Deniz Kaplumbağası ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası Popülasyonlarının Araştırılması ve Korunması 2010

ÇIRALI DA DENİZ KAPLUMBAĞASI ARAŞTIRMA VE KORUMA ÇALIŞMALARI İÇİN İŞBİRLİĞİ YAPIYORUZ. Deniz Kaplumbağası ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası Popülasyonlarının Araştırılması ve Korunması 2010 Çıralı, Maden Koyu, Beycik Bükü, Boncuk Bükü, Küçük Boncuk Koyu ve Mehmetli Bükü

Deniz Kaplumbağası ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası Popülasyonlarının Araştırılması ve Korunması Çıralı, Maden Koyu, Beycik Bükü, Boncuk Bükü, Küçük Boncuk Koyu ve Mehmetli Bükü, 2010 Durmuş, Hakan; Oruç, Ayşe (2010) Çıralı, Maden Koyu, Beycik Bükü, Boncuk Bükü, Küçük Boncuk Koyu ve Mehmetli (Tekirova) Bükü Kumsalları Deniz Kaplumbağası (Caretta caretta) ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) Popülasyonlarının Araştırılması, İzlenmesi ve Korunması Çalışması, Aralık 2010. Bu çalışma, Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Antalya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ve WWF-Türkiye arasında yapılmış olan İşbirliği Protokolü kapsamında yürütülmektedir. WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), İstanbul WWF-Türkiye Büyük Postane Caddesi, No: 43-45 Kat: 5 Bahçekapı, İstanbul Telefon: 0 212 528 20 30 Faks: 0 212 528 20 40 www.wwf.org.tr info@wwf.org.tr Antalya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Kızıltoprak Mahallesi, Ali Çetinkaya Caddesi, No:177 Antalya Telefon: 0 242 321 80 06 info@antalya-cevreorman.gov.tr Tüm hakları saklıdır. Bu yayının herhangi bir bölümü, WWF-Türkiye nin yazılı izni olmadan yeniden çoğaltılamaz ve basılamaz. Raporu Hazırlayanlar: Hakan Durmuş, Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca Eğitim Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Buca/İzmir Ayşe Oruç, WWF-Türkiye, İstanbul Proje Koordinasyon Ekibi: Ayşe Oruç, WWF-Türkiye Dr. Hakan Durmuş, Dokuz Eylül Üniversitesi İrfan Ekmekçi, Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Mehmet Akın, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, DKMP Şube Müdürlüğü Proje Alan Ekibi: Serhat Yalçınkaya, Biyolog Bayram Kütle, Ulupınar Kooperatifi Şaban Ilgaz, Ulupınar Kooperatifi Tuncay Cesur, WWF-Türkiye Çıralı Alan Sorumlusu Gönüllüler: Hanife Alsancak, Uğur Hüseyin Ercins, Ekin Gemalmaz, Çağlar Göncü, Bilgesu Güngör, Mehmet Karatosun, Öznur Özdeş, Gülsen Palandöken, Mustafa Tosun, Songül Yavuz, Oğuzhan Yıldırım, Utku Yılmaz, Arzu Cesur. Kapak Fotoğrafı: Michel Gunther / WWF-Canon Fotoğraflar: Michel Günther/ WWF-Canon, Hakan Durmuş, Can Kılıçbay Arzu Cesur, Tuncay Cesur, Durmuş Cesur, Irmak Bıyıklı, Ayşe Oruç Grafik Tasarım: Cenk Oruç, Media JMD Baskı: Ofset Filmcilik ve Matbaacılık San ve Tic A.Ş ISBN 978-605-61279-4-6 Bu çalışma, Garanti Bankası ve Bir Deniz Kaplumbağası Evlat Edinin Destekçileri tarafından desteklenmekte ve Ulupınar Çevre Koruma, Geliştirme ve İşletme Kooperatifi ile teknik işbirliği içinde yürütülmektedir. Teşekkürler: Çıralı, Maden Koyu, Beycik Bükü, Boncuk Bükü, Küçük Boncuk Koyu ve Mehmetli (Tekirova) Bükü Kumsalları Deniz Kaplumbağası (Caretta caretta) ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) Popülasyonlarının Araştırılması, İzlenmesi ve Korunması Çalışması nın gerçekleştirilmesi için gerekli desteği sağlayan Garanti Bankası ve Bir Deniz Kaplumbağası Evlat Edinin Destekçilerine; Çalışmanın hazırlanmasında destek ve katkı sağlayan Antalya İl Çevre ve Orman Müdürü Mine Kara ya;dijital sıcaklık aletlerinin programlanmasında yardımcı olan Doç.Dr. Oğuz Türkozan a, yuva için sıcaklıkların grafiklerinin hazırlanması ve değerlendirilmesinde yardımcı olan Doç.Dr. Adem Özdemir e, rapor yazım aşamasında yardımlarını esirgemeyen Doç.Dr. Çetin Ilgaz a sonsuz teşekkürlerimizi sunarız.

Deniz Kaplumbağaları Dünyada varlığı kabul edilen yedi deniz kaplumbağası türünden (Dermochelys coriacea, Lepidochelys kempii, Lepidochelys olivacea, Chelonia mydas, Caretta caretta, Eretmochelys imbricata, Natator depressus) altısı (Natator depressus hariç) IUCN/SSC Deniz Kaplumbağaları Uzman Grubu tarafından nesli tehdit altında olan türler olarak sınıflandırılmıştır. Bazı bilim insanları morfolojik olarak farklılık gösteren Chelonia agassizi türünü de sekizinci bir tür olarak kabul etmekle birlikte, henüz bu konuda bilim dünyasında bir fikir birliği oluşmamıştır. Bu türleri, dünya genelinde tehdit eden başlıca unsurlar şunlardır: Doğrudan besin maddesi olarak tüketilmeleri, Yumurtalarının bazı ülkelerde toplanıp marketlerde satılarak besin maddesi olarak kullanılması, Bazı türlerin kabuğunun süs eşyası yapımında kullanılması ve yağından parfüm yapımında faydalanılması, Derilerinin ayakkabı ve çanta yapımında kullanılması, Üreme, beslenme ve kışlama alanlarının tahrip edilmesi, Balık ağlarına rastlantısal olarak takılarak boğulmaları, Denizel ve karasal ortamdaki kirlenme, Doğal predasyon. Fotoğraf: Michel Gunther / WWF-Canon 03

