Japonya nın Orta Asya Politikaları

Japonya nın Orta Asya Politikaları Doç. Dr. A. Merthan Dndar

Trk Cuhuriyetleri'nin ağısızlıklarının 20. yılında JAPONYA'NIN ORTA ASYA POLİTİKALARI -Rapor- Doç. Dr. A. Merthan Dndar Ankara, 2011

İncelee Araştıra Dizisi japonya'nın orta asya politikaları rapor YAYIN NO: 09 Yazar Doç. Dr. A. Merthan Dndar Editör Dr. Murat Yılaz Teknik Koordinasyon Mustafa Yeşilyurt 0312 472 37 73 0312 472 37 73 0312 472 37 73 0312 472 37 73 Tasarı-Baskı SFN Televizyon Tanıtı Tasarı Yayıncılık Ltd. Şti. Tel: 0312 472 37 73-74 www.sfn.co.tr Dndar, A. Merthan Japonya'nın Orta Asya Politikaları / A. Merthan Dndar; editör: Murat Yılaz - Ankara: Hoca Ahet Yesevi Uluslararası Trk-Kazak Üniversitesi, 2011 72 s: 19x27 c. (Hoca Ahet Yesevi Uluslararası Trk-Kazak Üniversitesi. İncelee-Araştıra dizisi; yayın no: 09) ISBN: 978-9944-237-09-3 1. Japonya Uluslararası ilişkiler - I. Yılaz, Murat 327.52 Baskı Tarihi: Eki 2011 Ahet Yesevi Üniversitesi Mtevelli Heyet Başkanlığı Adres: Taşkent Cad. 10. Sokak No: 30 06490 Bahçelievler/ANKARA Tel: 0312 215 22 06 Faks: 0312 215 22 09 www.yesevi.edu. tr yayinlar@yesevi.edu.tr

japonya'nın orta asya politikaları rapor İçindekiler Kısaltalar...6 Özet...7 Giriş...11 Japonya nın Dış Dnya dan Kopası...14 Japonya nın Kapılarını Dış Dnya ya Açası...15 Orta Asya İle İlk Teaslar...16 B 1...19 1991 Sonrası Japonya ve Orta Asya...20 I. Aşaa 1992-1996 Dönei...21 II. Aşaa 1996-2001...21 III. Aşaa 2001-2004 Dönei...24 IV. Aşaa 2004-2011 Dönei...26 B 2...33 3 İkili İlişkiler...34 A) Japonya ve Özekistan...34 B) Japonya ve Kazakistan...43 C) Japonya ve Trkenistan...55 D) Japonya ve Kırgızistan...61 Sonuç...65 Kaynaklar...71 TABLOLAR TABLO 1: Ülkelerin Yıllık Kör İthalatı (Milyon ton)...13 TABLO 2: Japonya nın 2006 yılına kadar Afganistan a sağladığı yardılar...24 TABLO 3: Özekistan ın Dnya Uranyu Üretiindeki Yeri... 35 TABLO 4: Japonya nın ODA Aracılığı ile Özekistan a Yaptığı Yardılar (ilyon dolar olarak net)...38 TABLO 5: Diğer Ülkelerin Özekistan a Yaptığı Bağışlardaki Japonya Katkısı...38 TABLO 6: Uluslararası Kuruluşların Desteklerine Japonya nın Katkısı...38 TABLO 7: Japonya dan Özekistan a Yapılan Resî Ziyaretler...40 TABLO 8: Özekistan dan Japonya ya Yapılan Resî Ziyaretler...40 TABLO 9: 2002-2005 Özekistan JICA Operasyon Verileri...43

hoca ahet yesevi uluslararası trk-kazak niversitesi 4 TABLO 10: Kazakistan ın 2010 Yılı Uranyu Üretii (etrik ton)...47 TABLO 11: Japonya nın ODA Aracılığı ile Kazakistan a Yaptığı Yardılar (ilyon dolar olarak net)...48 TABLO 12: Diğer Ülkelerin Kazakistan a Yaptığı Bağışlardaki Japonya Katkısı...48 TABLO 13: Uluslararası Kuruluşların Desteklerine Japonya nın Katkısı...48 TABLO 14: Japonya dan Kazakistan a Yapılan Resî Ziyaretler...49 TABLO 15: Kazakistan dan Japonya ya Yapılan Resî Ziyaretler...49 TABLO 16: 31 Aralık 2009 Sonu İtiarıyla Kazakistan a Yatırı Yapan Başlıca Asya Ülkeleri ve ABD...52 TABLO 17: Kaşagan daki Doğal Gaz Bgesinde Faaliyet Gösteren Konsorsiyu (Yenikeyeff, 2008: 28)...53 TABLO 18: NCOC İçindeki Hisse Dağılıı (Yenikeyeff, 2008: 28)...53 TABLO 19: Dnya Doğal Gaz Rezervleri (1 Ocak 2010 itiarıyla)...56 TABLO 20: Trkenistan ın Topla Doğal Gaz Üretii (in varil / gnlk)...56 TABLO 21: Trkenistan ın Topla Petrol Üretii (in varil / gnlk)...56 TABLO 22: Japonya nın ODA Aracılığı ile Trkenistan a Yaptığı Yardılar (ilyon dolar olarak net)...59 TABLO 23: Diğer Ülkelerin Trkenistan a Yaptığı Bağışlardaki Japonya Katkısı...60 TABLO 24: Uluslararası Kuruluşların Desteklerine Japonya nın Katkısı...60 TABLO 25: Japonya dan Trkenistan a Yapılan Resî Ziyaretler...60 TABLO 26: Trkenistan dan Japonya Yapılan Resî Ziyaretler...60 TABLO 27: Kırgızistan ın Petrol, Kör, Doğal Gaz Üretii...61 TABLO 28: Japonya dan Kırgızistan a Yapılan Resî Ziyaretler...62 TABLO 29: Kırgızistan dan Japonya Yapılan Resî Ziyaretler...62 TABLO 30: Japonya nın ODA Aracılığı ile Kırgızistan a Yaptığı Yardılar (ilyon dolar olarak net)...63 TABLO 31: Diğer Ülkelerin Kırgızistan a Yaptığı Bağışlardaki Japonya Katkısı...63 TABLO 32: Uluslararası Kuruluşların Desteklerine Japonya nın Katkısı...63 HARİTALAR HARİTA 1: Japonya ve Kore deki Nkleer Santraller ve 11 Mart 2011 Japonya Depreinden Etkilenen Fukushia...12 HARİTA 2: Sovyetler Birliği nin 1991Yılı Öncesi İdarî Bgeleri...20 HARİTA 3: Japonya nın Orta Asya ve Kafkasya ya Yaptığı Yardılar...23

