MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ RİSK YÖNETİMİ ve DEĞERLENDİRMESİ II KISIM Kaynak: Prof. Dr. Alp Esin, «RİSK YÖNETİMİ ve DEĞERLENDİRMESİ» Sunumundan Yararlanılmıştır. 1
ÖZET Risk Yönetimi Döngüsü... PLANLAMA DENETİM, İZLEME ve GÖZDEN GEÇİRME SINIFLANDIRMA RAPORLAMA RİSK DEĞERLENDİRME SÜRECİ BİLGİ ve VERİ TOPLAMA TEHLİKELERİ ÖNLEMLERİ BELİRLEME TANIMLAMA RİSK DEĞERLENDİRME RİSK ANALİZİ Kaynak: RİSK DEĞERLENDİRMESİ TEBLİĞİ
ÖZET RİSK = OLASILIK x ŞİDDET DERECESİ RİSK = O x Ş O L A S I L I K Ş İ D D E T (Hasar, Zarar)
RİSK DEĞERLENDİRMESİ Bu değerlendirmenin amacı; a) alınması gereken önlemlerin niteliklerinin saptanması ve b) eyleme geçme açısından önem ve öncelik sırasına konmasıdır. u dolaylı yararlar da gözden kaçırılmamalıdır: Kimlerin risk altında olduğu daha net ve geni çerçeve içinde görülür Kurulu ta İSG bilincinin yerle mesine yardımcı olur Kurulu un İSG uygulamalarının verim ve etkenlik derecesinin gözden geçirilmesine de vesile olur 4
Riskler konusunda genelleme yapmak çok yanlı tır. Her risk değerlendirmesi, o i in yapıldığı yer hatta yapan ki iler için geçerlidir. TA YŞRİNDE AĞIRDIR. 5
İSG Kanunun 10. maddesinde, değerlendirme sırasında dikkate alınması gereken u noktalar belirtilmi tir: a) Belirli risklerden etkilenecek çalı anların durumu, b) Kullanılacak i ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi, c) İ yerinin tertip ve düzeni, ç) şenç, ya lı, engelli, gebe veya emziren çalı anlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalı anların durumu. 6
Çalı anların sayısı, özel durumları ve kaç ki inin söz konusu tehlikeye maruz kaldıkları İ yeri ve eklentilerindeki çalı ma ortamı ve düzeni Çalı anların i e göre yeterliği (ya, sağlık, bilgi ve deneyim dahil) İ i yapmada kullanılan yöntemler ve süreçler İ yerinin kazalara ili kin geçmi i Kestirilemeyen tehlike olasılıkları 7
Bir riskin bilinmemesi mazeret değildir Risk değerlendirmesi çalı malarında elde edilecek sonuçlar, o i yerindeki İSş ye yönelik duyarlılık ile de yakından bağımlı olmakla birlikte, yasal zorunluluklara uyulmamı olması kesinlikle bu bağlamda değildir Bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ve olu turabileceği kötü sonucun olasılığı ne kadar yüksek ise, o tehlikeden doğan risk o derecede yüksektir Yeni mevzuat uyarınca, bir olaydaki i verenin gereken önlemi almamı olmaktan doğan sorumluluğu söz konusu riskin derecesine orantılıdır 8
Risk değerlendirmesi yapacak ki ilerin gereken yeterlik ve deneyime sahip olmaları arttır. Değerlendirmenin yapıldığı alanı ve yapılan i leri bilen amir ve çalı anların da değerlendirmede görev almaları, hem alınması gereken önlemler konusundaki oyda lığı kolayla tırır hem de deği ik önlem seçeneklerinin ortaya çıkmasında yararlı olur. 9
Değerlendirmeye Nitel ve Nicel Yakla ım Nitel yaklaşım, bazı tanımlara ve karşılaştırmalara dayalı bir yaklaşımdır. Bir diğer anlatımla, ortaya çıkabilecek belirli bir risk olasılığının, bir diğer belirli bir risk olasılığına göre azlığı veya çokluğudur. Nitel yakla ımların doğal olarak öznel olduğu, asla unutulmamalıdır. Nicel yakla ımda, sayısal göstergeler kullanılarak daha nesnel kar ıla tırma yapılabilir. 10