Akdeniz de geçmişten günümüze kadar yapılan çalışmaların sonuçlarına göre, iribaşlı deniz kaplumbağası (Caretta caretta) türünün en önemli yuvalama alanları Yunanistan ve Türkiye dedir (Baran ve Kasparek, 1989; Margaritoulis, 2000). Bu ülkeleri, daha az sayıda potansiyele sahip olan Kıbrıs (Broderick ve Godley, 1996), Mısır (Kasparek, 1993; Clarke ve ark., 2000), Libya (Laurent ve ark., 1995), Tunus (Laurent ve ark., 1990), İsrail (Kuller, 1999) ve Suriye (Kasparek, 1995) takip eder. Yeşil deniz kaplumbağası (Chelonia mydas) için Akdeniz deki yuvalama bölgeleri Türkiye, Lübnan, İsrail, Mısır ve Kıbrıs tır. Farklı bilimsel çalışmalar sonucunda, tüm Akdeniz de C. mydas yuvalarının 115-580 (Kasparek ve ark., 2001) ya da 339-360 (Broderick ve ark., 2002) birey tarafından yapıldığı tahmin edilmektedir. Akdeniz deki C. mydas popülasyonunun %50 sinden fazlası Türkiye dedir. Başka bir deyişle, Chelonia mydas türünün Akdeniz deki en önemli üreme alanı Türkiye dir. Yapılan son çalışmaların sonuçlarına göre, ülkemiz sularında görülen deniz kaplumbağaları; Caretta caretta, Chelonia mydas ve Dermochelys coricea türleridir. (Baran ve Kasparek, 1989; Atatür, 1992; Taşkavak ve Türkozan, 2003; Türkozan ve ark., 2003). Bunlardan yalnızca Caretta caretta ve Chelonia mydas türlerinin kıyılarımıza çıkıp yumurta bıraktığı, 1970 li yılların başından beri bilinmektedir. Ülkemiz sularında Dermochelys coriacea türüne ait kayıtlar vardır (Baran ve Kasparek, 1989; Baran ve ark., 1998; Taşkavak ve ark., 1998; Oruç ve ark., 1997). Ancak, bu türün ülkemiz kumsallarına çıkıp yumurta bıraktığına dair henüz hiçbir kayıt bulunmamaktadır. İribaşlı deniz kaplumbağası (Caretta caretta), tropikal ve subtropikal sularda geniş dağılım gösterir. C. caretta da yuva yapma açısından kumsala bağımlılık görülmektedir (Marquez, 1990). İribaşlı deniz kaplumbağasının boyu 96-114 cm ye, ağırlığı 113-182 kg a ulaşabilir. İribaşlı deniz kaplumbağası büyük kafası ile kolayca tanınabilir. Diğer deniz kaplumbağaları gibi bu tür de, kara kaplumbalarının tersine başını kabuğunun içine çekemez. Kabuğu bir zırh gibi olmakla beraber, başı ve yüzgeçleri korumasızdır. Bazı köpekbalıkları ve katil balinalar açıkta kalan bu kısımlara saldırabilir. Besinlerinin hemen hemen tamamı hayvansal kaynaklıdır. Genellikle yuva yapma sezonundan birkaç hafta önce olan çiftleşme dönemi, yuvalama kumsallarının yakınında gerçekleşir. C. caretta'nın çiftleşmesi; yuvalama başlangıcından birkaç hafta önce yuvalama kumsalı yakınlarında veya özel toplanma alanlarında meydana gelebilir. Birbirine sıkıca sarılmış çiftler, çoğunlukla yüzeyde görünmekle birlikte su altında birleşmeler de rapor edilmiştir (Limpus 1985'e göre Dodd, 1988). Yuvalama sezonu genellikle Kuzey Yarımküre'de Mayıs-Ağustos, Güney Yarımküre'de ise Ekim-Mart ayları arasındaki dönemi kapsar. Dişi bireylerin kumsala çıkışlarının bazıları yuva ile sonuçlanabileceği (yuvalı çıkış-yuva) gibi, bazıları da yuva ile sonuçlanmayabilir (yuvasız çıkış-yalancı çıkış). Bu tip çıkışların değerlendirilmesi, kumsalın yuvalama açısından uygunluğu ve çevresel faktörler hakkında önemli ipuçları verebilir. Deniz kaplumbağaları aynı yuvalama sezonunda birden fazla yuva yapabilirler. Aynı sezonda, iki yuvalama arasında geçen zaman yaklaşık iki haftadır. Ayrıca deniz kaplumbağaları genel olarak 2-3 yılda bir yuvalama yaparlar. 04 Yumurtalar genellikle küresel, beyaz, yumuşak, mukusla kaplı ve ping-pong topu büyüklüğündedir (yaklaşık 40 mm çapında ve 40 gr ağırlığında). Yuvalara bırakılan yumurta sayısı yaklaşık 100 dür ve bunların kuluçkalanma süresi ise 1.5-2 aydır. Yumurta predasyonları tilki, köpek, domuz, kum yengeçleri vb. tarafından gerçekleştirilebilir. Rüzgâr erozyonu, dalga erozyonu, kum alımı, araç trafiği ise kuluçka fazında ölümlere neden olabilecek diğer faktörlerdir. Yavrular, yumurta kabuklarını kırdıktan sonra karapakslarının düzelmesi için yuva içinde 26 saate kadar hareketsiz kalırlar, yuvayı terk etme ise yumurtadan çıktıktan 1 ila 7 gün (ortalama 2.5 gün) sonra yavruların birbirine yardım ederek yüzeye doğru tırmanmalarıyla gerçekleşir (Demmer, 1981 ve Miller, 1982'ye göre Dodd, 1988). Yavruların yuvadan çıkışları çoğunlukla kum yüzey sıcaklığının düştüğü gece saatlerinde meydana gelir. Yuvadaki bütün yavrular aynı zamanda çıkmayabilir, bu durumda sonraki gecelerde de gruplar halinde yavru çıkışı devam eder. Yuvadan çıkmış yavrular ufuk aydınlığını kullanarak denize doğru yönelirler. Bu durumda, plaj gerisinde var olan herhangi bir ışık kaynağı yavruların yönlerini şaşırmalarına ve ölümlerine neden olabilir. (Salmon and Wyneken, 1987) Yavru ve genç C. caretta lar, yüzeyde bulunan makroplanktonik besinleri tüketirler (Carr, 1987). Özellikle yumuşakçalar ile beslenen C. caretta, oldukça gelişmiş çene kasları ve kuvvetli çenesiyle sert kabuklu avlarını parçalayabilir. C. caretta'nın erkekleri hakkındaki bilgilerin azlığından dolayı popülasyonlarının cinsiyet oranı tam olarak bilinmemektedir. Popülasyonların yaş kompozisyonu ve boyut kompozisyonu hakkında da kapsamlı bir bilgi yoktur. Bununla birlikte yuvalama kumsallarına gelen dişilerin doğrudan sayımı veya yuva sayılarıyla ilgili bazı tahminler yapılmaktadır. C. caretta yavruları; kum yengeçleri, köpek balıkları, predatör kemikli balıklar, tilki ve köpek gibi memelilere av olmaktadır. Çeşitli kuşlar da, gündüz saatlerinde yavruları avlar. Katran, yağ artığı ve plastik atıkların yutulması nedeniyle de ölümler meydana gelebilmektedir. Genç, ergin öncesi ve ergin bireyler ise özellikle köpek balıkları tarafından avlanırlar. Ayrıca bu grupların bireyleri katran ve plastik yutmaktan dolayı hastalanıp ölebilir veya yaralanabilirler. Ayrıca deniz araçlarının çarpması, bilinçli avlanma ve çeşitli ağlara takılmaları da ölümlerine neden olan diğer faktörlerdir. Dişilerin üretkenlikteki önemi göz önüne alınarak, yumurta bırakma anlarında çok hassas olmaları nedeniyle kumsala geldiklerinde rahatsızlık verici unsurlardan korunmaları gerekmektedir. Öncelikli olarak, yumurtlama mevsiminde insan aktivitesinin en aza indirilmesi ve yavruların yollarını bulabilmeleri için yapay ışıklandırmaların minimum düzeyde kullanılması çok önemlidir. Yuvalar ve dişiler kumsallara giren araçlardan da korunmalıdır. Çünkü araçlar, kumu sıkıştırabilir veya yavruların içinden çıkamayacakları izler bırakabilir. Ayrıca bu araçların gece kullanılması da dişilerin bu kumsallara gelmesini engelleyebilir. Kumsal temizlemede kullanılan ağır mekanize temizleme araçları da, yuvalama kumsallarında yumurtlama mevsiminde kullanılmamalı veya zarar vermeyecek boyutlarda işletilmelidir. Türkiye, deniz kaplumbağaları ve yaşam alanlarının korunmasına yönelik uluslararası anlaşmalara taraf olmuş ve ulusal mevzuatlar geliştirmiştir. Deniz kaplumbağaları, uluslararası ve ulusal ölçekte koruma altına alınan türler arasındadır. Fotoğraf: Can Kılıçbay

