ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ BAZI SİLAJLIK MISIR ÇEŞİTLERİNDE MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİN VE YEM VERİMLERİNİN BELİRLENMESİ Behice KÜÇÜK TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ANKARA 2011 Her hakkı saklıdır
ÖZET Yüksek Lisans Tezi BAZI SİLAJLIK MISIR ÇEŞİTLERİNDE MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİN VE YEM VERİMLERİNİN BELİRLENMESİ Behice KÜÇÜK Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Suzan ALTINOK Araştırma 2009 yılında, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlalarında, bazı silajlık mısır çeşitlerinin morfolojik özelliklerini ve yem verimlerini belirlemek amacıyla tesadüf blokları deneme deseninde üç tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Denemede materyal olarak, orta geçci ve geçci (FAO 600700 olum grubunda) 8 adet mısır çeşidi (SIMON, PR31Y43, SAMADA, ADA 9516, BC 678, ADA 523, BRAKER VE BOLSON) kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen verilere göre; hibrit mısır çeşitlerinde morfolojik özellikler ve yem verimleri incelediğinde tepe püskülü çıkış süresi 53 gün (SIMON ve BC 678) 63 gün (ADA 523 ve SAMADA), bitki boyu 254.00 cm (ADA 9516) 293.33 cm (ADA 523), ilk koçan yüksekliği 113.33 cm (PR31Y43) 152 cm (ADA 523), koçan sayısı 1 1.10, bitki koçanlı ağırlığı 778 g (BOLSON) 1230 g (ADA 523), bitkide yaprak oranı % 22.13 (BOLSON) % 28.89 (SAMADA), bitkide sap oranı % 45.32 (SIMON) % 52.04 (ADA 523), bitkide koçan oranı % 23.84 (ADA 523) % 32.48 (BOLSON), en erken hasat süresi 114 gün ile (SIMON ve BC 678) 124 gün (SAMADA ve ADA 523), yeşil ot verimi 4077.77 kg/da (SIMON) 6537.14 kg/da (ADA 523), kuru madde verimi 1374.71 kg/da (SIMON) 2152.67 kg/da (ADA 523), ham protein oranı % 7.93 kg/da (ADA 9516) % 9.07 (BOLSON), ham protein verimi 119.84 kg/da (SIMON) 174.18 kg/da (ADA 523) değerleri arasında değişmiştir. Araştırma sonucuna göre, ADA 523 ve SAMADA çeşitleri verim ve kalite yönünden Ankara ekolojik şartlarında yetiştirilebilecek uygun silajlık mısır çeşitleri olarak önerilebilir. Ağustos 2011, 65 sayfa Anahtar Kelimeler: Mısır, Zea mays L., verim, verim öğeleri, kalite değerleri i
ABSTRACT Master Thesis THE DETERMINATION OF MORPHOLOGICAL CHARACTERS AND FORAGE YIELDS ON SOME SILAGE MAIZE VARIETIES Behice KÜÇÜK Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agronomy Supervisor: Prof. Dr. Suzan ALTINOK This research was carried out to determine the morphological characters and forage yields on some silage maize varieties in the experimental field of Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, Ankara University in the year of 2009. The experimental design was Randomized Complete Block Design with 3 replications. Midlate and late maturing (FAO 600700) 8 maize varieties (SIMON, PR31Y43, SAMADA, ADA 9516, BC 678, ADA 523, BRAKER VE BOLSON) were used as experimental materials at the research. According to the data obtained from this study, when the morphological characters and forage yields were examined, the number of tasseling day was between 53 day (SIMON and BC 678) and 63 day (ADA 523 and SAMADA), plant height was between 254.00 cm (ADA 9516) and 293.33 cm (ADA 523), first ear height was between 113.33 cm (PR31Y43) and 152 cm (ADA 523), the number of ear per plant was between 1 and 1.10, plant weight with ear was between 778 g (BOLSON) and 1230 g (ADA 523), leaf percent per plant was between % 22.13 (BOLSON) and % 28.89 (SAMADA), stem percent per plant was between % 45.32 (SIMON) and % 52.04 (ADA 523), ear percent per plant was between % 23.84 (ADA 523) and % 32.48 (BOLSON), the earliest harvest time was between 114 day (SIMON and BC 678) and 124 day (SAMADA and ADA 523), silage yield was between 4077.77 kg/da (SIMON) and 6537.14 kg/da (ADA 523), dry matter yield was between 1374.71 kg/da (SIMON) and 2152.67 kg/da (ADA 523), crude protein ratio was between % 7.93 kg/da (ADA 9516) and % 9.07 (BOLSON), crude protein yield was between 119.84 kg/da (SIMON) and 174.18 kg/da (ADA 523). At the end of this research, it was recommended that ADA 523 and SAMADA maize varieties could be grown in order to high silage yield and quality under Ankara ecological conditions. August 2011, 65 pages Key Words: Maize, Zea mays L., yield, yield components, quality values ii
TEŞEKKÜR Yüksek lisans eğitimim boyunca beni yönlendiren, her aşamada bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyerek yanımda olan danışman hocam Sayın Prof. Dr. Suzan ALTINOK a (Ankara Üniversitesi Tarla Bitkileri Anabilim Dalı), ihtiyacım olduğumda yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Cengiz SANCAK a (Ankara Üniversitesi Tarla Bitkileri Anabilim Dalı), Dr. Sema YAMAN a, araştırmalarıma zaman ayırmama imkan sağlayan Maro Tarım A.Ş. yönetim kurulu üyeleri Sayın Olgun ZEYDAN ve Coşkun ZEYDAN a, tez hazırlama dönemim boyunca her türlü desteği sağlayan genel koordinatörüm Ziraat Yüksek Mühendisi İbrahim OKUR a, istatistiki analizleri tamamlayabilmeme yardımcı olan Dr. Gürbüz MIZRAK ve Ziraat Yüksek Mühendisi İrfan Öztürk e, yardımını hep arkamda bulduğum arkadaşım Ziraat Yüksek Mühendisi Uğurhan YİĞİTARSLAN a, tarla çalışmalarımda yanımda olan Teknisyen Arslan ÖKSEL e, araştırmam için gerekli materyalin sağlanmasında katkıda bulunan kamu tarımsal araştırma enstitüleri ve özel tohumculuk kuruluşlarının değerli yetkililerine, attığım her adımda yanımda olan değerli babam Metin YILMAZ, annem Hava YILMAZ ve tüm aileme, gösterdiği sonsuz desteğinden dolayı sevgili eşim Alper KÜÇÜK e en derin duygularımla teşekkürlerimi sunarım. Behice KÜÇÜK Ankara, Ağustos 2011 iii
İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii SİMGELER DİZİNİ... v ŞEKİLLER DİZİNİ... vi ÇİZELGELER DİZİNİ... vii 1. GİRİŞ... 1 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI... 4 3. MATERYAL VE YÖNTEM....... 16 3.1 Araştırma Yerinin Toprak ve İklim Özellikleri.... 16 3.1.1 Araştırma yeri.......... 16 3.1.2 Toprak özellikleri....... 16 3.1.3 İklim özellikleri... 16 3.2 Materyal... 17 3.3 Yöntem... 18 3.3.1 Deneme deseni, ekim ve hasat.. 18 3.3.2 Morfolojik özellikler ile ilgili gözlem ve ölçümler... 24 3.3.2.1 Tepe püskülü çıkışına kadar geçen gün sayısı...... 24 3.3.2.2 Bitki boyu...... 24 3.3.2.3 İlk koçan yüksekliği...... 24 3.3.2.4 Bitkide koçan sayısı....... 24 3.3.2.5 Bitkinin koçanlı ağırlığı...... 24 3.3.2.6 Bitkide yaprak oranı............ 25 3.3.2.7 Bitkide sap oranı......... 25 3.3.2.8 Bitkide koçan oranı........... 25 3.3.2.9 Hasada kadar geçen gün sayısı... 25 3.3.3 Yem verimleri ile ilgili gözlem, ölçüm ve tartımlar 25 3.3.3.1 Yeşil ot verimi............ 25 3.3.3.2 Kuru madde verimi......... 25 3.3.3.3 Ham protein oranı... 26 3.3.3.4 Ham protein verimi... 26 3.3.4 Verilerin değerlendirilmesi... 26 4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA...... 27 4.1 Morfolojik Özellikler.. 27 4.1.1 Tepe püskülü çıkışına kadar geçen gün sayısı... 27 4.1.2 Bitki boyu...... 29 4.1.3 İlk koçan yüksekliği... 32 4.1.4 Bitkide koçan sayısı....... 34 4.1.5 Bitkinin koçanlı ağırlığı...... 36 4.1.6 Bitkide yaprak oranı.......... 38 4.1.7 Bitkide sap oranı....... 40 4.1.8 Bitkide koçan oranı........ 42 4.1.9 Hasada kadar geçen gün sayısı... 45 4.2 Yem Verimleri... 47 4.2.1 Yeşil ot verimi............ 47 iv
4.2.2 Kuru madde verimi......... 49 4.2.3 Ham protein oranı........ 52 4.2.4 Ham protein verimi... 54 5. SONUÇ VE ÖNERİLER.. 57 KAYNAKLAR...... 60 ÖZGEÇMİŞ...... 65 v
KISALTMALAR DİZİNİ V.K. S.D. K.T. K.O. F Varyasyon Kaynağı Serbestlik Derecesi Kareler Toplamı Kareler Ortalaması F Değeri vi
ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1 Şekil 3.2 Şekil 3.3 Şekil 3.4 Şekil 4.1 Şekil 4.2 Şekil 4.3 Şekil 4.4 Şekil 4.5 Şekil 4.6 Şekil 4.7 Şekil 4.8 Şekil 4.9 Şekil 4.10 Şekil 4.11 Şekil 4.12 Şekil 4.13 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinin farklı gelişme dönemlerinden görünüşler. 20 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinin farklı gelişme dönemlerinden görünüşler... 21 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinin hasat işlemine ait görünüşler 22 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinin hasat işlemine ait görünüşler.. 23 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde tepe püskülü çıkışına kadar geçen gün sayısı 29 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitki boyu.. 31 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde ilk koçan yüksekliği.. 34 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide koçan sayısı.. 36 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkinin koçanlı ağırlığı 38 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide yaprak oranı. 40 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide sap oranı 42 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide koçan oranı 44 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde hasada kadar geçen gün sayısı 46 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde yeşil ot verimi 49 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde kuru madde verimi. 51 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde ham protein oranı 54 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde ham protein verimi 56 vii
ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3.1 Deneme alanına ait toprak analizi sonuçları 16 Çizelge 3.2 Araştırma yerine ilişkin iklim verileri... 17 Çizelge 3.3 Denemede materyal olarak kullanılan çeşitlere ait özellik bilgileri.. 18 Çizelge 4.1 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde tepe püskülü çıkış süresi karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları... 27 Çizelge 4.2 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır, çeşitlerinde tepe püskülü çıkışına kadar geçen gün sayısı karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları. 28 Çizelge 4.3 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitki boyu karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları.. 30 Çizelge 4.4 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitki boyu (cm) karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları.. 30 Çizelge 4.5 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde ilk koçan yüksekliği karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları 32 Çizelge 4.6 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde ilk koçan yüksekliği (cm) karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları 33 Çizelge 4.7 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide koçan sayısı karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları... 34 Çizelge 4.8 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır Çizelge 4.9 çeşitlerinde bitkide koçan sayısı karakterine ilişkin ortalamalar. 35 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitki koçanlı ağırlığı karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları.... 36 Çizelge 4.10 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitki koçanlı ağırlığı (g) karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları 37 Çizelge 4.11 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide yaprak oranı karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları... 38 Çizelge 4.12 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide yaprak oranı (%) karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları.... 39 Çizelge 4.13 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide sap oranı karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları. 41 Çizelge 4.14 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide sap oranı (%) karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları 41 viii