Risk Değerlendirmesi Nasıl Yapılır? Değerlendirmenin ilk adımı; tehlikelerin belirlenmesi ve bunların ortaya çıkma olasılığının saptanmasıdır. Tehlikenin niteliğinin belirlenmesinin yanı sıra tehlikenin hangi artlarda ortaya çıkacağının da belirlenmi olmasının önemlidir. İkinci adım ise; her bir tehlikenin olu turabileceği kötü sonuçların tek tek belirlenmesi, bunların her birinin olasılığının kestirilmesi ve bu sonuçların ortaya çıkmasının önlenmesi veya kötülük derecesinin azaltmasıdır. 11
Bir sonucun kötülük derecesinin azaltılması, hiçbir zaman, tehlikeyi ortadan kaldırmanın eşdeğeri değildir 12
Risk Matrisi Nedir? Risk değerlendirmesinde kullanılan nitel yakla ımın ba lıca aracı risk matrisidir. Matris; sayılar, simgeler vb. nin olu turduğu sıralar ve sütunlardan olu an bir çizelgedir. İSG uygulamalarında; matrisin Y ekseni bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ve X ekseni bir tehlikenin olu turabileceği kötü sonucun olasılığı olarak kabul edilir. 13
14
15
Yüksek R 4 EN YÜKSEK RİSK Orta R 2 R 3 Düşük EN DÜŞÜK RİSK R 1 Ortaya çıkma olasılığı Düşük Orta Yüksek Kötü sonuç olasılığı Nitel risk matrisi Matris kullanılırken, a ağıdaki e itsizlikler uyarınca hareket edilir: R 1 < R 2 < R 3 R 3 < R 4 R 2 < R 4 16
RİSK MATRİSİNİN KULLANIMI (Örnek) Risk matrisi yakla ımın bir bölüm tanımlanmı ölçütlere dayalı olmalıdır. Amaç; belirli bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ve bu tehlikenin olu turabileceği kötü sonuçtan hareketle, olası riskler için alınması gereken önlemler konusunda da önceliğin belirlenmesidir. Bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ve bunun olu tırabileceği kötü sonucun nicelendirilmesi ise bir göreceli değerlendirmedir. Çünkü bir martiste kullanılan olasılık tanımları kavramsal olarak herkes için aynı değerde olmayabilir. 17
Risk matrisindeki her kutu içindeki değer, riskin düzeyi ve önceliğinin göstergesi olarak itibar edilir. Öncelik, sayısal olarak veya harfsel simgeler biçiminde nitelendirilebilir. A ağıda, genelde çok kullanılan 5x5 matrisine dayalı örnekler verilmi tir. Sayısal Öncelik ekilde, bir tehlikenin ortaya çıkma ve tehlikenin olu turabileceği kötü sonucun olasılıkları, 1 den 5 e kadar bir skala üzerinden nicelendirilerek ilk çizelgede (a) verilmi tir. Kullanılan nicelendirmenin, ister istemez göreceli olduğu ortadadır. 18
OLASILIK SONUÇ 5- Kesin denilebilir 5- Ölümcül 4- Beklenir 4- İşgöremezliğe kadar gidebilecek yaralanma 3- Mümkün 3- Doktor veya hastane gerektirecek yaralanma 2- Uzak olasılık 2- İlk yardım gerektiren yaralanma 1- Çok ender 1- Çok basit yaralanma O R T A Y A Ç I K M A
Yüksek Düzeyde Risk: 15-20 Çalı malar derhal durdurulup, riski ortadan kaldıracak veya kabul edilir düzeye indirecek önlemler alınmalıdır. Orta Düzeyde Risk: 8-12 Riskler için önlem alınmasına hemen geçilmeli, çalı malar asla savsaklanmamalı ve en kısa sürede sonuçlandırılmalıdır. Çünkü bu tür riskler, daha yüksek risklere yol açabilir. 20
Dü ük Düzeyde Risk: 1-6 Bu grup içindeki risklerin bazıları kabul edilebilir türden olabilirse de, pe in hükümlü olunmamalı ve bu tür risklerin azaltılmasına çalı ılmasının yanı sıra, yapılacak düzgün aralıklı gözlemlerle risk düzeylerinde bir artma olup olmadığı değerlendirilmelidir. 21