japonya'nın orta asya politikaları rapor HARİTA 4: JICA nın Orta Asya ve Kafkasya da Faaliyet Gösterdiği Ülkeler...26 HARİTA 5: Özekistan...34 HARİTA 6: Özekistan Uranyu Sahaları...36 HARİTA 7: Özekistan ın Doğal Gaz Yatakları ve Üreti Bgeleri...36 HARİTA 8: Kazakistan Haritası...43 HARİTA 9: Trkenistan Haritası...55 HARİTA 10: Trkenistan Doğal Gaz Boru Hatları...57 HARİTA 11: Şidiki ve İnşası Dşnlen Orta Asya Boru Hatları...58 GRAFİKLER GRAFİK 1: Japonya nın Sıvı Doğal Gaz İthalatı (2010)...13 GRAFİK 2: Japonya nın Ha Petrol İthalatı(2009)...13 GRAFİK 3: Japonya nın Enerji Üreti Kaynakları...13 GRAFİK 4: Yıllara Göre Özekistan ın Uranyu Üretii...35 GRAFİK 5: Özekistan ın Doğal Gaz Üreti İstatistiği...37 GRAFİK 6: Özekistan ın Doğal Gaz ve Petrol Üretii...37 GRAFİK 7: Kazakistan ın Petrol Üretii...44 GRAFİK 8: Kazakistan ın Doğal Gaz Üretii (ilyar etrekp)...44 GRAFİK 9: Kazakistan ın Yıllık Kör Üretii (ilyon ton)...44 GRAFİK 10: Kazakistan ın Petrol Rezervi (Dnya rezervi içinde)...45 GRAFİK 11: Kazakistan ın Gaz Rezervi (Dnya rezervi içinde)...45 GRAFİK 12: Kazakistan ın Kör Üretii (Dnya Üretii İçinde)...46 GRAFİK 13: Kazakistan a Yatırı Yapan Ülkeler...46 GRAFİK 14: Kazakistan ın Yıllara Göre Endstriyel Ürnler Üretii...47 GRAFİK 15: Kazakistan da Petrol Çıkaran Belli Başlı Firalar...54 5

hoca ahet yesevi uluslararası trk-kazak niversitesi 6 KISALTMALAR AB ABD ADB CAPJ CAREC EBRD EURATOM GOSCOMGEOLOGY GPD JBIC JICA JOGMEC KEPCO KNOC NATO NCOC NGO SAARC SCO TEPCO SOM ODA UNG Avrupa Birliği Aerika Birleşik Devletleri Asian Developent Bank Central Asia plus Japan Dialog Central Asia Regional Econoic Cooperation The European Bank for Reconstruction and Developent European Atoic Energy Counity The State Coittee of the Repulic Uzekistan on Geol ogy and Mineral Resources Gross Doestic Product Japan Bank for International Coorporation Japan International Cooperation Agency Japan Oil, Gas and Metals National Corporation Kansai Electric Power Korea National Oil Corporation The North Atlantic Treaty Organization North Caspian Operating Copany Non Goverental Organisation The South Asian Association for Regional Cooperation Shanghai Coopertaion Organisation Tokyo Electric Powe Coorp. Senior Officials Meeting Official Developent Assistant Uzekneftgaz