C. caretta yavruları; kum yengeçleri, köpek balıkları, predatör kemikli balıklar, tilki ve köpek gibi memelilere av olmaktadır. Çeşitli kuşlar da, gündüz saatlerinde yavruları avlar. Katran, yağ artığı ve plastik atıkların yutulması nedeniyle de ölümler meydana gelebilmektedir. Genç, ergin öncesi ve ergin bireyler ise özellikle köpek balıkları tarafından avlanırlar. Ayrıca bu grupların bireyleri katran ve plastik yutmaktan dolayı hastalanıp ölebilir veya yaralanabilirler. Ayrıca deniz araçlarının çarpması, bilinçli avlanma ve çeşitli ağlara takılmaları da ölümlerine neden olan diğer faktörlerdir. 05

Doğal ve Tarihi Zenginlik Çıralı, Antalya ili Kemer ilçesi, Ulupınar Köyü sınırları içinde yer alan bir kıyı yerleşim alanıdır. Kırsal bir yerleşim özelliği taşıyan alan; flora, fauna, jeolojik oluşumlar ve arkeolojik kalıntılar açısından oldukça zengindir. Fotoğraf: Durmuş Cesur Çıralı nın Olimpos Harabeleri ile birleştiği güney kesimdeki alan 1. ve 2. Derecede Arkeolojik Sit Alanı, kıyı kesimi ile kumsal 1. Derecede Doğal Sit Alanı, iç kesimler ise 3. Derecede Doğal Sit Alanı koruma statülerine sahiptir. Çıralı aynı zamanda Beydağları (Olimpos) Sahil Milli Parkı sınırları içerisinde yer almaktadır. Kumsal, iribaşlı deniz kaplumbağası (Caretta caretta) için önemli bir yuvalama alanıdır. Çıralı nın, Çıralı Ovası ile deniz arasında yer alan sahil kuşağı, bilimsel anlamda bir kıyı kordonudur. Çıralı Sahil Bölgesi, yataya yakın uzanımlı, çok çakıllı alçak sahil bölgesiyle kara yönünde yükselen kumlu yüksek sahil bölgesinden oluşur. Olimpos tarafında nispeten daha dar olan sahil bölgesi, Karaburun a doğru giderek genişler. Sahildeki çakıllı ilk kesimin genişliği 14-15 m arasında, üzerinde deniz kaplumbağalarının yuvalama yaptığı meyilli kesimin genişliği ise 18-26 m arasında değişir. Çakılların boyutları güneyden kuzeye (Olimpos tan Karaburun a) doğru küçülmekte, yassılığı ise artmaktadır. Kireçtaşı ve dolomit çakıllarının çoğunluğu oluşturduğu plajda az miktarda kuvars, bazalt ve kumtaşı çakılları da görülür. Olimpos tarafında genişliği 50 m civarında olan bu bölge, Karaburun tarafına doğru giderek genişlemekte ve 150 m ye ulaşmaktadır. Malzemesi büyük ölçüde kum olan bu birimin üzerinde farklı boyutlarda yassı çakıllar da bulunur. Sahildekilerle benzerlik gösteren bu çakıllar, denizin büyük kış fırtınaları sırasında sahil yamacını aşarak hareketli kumul bölgesini işgal ettiğinin göstergesidir (Ozaner, S. 1999). Flora ve Fauna Q 1960'lı yıllara kadar, hayvancılığın etkili olduğu Çıralı'da tarıma geçiş 1960'larda pamukla başlamış, 1970'li yıllarda ise seracılık gelişmiştir. Köyde ayrıca narenciye bahçeleri bulunmaktadır. Beydağları (Olimpos) Sahil Milli Parkı çalışmaları kapsamında yapılan orman amenajman haritası va raporuna göre, "Çıralı" ve çevresinde flora yönünden I. derecede zengin ve ilginç 18 tür ile yöreye özgü (endemik) bir de alt tür olduğu belirlenmiştir. Tipik bitki örtüsü, maki formasyonudur. Yörede korunmuş bulunan kıyı kumul bitki örtüsünden, alpinik stepe kadar değişik vejetasyon kuşakları vardır. Yörenin genellikle sarp ve kayalık bir arazi yapısına sahip olması, tarım ve otlatma baskısının az olması, uygun Akdeniz koşullarında floranın doğal olarak gelişmesini, korunmasını sağlamıştır. Ormancılık açısından değer taşıyan türler arasında Pinus brutia (kızılçam), Pinus nigra (karaçam), Cedrus libani (sedir), Juniperus sp. (ardıç), Cupressus sempervirens (servi), Platanus orientalis (çınar), Ostiyya carpinifolia (kayacık), Juglans sp. (ceviz) yer almaktadır. Bu bölgeler, geçmiş dönemlerde mevsimsel olarak düzenli taranmış ve gözlemler yapılmıştır. Bu taramalar sırasında özellikle Ulupınar, Yanar ve Olimpos Dereleri civarında, çok sayıda Odonat türü gözlenmiştir. odonatlar, sucul ortamların sağlığı konusunda önemli indikatörlerdir. Çıralı'yı turizm açısından cazip kılan en önemli faktörlerden birisi, burada uygun habitatlar olduğu halde sivrisineklerin yoğun olarak bulunmamasıdır. Bu nedenle turistler, rahatça açık alanlarda aktif olarak hareket edebilmekte ve sivrisineklerin verdiği rahatsızlıktan uzak kalabilmektedirler. Bu da Çıralı'daki ekolojik denge ile ilgili bir olgudur. Çıralı da yapılan alan çalışmaları kapsamında kirpi (Erinaceus europeus), yaban domuzu (Sus scrofa), yarasa (Myotis myotis), sincap (Scirius anomalus), gece kurbağası (Bufo viridis), ova kurbağası (Rana ridibunda), ağaç kurbağası (Hyla arborea), çizgili kaplumbağa (Mauremys caspica), kara kaplumbağası (Testudo graeca), bukalemun (Chameleo chameleon), toros kertenkelesi (Lacerta donfordi), iri yeşil kertenkele (Lacerta trilineata), kara yılan (Coluber jugularis), ince yılan (ok yılanı) (Coluber najadum), sikkeli yılan (Coluber nummifer), kocabaş yılan (Coluber ravergieri), kör yılan (Typhlos vermucularis), su yılanı (Natrix natrix) türleri gözlemlenmiştir. 06