O L A S I L I K 5 5 10 15 20 25 4 4 8 12 16 20 3 3 6 9 12 15 2 2 4 6 8 10 1 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 Yüksek düzeyde risk Orta düzeyde risk Düşük düzeyde risk SONUÇ Ölçütlere dayalı biçimde risklerin gölgelendirilmi öncelik dökümü a ağıdaki matriste verilmi tir 22
Harflerle tanımlanan öncelik Değerlendirme matrislerinde sayısal değerlerin yerine harfler de kullanılır. Kullanılan harfler geli igüzel olmayıp, bunlar yetkili kurulu lar tarafından olasılık kuramına dayalı olarak ortaya atılmı lardır. 5 O O Y Y ÇY 4 D O O Y Y 3 D D O O Y 2 Ö D D O O 1 Ö Ö D D O 1 2 3 4 5 ÇY Çok Yüksek; Y Yüksek ; O Orta ; D - Düşük; Ö Önemsiz
ÇY - Üst yönetimin de katılımı ile derhal harekete geçilmelidir. Bu tür riskler için ayrıntılı çalı ma hatta inceleme yapılması gerekebilir. Y - Üst yönetimin de katılımı ile riskin ortadan kaldırılması veya azaltılması için bir eylem planı hazırlanması gerekebilir. O - Orta düzeydeki amirler tarafından çözümlenebilir. D - Alt düzey amirler ve çalı anların katkısı ile çözüm getirilebilir. Ö - Risk, zaman zaman kontrol edilme kaydı ile kabul edilebilir. 24
Risk değerlendirmesinin kutucuklara girilmesi türünden basit bir alı tırma olmadığı kesinlikle gözden kaçırılmamalıdır. A ağıda, 5x5 matrisinin 9x9 matrisine dönü türülerek açılmasına bir örnek verilmi tir. 9x9 Risk matrisi (OLASILIK) 5x5 9x9 Risk matrisi (SONUÇ) AS4360 Standardı Kuruluşun (Incom) tanımı AS4360 Standardı Kuruluşun (Incom) tanımı Simge Tanım % Açılmış tanım 1 A Kesin sayılır 1 90 Kesin sayılır 2 80 Çok olası 2 B Olabilir 3 70 Olabilir 4 60 Beklenir 3 C Mümkün 5 50 Mümkün 6 40 Olabilir de 4 D Olanaksız 7 30 Olanaksız 8 20 Hemen hemen olanaksız 5 E Çok ender 9 10 Çok Ender Tanım Açılmış tanım 1 Önemsiz 1 Önemsiz 2 Çok basit 2 Basit 3 Basit 4 Sakıncalı 3 Önemsenir 5 Önemsenir 6 Oldukça önemli 4 Önemli 7 Önemli 8 Ağır 5 Vahim 9 Vahim 25
FAALİYET TEHLİKE RİSK Çevre yerleşim Çevresel gürültü Çevre halkın şikayetleri 2 3 6 3 Çevre yerleşim Çevresel gürültü Çevre halkın şikayetleri 2 3 6 3 Çevre yerleşim Çevre yerleşim Kazı çalışmaları Kazı çalışmaları Şantiye çevresinde okul bulunması Şantiyenin hemen yaya kaldırımının yanında kurulmuş olması Zemin çalışmasının yapılmamış olması Şantiyeye yayaların girmesi Ortamdaki kablo ve Elektrik çarpması, malzemeler malzemelere zarar OLASILIK ŞİDDET RİSK PUANI ÖNCELİK SIRASI 2 5 10 2 İş makinesi çıkışları 2 5 10 2 Su baskını 3 3 9 3 İnsanların üzerine 3 5 15 2 ÖNLEM Gece çalışmaları yapılmaması Düzenli gürültü ölçümlerinin yapılarak ilgili birimlere raporlanması Uyarı levhaları ve güvenlik ile engellenmesi, şantiye alanının sınırlandırılması Çevre yalıtımı yapılması, uyarı levhalarının asılması Su baskını olan yerlere acil çıkış noktaları yapılması Kazı işlerinin yapılacağı noktalardaki elektrik kabloları ve diğer malzemelerin uzaklaştırılması Kazı Yapılan Bölgelerle 26