JAPONYA'NIN ORTA ASYA POLİTİKALARI özet

ÖZET 8 Dnya nın en zengin lkerinden olan Japonya nın, retiini ve yksek refahını deva ettireilesinin en öneli şartlarından iri de, enerji ihtiyacını karşılailesidir. Ancak Japonya, gnzde enerji retek için kullanılakta olan yer altı zenginliklerinden yoksundur. Tek ir addeye ya da adene ağlı kaladan enerji haaddelerini çeşitlendireye çalışan Japonya nın gereken kaynakları tedarikinde siyasi ve coğrafi sorunlar vardır. Birçok gelişiş lkede olduğu gii Japonya da petrol ve doğal gazın yanı sıra uranyu ya da sıvı nkleer yakıt ithal ederek retii için gereken enerjiyi sağlaaktadır. Japonya u ihtiyacını giderek için Sovyetler Birliği nin dağılasından sonra ağısızlığını kazanan Orta Asya lkeleriyle yakın ilişkiler geliştire çaasına giriştir. Ancak Rusya ve Çin gii ge içi rakiplerle ABD ya da AB gii ge dışı gçler, Japonya nın kuraya çalıştığı denklelerde sorun teşkil etektedir. Japonya; Özekistan, Kazakistan ve Trkenistanla ilgili olarak enerjiye yönelik haadde odaklı ir politika izlerken, Kırgızistanla daha çok siyasi ve sosyal konularda teas kuraktadır. Bu duru Kırgızistan ın doğal zenginliklerinin olaası, lkedeki fakirlik ve unun sonucunda ortaya çıkailecek toplusal huzursuzluğun gede doğuracağı olusuz etkileri önleeye çalışakla ilgilidir. Şidilik askerî olarak Asya da varlık göstereeyecek olan Japonya nın, yakın gelecekte de gede siyasi ağırlığı olayacaktır. Bu duru Japonya nın, ekonoi ve enerji politikalarını srekli olarak değiştiresini zorunlu kılaktadır. Japonya nın gelecekteki halelerini anlayailek için u lkenin hâlen Orta Asya Devletleri ile ilgili yrttğ politikaları ve unun alt yapısını ilek önelidir. Anahtar Kelieler; Japonya nın Orta Asya Politikaları, Japonya-Özekistan İlişkileri, Japonya-Kazakistan İlişkileri, Japonya-Trkenistan İlişkileri, Japonya-Kırgızistan İlişkileri.

japonya'nın orta asya politikaları rapor Central Asıan Polıcıes Of Japan Astract One of the iportant conditions for Japan, which is one of the richest countries of the world, to continue its high-level econoic production and welfare is to eet its energy need. However, Japan does not have natural resources which are used to produce energy today. Japan, which tries to diversify its energy sources not to dependent on only one aterial or ineral, has soe political and geographical proles in otaining those sources. Like any advanced countries, Japan otains its energy which it needs for its econoic production y iporting uraniu or liquid nuclear fuel in addition to oil and natural gas. In order to eet this need, Japan has tried to estalish close relations with the Central Asian states which gained their independence after the Soviet Union was dissolved. However, regional rivals such as Russia and China as well as non-regional powers such the United States and the EU create proles for Japanese efforts. While Japan pursues an energy-oriented policy focused on raw aterials toward Uzekistan, Kazakhstan and Turkenistan, it estalishes contacts with Kyrgyzstan ostly in political and social issues. This is related to the fact that Kyrgyzstan does not have natural resources and is aied at preventing negative results which ight e created y the poverty and its natural result social unrest in the country. Japan, which is not e ale to eerge presently as a ilitary power in Asia, it will not also have political weight in the region in the near future. This forces Japan to change its econoic and energy policies constantly. In order to e ale to understand Japan s future oves, it is iportant to know Japan s policies directed toward the Central Asian states and the asis of these policies. 9 ö z e t Keywords: Central Asian policies of Japan, Japan-Uzek Relations, Japan-Kazakh Relations, Japan-Turken Relations, Japan-Kyrygz Relations.

hoca ahet yesevi uluslararası trk-kazak niversitesi Интересы Европейского Союза в Центральной Азии 10 ö z e t Аннотация Одним из важных условий сохранения высокого уровня производства и благосостояния Японии, считающейся одной из самых богатых стран мира, является обеспечение энергетических потребностей страны. Однако Япония не имеет подземных богатств, необходимых на сегодняшний день для производства энергии. Япония, старающаяся разнообразить свои энергетические ресурсы и не зависеть от одного вида сырья или одного полезного ископаемого, испытывает политические и географические проблемы в вопросе обеспечения необходимых энергетических ресурсов. Япония, так же как и многие развитые страны, обеспечивает свои энергетические потребности как за счет нефти и природного газа, так и за счет импорта урана и жидкого ядерного топлива, необходимого для производства энергии. Япония, стараясь решить эту проблему, приложила большие усилия для развития тесных отношений со странами Центральной Азии, получивших независимость после распада Советского Союза. Однако конкуренция как с Россией и Китаем внутри региона, так и с внешними силами, как США и ЕС, создают определенные трудности в реализации интересов Японии в регионе. Тогда как интересы Японии в отношениях с Узбекистаном, Казахстаном и Туркменистаном сосредоточены на энергетических ресурсах, отношения с Кыргызстаном развиваются в основном в политической и социальной сферах. Это связано с попыткой предотвращения негативного воздействия на регион возможных в силу отсутствия природных богатств Кыргызстана и бедности населения страны социальных волнений в стране. Япония, не имеющая военного присутствия в Азии, и в ближайшем будущем не будет иметь политический вес в регионе. Это положение требует постоянного изменения экономической и энергетической политики Японии. Для того, чтобы предвидеть возможное ближайшее развитие Японии, важно знать основную структуру и политику Японии, проводимую в странах Центральной Азии. Ключевые слова: интересы Японии в Центральной Азии, узбекско-японские отношения, казахстанско-японские отношения, туркменско-японские отношения, кыргызскояпонские отношения.