Beydağları (Olimpos) Sahil Milli Parkı çalışmaları kapsamında yapılan orman amenajman haritası va raporuna göre, "Çıralı" ve çevresinde flora yönünden I. derecede zengin ve ilginç 18 tür ile yöreye özgü (endemik) bir de alt tür olduğu belirlenmiştir. Çıralı Kumsalı ve Yan Koylar I Çıralı, Maden Koyu, Beycik Bükü, Boncuk Bükü, Küçük Boncuk Koyu ve Mehmetli olmak üzere 6 kumsalı içeren çalışma alanı içinden, deniz kaplumbağaları yoğun olarak Çıralı Kumsalı nı kullanmaktadır. Diğer kumsallarda yuva sayısı oldukça azdır. Çıralı Kumsalı Kumsal yaklaşık 3,2 km uzunluğunda olup, genişliği 50-100 m arasındadır. Kumsal denizden itibaren yumuşak bir eğimle yükselmektedir. Kumsalın, her iki ucu da kayalıklarla sınırlandırılmıştır. Genel olarak kumsal, ince taneli kum yapısına sahiptir. Deniz çizgisinden hemen sonraki ilk 2 metrede, iri kumlu ve çakıllı bir bant yer alsa da kumsalın geri kalan kısmı ince tanelidir. Çıralı nın, Çıralı Ovası ile deniz arasında yer alan sahil kuşağı, bilimsel anlamda bir kıyı kordonudur. Eski Çıralı Koyu nun önünü kapatarak önce lagüne, sonra bataklık ve kıyı ovasına dönüşmesine neden olan kıyı şeridi, güneyde Olimpos Burnu (Ak Dere ağzı) ile kuzeyde Karaburun arasında 3250 m uzunluğunda ve 50-325 m genişliğinde uzanmaktadır. Alanın tamamı kum ve çakıldan oluşmuştur. Boncuk Kumsalı ve Küçük Boncuk Kumsalı Yan yana olan bu iki kumsal, yaklaşık 50 metre uzunluğa sahip, ince kumdan oluşmuş kumsallardır. Maden Koyu Kumsalı 400 metre genişliğindeki kumsalda, balık çiftliği malzemeleri ile bir işletmenin bıraktığı demir ve tahta içerikli atık malzemeler bulunmaktadır. Beycik Kumsalı 71 metre uzunluğundaki kumsalın genişliği yaklaşık 30 metredir. İnce kumlu kumsalın bir ucunda küçük bir balıkçı barınağı bulunmaktadır. Mehmetli Kumsalı Kumsal, 326 metre uzunluğundadır. Kıyıdan 2-3 metre kadar sonra ince çakıllı bölgenin ardından kumul alan başlamaktadır. Kumulun geriye doğru yüksekliği yaklaşık 1 metre olup, arkada sulakalan ve çam ağaçları mevcuttur. Kumsala kara yolu ulaşımı olduğu için günübirlikçilerin arkalarında bıraktıkları kirlilik göze çarpmaktadır. Arkadaki sulak alanda oluşan bataklıkta birçok domuz izi görülmüştür. 07

Alan Çalışması Antalya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ve WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) arasında imzalanan İşbirliği Protokolü kapsamında, alanda proje ekibi tarafından araştırma, izleme ve koruma çalışmaları başlatılmıştır. Mayıs ayının ortalarında Çıralı Kumsalı nda ön gözlemler başlamış olup, ilk yuva 20 Mayıs 2010 tarihinde belirlenmiştir. Fotoğraf: Hakan Durmuş Çıralı Kumsalı nda, izleme ve koruma çalışmaları kesintisiz şekilde 1994 yılından beri sürdürülmektedir. Alan Ekibinde bir biyolog, WWF-Türkiye Çıralı Alan Sorumlusu, Ulupınar Kooperatifi nin iki üyesi ve 2 ya da 3 gönüllü yer almaktadır. Kumsalın tamamı sabah 05:30 08:00 saatleri arasında kontrol edilmekte; yuvalara ait bilgiler, yuvasız çıkışlar, her bir çıkışın denize uzaklığı, ıslak alan, yarı ıslak alan ölçümleri yapılmakta; yuva tespit edildiğinde, yuvaların insanlar tarafından zarar görmesinin önlenmesi amacıyla üzerlerine yüzey üstü kafesleri yerleştirilmektedir. Yuva yerlerinin koordinatları GPS ile belirlenmekte, veriler standart veri formlarına kaydedilmektedir. Gece 21:30-02:00 saatleri arasında, kumsalı kullanan ziyaretçiler, proje ekibi tarafından bilgilendirilmektedir. Kumsalda ateş yakan, gürültü yapan vb. rahatsız edici davranışlarda bulunan ziyaretçiler, uyarılarak deniz kaplumbağalarının yuvalamalarını olumsuz etkileyecek davranışlar engellenmeye çalışılmaktadır. Gece yumurta bırakmak için kumsala çıkan dişi C. caretta bireylerine rastlandığı zaman markalı olup olmadıkları kontrol edilmektedir. Fotoğraf: Ayşe Oruç Ergin bireylerin yuvalama dönemlerinde, deniz kaplumbağası yuvalarında yuva içi sıcaklığın tespiti amacıyla sıcaklık ölçerler kullanılmıştır. Haftada bir gün tekne kiralanarak Maden, Beycik Bükü, Boncuk Bükü, Küçük Boncuk ve Mehmetli (Tekirova Bükü) kumsalları da kontrol edilerek veriler kaydedilmiştir. Yavru çıkış zamanında sabah yapılan alan çalışmalarıyla, yavruların kum üzerinde bıraktıkları izlerden faydalanılarak hangi yuvalardan yavru çıkışı olduğu, yavru çıkışlarının hangi günde gerçekleştiği, yuvaların ağzında kalan (ölü ve canlı) yavru sayıları, yuvadan çıkan, denize ulaşan ve ulaşamayan yavru sayıları ile denize ulaşamayan yavru izlerinin takibiyle yavruların ölüm nedenleri ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır. Yavru çıkışlarının tamamlanmasından belli bir süre sonra, yuvalar kontrol amacıyla açılmış ve yuva içinde kalan (ölü ve canlı) yavru sayıları, yumurtadan çıkmış yavru sayıları (yavru çıkışı olmuş boş yumurta kabukları), bozulmuş yumurta sayıları ve bunların embriyonik gelişme durumları belirlenmiştir. Kontrol açışları sırasında yavru çıkışı olmuş yumurta kabuklarının sayılmasıyla hangi yuvadan kaç tane yavrunun çıktığı saptanmış ve yavru çıkışları zamanında yavru izlerinin kullanılmasıyla elde edilen verilerle karşılaştırılmıştır. Çıralı Kumsalı nda yuvaları insan etkisinden korumak amacıyla kum üstü kafesler kullanılmış, üzerlerine Türkçe ve İngilizce bilgilendirme metinleri asılmıştır. Fotoğraf: Ayşe Oruç Fotoğraf: Ayşe Oruç 08 Fotoğraf: Irmak Bıyıklı