FARKLI BİR YAKLA IM TEHLİKENİN ORTAYA ÇIKMA OLASILIĞI OLASILIK AÇIKLAMA Olanaksız denilebilir Geçmişte hiç rastlanmamış Beklenir Olası Olasılık yüksek Olasılık çok yüksek Olması göz ardı edilemez Olması beklenebilir Olması kuvvetli Yakın gelecekte beklenebilir 27
TEHLİKENİN OLUŞTURACAĞI KÖTÜ SONUÇ DEĞERLENDİRME AÇIKLAMA Önemsiz İlk yardımlık Yaralanma Ağır yaralanma Ölümcül Kişilere tehlikesi yok Kuruluşun olanakları ile tedavi edilebilecek basit kesilme, yanık, vb. Tıbbi müdahale gerekli (on günden az rapor gerektiren durumlar) Tıbbi müdahale gerekli (adli kovuşturma gerektiren düzeyde yaralanma vb., kısmi işgöremezlik) Ölümle sonuçlanma 28
Boyut Olasılık Olanaksız denilebilir Önemsiz RİSK ÖNCELİKLERİ İlk Yardımlık Yaralanma Ağır Yaralanma Ölümcül S S Ö İ İ-D Beklenir S S Ö İ D Olası S Ö İ D D Olasılık yüksek Olasılık çok yüksek Ö İ İ D D İ İ D D D
D: risk çok yüksek - Derhal önlem alınması için hemen en yakın amire veya ilgiliye duyurulacak. Üst yönetim duruma müdahale ederek, gerektiğinde işi durduracak ve tehlike ortadan kaldırılıncaya veya risk kabul edilebilir düzeye indirilinceye kadar çalışmalar sürdürülecek. İ: risk yüksek İvedilikle ilgililere iletilecek; üst yönetimce, tehlikeyi giderici veya riski kabul edilebilir düzeye indirecek çalışmalar, en geç bir kaç gün içinde sonuçlandırılacak. Ö: risk var Öncelikli durum. Kötü sonuçların önlenmesi için hemen geçici önlem alınacak (kişisel korunma araçlarının dağıtılması gibi); en yakın amirlerce, riski kabul edilebilir düzeye indirecek çalışmalar en geç bir hafta içinde sonuçlandırılacak. S: risk az Sakıncalı durum. Amirlere veya yetkililere duyurulacak ve riski kabul edilebilir düzeye indirecek çalışmalar en geç bir kaç hafta içinde sonuçlandırılacak. Riskin kabul edilir düzeyde olması yoruma açık olduğundan, yasal sorumluluklar göz önünde tutulmalıdır. 30
Hatırda tutulması gereken nokta; yapılan belirli bir i ten doğan riskin sorgulandığıdır. Bu nedenle i in yaptırılı biçimi olduğu gibi tanımlanmalıdır. Örneğin yüksek voltaj hattında bakım yapmanın riski üzerinde durulduğunda, bir teknisyenin i i 3-5 dakika sürebilir. Ancak, bu teknisyen aynı i i daha sonra tekrar yapmakta ise, risk değerlendirmesinde temel alınacak tehlikeye maruz kalma süresi, çalı anın bu tehlikeye maruz kaldığı sürelerin toplamıdır.100 kez kaza olmamasının olasılığı 0.99 100. Dolayısı ile kaza olasılığı 1-0.99 10 = 0.096; 1-0.99 100 = 0.63 31
ansını iteleme veya Olanaksız bir gün olur Ko ullar aynı kaldıkça, her tekrar veya her yeni gün bir yeni ba langıç değildir; aksine kötü sonuca daha yakla tırır! Risk değerlendirmesinin de bazı riskleri olduğu, asla gözden kaçırılmamalıdır. 32
- Risk değerlendirmesindeki ana değişkenler
Saydamlık ve içtenlik İnsan etmeninin en önemli deği kenlik ve belirsizlik kaynağı olabileceğinin göz ardı edilmemesi Belirsizliklerin gözden kaçırılmaması ve üzerlerinde durulması. Hedef kitle belirlenmeden yapılan risk değerlendirmeleri eksiktir. Kimlerin risk altında olduğu çok önemli bir noktadır. (çevre de dahil) 34
KABUL EDİLİR / KALINTI RİSK? Kabul edilir risk, tartarak, bilinçli olarak kabul edilen risktir. Bu tanımın geçerli olduğu toplumlarda, kabul edilir riskin yaratabileceği kötü sonuç gerçekten önemsenmeyecek düzeyde olmalıdır (ALARP) Kalıntı risk ise, değerlendirilen risklere kar ı önlemler alındıktan sonra geride kalan risktir. Kabul edilir riskin bilinçli olmasına kar ı, kalıntı risk önlenememi risktir. Yerine göre, farkına varılamamı dahi olunabilir. 35