Giriş Asya nın doğu ucunda ulunan Japonya nın yzç 377.873 kiloetrekare olup, nfusu 126. 926. 000 dır. Ülke, dört yk ve altı in kadar kçk adadan oluşur. Japonya nın arazisinin %74-76 sı dağlık olup, geri kalan topraklar he yerleşi, he sanayi, he de ziraat için kullanılaktadır. Bu duru, lke topraklarındaki nfus yoğunluğunu artıran ir etkendir. Japonya nın 1868-1945 yılları arasındaki saldırgan siyasetinin nedenlerinden iri u nfus sorunuyken, haadde eksikliği, pazar yarata ve ekilecek toprağa duyulan ihtiyaç da diğer seeplerdir. Gnzde Aerika Birleşik Devletleri ve Çin den sonra 5.458 trilyon dolarlık GPD si ile dnyanın çnc yk ekonoisine sahip olan Japonya nın en yk sorunlarından iri, şphesiz kaynak akıından dışarıya ağılı olasıdır. Sanayisi için gerekli enerji ihtiyacının neredeyse taaına yakınını petrol, doğal gaz ve nkleer yakıtla sağlayan lke, u akıdan yani enerji açısından da dışarıya uhtaçtır. Gereken enerjinin öneli ir kısının nkleer teknolojiden elde edildiği lkede, 61 adet nkleer santral ulunur. Bunlardan 49 u hâlen faal olup, 8 i kapatılış, 3 nn retii durduruluş ve 2 sinin de retii elirsiz ir tarihe kadar askıya alınıştır. Daha önce planlanış 2 santralin inşaatı deva ederken, inşa için sıra ekleyen 9 yeni santral daha vardır. Mart 2011 de Japonya yı vuran depre ve ardından gelen tsunai faciası seeiyle planlanış olan santrallerin ne olacağı konusu henz elli değildir 1. 11 Japonya nın Orta Asya devletleri ile kurduğu ilişkinin teelinde uranyu, doğal gaz, petrol, enerjiye dönştrleilir aden ve ineraller gii diğer kaynaklar vardır. Orta Asya nın yk iktarlardaki yer altı zenginlikleri, şphesiz sadece Japonya için değil, dnyanın ve özellikle de Asya nın sanayileşiş veya sanayileşekte olan lkeleri için de önelidir. Enerji kaynaklarına ve haaddeye en ucuz fiyatla, gereken iktarda, gvenli ve zaanında ulaşailen tarafın rekaet ortaında öne geçeceği ortadadır. Ekonoik gce paralel olarak yyen askerî ve dolayısıyla siyasi kazanılar, kazanç sahii lkeyi önce gesinde, sonra da dnyada gçl kılacağından, reti için gerekli olan enerji kaynaklarının teini, hayatî ir öne taşıaktadır. Bu aşaada Japonya nın Asya daki irincil ve ezeli rakii Çin ile Rusya, ikincil rakii ise Hindistan ve Gney Kore dir. Aerika Birleşik Devletleri nin Afganistan daki işgal kuvvetleri göz önne alındığında u lke de pekâlâ Japonya nın gesel rakiplerinden sayılailir. Bge dışında ise Avrupa Birliği, Brezilya, Kanada, Meksika ile orta 1 http://world-nuclear.org/nucleardataase/rdresults.aspx?id=27569 (Erişi tarihi: 10. 09. 2011).

hoca ahet yesevi uluslararası trk-kazak niversitesi HARİTA 1: Japonya ve Kore deki Nkleer Santraller ve 11 Mart 2011 Japonya Depreinden Etkilenen Fukushia 12 g ir i ş uzun vadede Malezya ve Trkiye yi rakip olarak görek kndr. Bu ağlada Japonya nın Özekistan, Kazakistan ve Trkenistanla ilişkileri, enerji ve haadde odaklı, Kırgızistan ile olan ilişkileri ise siyasi denge odaklı olarak tanılanailir. Japonya nın enerji ihtiyacı ve enerji reti kaynakları incelendiğinde, Orta Asya nın ağısızlığını yeni kazanış ve aden akıından zengin lkeleriyle olan ilişkilerindeki denklei anlaak daha kolay olacaktır.

japonya'nın orta asya politikaları rapor GRAFİK 1: Japonya nın Sıvı Doğal Gaz İthalatı (2010) GRAFİK 2: Japonya nın Ha Petrol İthalatı (2009) 2 Malezya 19.9% Diğer 3.5% Endonezya 18.3% Rusya 8.6% Uan 4.1% Katar 10.9% Buruney 8.4% Birleşik Arap E. 7.4% Avustralya 19% Rusya 3 % İran 9 % Birleşik Arap Eirlikleri 20 % Diğer Ülkeler 20 % Suudi Araistan 27 % Katar 12 % Kuveyt 9 % TABLO 1: Ülkelerin Yıllık Kör İthalatı (Milyon ton) 3 ÜLKE 2006 2007 2008 2009 Japonya 199.7 209.0 206.0 182.1 Çin 42.0 56.2 44.5 151.9 Gney Kore 84.1 94.1 107.1 109.9 Hindistan 52.7 29.6 70.9 76.7 Tayvan 69.1 56.2 55.7 45.9 Alanya 50.6 56.2 55.7 45.9 İngiltere 56.8 48.9 49.2 42.2 TOPLAM 991.8 1.056 1.063.2 1.039.8 13 g ir i ş GRAFİK 3: Japonya nın Enerji Üreti Kaynakları 4 Geleneksel Teral: Kör, Doğal gaz, Petrol Nkleer Hidro Yenileneilir 2 http://205.254.135.24/eeu/cas/japan/full.htl (Erişi tarihi: 12. 09. 2011). 3 http://www.lackineral.co/wp-content/uploads/2011/07/coaliport001.png (Erişi tarihi: 12. 09. 2011). 4 http://www.japanfs.org/en/pages/030010.htl (Erişi tarihi: 10. 09. 2011).