Çizelge 4.15 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide koçan oranı karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları.. 43 Çizelge 4.16 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde bitkide koçan oranı (%) karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları 43 Çizelge 4.17 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde hasada kadar geçen gün sayısı karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları.. 45 Çizelge 4.18 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde hasada kadar geçen gün sayısı karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları.. 46 Çizelge 4.19 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde yeşil ot verimi karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları. 47 Çizelge 4.20 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde yeşil ot verimi (kg/da) karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları.. 48 Çizelge 4.21 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde kuru madde verimi karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları... 50 Çizelge 4.22 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde kuru madde verimi (kg/da) karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları. 50 Çizelge 4.23 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde ham protein oranı karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları 52 Çizelge 4.24 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde ham protein oranı (%) karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları... 52 Çizelge 4.25 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde ham protein verimi karakterine ilişkin varyans analizi sonuçları... 54 Çizelge 4.26 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinde ham protein verimi (kg/da) karakterine ait ortalamalar ve Duncan Testi sonuçları... 55 ix
1. GİRİŞ Ülkemiz sahip olduğu tarım potansiyeli, arazi varlığı ve iklim çeşitliliği bakımından dünya tarımında önemli bir paya sahiptir. Türkiye, toplam 77,9 milyon hektar alana sahip olup, bunun yaklaşık % 26 sını ormanlar, % 16 sını çayır ve meralar, % 35 ini ise tarım alanları oluşturmaktadır. Dünyada en fazla üretilen (785 milyon ton) tahıl olan mısırın birim alan verimi buğday ve arpanın iki katıdır. Türkiye'de yıllık ortalama 550 bin hektarlık alanda 3,5 milyon ton mısır üretilmektedir. Dünya da üretilen mısırın % 19 u insan beslemesinde (doğrudan tüketim), % 64 ü hayvan yemi olarak % 8.5 i mamul gıda (dolaylı tüketim), %3.1 i öteki tüketimler, % 0.25 i de tohumluk olarak kullanılmaktadır (Emeklier 2002). Türkiye de yetiştirilen mısırın % 35 i insan beslenmesinde, % 30 u silajlık olarak hayvan beslenmesinde, % 20 si yem sanayinde kullanılmaktadır (Gençtan vd. 1995). Gelişmiş ülkelerde ise bu oran hayvan beslemesinde % 91, insan beslemesinde ve sanayi hammaddesi olarak % 9 dur. Mısır bitkisi, insanoğlunun kültüre aldığı en eski tarla bitkilerinden biridir. Günümüzde de kullanım alanı ve önemi giderek artan mısır bitkisi, yüksek verim alınabilen bir tarla bitkisi olarak diğer bitkilerden farklılık göstermektedir. Ülkemizin Karadeniz, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde sulanabilen alanlarda başarı ile yetiştirilen mısır bitkisi, Doğu Anadolu ve Marmara Bölgesinin bazı kesimlerinde de yetiştirilebilmektedir. Ülkemizde genelde yetiştirilen mısır çeşitleri at dişi mısır (Zea mays intendata), sert mısır (Zea mays indurata), cin mısır veya patlak mısır (Zea mays everta) ve şeker mısırdır (Zea mays saccharata). Bunlardan at dişi mısır çeşitlerin tohumlarının kullanılmasının çiftçiler arasında yaygınlaşması ile ekiliş alanı hızla artış göstermiştir. 1
Mısır bitkisi son 30 yıl içerisinde silaj yemi üretimi için geniş alanlara yayılarak ekimi yapılan bir üründür. Silajının besleme değerinin ve lezzetinin yüksekliği gibi nedenlerle, dünyadaki en önemli silaj bitkilerinden birisi durumuna gelmiştir (Sarıcan ve Çete 1998). Mısır üretiminde hedeflenen miktarlara ulaşabilmenin yolu önemli oranda birim alandan alınan verimin artırılmasıyla mümkündür. Mısır tarımında verimliliğin artırılması yüksek verimli ve kaliteli tohumluk kullanımının yaygınlaştırılması ile birlikte çeşitli araştırmaya dayalı agronomik uygulamaların yerinde ve zamanında yapılması ile mümkün olacaktır. Ülkemiz hayvancılığının içinde bulunduğu ekonomik sorunlar giderek daha da ağırlaşmaktadır. Üretim girdileri, özellikle yem giderleri son derece yüksektir. Ürün fiyatları da oldukça düşük seviyelerdedir. Tüm bunların yanında, hayvanlara kaliteli kaba yem özellikle de suca zengin yem yeteri kadar yedirilememektedir. Bu nedenlerle hayvanlardan yeterli ürün alınamamaktadır. Oysa bir işletmede karlılığı arttıracak olan en temel faktörler girdi fiyatlarını azaltmak, ürün fiyatlarını ve ürün miktarını arttırmaktır. Bütün bu faktörlerin olumsuz olduğu iş kolunda karlı bir üretim yapmak mümkün değildir. Ülkemiz hayvanlarının kaliteli kaba yem ihtiyacını karşılamada silaj yapımının çok büyük bir önemi bulunmaktadır. Silajlık bitkiler genellikle kısa vejetasyon süresine sahip, bol verimli bitkiler olmalıdır. Sorgum ve mısır bu gibi özellikleri ile silajlık bitkilerin başında gelmektedir. Günümüzde birçok bölgemizde tane ürünü amacıyla başarılı şekilde üretimi yapılan mısır bitkisi, silajlık olarak da başarı ile yetiştirilebilmektedir. Diğer tarla bitkilerinde olduğu gibi silajlık mısır tarımında da yüksek verim almanın en önemli yolu, doğru yetiştirme tekniklerini uygulamaktır. Çeşit seçiminde yapılan hata, diğer yetiştirme teknikleri ile giderilemez. Bu nedenle çeşit seçiminden hasata kadar tüm yetiştirme tekniklerinin eksiksiz olarak bilinmesi ve uygulanması gerekmektedir. 2
Doğru silajlık çeşitleri tespit için adaptasyon denemeleri ile yöreye uygun çeşitler tespit edilerek, silaj verimi ve kalitesi yüksek çeşitlerin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Genel olarak İç Bölgelerde FAO 500 olum grubundan orta erkenci çeşitler veya fizyolojik olumdan sonra hızlı nem kaybetme özelliğinde FAO 600 olum grubundan çeşitler tanelik olarak, FAO 650700 olum grubundan çeşitler silajlık olarak uygun olmaktadır (Sade vd. 2007). Türkiye de 2011 yılı başı itibari ile tescil edilmiş ve üretim izni almış toplam 187 mısır çeşidi bulunmaktadır. Bunlardan sadece 10 tanesi silajlık olarak tescil edilmiş ve 1 tanesi de üretim izni almış, diğer çeşitlerin tamamına yakını ise ülkemizde tanelik olarak tescil edilmiştir. Bu kadar çok çeşidin içerisinde bölge için uygun silajlık çeşitlerin tespiti çok önemlidir. Gelişme süresi Bölgemizin vejetasyon süresine uygun, emniyetli olgunlaşabilecek çeşitlerin seçilmesi İç Bölgelerde büyük önem taşımaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu bitkisel üretim istatistiklerine göre 2004 yılında Türkiye de silajlık mısır ekim alanı 1.300 dekar olup, 2009 yılı geçici verilerine göre ise ekim alanı % 100 lük artışla 2.608 dekara yükselmiştir. Silajlık mısır ekim alanı Ankara İli nde de artış göstermiş 2004 yılında 16.960 dekar olan silajlık mısır ekim alanı 2009 yılı geçici verilerine göre % 38.5 artış ile 23.492 dekar alana yükselmiş ve ortalama 4.747 kg/da verim elde edilmiştir. Ankara İli 2009 yılı silajlık mısır ekimlerinin % 22 si Polatlı da % 17 si ise Haymana da gerçekleşmiştir. Meydana gelen bu artışta Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın yetiştiricilere uyguladığı destekleme primlerinin büyük oranda etkisi olmuştur. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 2011 yılı alan bazlı destekleme miktarlarına göre silajlık mısır yetiştiricilerine sulu şartlarda ödenecek destek 55 TL/da, kuru şartlarda ise 30 TL/da olarak açıklanmıştır. Bu çalışma ile silajlık olarak bölgede yetiştirme potansiyeli olabilecek tescilli at dişi mısır çeşitlerinin silaj performanslarının ve kalitelerinin test edilmesi ve silaj tarımına ilgi duyan çiftçilere en doğru teknik bilgilerin verilmesi amaçlanmıştır. 3