Risk değerlendirilmesi... Önlemlerin belirlenmesi... Kalan risk (artık risk) Sınır risk değeri (kabul edilebilir en yüksek risk) Güvenlik önlemleri olmadan risk Gerekli risk azaltması Gerçek risk azaltması düşük risk yüksek Güvenlik Tehlike şarkına varılmı risk Tedbirler = Kabul edilen risk
EYLEME GEÇİLMESİ şeli en i sağlığı ve güvenliği anlayı ı uyarınca, riskin ortadan kaldırılması ana amaçtır. Eğer riskin tümü ile ortadan kaldırılması olası değilse, riskin olabildiğince azaltılmasının üzerinde durulmalıdır. İleri ülkelerdeki hukuksal anlayı, riskin olabildiğince azaltılmasını şu koşullara bağlamaktadır: Söz konusu riskin derecesine (büyük risk söz konusu olduğunda, yapılan i in, gerekli önlemler alınıncaya kadar, derhal durdurulması gerekmektedir). 37
Tehlikenin belirlenmesi ve riskin azaltılması açısından eldeki bilgilerin ne derecede yeterli olduğuna (i yerince bilinmemesi özür değildir). Tehlikenin ortaya konması ve riskin azaltılması için uygulanabilinecek yöntemlerin olup olmamasına ve bunların uygun olup olmadıklarına. 38
Riski azaltmanın iki ana seçeneği vardır: 1. tehlike olasılığını ortadan kaldırmak ve 2. bir tehlikenin doğuracağı kötü sonuçların boyutunu azaltmak. Riskin ortadan kaldırılması veya azaltılmasındaki ana amacın, daima tehlikenin ortadan kaldırılması olmasının gerektiği gözden kaçırılmamalıdır. 39
Risklerin kontrolü için yapılması gerekenlere karar verildiğinde, bunların nasıl hayata geçirileceği planlanmalıdır. 1. Yapılacak i ler; 2. Zamanlama; 3. Yapılacak i leri kimlerin izleyeceği ve bunların yapılmasından kimlerin sorumlu olacağı. 40
Riskleri kontrol etkinliklerinin verimliliği ve geleceği açısından, kayıt tutmanın çok önemli yeri vardır. Kayıt tutma, u açılardan gerekli ve çok önemlidir: Nelerin yapıldığının ve yapılmasının gerektiği daha sağlıklı biçimde görülür; Yasal mevzuatın gereklerinin ne derecede yerine getirilmi olduğu ortaya çıkar. Kayıt tutma, yararlı olabilmesi için sayfa 16 daki bilgilere ula ılabilmesini sağlamalıdır: 41
KONTROLLERİN HİYŞRAR İSİ 42
Risklerin kontrolü, tehlikelerin olu turabileceği kötü sonuçların önlenmesi veya kabul edilir düzeyde azaltılması için yapılan uygulamalardır. Risk değerlendirmesi, bu bilginin nasıl kullanılacağı yolunda akılcı kararlara varamadığımızda, çok az i e yarar. 43
Riskin Algılanması Risk konusunda uyanıklık çok önemlidir. Uyanıklık, ki ilerin riskleri algılamasına yakından bağlıdır. Risk algılaması, ki inin bir riskin özellikleri ve olu turabileceği kötü sonuçlar konusundaki öznel değerlendirmedir. Riskin ki ilerce algılanması, tehlikenin ne gibi sonuçlar olu turabileceğinin anla ılması ve tartılmasıdır. Bu tartma i leminin bir kefesinde riskin göze alınmasının sakıncaları, diğer kefesinde ise alınan riske kar ın beklenilen kazanç yatar. 44
Ki i riski asla ko ulsuz kabul etmez. Ki i risk aldığında, bu kararı, kesinlikle kendince bir yararla dengelenmi tir. DİKKAT! Eldiven ve gözlük kullanınınz. Takımhanede İşin yapıldığı yerde Kullanım %17 Kullanım %73 45