hoca ahet yesevi uluslararası trk-kazak niversitesi Orta Asya lkeleri ve gedeki enerji rekaeti konusunda araştıra yapakta olan kii araştıracılar, Japonya nın, rakii konuundaki Çin ve Rusya ya yenildiğini söyleektedirler. Bu görş yk oranda doğru olakla eraer Japonya, geliştireileceği yeni politikalarla orta vadede gedeki duruunu gçlendireilir. Bu aşaada ize göre en yk sorun, Japonların tarihî sreçte de tanıklanaileceği gii yaancılarla ir arada yaşaa kltrlerinin gelişeiş olasıdır. Kendi içlerinde ekip çalışasını aşarailen ve eşgd yakalayailen Japonlar, kii zaan yaancılarla olan ilişkilerinde aynı aşarıyı sağlayaaaktadırlar. Bu duru, Japonya nın uluslararası ilişkilerinde, özellikle de Orta Asya konusunda kendini gösterektedir. Japonya nın u konudaki eksikliğinin nedenleri, lkenin son 300 yıllık tarihinde yataktadır. JAPONYA NIN DIŞ DÜNYA DAN KOPMASI 14 g ir i ş Japonya nın dnya lkeleri ile kurduğu ilişkilerin tarihi çok eskilere dayanaaktadır. Toplu ve devlet geleneği ile kolektif hafızadaki yaancı ve koşu algısındaki farklılık, gnz Japonyasının diploasisini etkileektedir. Batılılarla 1542 de Portekizli denizciler zerinden kurulan ilk teasın ardında Katolik Cizvit isyonerler Fernao Mendes Pinto ve Francis Xavier, Japonya ya ulaşıştır. Japonya nın adının duyulasıyla eraer Bakufu yönetiindeki, -iparatordan aldığı yetkiyle lkeyi yönetiyoruş gii görnekle eraer aslında tek ve gerçek hâki olan feodal askerî yönetici Shogun un idaresi- Japonya ya, Portekizlilerin dışında İngiliz, Hollandalı ve İspanyol tccar-denizciler geleye aşlaışlardır. Bu yaancılar, Japonya ile dış dnya arasında ir ağ kurulasına aracı olup, tfek ve top gii dönein teknolojik rnlerini tanıtışlardır. Xavier ve diğer isyonerler aracılığı ile Hristiyanlığın Japonya da yayılaya aşlaası ve yaancıların lkedeki faaliyetleri, Shogun ve azı daiyo nvanlı feodal askerî yöneticileri kızdıraya aşlaıştır. Vergilerin ağırlığından dolayı 17 Aralık 1637 de daiyo Matsukura Shigeharu ya karşı aşlayan köyl ayaklanası, lkedeki Hristiyanların katledilesi ile sonuçlanır. Kendisi de Hristiyan olan Masuda Shiro nun liderliğinde 30-40. 000 Hristiyan köylnn isyan ederek Shiaara kalesinde direnişe geçeleri zerine Shogun, sauraylarını göndererek kaleyi kuşatış ve sonunda t asiler drlştr. 1603-1868 yılları arasında Japonya yı yöneten Tokugawa ailesinden Shogun Tokugawa Ieitsu nun 1633 de yurt dışına çıkayı ve ardından da yaancıların lkeye girişini yasaklaasıyla Japonya, 1639 dan Misyoner ve Sauraiitiaren yaklaşık olarak 230 yıl srecek olan Sakoku (izolasyon)

japonya'nın orta asya politikaları rapor döneine girer. Bu sre zarfında sadece çok kçk çaplı ve izne tai olak zere Çin ve Korelilerle ticaret yapılış, onun dışında sadece Hollandalıların elli aylarda Dejia adasına gelerek Shogunluğun ihtiyaç duyduğu alları satasına izin veriliştir. Hollandalılar, ticaret allarının dışında ayrıca yıllık raporlar hazırlayarak Shogunluğa verişler ve Japon idareciler u yolla gecikeli de olsa dış dnyadan haerdar oluşlardır. JAPONYA NIN KAPILARINI DIŞ DÜNYA YA AÇMASI Bu kapalılık dönei, 1853 yılında Aerikalı koodor Matthew Calraith Perry koutasındaki kçk ir donananın, Japonya ya gelerek kapılarını dış dnyaya açası için Shogun yönetiini tehdit etesi ile sona eriştir. 1854 de daha yk ir donanayla Tokyo yakınlarına gelen Perry, Shogun u silah zoruyla anlaşaya ikna etiş ve 1858 den itiaren önce Aerika Birleşik Devletleri, ardından dönein diğer yk devletleri Japonyayla ticaret anlaşaları izalaışlardır. Tarihe Eşit Olayan Anlaşalar olarak geçen u akidler, aslında ağır irer kapitlasyondur ve Japonya yı yarı sörge duruuna getiriştir. Yaancıların ağır askı ve uygunsuz davranışları topludaki atı karşıtlığını artırış, özellikle Choshu ve Satsua gii Japon hiyerarşisinin alt sıralarında yer alan klanlarla, sauray ailelerini huzursuz etiştir. Sonuçta tarihe Boshin Savaşı olarak geçen isyanla, 1868 de Shogunluk ortadan kaldırılıştır. 15 g ir i ş Boshin Savaşı sırasında Satsualı Saurailar