2. KAYNAK ARAŞTIRMASI Ankara merkez ekolojik şartlarında 8 adet at dişi mısır çeşidinin silaj verimi, verim unsurları ve kalite özelliklerinin incelenerek bölgede yetiştirilebilecek en uygun silajlık mısır çeşitlerinin belirlenmesi amacıyla yürütülen bu çalışmayla ilgili gerek ülkemizde gerekse yurt dışında daha önce yapılan araştırmalara ait literatür bilgileri aşağıda özet olarak sunulmuştur. Boren vd. (1962), silajlık tahılların kuru madde oranının % 2732 olduğu dönemlerde hasat edilmeleri gerektiğini, % 35 ten fazla kuru madde içeren silajlarda aneorobik fermantasyonun oldukça güç olacağını bildirmişlerdir. Morgan ve Elzey (1964), silajlarda kuru madde oranının kalite üzerine etkisini incelemek için yürüttükleri araştırmalarda, canlı hayvan ağırlık artışı ile kuru madde tüketimi arasında pozitif ilişki olduğunu, silaj içerisindeki kuru madde oranının % 25 in altına düşmesi durumunda canlı hayvan ağırlık artışı ve süt üretiminin azaldığını bildirmişlerdir. Johnson vd. (1966), süt olum devresinde mısırda çözünebilir karbonhidrat oranı % 20 30 arasında iken, hamur olumdan sonraki devrelerde bu oran % 10 seviyesine düştüğünü bildirmişlerdir. Tosun (1967), mısır yetiştiriciliğinde üzerinde durulan bazı verim özelliklerinden birisi de kuru madde oranıdır. Bu oran çeşitlere göre % 1643 arasında değişmektedir. Rutger (1969), 195766 yılları arasında 20 hibrit mısır çeşidi ile yaptığı araştırmada; geç olgunlaşan çeşitlerde hasıl veriminin, erkenci çeşitlerde ise kuru madde veriminin daha yüksek olduğunu, kısa vejetasyon süreli alanlarda erenciliğin önemini belirterek, hasıl ve silaj yetiştirmek için erkenci hibritlerin kullanılmasının yararlı olacağını bildirmektedir. 4
Hough (1972), çiçeklenme üzerine sıcaklık ve oransal nem gibi bazı iklimsel değerlerin etkili olduğunu; özellikle sıcak ve güneşli havalarda çiçeklenmenin hızlandığını belirtmiştir. Paguay vd. (1974), taze olarak yedirilecek veya silolanacak hasıl mısırın hamur olum devresine girdikten sonra biçilmesi gerektiği böylece besin maddesi kayıplarının en düşük düzeyde tutulabileceğini belirtmişlerdir. Akyıldız (1975), silajlık mısırda kuru maddenin % 2628 in üzerinde bulunması gerektiğini, hasıl mısırlarda daneler süt olum dönemindeyken kuru maddenin % 2050, ham proteinin % 1.70 olduğunu bildirmiştir. Phipps ve Wilkinson (1985), mısır silajında başarılı olmak, sızıntı kayıplarını azaltmak, silaj fermantasyonuna yardım ve hayvanların performansını artırmak için hasat sırasında kuru maddenin % 2832 arasında olması gerektiğini ve mısırın sindirilebilirliğinin hasat zamanı ilerledikçe azaldığını bildirmişlerdir. Emeklier (1987), Ankara koşullarında kışlık arpadan sonra farklı mısır çeşitleri ile sulu koşullarda yürüttüğü denemede NKPX20, NKPX525, Kompozit Arifiye, Kompozit Ada, sarı şeker ve sarı sert mısır çeşitlerini materyal olarak kullanmıştır. 19821983 yıllarında 3 tekrarlamalı bölünen bölünmüş parseller deneme desenine göre yürütülen denemede altı mısır çeşidine 40, 60 ve 80 cm sıra arası ve 10, 20 ve 30 cm sıra üzeri olmak üzere, 4.16 25.00 adet/m 2 bitki sıklığı uygulanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre mısır çeşitlerinde en yüksek hasıl verimi 40 x 30 cm ekim sıklığından elde edildiği, ayrıca en seyrek ekim sıklığında bitki başına en yüksek koçan sayısı elde edildiği bildirmiştir. Akçin vd. (1991), Çumra ekolojik şartlarında yaptıkları bir araştırmada 6 bitki sıklığı (3125, 3570, 4160, 5000, 5170 ve 6660 bitki/da) ve 6 azot dozu (0,7, 11, 15, 19 ve 23 kg/da) uygulamışlardır. Deneme yıllarının ortalaması olarak maksimum tane verimini 60x25 cm (6660 bitki/da) bitki sıklığı ve 15 kg/da ve 23 kg/da azot uygulanan parsellerde (1184 kg/da) tespit etmişlerdir. Araştırmada 60 x 25 cm bitki sıklığı ve 15 5
kg/da azot uygulanan parsellerde, ortalama dane verimi 1184 kg/da, koçan sayısı 1.02 adet/bitki, koçan uzunluğunu 19.79 cm, bitki boyunu 216 cm ve ilk koçan yüksekliğini 77 cm olarak bildirmişlerdir. Manga vd. (1991), tarafından Çukurova koşullarında ikinci ürün yetiştirme mevsiminde 3 farklı mısır çeşidi ile yürütülen bir çalışmada 4 farklı hasat döneminin, bitki boyu, yeşil ve kuru ot verimi gibi kimi agronomik karakterler üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Bitki boylarının 233278 cm, yeşil ot verimlerinin 55537140 kg/da arasında değişim gösterdiğini ve bunda hasat zamanının etkisinin önemli olduğunu belirtmişlerdir. Silajlık mısır yetiştiriciliğinde hasatın süt olum döneminden sonra yapılmasının önemi üzerinde durmuşlardır. İptaş (1993), Tokat ekolojik şartlarında ana ürün olarak yetiştirilen silajlık mısırda bitki boyunun 177.4 292.4 cm, yeşil ot veriminin 3867 8220 kg/da, kuru madde veriminin 693.4 2644.7 kg/da, ham protein oranının % 6.46 8.62 ve kuru madde oranının % 13.83 28.74 arasında değişim gösterdiğini bildirmiştir. Kurle vd. (1993), A.B.D. de 2 yıl süreyle bazı mısır ve silaj sorgum çeşitleriyle 3 lokasyonda yürüttükleri araştırmada; ortalama ham protein oranının sorgumda % 4.8, mısırda % 8.6 olarak saptadıklarını, ham protein veriminin 80.71 140.12 kg/da arasında değişim gösterdiğini bildirmektedirler. Özen vd. (1993), silolanacak yemin % 3035 kuru madde içermesi, başka bir deyişle su kapsamını % 6570 olması gerektiğini, ayrıca mısırlarda süt olmadan önceki vejetasyon devrelerindeki biçimde karbonhidrat miktarının çok az olduğunu bildirmişlerdir. Sade (1994), Çumra/Konya ekolojik şartlarında 13 değişik melez mısır çeşidiyle sulu şartlarda yürüttüğü çalışmasında bitkilerde yaprak sayılarının 13.9 15.7 adet ve bitki boylarının 244288 cm arasında değiştiğini tespit etmiştir. 6
