YURDA GİRİŞ VEYA ÇIKIŞTA YOLCU BERABERİNDE HANGİ MİKTARLARDA DÖVİZ TAŞINABİLECEĞİNİN KAMBİYO MEVZUATI IŞIĞINDA İRDELENMESİ Cevdet BOZKURT* 40 1.GİRİŞ Kambiyo mevzuatı konusunda temel düzenlemeler, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar1 41 ile belirlenmiş olup, aynı Karar ile ayrıca 2 kıymetli maden 42, taş3 43 ve eşyalara ilişkin işlemlere, ihracata, ithalata, özelliği olan ihracat ve ithalata, görünmeyen işlemlere, sermaye hareketlerine ilişkin kambiyo işlemlerine ait sınırlayıcı esaslar da belirlenmiştir. Ancak dünyada gelişen liberalleşme politikalarına uygun olarak ülkemizde de gerek ihracat ve gerekse kambiyo mevzuatında çeşitli değişiklikler yapılmak suretiyle bu alandaki katı hükümler zamanla belli ölçüde esnetilmiş olup, bu kapsamda Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda yapılan değişiklik ile ihracat bedellerinin yurda getirilmesi konusunda ihracatçılara serbestlik tanındığını görmekteyiz. Bahse konu 32 sayılı Kararın 8 inci maddesi ise, 2008/13186 sayılı Kararın 3 üncü maddesi ile İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir. Bakanlık ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir. şeklinde değiştirilmek suretiyle Bakanlığa (Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakan) ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapma yetkisi verilmiştir. Ancak bankacılık sistemi dışında gerçekleşen ve yolcu beraberinde ülkemize getirilen veya ülkemizden çıkarılan nakdin (Türk Parası, yabancı paralar ve bunlarla ödemeyi sağlayan; bono, poliçe ve çekler ile seyahat çekleri, posta çekleri, yurt içinde veya yurt dışında yerleşik kuruluşlarca verilen ödeme emri vb. belgeler) giriş ve çıkışına ilişkin usul ve esaslar Türk Parası kıymetini koruma hakkında mevzuat ile suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi hakkında mevzuatta düzenlenmiştir. 40 * Gümrük ve Ticaret Bakanlığı İç Denetçisi 141 BKK Karar Sayısı 89/14391, Karar Tarihi 07.08.1989 olup, mezkur Karar 11.08.1989 tarih ve 20249 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 42 2 Kıymetli madenler: Her tür ve şekilde altın, gümüş, platin ve paladyumu ifade etmektedir. 43 3 Kıymetli taşlar: Elmas, pırlanta, yakut, zümrüt, topaz, safir, zebercet ve inciyi ifade etmektedir. Makale Geliş Tarihi: 01.05.2015 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 25.05.2015 MART - NİSAN 2015 175
4 Buna göre, kuryeler veya yolcu 44 beraberi transfer edilen nakdin takibi, kontrolü ve gerektiğinde kayıt altına alınmasına ilişkin işlemler gümrük idaresinin sorumluluğundadır. Söz konusu mevzuata dayanarak yapılan nakit kontrolleri ile ilgili gümrük giriş-çıkış noktalarında uyulması gereken usul ve esaslar ise konuya ilişkin olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca (Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü) hazırlanan 2015/1 sayılı ve Gümrüklerde Nakit Kontrolleri başlıklı Genelgeye göre yürütüldüğünü ifade edebiliriz. Bu çalışmamızda ise, başta 32 Sayılı Karar olmak üzere, 5549 sayılı Kanun, gümrük mevzuatı ve Merkez Bankasının konuya ilişkin düzenlemeleri göz önünde bulundurularak değerlendirmeler yapılacaktır. 