Risk algılanmasında eğitimin önemli rolü vardır ama kültürün olumsuz yönü olabileceği unutulmamalıdır. Cehaletten gelen cüret, bu olumsuzluğun halk dilindeki değerlendirmesidir. 46
Kontrollerin hiyerar isi Risklerin kontrolü; bir diğer anlatımla, belirli hiyerar i içinde alınabilinecek önlemlerin etkenlik derecesinin her risk için değerlendirilmesidir. Risklerin kontrolü süreci, en yüksek risk durumundan a ağıya doğru ilerlemelidir. Her risk, kontrol hiyerar isi açısından da tartılmalıdır. Bu hatırlatmanın amacı udur: Daima ortadan kaldırma ve üst hiyerarşik düzeydeki önlemler temel alınmalıdır. Bir riskin daha alt düzeydeki kontrollerle geçiştirilmesi, sürecin amacına aykırıdır. 47
Kontrollerin hiyerar ik düzeni a ağıdaki sıra iledir: Tehlikenin ortadan kaldırılması Tehlikeye yol açan durumun (süreç veya malzeme) yerine daha az tehlikeli olanın konması (yerini alma) Tehlikeyi azaltan teknik önlemlerin alınmasıotomasyon, sürecin sarmalanması, uzakla tırma, ayırma ve havalandırma gibi. Yönetsel önlemlerin alınması- güvenli i yapma kuralları, dönü ümlü çalı tırma, i yerinin düzenli olması, denetleme, eğitim ve yeti tirme gibi Ki isel korunma araçlarından yararlanılması. 48
Hiyerar ik sıralama, uygulama açısından, alt bölümleri olan üç ana düzeye ayrılabilir: Düzey 1: Tehlikenin ortadan kaldırılması. Tehlikenin ortadan kaldırılması, tehlikeli durumun farkına varılması ve durumun tehlikeli olduğunun (en azından bir risk içerdiğinin) kabul edilmesine bağlıdır. Tehlikenin farkına varılması u soruların cevaplarının aranmasını gerektirir: Tehlikenin kaynağı nedir? (örneğin yüksekte çalı an bakımcıların dü ürdükleri el takımları) Tehlikeye ne yol açmaktadır? (örneğin bakımcıların takımları i elbiselerinin ceplerine koymaları, çalı ırken altlarından diğer çalı anların geçmesi) 49
Yüksekte çalı anların altından geçenler, o sırada bir eyin dü mesi olasılığını uzak gördüklerinden riski göze alırlar. Özellikle sağlık riskleri söz konusu olduğunda, çalı anların tehlikenin farkında olmasını ve ciddiye almasını sağlamak, kazalara göre çok daha zordur. Tehlikeler konusunda üzerinde dikkatle durulması gereken bir diğer nokta, tehlikelerin bir süre sonra ortaya çıkabileceğidir. 50
Düzey 2: Riskin azaltılması unları içerir: Daha az tehlikesi olan bir yöntemin veya malzemenin kullanılması (çözücü bazlı boyalar yerine su bazlı boyalar kullanılması) İ i yapı biçiminin deği tirilmesi (bakımcılara takımlarını ta ımaları için uygun kutu verilmesi) Çalı anların tehlikeden korunması (tehlikeli bölgeye kordon gerilerek, diğer çalı anların yukarıda çalı anların altlarından geçmelerinin önlenmesi, gürültülü çalı an makinenin çevresine ses yalıtımı yapılması) Teknik yöntemlerin geli tirilmesi Önlem, doğrudan veya dolaylı yeni tehlikeler olu turmamalıdır. 51
Düzey 3: Destekleyici nitelikteki kontrollere ba vurulması: 1. Yönetsel kontroller ve güvenli çalı ma usulleri. 2. Ki isel korunma araçları 52
Kontrol seçeneklerin taranması Eldeki riske en uygun kontrolün belirlenmesi açısından, seçenekler, kontrollerin hiyerar isine uygun biçimde, yukarıdan-a ağıya doğru taranmalıdır. Sorunun, en üst düzeydeki seçenekle çözümlenmesi ana amaçtır. 53