Yavru çıkışlarının tamamlanmasından belli bir süre sonra, yuvalar kontrol amacıyla açılmış ve yuva içinde kalan (ölü ve canlı) yavru sayıları, yumurtadan çıkmış yavru sayıları (yavru çıkışı olmuş boş yumurta kabukları), bozulmuş yumurta sayıları ve bunların embriyonik gelişme durumları belirlenmiştir. 09 Fotoğraf: Ayşe Oruç

Bulgular Şekil 1. 2010 deniz kaplumbağası üreme döneminde Çıralı Kumsalı nda toplam 224 çıkış olmuş, bunlardan 76 tanesi yuva ile sonuçlanmış, 148 tanesi ise yuvasız çıkış (iz) olmuştur. Sözkonusu yuvaların hepsi C. caretta ya aittir. Yuvasız Çıkış (iz) %66 Yuva %34 80 70 60 Yuva Sayısı 50 40 30 Yuva Yuvasız Çıkış Şekil 2. Çıralı Kumsalı nda Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarındaki C. caretta yuvalı çıkış sayısı 76 olup, çıkış sayıları sırasıyla Mayıs ayında 7 (%9), Haziran ayında 37 (% 49), Temmuz ayında 32 (% 41) ve Ağustos ayında 1 yuva (%1) olarak tespit edilmiştir. Çıralı Kumsalı nda; Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarındaki C. caretta yuvasız çıkış sayıları (iz) sırasıyla 9 (%6), 62 (%42), 75 (%51) ve 2 (%1) olarak belirlenmiştir. 2010 sezonu yuvalı ve yuvasız çıkış sonuçlarına göre; Çıralı Kumsalı nda Haziran ve Temmuz aylarının deniz kaplumbağalarının yuvalaması açısından önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. Elde edilen verilere göre, C. caretta yuvalarının Çıralı Kumsalı nda yoğunlaştığı, bu yoğunlaşmayı Mehmetli Bükü ile Maden Koyu - nun takip ettiği belirlenmiştir. Şekil 3. Cinsiyet kromozomları olmayan deniz kaplumbağalarının cinsiyetleri, kuluçka sıcaklığına göre değişmektedir. Kuluçka sıcaklığının etkili olduğu dönem ise kuluçka süresinin ortadaki 1/3 lük dönemidir (Kaska ve ark. 2009). Yuvalama sezonunda yumurtadan çıkan yavruların cinsiyetinin tahmin edilmesine yönelik olarak 5 yuvadan sağlıklı sıcaklık verileri alınmıştır. Sıcaklık cihazı yerleştirilen yuvalar, kumsalın genelini yansıtacak şekilde bir dağılımla seçilmiştir. Yuva içi sıcaklığı tespit edilen beş yuvadan %100 dişi birey olarak hesaplanmıştır. Çıralı Kumsalı nda, 2010 yılı üreme döneminde alan ekibinin kumsalı etkili korumasından dolayı yuva predasyonu olmamıştır. Sadece 4 yuvada yuva paraziti olarak Nematod a rastlanmıştır. Çıralı Kumsalı nda yapılan toplam 76 yuvanın % 96 sından yavru çıkışı olmuştur. Bu ise yıllardır bu alanda koruma yapan çalışma ekibinin etkisini göstermektedir. 20 10 0 Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Deniz kaplumbağaları, yuvalarını kumsal topoğrafyasının en fazla yavru çıkışına olanak sağlayan alanlarında yapma eğilimi taşır. Yuva yapma eğiliminin, Çıralı Kumsalı nda dalga etkisiyle devamlı yıkanan alan ile zaman zaman yüksek dalgalar etkisindeki yarı ıslak alanın dışında, denizden 20-40 metre uzaklıkta bulunan alçak kumul tepelerinde yoğunlaştığı gözlenmiştir. Çıralı ve yan kumsallarda yuvaların denize uzaklık ortalaması 28,47 m dir. Çıralı Kumsalı nda ortalama yuva derinliği 43,4 cm, yuva çapı ise 17,02 cm dir. Çıralı Kumsalı nda ortalama yumurta sayısı 76,9 dur. Kuluçka süresi ise ortalama 46,64 gündür. Temperature (C) 35 30 25 20 15 Çıralı 2010-44 No lu Yuva İnkübasyon Sıcaklığı min mak ort 30.42 34.59 32.56 min mak ort 31.67 33.81 32.68 Orta (1/3) Bölüm Sıcaklığı Predatör olarak Çıralı Kumsalı nda zaman zaman rastlanan köpekler, mümkün olduğunca sahilden uzak tutulmuştur. Çıralı Kumsalı nda iki yuva, dalgaların yükselmesi sonucunda su altında kalmış ve sözkonusu yuvalardan yavru çıkışı gözlenmemiştir. 10 10 1 Temmuz 2010 15 Temmuz 2010 1 Ağustos 2010 15 Ağustos 2010 1 Eylül 2010