2. YOLCU BERABERİ TAŞINABİLECEK DÖVİZ MİKTARINA İLİŞKİN USUL VE ESASLAR 32 sayılı Kararda yer aldığı üzere, Türk parası ve Türk parasıyla ödemeyi sağlayan belgelerin yurda ithali ile belirlenen esaslar çerçevesinde ihracı serbest olup, yine söz konusu Karara göre; Türkiye ye döviz ithali de serbesttir. Karar kapsamındaki dövize ilişkin işlemler ise Merkez Bankası, bankalar ve 5 Bakanlıkça 45 uygun görülecek diğer kuruluşlar tarafından yapılmaktadır. Bu kapsamda, PTT, yetkili müesseseler ve İstanbul Altın Borsası bünyesindeki piyasalarda Borsa ile ilgili mevzuat kapsamında olmak üzere kıymetli maden aracı kuruluşları efektif 46 6 alım satımı yapabilirler. Diğer taraftan, uluslararası nakliyat, bankacılık, sigortacılık, dışarıya yaptırılan hizmetler ve diğer görünmeyen işlemlerle ilgili olarak yurt dışına Türk parası transferleri ile döviz tahsis ve transferleri ve efektif satışları Merkez Bankasınca belirlenecek usul, esas ve limitler çerçevesinde bankalarca yapılır. Yine Türkiye de yerleşik kişiler, dışarıda yerleşik kişiler için veya bunlar adına yurt içinde veya dışında yapmış oldukları tüm hizmet (müteahhitlik hizmetleri dahil) karşılığı dövizler ile dışarıda yerleşik kişiler nam ve hesabına yapılan gider karşılığı dövizleri serbestçe tasarruf edebilirler. Yabancı yatırımcılar tarafından Türkiye ye yapılacak doğrudan yatırımlar ise, 4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu ve buna bağlı olarak 44 Yolcu: Geçerli pasaport veya pasaport yerini tutan belgeler taşıyan ve Türkiye ye girmek veya Türkiye den çıkmak üzere Maliye ve Gümrük Bakanlığı nca tesbit edilen giriş ve çıkış kapılarına gelen kişileri ifade etmektedir. 45 5 Çalışmamızda geçen Bakanlık ifadesi, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu (Devlet) Bakanlığa karşılık gelmektedir. 646 Efektif: Banknot şeklindeki bütün yabancı ülkeler paralarını ifade etmektedir. 176 MART - NİSAN
oluşturulan mevzuat çerçevesinde gerçekleştirilir. Ayrıca yabancı yatırımcıların Türkiye deki faaliyet ve işlemlerinden doğan net kâr, temettü, satış, tasfiye ve tazminat bedelleri, lisans, yönetim ve benzeri anlaşmalar karşılığında ödenecek meblağlar bankalar aracılığıyla yurt dışına serbestçe transfer edilebilir. Buna karşın, Türkiye de yerleşik kişilerin, yurt dışında yatırım yapmak veya ticari faaliyette bulunmak amacıyla şirket kurmaları, ortaklığa katılmaları ve şube açmaları için, nakdi sermayeyi bankalar aracılığıyla, ayni sermayeyi ise gümrük mevzuatı hükümleri çerçevesinde ihraç etmeleri serbesttir. Türkiye de yerleşik kişilerin yurt dışında irtibat bürosu, temsilcilik ve benzerlerini kurmaları ve bunların kuruluş masrafları ile faaliyet giderlerinin bankalarca transferi serbesttir. Bankalar ve gümrük idareleri yurt dışında yatırım veya ticari faaliyette bulunmak üzere sermaye ihraç eden Türkiye de yerleşik kişileri, her bir işlem tarihinden itibaren 30 gün içinde Hazine Müsteşarlığına bildirirler. Aynı şekilde, dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye de satın aldıkları veya sahip oldukları gayrimenkul ve gayrimenkule bağlı ayni hakların gelirleri ve satış bedellerinin bankalar vasıtasıyla transfer ettirilmesi serbesttir. Türkiye de yerleşik kişilerce de yurtdışında gayrimenkul ve gayrimenkule bağlı ayni hakların satın alınması amacıyla bankalar vasıtasıyla yurtdışına döviz ve Türk parası transfer ettirilmesi serbesttir. 2.1. Yurda Girişteki Döviz Miktarı Türk parası ve Türk parasıyla ödemeyi sağlayan belgelerin yurda ithali ile ihracı 32 sayılı Kararda yer alan esaslar çerçevesinde serbesttir. Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye de Türk parası ile ödeme, tahsilat ve tevdiatta bulunmaları da serbesttir. Yine mezkur Karara göre; Türkiye ye döviz7 47 ithali serbest olup, bu çerçevede, Türkiye de yerleşik kişilerin beraberlerinde döviz bulundurmaları, bankalar, yetkili müesseseler, PTT, kıymetli maden aracı kuruluşları ile yurt dışında döviz alım satımına yetkili kuruluşlardan döviz satın almaları ve bunlara döviz satmaları, dövizleri bankalarda açacakları döviz hesaplarında tutmaları, efektif olarak kullanmaları, bankalar vasıtasıyla yurt içinde ve yurt dışında tasarruf etmeleri serbesttir. Benzer şekilde, Türkiye de yerleşik kişilerin, dışarıda yerleşik kişilerden, Türkiye de yapacakları işlemler nedeniyle döviz kabul etmeleri serbest olduğu gibi, dışarıda yerleşik kişilerin; bankalar, yetkili müesseseler, PTT, kıymet- 47 7 Döviz (kambiyo): Efektif dahil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev i hesap, belge ve vasıtaları ifade etmektedir. MART - NİSAN 2015 177
