Finlandiya 9 Belçika Hollanda Kanada Avusturya Avusturya İsviçre İtalya 10 İsviçre İsviçre Hollanda Hollanda Çin Belçika Singapur Kaynak: UIA Tablo 2.3. den de görüleceği gibi, ülkeler sıralamasında Amerika Birleşik Devletleri sektörde lider konumunu uzun süreden beri korumaktadır. A.B.D. yi Fransa, Almanya, Hollanda, Avusturya gibi Batı Avrupa ülkeleri takip etmekte, sıralamada daha sonra ise İspanya, İngiltere, Finlandiya, İtalya gibi Kuzey ve Güney Avrupa ülkeleri yer almaktadır. Tablo 2.4 deki 2006 verilerine göre sıralanmış ilk 10 ülkeye ve bunların kongre pazarından aldıkları paya bakıldığında ise, A.B.D. ve Singapur dışındaki 8 ülkenin Avrupa ülkesi olduğu ve bu 10 ülkenin aldığı payın bütün pazarın %49,54 ünü oluşturduğunu görmekteyiz. 24
Tablo 2.4. 2006 Yılında En Fazla Kongrenin Yapıldığı İlk 10 Ülke Sıra Ülke Toplantı Sayısı Yüzdesel Payı (%) 1 ABD 894 10,08 2 Fransa 634 7,15 3 Almanya 434 4,89 4 Hollanda 391 4,41 5 Avusturya 382 4,31 6 İspanya 362 4,08 7 İngiltere 350 3,95 8 Finlandiya 325 3,66 9 İtalya 324 3,65 10 Singapur 298 3,36 Kaynak: UIA Kongre turizminin, ülkeler bazındaki pay dağılımı ve sıralama verileri ile şehir ölçeğindeki aynı tür veriler kıyaslandığında bazı paralellikler ve farklılıklar göze çarpmaktadır. Dünya kentlerinin kongre pazarındaki sıralaması, yıllara göre değişimi ve yüzdesel dağılımı Tablo 2.5. ve Tablo 2.6. de görülmektedir. Tablo 2.5. 2000-2006 yılları Arasında En Fazla Kongrenin Yapıldığı Şehirler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 Paris Paris Paris Paris Paris Paris Paris 2 Brüksel Londra Brüksel Viyana Viyana Viyana Viyana 3 Londra Brüksel Londra Cenevre Brüksel Brüksel Singapur 4 Viyana Viyana Viyana Brüksel Cenevre Singapur Brüksel 5 Singapur Singapur Singapur Londra Singapur Barselona Cenevre 6 Sidney Cenevre Kopenhag Singapur Kopenhag Cenevre Helsinki 7 Berlin Berlin Barselona Barselona Barselona NewYork Barselona 8 Amsterdam Seul Cenevre Kopenhag Londra Londra Londra 9 Cenevre Kopenhag Berlin Berlin Berlin Seul Amsterdam 10 Kopenhag Sidney Sidney Roma Seul Kopenhag NewYork Kaynak: UIA 25
Tablo 2.5. den de görüldüğü gibi şehirlerin ilk 10 sıralamasında büyük çoğunluğu Avrupa kentleri oluşturmakta ve bu durum ülkeler sıralamasındaki dağılımla benzerlik göstermektedir. Ancak beklenenin aksine, lider konumdaki şehir, lider ülke A.B.D. nin değil Fransa nın başkenti Paris tir. İlk 10 a giren tek A.B.D. kenti New York ise sıralamada geri sıralarda yer almaktadır. Bu durum, A.B.D. nin kongre olanaklarının ve sahip olduğu yüksek pazar payının, ülke içinde farklı lokasyonlarca paylaşıldığına, başka bir deyişle ülke içi dağılımın Avrupa ülkelerindekine kıyasla daha homojen olduğuna işaret eder. Tablo 2.6. 2006 Yılında En Fazla Kongrenin Yapıldığı 10 Şehir Sıra Şehir Toplantı Sayısı Yüzdesel Payı (%) 1 Paris 363 4,09 2 Viyana 316 3,56 3 Singapur 298 3,36 4 Brüksel 179 2,02 5 Cenevre 169 1,91 6 Helsinki 140 1,58 7 Barselona 139 1,57 8 Londra 118 1,33 9 Amsterdam 117 1,32 10 New York 93 1,05 Kaynak: UIA Tablo 2.2, 2.3 ve 2.5 da görüldüğü gibi, kongre turizminde en gözde kıta Avrupa Kıtası, ülke olarak A.B.D., şehir olarak ise Paris tir. Kongre turizminde öncü konumda olan bölgeleri ve başarılı olmalarını sağlayan etmenleri değerlendirmek, bu pazardaki payını arttırma çabasında olan ülkeler açısından önemlidir. Avrupa Kıtası Avrupa ekonomik yönden gelişmiş, politik yönden dünyada etkin ve ulaşılabilirliği kolay bir bölge olmasından dolayı, dünyada en fazla kongre 26