Şekil 4. Tespit edilen 76 yuvanın tamamının kontrol açılışı yapılmıştır. Çıralı Kumsalı na toplam 5842 adet C.caretta yumurtası bırakılmıştır. Denize ulaşan yavru sayısı 3566'dır. Yani denize ulaşan yavru başarısı % 61'dir. %39 Denize Ulaşamayan Yavru Sayısı %61 Denize Ulaşan Yavru Sayısı MADEN KOYU, BEYCİK BÜKÜ, KÜÇÜK BONCUK KOYU ve MEHMETLİ KUMSALI Şekil 5. Haziran ayından itibaren koylar, haftada bir kez kiralanan bir tekne ile ziyaret edilmiş, yuvalar belirlenmiş ve veriler toplanmıştır. 2010 deniz kaplumbağası üreme döneminde; Maden Koyu, Beycik Bükü, Küçük Boncuk Koyu ve Mehmetli Bükü (Tekirova) alanlarından toplam 94 çıkış olmuş, bunlardan 31 tanesi yuva ile sonuçlanmış, 63 tanesi ise yuvasız çıkış (iz) olmuştur. Bu kumsallardaki yuvaların hepsi C. caretta ya aittir. %33 %67 Yuva Yuvasız Çıkış (iz) 70 60 50 Yuva Sayısı 40 30 Yuva Sayısı İz Sayısı Şekil 6. Tüm kumsallar içinde çıkışların en yoğun olduğu bölge Mehmetli Kumsalı olup, bunu Maden ve Beycik kumsalları takip etmektedir. Kumsallardaki yuvaların tamamının denize uzaklığının 6-30 m arasında değişmektedir. Bu kumsallara yapılan 31 yuvanın denize uzaklığı 10-20 m arasında yoğunlaşmaktadır. Yan kumsallarda, 2010 üreme döneminde yapılan 31 C. caretta yuvasının 16 sı köpek ve tilkiler tarafından predasyona uğramıştır.1 tanesinin sadece yuva ağzı eşilmiş vaziyette bulunmuştur. Bu yuvadan yavru çıkışı gerçekleşmiştir. Sözkonusu kumsallarda yuvaların % 55 i köpekler veya tilkiler tarafından predasyona uğramıştır. Mehmetli Kumsalı nda 3, Maden de 7, Beycik Kumsalı nda ise 7 yuvanın tamamı predasyona uğramıştır. Mehmetli Bükü Kumsalı nda tilki yoğunluğu dikkat çekmektedir. Diğer kumsallarda, yuvalar çoğunlukla köpek predasyonuna uğramıştır. Yavru çıkışı olan yuvalardaki yavrulardan, % 63 ü denize ulaşmıştır. 20 10 0 Mehmetli Beycik Bükü Maden Koyu Küçük Boncuk Toplam Mehmetli Kumsalı na toplam 1072 adet C.caretta yumurtası bırakılmıştır. Bu yumurtalardan 702 (%65) yavru denize ulaşmıştır. Beycik Bükü Kumsalı nda 2 yuva olup bu yuvalarda 168 yumurta sayılmış, bunlardan 104 (%62) yavru denize ulaşmıştır. Maden Kumsalı nda 7 yuvanın tümü predasyona uğramıştır. Küçük Boncuk Kumsalı nda 65 yumurtadan 12 (%18) yavru denize ulaşmıştır. Verilerden de anlaşılacağı gibi 2010 üreme sezonunda, yan kumsallardan Mehmetli Kumsalı'nda yer alan yuva ve yavruların denize ulaşma başarısı, diğer kumsallara göre daha yüksektir. Fotoğraf: Hakan Durmuş 11

Değerlendirme ve Sonuç. 1994-97 yılları arasında Çıralı Kumsalı nda, Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) nın finansal desteği ile DHKD tarafından deniz kaplumbağası izleme ve koruma çalışmaları sürdürülmüş, Çıralı Kumsalı nda, 1994 yılında 34, 1995 te 37, 1996 da ise da 26 tane C. caretta yuvası belirlenmiştir. 1997-2001 deniz kaplumbağası üreme sezonlarında; Avrupa Birliği-LIFE Programı desteği ve DHKD tarafından Çıralı Kumsalı ile Maden, Mehmetli, Boncuk, Beycik koylarında yapılan izleme ve koruma çalışmaları sonucunda sadece Çıralı Kumsalı nda; 1997 de 29, 1998 de 23, 1999 da 39, 2000 de 37, 2001 de 61 C. caretta yuvası tespit edilmiştir. 2002 yılı deniz kaplumbağası yuvalama sezonunda Çıralı Kumsalı ile Maden, Mehmetli, Küçük Boncuk, Beycik koylarında izleme ve koruma çalışmaları WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) ile Ulupınar Çevre Koruma, Geliştirme ve İşletme Kooperatifi tarafından yürütülmüş ve Çıralı Kumsalı nda 27 yuva belirlenmiştir. Yöredeki koruma çalışmaları 2003-2006 üreme sezonlarında Ulupınar Çevre Koruma, Geliştirme ve İşletme Kooperatifi tarafından gerçekleştirilmiş; Çıralı Kumsalı nda 2003 te 89, 2004 te 86 ve 2005 te 58, 2006 da ise 96 C. caretta yuvası belirlenmiştir. 2007 yılından itibaren Antalya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ile WWF-Türkiye arasında imzalanan İşbirliği Protokolü kapsamında çalışmalar sürdürülmektedir. 2007 yılında 105, 2008 de 103, 2009 da ise 102 C. caretta yuvası gözlenmiştir. Çıralı Kumsalı nda yuva sayısı artmaktadır. Bu olumlu durum, kumsalda sürekli bir ekibin bulunması, koruma çalışmaların titizlikle yapılması ve yöre halkında yıllar içinde oluşan farkındalıktan kaynaklanmaktadır. Bilgilendirme ve Farkındalık Oluşturma Çalışmaları 26-31 Temmuz arasında Avrupa Çevre Ajansı ndan gelen ekibe, alanda yürütülen çalışma ile ilgili olarak bilgiler verildi. 31 Temmuz sabahı Kemer Kaymakamı Bayramali KÖSE alan ziyaretinde bulundu. Kemer Kaymakamı na arazi tanıtıldı ve çalışmalar hakkında bilgi verildi. 28 Ağustos 2010 da Antalya Çevre ve Orman İl Müdürlüğü Milli Parklar Şube Müdürü Mehmet AKIN alanı ziyaret etti ve kendisine yapılan çalışma hakkında bilgi aktarıldı. Pansiyon ve diğer işletme sahipleri, alan çalışmaları konusunda bilgilendirilmiş, işletmelerine gelen ziyaretçileri de bilgilendirmeleri için poster ve 2009 alan çalışması kitapçıkları ilgili işletmelere dağıtılmıştır. Her sene gerçekleştirildiği gibi bu yıl da, Çıralı Kumsalı nda proje alan ekibi tarafından Kıyı Temizliği Etkinliği düzenlendi. Kemer Milli Parklar Şefi, Çıralı Kumsalı na gelerek proje ekibi ile alan çalışmasına katılmış, alanla ilgili problemleri ekip ile birlikte yerinde tespit etmiş ve çözümleri için girişimde bulunacaklarını belirtmiştir. Belirli periyotlarla üniversitelerden gelen toplam 12 gönüllüye deniz kaplumbağaları konusunda eğitim verilmiş, gönüllüler deniz kaplumbağalarının korunması ve izlenmesi çalışmalarında yardımcı olmuşlardır. Çıralı Kumsalı nda zamanla artarak bugünkü seviyeye ulaşan deniz kaplumbağası popülasyonunun zarar görmemesi için başlatılan düzenli koruma çalışmalarının bundan sonra da devam ettirilmesi yarar sağlayacaktır. Fotoğraflar: Durmuş Cesur, Tuncay Cesur, Arzu Cesur 12