Ak ve Dogan (1997), Bursa koşullarında ana ürün olarak yetiştirdikleri dört silajlık mısır çeşidi (TTM813, P3184, Furio ve PX74) ile 11834 bitki/da ekim sıklığında yürüttükleri çalışmada, hamur olum döneminde hasat işlemini yapmışlardır. Araştırmada bitki boyunu 175200 cm, yeşil ot verimini 4834 9706 kg/da ve yaprak sayısını 12.8 14.8 adet/bitki arasında tespit etmişlerdir. Özellikle yeşil ot verimi bakımından çeşitler arasında önemli farklılıklar ortaya çıktığını bildirmişlerdir. Akdemir vd. (1997), İzmir koşullarında ana ürün yetiştirme sezonunda 7 mısır çeşidi (P 3163, P3184, P3297, P3377, Güneş626, Güneş610, ve A.Rio Granda) ile 9524 bitki/da (70 cm x 15 cm) ekim sıklığında yürüttükleri araştırmada, en düşük bitki boyunu 231.80 cm (P3377), yeşil ot verimini 4686 kg/da (P3377), kuru madde oranını % 33.80 (A.Rio), kuru madde verimini 1841 kg/da (P3377) olarak, en yüksek değerleri ise sırasıyla 256.80 cm (A.Rio), 7074 kg/da (A.Rio), % 40.82 (G610), 2384 kg/da (A.Rio) olarak tespit ettiklerini bildirmişlerdir. Gençtan (1977), Ankara ekolojik koşullarında 12 mısır çeşidi ile yaptığı çalışmada; çeşitlerin tepe püskülü çıkartma süresi yıllara ve genotiplere göre değişmiştir (5581 gün). Tepe püskülü ve koçan püskülü çıkışı üzerine sıcaklık ve oransal nemin önemli etkileri olduğunu tespit etmiştir. Orak ve İptaş (1999), Silajlık olarak kullanılan bitkilerde yaprak sayısı, ağırlığı ve oranının çeşit seçiminde tercih sebebi olduğunu ve mısırda yeşil aksam besleme değerinin % 70 inin koçanlardan yani tanelerden sağlandığını bildirmişlerdir. Torun (1999), Samsun koşullarında ana ürün yetiştirme sezonunda 9000 bitki/da (70x16 cm) bitki sıklığında 26 silaj mısır çeşidi ile yürüttüğü araştırmada; en yüksek yeşil ot verimini 5210 kg/da (Flash), yaprak sayısını 12.60 adet/bitki (RX947), sap çapını 2.20 cm (Dramca), bitki boyunu 283.8 cm (Flash), en düşük değerleri ise sırasıyla 2893 kg/da (Akpınar), 8.70 adet/bitki (Akpınar), 1.80 cm (Akpınar), 203.80 cm (TTM813) olarak tespit etmiştir. Denemede bulunan çeşitlerden Doge ve Dracma da sırasıyla yeşil ot verimini 4400 kg/da ve 4538 kg/da, yaprak sayısını 10.30 adet/bitki ve 10.50 adet/bitki, sap çapını 1.90 cm ve 2.20 cm, bitki boyunu 228.80 cm ve 223.80 cm olarak 7
tespit etmiştir. Araştırmacı verim üzerine doğrudan en fazla etkiyi gövde kalınlığının yaptığını, hasıl ve silajlık mısır çeşitlerinin seçiminde göz önüne alınması gereken özelliklerin bitki boyu, sap kalınlığı ve yaprak sayısı olduğunu ifade etmiştir. Yılmaz vd. (1999), Hatay koşullarında II. ürün yetiştirme sezonunda 24 silajlık mısır çeşidi ile yürüttükleri araştırmada; yeşil ot verimini 4000 (Progetto) 6305 kg/da (Dracma), kuru ot verimini 1698 kg/da (Progetto) 2572 kg/da(gw11396), yaprak oranını % 18.77 (Progetto) % 26.03 (32K61) arasında değişen miktarlarda tespit etmişlerdir. Araştırmada Dracma melez mısır çeşidinin yeşil ot verimini 6305 kg/da, kuru ot verimini 2518 kg/da, yaprak oranını % 23.53 olarak tespit etmişlerdir. Balabanlı ve Akman (2000), Isparta nın yüksek alanlarında 19961997 yıllarında ana ürün yetiştirme sezonunda 16 silajlık hibrit at dişi mısır çeşidi ile yürüttükleri çalışmada Doge ve C955 çeşitlerinde sırasıyla; yeşil ot verimini 5117 kg/da, 5611 kg/da, kuru madde verimini 1487 kg/da, 1596 kg/da, yaprak sayısını 13 adet/bitki, 12.7 adet/bitki, bitki boyunu ise 269.20 cm, 285.00 cm olarak bildirmişlerdir. Taban ve Katkat (2000), RX 947 mısır çeşidi ile yaptıkları denemede, bitkinin toprak üstü aksamı ve kök gelişimi ile toprak üstü aksam ve kökün Na, Cl, N, P, K, Ca, Mg, Fe, Zn ve Mn konsantrasyonu üzerine, tuz (NaCl) uygulamasının etkisi araştırmışlardır. Tesadüf parselleri deneme desenine göre sera koşullarında 4 tekrarlamalı olarak yürüttükleri denemede, topraklara 0, 15, 30, 45 ve 60 mm kg 1 NaCl uygulamışlardır. Artan miktarlarda uygulanan NaCl nin mısır bitkisinin toprak üstü aksam ve kök gelişimini, toprak üstü aksam ile kök kuru ağırlıklarını azalttığını, toprak üstü aksam ve kökün Na, Cl ve P konsantrasyonlarının artan miktarlarda uygulanan tuza bağlı olarak arttığını tespit etmişlerdir. Tuz uygulaması mısır bitkisinin toprak üstü aksamında N, Ca ve Fe konsantrasyonlarının azalmasına neden olurken, kökünde N, Ca, Mg ve Fe konsantrasyonlarının artmasına neden olduğunu, toprak üstü aksam ve kökün Zn ve Mn konsantrasyonları artan miktarlarda uygulanan tuza bağlı olarak arttığını, NaCl uygulamasıyla Na, P, Mg, Fe, Zn ve Mn kökte akümüle olduğunu bildirmişlerdir. 8
Turan ve Yılmaz (2000), Van koşullarında 1999 yılında ana ürün ve II. Ürün olarak 6 silajlık mısır çeşidi (P3335, P3394, Frassino, TTM815, RX899 ve Arifiye) ile yürüttükleri araştırmada, ana ürün şartlarında ortalama yeşil ot verimini 5704.51 kg/da, kuru ot verimini 1482.95 kg/da, bitki boyunu 228.50 cm, tek bitki ağırlığını 893. 17g, yaprak oranını % 26.67, ham protein oranını % 5.36, ham protein verimini 79.46 kg/da, II. ürün şartlarında ise yeşil ot verimini 7403.17 kg/da, kuru ot verimini 1617.92 kg/da, bitki boyunu 269.06 cm, tek bitki ağırlığını 900.74 g, yaprak oranını % 23.29, ham protein oranını % 5.74, ham protein verimini 93.31 kg/da olarak tespit etmişlerdir. Akdeniz vd. (2004), Van koşullarına uygun silajlık mısır çeşitlerini belirlemek amacıyla Van Organize Sanayi Alanı sulu arazilerinde 2001 ve 2002 yıllarında yürüttükleri denemeyi, tesadüf blokları deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurmuş ve araştırmada on üç mısır çeşidi kullanmışlardır. Denemede kullanılan çeşitler arasında hasıl ot ve kuru ot verimi bakımından önemli farklılıklar belirlenmiş, çeşitlerin hasıl verimleri 2850.1 ile 7608.5 kg/da; kuru ot verimler ise 745.9 ile 1465.9 kg/da arasında değişmiştir. Sonuç olarak, hasıl ve kuru ot verimleri yüksek olan Ossk644, Bc6661, Bc778 ve Bc566, Bc723 ve Duanan çeşitlerinin Van koşullarında silaj amacıyla yetiştirmeye uygun çeşitler olduğunu tespit etmişlerdir. Keskin (2001), 1998 yılında Konya nın Konuklar Tarım İşletmesi nde yürüttüğü denemede, Karadeniz Yıldızı, Kompozit Arifiye ve TM813 silajlık mısır çeşitlerini materyal olarak kullanmıştır. Sıra üzeri mesafeleri 8, 12 ve 16 cm, sıra arası mesafeleri 50, 60 ve 70 cm olacak şekilde ekim yapmıştır. Araştırmada; bitki boyu, sap kalınlığı, yaprak sayısı, koçan sayısı, ilk koçan yüksekliği, dekardaki bitki sayısı, hasıl verimi, kuru madde verimi, koçan verimi, ham protein oranı, ham protein verimine ait tespit ve analizler yapmıştır. Çalışma sonunda en fazla ortalama hasıl verimi (5140 kg/da), kuru madde verimi (1472 kg/da) ve ham protein verimi (90.62 kg/da) olarak Karadeniz Yıldızı çeşidinden elde etmiştir. En yüksek hasıl verimi 4962 kg/da ile 50 cm sıra arasından ve 5111 kg/da ile 8 cm sıra üzerinden elde edilmiştir. Genel olarak bitki sıklığı arttıkça dekardaki hasıl verimi, kuru madde verimi ve ham protein veriminde de artışların meydana geldiğini bildirmiştir. 9