Ortadan kaldırma ve yerini alma doğrudan tehlikeye dönük olduklarından, hiyerar ik sırada daha altta olan önlemlerden, doğal olarak daha etkili seçeneklerdir. Çünkü bu iki seçenek dı ındaki seçenekler tehlikenin sürmesine izin vermekte, yalnızca kötü sonuçlardan korumaya çalı maktadır. Çok sayıda ki inin maruz kaldığı tehlikeler öncelikli olduğundan, önlemler üzerinde durulurken de aynı anlayı la hareket edilmelidir. Bir sorunun yerine bir diğer sorunu koymak, çözüm getirmek değildir 54
Tehlikeye maruz kalınan sürenin kontrol altında tutulması, genelde, tehlikenin üzerinde etkili değildir; ancak kötü sonucun ortaya çıkması olasılığını azaltır. Ortamın zarar derecesinin belirli sınırlar altında olduğu kabul edilerek konulmuş olan süre ile ilgili kısıtlar, bu sınır aşıldığında geçersiz olur. 55
Daha alt düzeydeki seçeneklere, tehlikenin tümü ile ortadan kaldırılması olanağının olmadığı durumlarda yönelinmelidir. Bu a amada, birden fazla kontrol seçeneğinin kullanılmasının da üzerinde durulmalıdır. Ki isel korunma araçları, ancak diğer önlemleri desteklemek amacı ile kullanılmalı ve asla kendi ba larına yeterli önlem sayılmamalıdırlar. Ki isel korunma araçları gibi güvenlik malzemesinin kullanılmalarını etkili biçimde denetlemek kadar, bunların uygunluğunu ve özelliklerini yitirmemi olduklarını kontrol etmek de, yönetsel görevler arasındadır. Genel kural udur: 56
Riskin kaynağını tehlike kaynağı olmaktan uzak tutma, bu riske maruz kalabilecek ki ileri tehlikenin kaynağından uzak tutmadan (örneğin ki isel korunma araçları ile) daha akılcı ve çoğu kez, daha kolaydır! 57
Teknik Önlemler Teknik önlemler; tam-kilitleme, süreç ve tasarımda deği iklikler yapma, izleme ve saptama aygıtları kullanma, koruyucular koyma, havalandırma, filtre etme gibi mühendislik önlemleridir. Söz konusu tehlikeler, ancak ve ancak, mühendislik önlemleri güvenilir biçimde i letildikçe ortadan kalkar. Bu nedenle, güvenlik önlemlerinin sürekli izlenmesi ve çalı ır durumda tutulması, güvenliği sağlamanın temel ko ulları arasındadır. 58
Yönetsel yöntemler Yönetsel önlemler, yönetim sistemi anlayı ı ile risklerin kontrol edilmesidir. Yönetsel kontrolün temel ilkesi, yapılan i lerin güvenli biçimde yapılmasının sağlanmasıdır. İ lem yaprakları ve talimatların büyük önemi vardır. Eldeki bu tür belgeler: İ in nasıl yapılacağını, Kimlerin i i yapmaya ve i in yapıldığı alanda bulunmaya yetkili olduklarını, İ in gereği olarak kullanılacak araç, makine, tezgah, vb. ile alet ve takımlara ili kin gerekleri (süreç ve kontrol aygıtlarını bakımlı tutarak sistemin tehlike arz etmesini önlemek dahil), İ i yapacaklarda aranacak yetiyi (bilgi ve beceri), Gereken eğitim ve denetimi belirlemelidir. 59
Yönetsel olarak alınacak önlemlere a ağıdakiler de eklenebilir: İ lemlerin düzenlenmesi yoluyla, çalı anların asgari risk alacak biçimde i yapmasını sağlamak tehlikeli i yapılan yerleri ayırmak veya tehlikeli i yapılan saatleri kaydırmak. İ yapılan yerlerin temiz, düzenli ve derli toplu olmasını sağlayarak, sağlığa aykırı geli meleri önlemek (mikrop ve bakterilerin üremesine uygun ortamlar gibi). 60