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Karşılaşılan Sorunlar ve Öneriler Yan kumsallarda gerçekleşen insan aktiviteleri kontrolsüz bir şekilde artmaktadır. Koylar, özellikle off-road dernekleri tarafından kamp alanı olarak kullanılmaktadır. Kişiler, geceleri kurdukları kamp alanında ateş yakmaktadırlar. Ayrıca söz konusu kişiler, arazi araçlarıyla kumsalı baştan başa ralli parkuru olarak kullanmaktadır. Bu aktiviteler bir an önce kontrol altına alınmalıdır. Çıralı Kumsalı na doğrudan inen araç yolları bulunmaktadır. Bir tanesi Kumsal ın kuzey ucunda (Karaburun Bölgesi) diğeri Kumsal ın orta (köy kahvesinin olduğu yer) noktasında yer alır. Bu yollar sabaha kadar kullanılmakta ve bu yollarda dolaşan araçların ışıkları Kumsal ın büyük bir kısmının aydınlanmasına sebep olmaktadır. Bu durum, yuvalama döneminde erginlerin yuva yapmadan geri dönmesine neden olduğu gibi, yavruların da araba ışıklarına doğru hareket etmelerine neden olmaktadır. Bu stabile yolların yuvalama sezonunda sahile kadar inmeleri engellenmelidir. Çıralı Kumsalı nda pansiyonlara ait sabit şemsiyelerin ve seyyar şezlongların sayıları her sezon gittikçe artmaktadır. Gün boyunca ve geceleri, tatilciler tarafından deniz kenarına indirilen şezlonglar, sabaha kadar orada kalmaktadır. Bu şezlongların gün batımından itibaren işletmeciler tarafından toplanması sağlanmalıdır. Çıralı sahil şeridinin kuzey ucunda bulunan ve bölgede Kozaklar Mevki olarak bilinen, fıstık çamlarının bol olduğu yer, günübirlik piknikçiler ve karavancılar tarafından oldukça yoğun kullanılmaktadır. Geç saatlere kadar aktivite halinde bulunan bu kişiler, genellikle gece kumsala inmektedirler. Sözkonusu kişiler alan ekibi tarafından mümkün olduğu kadar bilgilendirilmekte ve uyarılmaktadır. Çıralı da denizde bulunan ve çoğunluğunun yöre halkına ait olduğu günübirlik tur tekneleri ve bu teknelere kıyıdan yolcu almak için sürat botları kullanılmaktadır. Özellikle bazı tekneler dolunay günlerinde mehtap turu düzenleyerek ve yüksek seste müzik yayını yapmak suretiyle geceleri deniz üzerinde görülmektedir. Çıralı Kumsalı na paralel olarak uzanan yol üzerindeki sokak lambaları ve aynı yol üzerinde bulunan işletmelerin ışıklı levhaları, ergin deniz kaplumbağaları ve yavru kaplumbağalar için olumsuz etki yapmaktadır. Yuvalama sezonu başlamadan önce bu ışıkların uygun şekilde perdelenmesi ve ışık güçleri ile sayılarının azaltılması gereklidir. Çıralı Kumsalı nın tamamında boyları ortalama 4 metre olan başı boş tekneler bulunmaktadır. Çıralı Kumsalı nın güney ucunda Olympos antik kenti bulunmakta ve bu bölgenin iç kısımlarında ise ağaç evlerin olduğu işletmeler yer almaktadır. Bu işletmelerde konaklayan kişiler, sabahın ilk ışıklarına kadar kumsalda vakit geçirmektedirler. Geleneksel hale gelen kumsalda ateş yakma ve havai fişekler eşliğinde müzikli eğlenceler düzenlenmektedir. Bu sebeple kumsalın bu bölümünde anaç çıkışı oldukça azdır. 13

Deniz kaplumbağalarının korunmasına yardımcı olmak için siz neler yapabilirsiniz? Geceleri kumsalda ateş yakmayın, ışıkla dolaşmayın. Dişi deniz kaplumbağaları rahatsız olduklarında yumurtlayamadan denize döner; denize bıraktıkları yumurtalar ise tahrip olur. Denizden bakıldığında görülen ışıklarınızı perdeleyin. Çünkü yavru deniz kaplumbağaları karadan gelen ışıklara yönelip yollarını kaybeder ve denize ulaşamayarak ölür. Kumsaldan itibaren 1 mil içerisinde, sürat tekneleriyle 5 milin üzerinde hız yapmayın. Üreme mevsiminde yüzeye yakın yüzen ve hava almak için su üstüne çıkan kaplumbağalar sürat teknelerinden kaçamaz ve parçalanarak ölür. i Ç ÇÇ Ç Kumsala ve denize naylon poşet, pet şişe ve çöp atmayın. Bunları sevdiği yiyeceklerden biri olan denizanasına benzeterek yiyen deniz kaplumbağaları boğularak ölür. Yuvalama kumsallarında belirlenmiş mesafeler içinde kuma şemsiye dikmeyin, şezlong koymayın ve kumu kazarak kendinizi gömmeyin. Deniz kenarından kara yönünde yaklaşık ilk 80 metreye kadar olan mesafeler içinde deniz kaplumbağaları yuva yapar. Şemsiye, şezlong ve kazma sonucu yuvalar tahrip olurken geceleri bu engellere çarpan kaplumbağalar yuva yapamadan denize döner. Çocuklarınızın veya evcil hayvanlarınızın kumu kazarken deniz kaplumbağası yuvalarına zarar verebileceğini unutmayın. Çocukların oyunu sırasında ya da köpeklerin yuvaları kazması sonucunda, yuvalar ve yavrular zarar görebilir. Yuva yapan deniz kaplumbağası gördüğünüzde sessiz olun, ışık yakmayın, yere uzanarak sadece izleyin. Deniz kaplumbağaları rahatsız edilince yuva yapamadan denize döner. Yavru deniz kaplumbağası gördüğünüzde denize taşıyıp atmayın ve evinize götürmeyin. Yavruların kumsalı kendi başlarına geçmesi, kumsalın özelliklerini algılayıp ana olduklarında aynı kumsala geri dönebilmeleri açısından gereklidir. Deniz kaplumbağalarını rahatsız eden davranışlarda bulunan kişileri uyararak, bu canlıların kumsallarımızda neslini sürdürmesine yardımcı olabilirsiniz. 14