li maden aracı kuruluşları ve aracı kurumlarla döviz alım ve satımı yapabilmesi de mümkündür. Öte yandan, Türkiye de ve yurt dışında yerleşik gerçek kişilerin, kişisel sermaye hareketlerine ilişkin yurtdışından yapacakları transferler ile yurtdışından temin ettikleri kredileri bankalar aracılığıyla getirmeleri serbesttir. Yurda girişte aksine bilgi ve belge olmaması durumunda, kişilerin taşıdıkları nakdin kaynağına ilişkin gümrük idaresine yaptıkları beyan esastır. Mal ve hizmet ihracat bedeli, transit ticarete ilişkin kazançlar, yabancı sermaye bedeli veya diğer kaynaklardan temin edilen nakdin gümrük giriş noktalarından yurda getirilmesi serbest olup, bu nakdin beyan edilmesi de zorunlu değildir ve yolcular beyana zorlanamaz. Ancak talep etmeleri halinde, yolcuların getirdikleri bu nakdi Nakit Beyan Formu ile gümrük idaresine beyan etmeleri mümkündür. Gümrük idaresince, giriş yapan yolcunun beraberindeki nakdin kaynağının beyan edilmesinin istendiği durumlarda, beyan doğru yapılmak zorundadır. Yolcu tarafından yapılan beyanın doğru olup olmadığı hususunun gümrük idaresince gerçekleştirilecek kontrol suretiyle tespiti mümkündür. Yolcu beraberi nakde ilişkin olarak hazırlanan açıklama tutanaklarındaki bilgilerin doğru yapılmadığının tespiti halinde ise, Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı na (MASAK) gerekli bildirimin yapılması gerekmektedir. 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanuna istinaden istenilen açıklamanın eksik yapıldığının veya hiç yapılmadığının anlaşılması halinde, 2.500 TL yi aşan farklar için aynı Kanunun 16 ncı maddesi gereğince gümrük idaresi tarafından, açıklanmayan miktarın %10 u tutarında idari para cezası kesilmekte ve söz konusu nakdin muhafaza altına alınması söz konusu olmaktadır. Diğer taraftan, menkul kıymetlerin8 48 ve diğer sermaye piyasası araçlarının yurda girişi ve çıkışı da serbesttir. Kamu kurum ve kuruluşları hariç olmak üzere, Türkiye de yerleşik tüzel kişilerce ihraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarının, sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde Sermaye Piyasası Kuruluna kaydettirilmesi koşuluyla yurt dışında satışı serbesttir. Dışarıda yerleşik kişilerin, Türkiye de menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçlarını ihraç etmeleri ve bunların halka arz ve satışı sermaye piyasası mevzuatı hükümleri çerçevesinde yapılmaktadır. 48 8 Menkul kıymetler: sermaye ve para piyasalarında işlem gören her türlü Türk ve yabancı menkul kıymetleri, (menkul kıymet yatırım fonu katılma belgesi bu Karar ın uygulanmasında menkul kıymet olarak mütalaa olunur) ifade eder. 178 MART - NİSAN