1. Zararlı ortamsal etmenlerin vücuda girmesine yardımcı olacak yeme, içme, çiklet çiğneme, sigara içme, vb.ni belirlenen yerler dı ında yasaklamak. 2. Ba kaları açısından tehlikeli olabilecek i leri (bakım, onarım gibi) diğer çalı anların çevrede olmadığı saatlere kaydırmak. 61
Önlemlerin Düzeyi Geçerli olan mevzuat uyarınca, tehlikelere kar ı alınacak önlemler u biçimde sıralanmaktadır: Tehlikeyi ortadan kaldırma, ana fikir ve temel uğra olmalıdır. Tehlike önlenemediğinde, daha az tehlikesi olan seçenekler aranmalıdır (malzeme, madde ve süreç olarak). Eğer tehlike ne ortadan kaldırılabiliyor ne de tehlike madde ve/veya sürecin yerine seçenekler bulunamıyorsa, çalı anların korunması son çare olarak dü ünülmelidir. Koruma; tehlikeli süreç veya maddeyi sarmalayarak, zararlı maddelerin ortaya çıkmasını ve miktarını yakından kontrol ederek, teknik çözümler getirerek, yönetsel çözümler getirerek, ve ki isel korunma araçlarına ba vurarak sağlanabilir. 62
Çözümlerin sürdürülebilirliği çok önemlidir. Hiç bir çözümün sürekli geçerli olamayacağı unutulmamalıdır. Bir önlem, özellikle teknik geli meler nedeni ile değerini yitirebilir veya yeni tehlikeler kar ısında etkisiz kalabilir. Dolayısı ile önlemlerin alınması kadar sürdürülmesi de çok önemlidir. 63
İster teknik isterse de sosyal geli meler sonucu olsun, yeni ve ortaya çıkmakta olan risklerin kontrol altına alınabilmesi için, bunların belirlenebilmesi gerekir. Belirleme, ancak sistemli bilgi toplama ve değerlendirme yoluyla riskler sürekli gözetim altında tutulabildiğinde sağlanır. İ dünyasında ve ya adığımız toplumda, ortaya sürekli yeni durumlar çıkmaktadır. Bunun sonucunda, hem riskler hem de yeni risklerin etkilediği ki iler deği mektedir. 64
Alınacak önlem, risklerin ortadan kaldırılması veya azaltılmasında yeterince etkili olmalıdır Önlem, en geni sayıda çalı anı koruma altına alabilmelidir Alınacak önlemlerin hayata geçirilmesi ve i lerliği, olabildiğince insana dayalı olmamalıdır. 65
Bakım etkinlikleri konusunda gerçekçi bir inceleme ve değerlendirme yapılmı olmalıdır. Önlemlerin sürdürülebilir olmasında, bakım etkinliklerinin önemli yeri olmakla birlikte, bakım i leri ağırlıklı olarak insana dayalıdır. Önlemlerin sürdürülebilirliği açısından da maliyetin de üzerinde durulmu olmalıdır. 66
İ yerlerindekilerin yanı sıra çevre ve toplumun da artık etkilenenlerin arasında sayılması ve bunların arasındaki etkile im, riskleri kontrolünü zorla tırmakta ve risklerin etkili biçimde kontrolü, katılımcılığı zorunlu kılmaktadır. Yeni mevzuatın getirdiği en önemli yeniliklerde birisi, i verenlerin yanı sıra, i çileri, i çi temsilcilerini ve sendikaları da bu yolda daha ağırlıklı katkıya çağırmasıdır. 67
EASH (European Agency for Safety and Health at Work) ödülü ko ulları Riskler; Kaynağında kontrol edilmi olmalıdır, Gözlenir ba arı kazanılmı olmalıdır, Sonuçlar sürdürülebilir olmalıdır, Ba arı, çalı anların ve yöneticilerin ortakla a ba arısı olmalıdır, ve Üye ülkelere transfer edilebilir ve özellikle de, KOBİ ler tarafından uygulanabilir olmalıdır. 68
69