İptaş vd. (2002), TokatKazova ekolojik koşullarında II. ürün silajlık olarak yetiştirilebilecek mısır çeşitlerini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, çeşitlerin yaprak oranlarının % 14.30 21.30, sap oranlarının % 57.10 65.20, koçan oranlarının % 15.7 26.3 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Sade (2002), Silajlık mısır yetiştiriciliğinde bitki sıklığının 10000 bitki/da belirlenmesinin kuru madde verimi ve oranı ile tane oranı için uygun bir denge sağladığını, bu rakama 1000 adet/da çimlenme çıkış kaybı olarak ilave edilmesi gerektiğini bildirmiştir. Bu sıklığın temini için 70 x 1315 cm (sıra arası x sıra üzeri) mesafelerinin önerildiğini daha dar sıra aralıklarının verimi artırmadığı gibi mekanizasyonu güçleştirdiğini ifade etmiştir. Dekara 13000 adete kadar olan bitki sıklığının kuru madde verimini arttırabilmekle beraber, tane oranını düşürdüğünü belirtmiştir. Sade vd. (2002), Konya ekolojik şartlarına uygun silajlık mısır çeşitlerini belirlemek için 2000 yılı ana ürün yetiştirme sezonunda 6 farklı silajlık mısır (TTM815, Arifiye, LG60, Dracma, Temigi ve Doge) çeşitleri ile yürüttükleri araştırmada, hasatı sarı olum döneminde gerçekleştirmişlerdir. Araştırmada kullanılan Dracma, Temigi, Doge çeşitlerinde sırasıyla bitki boyunu 240 235 273 cm, sap çapını 2.48 2.39 2.37 cm, bitkide yaprak sayısını 13.75 14.84 14.87 adet/bitki, tek bitki ağırlığını 715.25 815.25 820.75 g, yaprak ağırlığını 139.25 179.25 186.00 g, yaprak oranını % 19.75 22.00 22.75, yeşil ot verimini 7477 6868 7055 kg/da, kuru madde verimini 2933 2367 2040 kg/da, kuru madde oranını % 38.24 34.82 29.25, ham protein oranını % 9.79 8.82 10.41 olarak tespit etmişlerdir. Ayrıca silajda yaprak oranının, yaprak sayısı ve ağırlığı tarafından belirlendiğini, yaprakların besin değeri ve sindirilme oranının koçandan daha düşük, saptan daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Turgut ve Balcı (2002), şeker mısırı çeşitlerinde değişik ekim zamanlarının taze koçan verimi ve bazı tarımsal karakterler üzerine etkisini araştırmak amacıyla 1999 ve 2000 yıllarında Bursa da yürüttükleri denemede 4 ekim zamanı (15 Nisan, 15 Mayıs, 15 Haziran ve 15 Temmuz) ile 4 şeker mısırı çeşidi (Bonanza, Jubilee, Merit ve Reward) kullanmışlardır. Denemeyi, bölünmüş parseller deneme deseninde 3 tekerrürlü olarak 10
kurmuşlardır. İki yıllık sonuçlara göre, ekim zamanı farklılıkları; bitki boyu, koçan yüksekliği, koçan uzunluğu, tepe püskülü çiçeklenme süresi, taze koçan ağırlığı, bitkide koçan sayısı ve taze koçan veriminde istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Çeşitler arası farklılıklar bitki boyu, koçan yüksekliği, koçan çapı, tepe püskülü çiçeklenme süresi, taze koçan ağırlığı ve bitkide koçan sayısında önemli bulunmuştur. En yüksek taze koçan verimini tüm çeşitlerde 15 Haziran ekiminde elde etmişlerdir. Merit ve Reward çeşitlerinin en yüksek taze koçan verimlerini 15 Haziran, 15 Nisan ve 15 Mayıs tarihlerinde, Bonanza ve Jubilee çeşitlerinin ise 15 Haziran ve 15 Temmuz tarihlerinde verdiğini tespit etmişlerdir. Akdeniz vd. (2004), tarafından Van koşullarında uygun silajlık mısır çeşitlerini belirlemek amacıyla 13 mısır çeşidini ele almışlardır. Araştırma sonucunda çeşitlerin yeşil ot verimlerinin 2729.6 7842.3 kg/da, bitki boylarının 143.7 242,6 cm, sap oranlarının % 28.1 43.6, yaprak oranlarının % 17.3 23.5, koçan oranlarının % 38.2 49.0, protein oranlarının % 5.52 8.17 arasında değiştiği bildirilmiştir. Geren vd. (2003), İzmir ilinde II. ürün olarak silajlık mısır çeşitlerinin yetiştirilme imkanları üzerine yaptıkları çalışmada, 6 mısır çeşidi kullanmışlardır. Araştırma sonucunda; çeşitlerin kuru madde oranlarının % 23.54 24.43, kuru madde verimlerinin 1884 2130 gr ve ham protein oranlarının % 8.52 9.07 arasında değiştiğini tespit etmişlerdir. Yılmaz vd. (2003), Amik ovası koşullarında 1998 yılında 24 mısır çeşidi ile yürüttükleri çalışmada, bitki boyunun 197.9 233.2 cm, sap çapının 1.91 2.43 cm, kuru madde veriminin 1698 2687 kg/da ve yeşil ot veriminin 4000 6305 kg/da arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Akdeniz vd. (2004), Van koşullarına uygun silajlık mısır çeşitlerini belirlemek amacıyla Van Organize Sanayi Alanı sulu arazilerinde 2001 ve 2002 yıllarında yaptıkları çalışmada 13 mısır çeşidini tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekrarlamalı olarak ekmişlerdir. Denemede kullanılan çeşitler arasında hasıl ot ve kuru ot verimi açısından önemli farklılıklar olduğu ve çeşitlerin hasıl verimlerinin 2850.1 kg/da ile 7608.5 kg/da, 11