hoca ahet yesevi uluslararası trk-kazak niversitesi 16 g ir i ş Meiji unvanıyla 1867 de 15 yaşında tahta çıkan Mutsuhito, yaklaşık 270 yıl sren Tokugawa (Edo) döneine son verilesinden sonra lkeyi Batı tarzında ir yönetile yeniden tanzi etiş ve Japonya yı dnyanın yk gçleri arasına soktuktan sonra 1912 de ştr. Batının ekonoik, siyasi dayata ve askılarından kurtulanın yolunun atılı olaktan geçtiğini dşnen Meiji dönei aydınları, sadece Batı teknolojisini değil, Batı nın sörgeciliğini de kopyalaışlardır. Byk Devlet olailek için Byk Devletler Hukuku na dâhil olaya çalışan Japonya, eşit olayan anlaşaları revize edeilek için onlarca heyeti Avrupa ve Aerika Birleşik Devletleri ne gönderiştir. 1870 den aşlayarak Hint okyanusu gzergâhıyla seyahat eden heyetler, Osanlı karasularına da girdikleri için ilk defa Batılılaşa faaliyetleri sonucunda gelişen Japon ekonoisi, lke refahının artasına ve dolayısıyla da askerî gcn katlanasına katkı sağlaıştır. Ancak gerek tarı arazilerinin yetersizliği, gerek haadde ve pazar ihtiyacının artası, Japonya yı Asya da yeni topraklar elde eteye ve koloniler kurarak nfus ihraç eteye yöneltiştir. Mslanlar ve Trklerle doğrudan teas kuruşlardır. Merkezî yönetiin yapılandırılarak gçlendirilesi, una paralel olarak yrtlen Batılılaşa faaliyetleri sonucunda gelişen Japon ekonoisi, lke refahının artasına ve dolayısıyla da askerî gcn katlanasına katkı sağlaıştır. Ancak gerek tarı arazilerinin yetersizliği, gerek haadde ve pazar ihtiyacının artası, Japonya yı Asya da yeni topraklar elde eteye ve koloniler kurarak nfus ihraç eteye yöneltiştir. Ykselen illiyetçiliğin de etkisiyle Japonya, 1894-1895 de önce Kore yarıadasının itiyazı için Çin ile savaşış, ardından Çin in itiyazı için 1904-1905 de Rusya ile karşı karşıya geliştir. Her iki savaştan da zaferle çıkan Japonya, Asya da yk itiyazlar kazanarak he kesin olarak Byk Devletler arasına giriş, he de Asya nın parlayan gneşi olarak Rusya ve Çin ağduru halklar arasında yk ir sepati toplaıştır. ORTA ASYA İLE İLK TEMASLAR Japonların Osanlı topraklarını ziyaretleri ve 1890 daki Ertuğrul Fırkateyni Faciası ile aşlayan ilk İslâ Dnyası-Japonya teasının ardından ikinci teas, Çin Japon savaşından sonra Çin Mslanları aracılığı ile oluştur. Bgedeki nfuzunu ve hâkiiyetini pekiştirdikten sonra seyyahlar, gözleciler, askerler ve istiharatçılar vasıtasıyla Çin Asya sının deografik duruu hakkında ilgi sahii olan Japon yönetii, Çinli Mslanlarla (Tungan/Dungan ya da Döngen), Çin Mslanlarının (Uygur, Kazak, Kırgız v.s) varlığını keşfetiştir. Bu toplulukların Çin yönetii ile sorunları olduğunun anlaşılası, Japonya nın onları potansiyel ttefik olarak