2.2.Yurtdışına Çıkıştaki Döviz Miktarı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar çerçevesinde, yurt dışına gümrükler üzerinden çıkarılacak nakde ilişkin miktar sınırlamaları bulunmaktadır. Keza, yurt dışına çıkan kişilerin bankacılık sistemi dışında çıkarabilecekleri Türk Parasının üst sınırı 5.000 ABD Doları karşılığı Türk Lirasıdır. Bu sınır yabancı para için de geçerlidir. Ancak 32 sayılı Kararın 4 üncü maddesinin «f» fıkrasında, yabancı paranın yurt dışına çıkışı ile ilgili olarak bazı istisnalar getirilmiştir. Buna göre; yurt dışında yerleşik kişiler ile Türkiye de yerleşik sayılmakla birlikte yurt dışında çalışan Türk uyruklu kişilerin, yurda girişlerinde beyan etmiş olmak koşuluyla 5.000 ABD Doları üzerindeki dövizi yurt dışına çıkarmaları mümkündür. Türkiye de yerleşik kişilerin 5.000 ABD Doları üzeri dövizi bankacılık sistemi dışında yurt dışına çıkarabilmeleri ise, ancak görünmeyen işlemler çerçevesinde bankalardan döviz satın aldıklarını tevsik etmeleri halinde mümkündür. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nın I-M sayılı Genelgesine göre görünmeyen işlemler; sigorta bedeli, komisyonculuk ücreti, dökümantasyon giderleri... gibi ithalat, ihracat gibi mal hareketini doğuran işlemler ile sermaye akımları dışında kalan, ancak bu konulara dolaylı olarak bağlı bulunan sosyal, ekonomik ve kişisel ilişkilerin değişik aşamasını içine alan işlemleri ve ödemeleri ifade etmektedir. 5.000 ABD Doları karşılığına kadar olan Türk Parası ve yabancı paraların beyan edilmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. Benzer şekilde, 32 sayılı Kararda, Türk Parası ve yabancı paralarla ödemeyi sağlayan belgelerin (bono, poliçe ve çekler ile seyahat çekleri, posta çeki vb.) yurt dışına çıkışına ilişkin ise bir sınırlama bulunmamaktadır. Bu itibarla, bu belgelerin yurt dışına çıkarılmasının serbest olduğunu söyleyebiliriz. Türkiye de yerleşik kişiler ile dışarıda yerleşik kişilerin, bankalar vasıtasıyla yurt dışına döviz transfer ettirmeleri serbesttir. Bankaların, ithalat, ihracat ve görünmeyen işlemler dışındaki yurtdışına yapılan 50.000$ ve eşiti dövizi aşan transferlere ait bilgileri, transfer tarihinden itibaren 30 gün içinde ilgili mercilere bildirmekle yükümlü olduklarını belirtebiliriz. Yani, 50.000$ ve eşiti döviz ile bu rakamın altında kalan döviz transferleri için herhangi bir bildirim yükümlülüğü bulunmamaktadır. 32 sayılı Kararın 13/3 üncü maddesi uyarınca ise; gümrük idareleri, yurt dışında yatırım veya ticari faaliyette bulunmak üzere sermaye ihraç eden Türkiye de yerleşik ki- MART - NİSAN 2015 179
9 şileri 49, her işlem tarihinden itibaren 30 gün içinde Hazine Müsteşarlığı na bildirmekle yükümlüdürler. Tekrar ifade etmek gerekirse, yolcuların 5.000 ABD Doları veya eşitine kadar efektifi beraberlerinde yurtdışına çıkarabilmesi mümkün olmakla birlikte, dışarıda yerleşik kişiler ile Türkiye de yerleşik sayılmakla birlikte yurtdışında çalışan Türk uyruklu kişiler, yurda girişlerinde beyan etmiş olmak, Türkiye de yerleşik kişiler ise görünmeyen işlemler çerçevesinde bankalardan döviz satın aldıklarını tevsik etmek kaydıyla 5.000 ABD Doları veya eşitini aşan miktarlardaki efektifi beraberlerinde yurtdışına serbestçe çıkarabilirler. Ayrıca, yurt dışına çıkarılmakta olan Türk Parası ve yabancı paralarla ödemeyi sağlayan belgeler, görünmeyen işlemler çerçevesinde çıkarılan yabancı para ve daha önce yurt dışından getirildiği belgelendirilebilen döviz ile ilgili olarak suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesi mevzuatı çerçevesinde gümrük idaresi tarafından açıklama da istenebilmektedir. Bu durumda, bulundurulan meblağların açıklanmaması ya da eksik açıklanması halinde 2.500 TL yi aşan farklar için girişe ilişkin kısımda izah edildiği üzere, aynı Kanunun 16 ncı maddesi gereğince gümrük idaresi tarafından, açıklanmayan miktarın %10 u tutarında idari para cezası kesilmekte ve söz konusu nakdin muhafaza altına alınması gündeme gelmektedir. 