kuru ot verimlerinin ise 745.9 kg/da ve 1465.9 kg/da arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Denemede kullanılan çeşitlerden hasıl ve kuru ot verimleri yüksek olan Ossk 644, Bc 6661, Bc 778, Bc 566, Bc 723 ve Duanan çeşitlerinin Van koşullarında silajlık amacıyla yetiştirmeye uygun çeşitler olduklarını saptamışlardır. Güneş (2004), Karaman ilinde II. ürün olarak hibrit sorgum ve silajlık mısır çeşitlerinin yetiştirilebilme imkanları üzerine yaptığı çalışmada, 4 hibrit mısır çeşidini değerlendirmeye almıştır. Araştırma sonucunda, çeşitlerin bitki boylarının 270.00 310.13 cm, yaprak sayılarının 13.80 15.80 adet/bitki, sap çaplarının 23.03 23.76 mm, yaprak oranlarının % 25.86 28.20, bitki ağırlığının 913.60 1198 g, yaprak ağırlığının 247.50 323.03 g, yaprak oranlarının % 25.86 28.20, silaj verimlerinin 6892.80 8488.03 kg/da, kuru madde oranlarının % 29.53 32.10, kuru madde verimlerinin 2193.43 2657.53 g, protein oranlarının % 3.94 4.74 arasında değiştiğini tespit etmiştir. Budak vd. (2005), Ödemiş koşullarında yetiştirilen bazı melez mısır çeşitlerinde (Trebbia, RX 893, C 955, Otello, DK 626, Maverik, Isıdoro) yeşil ot verimi ve verimle ilişkili bazı özellikleri incelemiş ve bu amaçla; bitki boyu, yeşil ot verimi, yaprak sayısı, koçan sayısı, yeşil yapraksapkoçan oranları özelliklerini değerlendirmişlerdir. Elde edilen sonuçlarda çeşitler arası önemli farklılıklar gözlenmiş, yeşil ot verimi açısından Trebbia ve C955 çeşitlerinin diğerlerinden üstün özelliğe sahip olduğunu bildirmişlerdir. İdikut vd. (2005), 19971998 yıllarında Kahramanmaraş koşullarında Tarımsal Araştırma Enstitüsünde mısır yetişme sezonunda, iki şeker mısır çeşidini (Merit ve Jubilee) üç farklı ekim zamanı (15 Mart, 30 Mart ve 15 Nisan) ve yetiştirme tekniği (Normal Ekim, Plastik Tünel ve Fide Usulü) kullanarak bölünen bölünmüş parseller deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak ekmişlerdir. Çeşitlerin olgunlaşma gün sayısı, ilk koçan yüksekliği, bitki boyu, bitki başına koçan sayısı, taze koçan verimi ve hasıl verimi gibi özelliklerini incelemişlerdir. Çeşitlerin ekim zamanlarına (15 Mart, 30 Mart ve 15 Nisan) göre olgunlaşma süreleri 90110 gün arasında değiştiği, fide usulü yetiştirme tekniğinin erkenciliği sağladığı saptanmıştır. Fide usulü ve plastik tünel 12
yetiştirme tekniğinde, taze koçan ve hasıl verimi normal ekime göre önemli derecede yüksek olduğu, ekim zamanlarının hasıl verimine etkisinin ise önemsiz olduğunu belirlemişlerdir. Kapar ve Öz (2006), Orta Karadeniz koşullarında 2001 yılında Samsun ve Amasya, 2002 yılında ise Samsun ve Bafra lokasyonunda olmak üzere 27 tek melez mısır çeşidini denemeye almışlardır. Denemede tane verimi, tane/koçan oranı, ilk koçan yüksekliği, bitki boyu, hasatta tane nemi ve tepe püskülü gösterme süresini incelemişlerdir. Birleştirilmiş analiz sonuçlarına göre incelenen özellikler bakımından çeşitler arasında önemli (p<0.01) farklılıklar saptamışlardır. Tane verimi değerleri iki yıllık sonuçların ortalamasına göre 8451190 kg/da arasında değiştiği, Ada 9516 çeşidi en fazla verime sahip olduğu tespit edilmiştir. Doge çeşidinin en fazla bitki boyuna (282 cm), Ada 9516 nın en fazla ilk koçan yüksekliğine (126 cm) ve hasatta tane nemine (% 29) sahip olduğunu, Rx.670 çeşidinin en erken (58.6 gün) tepe püskülü gösterme süresine ve C.6127 çeşidinin ise en fazla tane koçan oranına (% 85.4) sahip olduğunu tespit etmişlerdir. Karayiğit vd. (2005), Kahramanmaraş koşullarında II. ürün olarak bazı melez mısır çeşitlerinin silaj kalitesi üzerine yaptıkları çalışmada 3 mısır çeşidini ele almışlardır. Araştırma sonucunda çeşitlerin koçan oranlarının % 28.10 39.60, sap oranlarının % 42 53, yaprak oranlarının % 18.53 23.26, yeşil ot verimlerinin 6006 7220 kg/da, kuru madde oranlarının % 26.20 32.50, protein oranlarının % 6.06 6.41 arasında değiştiğini tespit etmişlerdir. Çigdem ve Uzun (2006), tarafından Samsun ekolojik koşullarında taban alanda ikinci ürün yetiştirme sezonunda yürütülen bir çalışmada 2 mısır çeşidi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda çeşitlerin yeşil ot verimlerinin 41455023 kg/da, protein oranlarının % 7.9711.13 olarak tespit etmişlerdir. Vartanlı (2006), 2005 yılında Ankara Üniversitesi Ziraat fakültesi Ayaş Bahçe Bitkileri Araştırma ve Uygulama İstosyonu deneme tarlalarında, tesadüf blokları deneme deseninde dört tekrarlamalı olarak yürüttüğü denemede, materyal olarak erkenci ve orta 13
erkenci (FAO 500600 olum grubunda) 12 adet hibrit mısır çeşidi kullanmıştır. Araştırmada; bitki boyu, yaprak sayısı, koçan yaprağı aya genişliği, koçan yaprağı aya uzunluğu, bayrak yaprak aya genişliği, bayrak yaprak aya uzunluğu, koçan boyu, koçan çapı, koçan ağırlığı, koçandaki sıra sayısı tozlanma gün sayısı, fizyolojik olumda tane nemi, hasatta tane nemi, birim alan tane verimi, ham yağ oranı, ham protein oranı ve hektolitre ağırlığına ait tespit ve analizler yapmıştır. Çalışma sonunda ele alınan özellikler bakımından, bitki boyu 288.5 320.0 cm, yaprak sayısı 13.25 15.40 adet/bitki, koçan yaprağı aya genişliği 9.40 11.13 cm, koçan yaprağı aya uzunluğu 82.75 95.10 cm, bayrak yaprak aya genişliği 4.95 6.97 cm, bayrak yaprak aya uzunluğu 38.05 45.90 cm, koçan boyu 21.75 27.00 cm, koçan çapı 5.30 5.79 cm, koçan ağırlığı 387.8 546.3 g, koçandaki sıra sayısı 13.8 18.9 adet, tozlanma gün sayısı 5967 gün, fizyolojik olumda tane nemi %29.48 (BC 566) %41.65 (ISIDORO), hasatta tane nemi % 21.15 (BC 566) % 28.60 (ISIDORO), birim alan tane verimi 1577 kg/da (BC 566) 1903 kg/da(ossk 602), ham yağ oranı % 2.04 6.90, ham protein oranı % 6.21 8.65 ve hektolitre ağırlığı 65.43 73.53 kg değerleri arasında değiştiğini bildirmiştir. Orta Anadolu koşullarında BC 566 ve BORA çeşitlerinin en düşük hasat nemine sahip olduğunu ve bu açıdan diğer çeşitlere göre daha avantajlı ve erkenciliğin daha belirgin olduğunu saptamıştır. Ergül (2008), 2006 yılında Konya ekolojik şartlarında, at dişi mısır çeşitlerinin silaj verimi ve kalite ile ilgili özelliklerini incelemiştir, Tesadüf Blokları deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulan bu araştırmada, 24 at dişi mısır çeşidi kullanmıştır. Araştırmasında silaj verimlerinin 6795 kg/da (CP81) 10348 kg/da (Lacasta), bitki boylarının 298 cm (Lacasta) 341 cm (CP91), bitki ağırlıklarının 851 g (CP81) 1444 g (CP91), yaprak sayılarının 13.00 adet (Lacasta, ZP677) 18.46 adet (CP91), yaprak alanlarının 716.93 cm² (Cadiz) 965.41 cm² (CP91), yaprak oranlarının % 12.7 (ZP 677) % 20.5 (CP91), yaprak ağırlıklarının 126.33 g (ZP677) 297.66 g (CP91), yaprak genişliklerinin 10.70 cm (OSKK644) 12.86 cm (C955), yaprak uzunluklarının 81.73 cm (Cadiz) 108.16 cm (Arifiye), sap ağırlıklarının 394.00 g (Ada523) 699.33 g (Arifiye), sap çaplarının 22.89 mm (Turtop) 29.62 mm (CP91), sap oranlarının % 44.93 (Lacasta) % 56.20 (Arifiye), ilk koçan yüksekliklerinin 114.40 cm (Lacasta) 187.33 cm (Arifiye), koçan ağırlıkları 282.33 g (CP81) 453.66 14
g (CP 91), koçan oranlarının % 28.6 (Arifiye) % 38.2 (DKC6842), kuru madde verimlerinin 1998 kg/da (CP81) 3028 kg/da (King), kuru madde oranlarının % 24.40 (P31Y43) % 32.10 (OSSK659), protein oranlarının % 4.68 (Lacasta) % 6.87 (CP 81) arasında değiştiğini bildirmiştir. 15