japonya'nın orta asya politikaları rapor göresine neden oluştur. Bu topluluklarla yapılan teaslar, Japonya nın Orta Asya halkları hakkında da ilgi sahii olasını sağlaıştır. Rus Japon Savaşının ardından Rus ordusundan alınan esirler arasındaki Trk soylu askerler ve Rusya dan kurtulak için Japonya nın desteğini alaya çalışan Adrreşit İrahi gii Trk Tatar aktivistler, Japonya nın, dikkatini Orta Asya halkları zerine yöneltesine seep oluşlardır. 19. yzyılın sonunda Japonya da taraftar toplaaya aşlayan ve t Asya yı Batılılarla Hristiyanlardan teizleyerek Japonya nın liderliği altında ir araya getireyi aaçlayan Byk Asyacılık (dai ajia shugi) fikrinin tesilcileriyle ordu ve devlet içindeki destekçileri, Çin den sonra Orta Asya daki halkları da ttefik olarak göreye aşlaışlardır. Doğu Trkistan dan Avusturya ya kadar uzanan topraklarda yaşayan Trk dilli Mslan halklar, 20. yzyılın aşından itiaren Japonya nın propaganda hedefi hâline geliştir. Özellikle Doğu Trkistan da, Otani Kozui gii araştıracılar tarafından dzenlenen ilisel ya da ilisel görnşl araştıra gezileri, kadi Orta Asya tarihi akıından çok öneli alzeelerin Japonya ya taşınasına seep oluştur. Bunların sonucunda Japonya da Orta Asya tarihi ve Trk dilleri zerine araştıralar artış ve t Trkistan, ir aşka deyişle Orta Asya, doğrudan Japonya nın hedefi hâline geliştir. I. Dnya Savaşı ında karşı saflarda olalarına rağen Japonya, doğrudan Trklerle karşı karşıya geleeye çalışış, ttefiki İngilizlerin taleplerine karşın Çanakkale ve Araistan cephesine asker göndereiştir. Savaş sırasında özellikle Orta Asya da etki ırakan Pan İslâizi ve Pan Trkizi akıları, Japonya nın gedeki Byk Asyacılık faaliyetlerinde esafe katetesine katkıda ulunuştur. Özetleek gerekirse Japonya, I. ve II. Dnya Savaşı arasındaki dönede Byk Asyacılık ideolojisini, gede etkisini srdren Pan Trkist ve Pan İslâist fikirlerin zerine inşa etiştir. Bu konuda azı Trkiyeli Trklerden destek görş olakla eraer, 1938 e kadar Orta Asya ya yönelik Japon propagandasının teel aracı, 1919 dan itiaren Rusya dan kaçarak Japonya ve Japon kontrolndeki topraklara yerleşen İdil-Ural Trk Tatarları oluştur. Ordu, Dışişleri ve devletin diğer kurularında etkili olan resî sivil Japon illiyetçilerinin Orta Asya ya yönelik en öneli operasyonu, 1933 de Doğu Trkistan da çıkan Mslan isyanını destekleyerek, Osanlı Padişahlarından II. Adlhait in torunu Şehzade Adlkeri Efendi aracılığı ile hilafeti ve hatta Osanlı hanedanını tekrardan Doğu Trkistan da kura girişiidir. Bu harekât Rusya, Çin ve sınırlı da olsa Trkiye nin deteğiyle engellenerek Japonya nın Asya da ir kukla devlet kurası engelleniştir. Rus Japon Savaşının ardından Rus ordusundan alınan esirler arasındaki Trk soylu askerler ve Rusya dan kurtulak için Japonya nın desteğini alaya çalışan Adrreşit İrahi gii Trk Tatar aktivistler, Japonya nın, dikkatini Orta Asya halkları zerine yöneltesine seep oluşlardır 17 g ir i ş

hoca ahet yesevi uluslararası trk-kazak niversitesi 1938 den itiaren Japonya nın hedefi, Rusya ve Çin den Gney Asya ya kaydığı için Orta Asya, Japonya için öneini kayetiştir (Dndar, 2006, 2008). Diğer yandan Japon prensi Konoye tarafından 3 Kası 1938 de duyurulan Yeni Doğu Asya Dzeni ve Japon Dışişleri Bakanı Matsuoka Yousuke nin Ağustos 1940 tarihinde ilan ettiği Byk Asya Ortak Refah Alanı planları, Asya devletlerinin ortak ir şekilde kalkınasını sağlaayı aaçlayan sözde yeni yaklaşılardı (Colegrove, 1941: 5). Ancak u iki diploatik kavra, aslında taaen Japon Byk Asyacılığı nın resen uygulaaya konacağının ilanını tesil etektedir (Duus, 2008: 145). 18 g ir Japonya, II. Dnya Savaşı sonunda yenilerek ABD ve ttefikleri tarafından işgal edilesinin ardından, her konuda olduğu gii diploaside de ABD ye ağılı oluştur. Soğuk Savaş döneinde Anti-Sovyet loğun en doğu ucunu tesil eden Japonya nın, Sovyetlerin çökşnden sonra da Aerikan çıkarlarına ters dşecek ir hale yapası, şu aşaada ikânsıza yakındır. Bu şartlar altında Japonya nın Orta Asya ile derin siyasi ilişkiler kurası ekleneez. Japonya, özellikle askerî açıdan ABD kontrolnden çıkana/kurtulana kadar Orta Asya devletleri ile kurduğu enerji- haade kaynaklı ticaret ve kltrel ilişkileri srdreye çalışacaktır. i ş

JAPONYA'NIN ORTA ASYA POLİTİKALARI.BÖLÜMI 1991 SONRASI JAPONYA VE ORTA ASYA I. Aşaa 1992-1996 Dönei II. Aşaa 1996-2001 Dönei III. Aşaa 2001-2004 Dönei IV. Aşaa 2004-2011 Dönei