3. SONUÇ Önceki kısımlarda değindiğimiz üzere; Türk parası ve Türk parasıyla ödemeyi sağlayan belgelerin yurda ithali ile ihracı 32 sayılı Kararda yer alan esaslar çerçevesinde serbest olup, Türkiye ye giriş yapan şahısların yanlarında bulundurdukları dövizleri beyan etmek istemeleri halinde, gümrük idaresince 10 Nakit Beyan Formu 50 düzenlenmesi söz konusu olmaktadır. Ancak Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karara göre, yurda girişten farklı olarak, yolcular 5.000 ABD Doları veya eşitine kadar efektifi beraberlerinde yurtdışına çıkarabilmektedir. Aynı şekilde, dışarıda yerleşik kişiler ile Türkiye de yerleşik sayılmakla birlikte yurtdışında çalışan Türk uyruklu kişiler, yurda girişlerinde beyan etmiş olmak, Türkiye de yerleşik kişiler ise görünmeyen işlemler çerçevesinde bankalardan döviz satın aldıklarını tevsik etmek kaydıyla 5.000 ABD Doları 49 9 Türkiye de yerleşik kişiler: Yurtdışında işçi, serbest meslek ve müstakil iş sahibi Türk vatandaşları dahil Türkiye de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek ve tüzel kişileri ifade etmektedir. 50 10 Daha önce, Nakit Beyan Formu yerine Döviz Beyan Tutanağı tanzim edilmekteydi. 180 MART - NİSAN
veya eşitini aşan miktarlardaki efektifi beraberlerinde yurtdışına serbestçe çıkarabilirler. Öte yandan, 5549 Sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun un Gümrük İdaresine Yapılacak Açıklama başlıklı 16 ncı maddesinde; Türk parası, döviz veya bunlarla ödemeyi sağlayan belgeleri yurt dışına çıkaran veya yurda getiren yolcular, gümrük idaresinin talebi üzerine bunlarla ilgili olarak tam ve doğru açıklama yapmakla mükellef oldukları yönünde hüküm bulunmaktadır. Gümrük idaresince, beraberindeki değerler hakkında açıklama yapmayan yolcu ile beraberindeki değerin tutarı konusunda gerçeğe aykırı açıklamada bulunan yolcuya 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun un 16 ncı maddesi hükmü çerçevesinde beyan ettiği değerler ile gerçek değerler arasındaki farkın onda biri kadar idari para cezası verilmektedir. Anlatılanlar ışığında; Yolcuların Türk Parasını ve dövizi beraberlerinde Türkiye ye getirmelerinin serbest olduğunu, Ancak yurda girişten farklı olarak, yolcuların, 5.000 ABD Doları veya eşitine kadar efektifi ve en çok 5.000 ABD Doları karşılığı Türk parasını beraberlerinde yurt dışına çıkarabileceklerini, Dışarıda yerleşik kişiler ile Türkiye de yerleşik sayılmakla birlikte yurt dışında çalışan Türk uyruklu kişilerin, yurda girişlerinde beyan etmiş olmak, Türkiye de yerleşik kişiler ise bankalar ve özel finans kurumlarından döviz satın aldıklarını tevsik etmek kaydıyla 5.000.- ABD Doları veya eşitini aşan miktarlardaki efektifi beraberlerinde yurt dışına serbestçe çıkarabileceklerini, belirtebiliriz. Bunlarla birlikte, Türk parasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesine ilişkin işlemler ile dövizli işlemler ve kambiyo işlemlerine ait düzenleyici esasların Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ile belirlenmiş olduğunu, bu Karara ve çıkarılan tebliğlere muhalefetin ise 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun ile ek ve değişiklerine muhalefet sayıldığının yine söz konusu Kanunla hükme bağlandığını, Kaldı ki gerek 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun un Ek Maddesi (4.md.) ve gerekse, 32 sayılı Kararın 24 üncü maddesi çerçevesinde, anılan Karar ile halen yürürlükte bulunan Türk parasının MART - NİSAN 2015 181
kıymetinin korunmasına ilişkin karar ve tebliğler ile dış kredilerin tasfiyesine ilişkin mevzuat uyarınca tahsili gereken alacaklar hakkında 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerinin uygulanmasını gerektiğini, ifade edebiliriz. KAYNAKÇA BKK (11.08.1989). 89/14391, Karar Tarihi 07.08.1989. Ankara : Resmi Gazete (20249 sayılı) 182 MART - NİSAN