Türkiye nin Akdeniz Kıyılarında Yer Alan Deniz Kaplumbağası Yuvalama Kumsalları Türkiye nin Akdeniz kıyılarında belirlenmiş ve resmî olarak kabul edilmiş 20 yuvalama kumsalı bulunmaktadır. Bu kumsallar batıdan doğuya doğru şöyle sıralanmaktadır: Ekincik, Dalyan, Dalaman, Fethiye, Patara, Kale, Kumluca, Çıralı, Tekirova, Belek, Kızılot, Demirtaş, Gazipaşa, Anamur, Göksu Deltası, Alata, Kazanlı, Akyatan, Yumurtalık ve Samandağ. w w w Patara Kale Fethiye Ekincik Dalyan KaynaklarDalaman Çıralı Kumluca 1. Atatür, M.K., (1992). Türkiye deniz kaplumbağaları biyoloji ve korunmaları. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Bodrum, Seri A., Yayın No. 8: 1-55. 2. Baran, İ. and Kasparek, M., 1989, Marine turtles Turkey, status survey 1988 and recommendations for conservation and management, Max Kasparek Verlag, Heidelberg, 123 p. 3. Baran, İ., Durmuş, S. H. ve Türkozan, O., (1998). Erster Nachweis der Lederschildkröte, Dermochelys coriacea (Linnaeus, 1766) (Testudines: Dermochelyidae) aus türkischen Gewassem. Herpetofauna,20 (112), 34. 4. Broderick A.C., Glen F., Godley B.J. ve Hays G.C. (2002). Estimating the number of Green and Loggerhead Turtles nesting annually in the Mediterranean. Oryx 36 (3): 1-9. 5. Broderick, A. C. ve Godley, RJ., (1996). Population and nesting ecology of the Green Turtle, Chelonia mydas, and the Loggerhead Turtle, Caretta caretta, in Northem Cyprus. Zoology in the Middle East, 13, 27-46. 6. Carr, A., 1987, Impact of nondegradable marine debris on the ecology and survival outlook of sea turtles, Marine Pollution Bulletin, 18, 6B, 352-356. 7. Clarke, M., Campbell, A. C., Hameid, W. S. ve Ghoneim, S., (2000). Preliminary report on the status of marine turtle nesting populations on the Mediterranean coast of Egypt. Biological Conservation, 94, 363-371. 8. Dodd, C. K., 1988, Synopsis of the biological data on the loggerhead sea turtle Caretta caretta (Linnaeus 1758), U.S. Fish Wildl. Serv., Biol. Rep. 88(14), 110 p. 9. Kasparek, M., (1993). Survey of the Mediterranean coast between Alexandria and EI-Salum Egypt, Marine Turtle Newsletter, 63, 8-9. 10. Kasparek, M., (1995). The nesting of marine turtles on the east of Syria. Zoology in the Middle East, 11, 51-62. Tekirova Belek Kızılot Demirtaş Anamur Gazipaşa w Göksu Deltası Alata Kazanlı Akyatan Yumurtalık Samandağ w 11. Kasparek, M., Godley, RJ. ve Broderick, A.C., (2001). Nesting of the green turtle, Chelonia mydas, in the Mediterranean: ci review of the status and conservation needs. Zoology in the Middle East, 24: 45-74. 12. Kuller, Z., (1999). Current status and conservation of marine turtles on the Mediterranean coast for Israel. Marine Turtle Newsletter, 86, 3-5. 13. Laurent, L., Bradai, M. N., Hadoud, D. A. ve Gomati, H. M., (1995). Marine turtle nesting activity assessment on Libyan coast. Phase i: Survey of the coast between Egyptian border and Sirte- RAC/SP A (MAP-UNEP), Tunis. 14. Margaritoulis, D. (2000). An estimation of the overall nesting activity of the Loggerhead Turtle in Greece. In proceeding of the 18th International Symposium on Sea Turtle Biology and Conservation, 3-7 March 1998, Mazatlan, Mexico. 15. Marquez, M. R. (1990). Sea Turtles of the World, FAO Fisheries Synopsis, 11:125, Rome, FAO 81 pp. 16. Oruç, A., Demirayak, F. ve Şat, G.; (1997). Doğu Akdeniz'de trol balıkçılığı ve deniz kaplumbağaları üzerine etkisi. Sonuç Raporu, 30 pp. ISBN 975S-96081-8-9. 17. Ozaner, S. (1999). Çıralı ve Çevresinin Ekoturizm Potansiyeli Raporu. DHKD Türkiye de Kıyı Yönetimi ve Turizm: Çıralı ve Belek Projesi Danışman Raporu, İstanbul. 18. Salmon, M. and Wyneken, J., 1987, Orientation and swimming behavior of hatchling loggerhead sea turtles (Caretta caretta L.) during their off-shore migration, J. Exp. Mar. Biol. Ecol., 109, 137-153. 19. Taşkavak, E., R. H. Boulon Jr. ve Atatür K. M., (1998). An unusual stranding of a leatherback turtle in Turkey. The Marine Turtle Newsletter, April 1988, No. 80:13. 20. Türkozan, O., Taşkavak, E. ve Ilgaz, Ç., (2003). A Review of the nesting beaches of the Loggerhead Turtle, Caretta Caretta, at five major nesting beaches on the Southwestern Mediterranean coast of Turkey. British Herpetological Journal.13: 27-32.

ÇALIŞMAYA DESTEK OLAN KURULUŞLAR ÇIRALI DENİZ KAĞLUMBAĞALARI RAPORU 2010 20 Akdeniz kıyılarımızdaki deniz kaplumbağası yuvalama alanı sayısı 31 Yan koylardaki Caretta caretta yuva sayısı 77 Çıralı Kumsalı ndaki ortalama yumurta sayısı 3566 Denize ulaşan yavru kaplumbağa sayısı 76 Çıralı Kumsalı nda Caretta caretta yuva sayısı ÇIRALI DENİZ KAPLUMBAĞALARI RAPORU 2010 TR WWF.ORG.TR