hoca ahet yesevi uluslararası trk-kazak niversitesi 1991 SONRASI JAPONYA VE ORTA ASYA 20 I. Soğuk Savaş ın sona eresinin ardından aşlayan Japonya - Orta Asya ilişkilerini 1992-1996, 1996-2001, 2001-2004 ve 2004-2011 arası olak zere dört aşaada inceleek kndr. 5 Bu tasnif, Japonya nın ilgili ge lkeleriyle olan diploatik ilişkilerinin seyrinin yanı sıra Asya daki siyasî ve ekonoik gelişelerle de doğrudan ilgilidir. Japonya nın 1991 sonrasında Orta Asya ya yönelik ilgisinin teelinde uzun vadede ticari, ekonoik, siyasi ve askerî seepler olakla eraer kısa vadede enerji ihtiyacı yataktadır. Petrol ile doğal gazın yanı sıra nkleer enerji için gerekli olan uranyuun gvenli, srekli ve yeterli oranda sağlanası, u lke için öneli ir sorun teşkil etektedir. Japonya nın Orta Asya lkeleriyle olan ilişkilerindeki ive, u lkenin gedeki öneli rakipleri konuundaki Rusya, Çin, Aerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği nin u coğrafyadaki etkisiyle doğru orantılıdır. Dönelere göre ilişkilerin seyrini inceleek konuyu daha iyi anlaaya yardıcı olacaktır. HARİTA 2: Sovyetler Birliği nin 1991yılı Öncesi İdarî Bgeleri. 6 5 Japonya Orta Asya ilişkileriyle ilgili farklı sınıflandıralar da vardır (Len, 2005: 130). Ancak ize göre diğerlerinde eksik ya da göz ardı edilen konu Aerika Birleşik Devletleri nin Afganistan ı işgali ederek doğrudan konunun öznelerinden iri hâline giriş olasıdır. 6 http://iages.nationaster.co/iages/otw/coonwealth/soviet_union_adin_1974.jpg.

japonya'nın orta asya politikaları rapor I. AŞAMA 1992-1996 DÖNEMİ Bu döne, Sovyetler Birliği nin dağılasının ardından ağısızlıklarını kazanan Orta Asya Devletleri ile Japonya nın, karşılıklı olarak tesilcilikler açarak doğrudan diploatik ilişki kurdukları dönedir. Dört yıllık u zaan diliinde taraflar arasında ileriye dönk herhangi ciddi ir proje ya da anlaşa izalanaıştır. Bu duru şphesiz ağısızlığını çok kısa ir sre önce elde etiş hketlerin yaancı lkelerle ikili ilişki kuradaki tecresizliği ve içerideki yapılana faaliyetlerinin yoğunluğu ile de ilgilidir. Tarafların irirlerini tanıaya aşladığı u zaan diliinde, Japonya nın daha iyi analizler yaparak geleceğe yönelik işirliği ikânları ile ilgili stratejiler reteye çalıştığını söyleek kndr. Sovyetler Birliği nin dağılasından sonra Orta Asya devletleri 1991 de ağısızlıklarını ilan edince, u yeni lkeleri ilk tanıyanlardan iri de Japonya oluş ve Ocak 1992 de ilk diploatik ilişkiler kuruluştur. Bu lkenin Orta Asya ya yaptığı ilk resî ziyaret, önceki akan yardıcılarından Chino Tadao aşkanlığındaki ir heyetin Şuat 1992 de Özekistan a gidişiyle gerçekleşiş, 1997 de ise Japon Parlaentosu nun ileri gelen yelerinden Ouchi Keizo nun aşkanlığındaki 61 kişiden oluşan yk ir heyet, dört Orta Asya lkesini ve Rusya yı ziyaret etiştir (Takeshi, 2007: 69-70). 28 Haziran-9 Teuz 1997 tarihleri arasında gerçekleşen ziyaretlerde Rusya, Trkenistan Kırgızistan, Kazakistan ve Özekistan hketleriyle ortak işirliği alanları konusunda görşeler yapılıştır. Bu ziyaretler aynı zaanda Japon Dışişlerinin Avrasya açılıı olarak nitelendiriliş ve yeni Avrasya Siyaseti (Eurasian Diploacy) olarak adlandırılıştır (Kawato, 2006: 225-243). 1996 da sonradan Şanghay İşirliği Örgt ne (SCO) dönşecek olan Şanghay Beşlisi nin kurulası ve unu takien Japon Başakanının ilan ettiği Orta Asya lkelerine yönelik faaliyet planı, 2001 e kadar srecek olan ikinci aşaanın aşlangıcını oluşturur. 21 I. II. AŞAMA 1996-2001 DÖNEMİ Rusya, Çin Halk Cuhuriyeti, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan devlet adaları 1996 da Çin in Şanghay şehrinde toplanarak ir foru oluşturuşlar ve karşılıklı gven inşa eteye yönelik ir anlaşa izalaışlardır (Zhuangzhi, 2007: 54). Şanghay Beşlisi nin 26 Nisan 1996 tarihindeki u ilk toplantısı kapsalı ir içeriğe sahip olaışsa da özellikle Sovyetler Birliği nin dağılasının ardından ortaya çıkan sınır sorunlarını, silahlı yöntelerle değil de arışçı yollarla çöze yolunda taraflara gven veresi akıından önelidir. Sınır Bgesinde Askerî Alanda Gveni Gçlendire aşlığı altında izalanan ildirge, ilk sout adıdır. Bu öneli toplantının ardından sırasıyla: 24 Nisan 1997 Moskova-Rusya, 3 Teuz 1998 de Alaatı-Kazakistan, 24 Ağustos 1999 da Bişkek-Kırgızistan ve 5 Teuz 2000 de Duşene-Tacikistan da yapılıştır (Jia, 2011), (Hu, 2003: 55). Genel olarak akıldığında ağırlıklı olarak askerî konularla, sınır sorunlarında dayanışa ve işirliği