3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Araştırma Yerinin Toprak ve İklim Özellikleri 3.1.1 Araştırma yeri Araştırma, 2009 yılında Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü nün deneme tarlasında yürütülmüştür. Deneme yerinin koordinatları 39 o 57 kuzey enlem, 32 o 52 doğu boylam dereceleri olup, denizden yüksekliği yaklaşık 860 metredir. 3.1.2 Toprak özellikleri Toprak analizi için deneme tarlasından alınan toprak örnekleri, bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerin belirlenmesi amacıyla verimlilik analizine tabi tutulmuştur. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü Analiz Laboratuvarında yapılan, deneme tarlasına ait toprak analizi sonuçları çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelge 3.1 in incelenmesinden de anlaşılacağı gibi denemenin kurulduğu toprak bünyesi killitınlı, toprak reaksiyonu hafif alkali, orta derecede kireçli, organik maddece fakir, yarayışlı fosfor düzeyi orta, yarayışlı potasyumca zengin, toplam tuz bakımından ise zararsız düzeydedir. Çizelge 3.1 Deneme alanına ait toprak analizi sonuçları Organik ph Toplam EC P 2 O 5 K 2 O CaCo 3 Tekstür madde (%) tuz (%) (%) (Kg/da) (Kg/da) (%) 1,33 7,85 0.075 0,075 6,0 164,0 6,00 Killitınlı 3.1.3 İklim özellikleri Ankara ili meteoroloji istasyonunda ölçülen bazı iklim verilerinin uzun yıllar ortalaması ve denemenin yürütüldüğü 2009 yılına ait değerler çizelge 3.2 de verilmiştir. Çizelge 3.2 incelendiğinde, genel olarak mısır vejetasyon döneminde uzun yıllar ortalama iklim 16
verilerine göre 2009 yılının biraz daha kurak geçtiği, sıcaklık değerlerinde çok büyük farklılıklar olmadığı ve nispi nem miktarının biraz daha düşük olduğu görülmektedir. Çizelge 3.2 Araştırma yerine ilişkin iklim verileri (19752009, 2009) (*) Yağış (mm) Sıcaklık ( o C) Nispi Nem (%) Aylar 2009 19752009 Fark 2009 19752009 Fark 2009 19752009 Fark Ocak 61.5 40.0 21.5 2.4 0.4 2.0 76.2 74.0 2.2 Şubat 69.5 32.1 37.4 4.3 1.9 2.4 75.4 70.0 5.4 Mart 55.6 36.1 19.5 5.3 6.0 0.7 69.0 63.0 6.0 Nisan 71.0 51.7 19.3 11.0 11.2 0.2 60.8 61.0 0.2 Mayıs 24.8 49.4 24.6 15.8 15.9 0.1 55.9 58.0 2.1 Haziran 28.0 32.8 4.8 21.9 19.9 2.0 44.4 53.0 8.6 Temmuz 13.9 14.4 0.5 23.6 23.4 0.2 46.6 47.0 0.4 Ağustos 0.4 12.2 11.8 23.2 22.9 0.3 37.3 47.0 9.7 Eylül 10.3 17.8 7.5 18.2 18.5 0.3 49.4 50.0 0.6 Ekim 13.7 30.0 16.3 16.7 12.9 3.8 49.8 61.0 11.2 Kasım 43.1 37.6 5.5 7.3 6.6 0.7 75.0 70.0 5.0 Aralık 28.8 41.1 12.3 2.0 2.3 0.3 78.6 76.0 2.6 Toplam 420.6 395.2 25.4 Ortalama 12.6 11.8 0.8 59.87 60.83 0.96 *Değerler Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü nden alınmıştır. 3.2 Materyal Araştırmada, Polen, Syngenta, BC Institut Ankara Şubesi, Pioneer Özel Sektör kuruluşları ile Karadeniz ve Sakarya Tarımsal Araştırma Enstitüleri nin İç Anadolu Bölgesi için önerilen çeşitlerinden alınan orta geçci ve geçci (FAO 600FAO 700 olum gruplarında) toplam 8 çeşit mısır materyal olarak kullanılmıştır. Denemelerde kullanılan çeşitlerin bazı özellikleri çizelge 3.3 de özetlenmiştir. 17
Çizelge 3.3 Denemede materyal olarak kullanılan çeşitlere ait özellik bilgileri Çeşit adı Çeşit sahibi özel sektör/kamu kuruluşu Olum grubu Melez tipi Tane rengi ve tipi SIMON Polen FAO 600 Tek melez Sarı At dişi BOLSON Polen FAO 600 Tek melez Sarı At dişi BREAKER Syngenta FAO 600 Tek melez Sarı At dişi BC 678 BC Institut Ankara Şubesi FAO 600 Tek melez Sarı At dişi PR31Y43 Pioneer FAO 700 Tek melez Sarı At dişi SAMADA Karadeniz Tarımsal Araştırma FAO 700 Tek melez Sarı At dişi Enstitüsü ADA 523 Sakarya Tarımsal Araştırma FAO 700 Tek melez Sarı At dişi Enstitüsü ADA 9516 Sakarya Tarımsal Araştırma Enstitüsü FAO 700 Tek melez Sarı At dişi 3.3 Yöntem 3.3.1 Deneme deseni, ekim ve hasat Ankara ekolojik koşullarına uygun silajlık mısır çeşitlerini belirlemek ve bunların verim ve kalite özelliklerini belirlemek amacıyla yürütülen bu çalışma, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlasında tesadüf blokları deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Her tekerrürde 8 parsel olup, toplam 24 parselde ekim yapılmıştır. Deneme tarlasına ekimden önce diskaro geçilerek ekime hazır hale getirilmiştir Denemede ekim, 21 m 2 lik (5 m x 4,2 m) parsellere 15 cm sıra üzeri ve 70 cm sıra aralığında, her parselde 6 sıra olacak şekilde tavlı toprağa ele alınan sıra arası ve sıra üzeri mesafeye uygun olarak açılan çizilere her ekim noktasına 1 tohum gelecek şekilde 17 Mayıs 2009 tarihinde elle yapılmıştır. Ekim oranı her parselde 156 tohum olacak şekilde hesaplanmıştır (9200 bitki/da). Parsellere yarısı ekimden hemen sonra, diğer yarısı da 2 seferde olmak üzere toplam 15 kg/da saf azot içeren DAP gübresi verilmiştir. Ekimden sonra iyi bir çıkış sağlanmış, mısır bitkileri 3540 cm olduğunda çapa ile birlikte boğaz doldurma işlemi yapılmıştır. İklim koşullarına bağlı olarak mısır 18
bitkisinin su ihtiyacı yağmurlama sulama yöntemiyle, parsellerin yabancı ot kontrol işlemleri de mısır yetiştirme tekniğine göre, gerekli zamanlarda yapılmıştır. Hasat zamanının doğru tayin edilebilmesi için, silaj olum döneminin tespitinde koçandaki danenin süt çizgisi kesilerek kontrol edilmiş ve 2/3 olduğu hamur olum döneminde hasat yapılmıştır. Her parselin orta kısmındaki dört sırada bulunan bitkiler topluca hasat edilmiş, parselin kenarında bulunan sıralar da kenar tesiri olarak değerlendirilmiştir. Deneme parsellerindeki mısır çeşitlerinin farklı gelişme dönemleri ve hasat işlemine ait görünüşler Şekil 3.13.4 de verilmiştir. Hasat çeşitlere göre 815 Eylül 2009 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. 19
Şekil 3.1 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinin farklı gelişme dönemlerinden görünüşler 20
Şekil 3.2 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinin farklı gelişme dönemlerinden görünüşler 21
Şekil 3.3 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinin hasat işlemine ait görünüşler 22
Şekil 3.4 Silaj amacıyla yetiştirilen orta geçci ve geçci mısır çeşitlerinin hasat işlemine ait görünüşler 23
3.3.2 Morfolojik özellikler ile ilgili gözlem ve ölçümler Araştırmada hasata kadar ve hasattan hemen önce mısırların morfolojik özelliklerini belirlemek için, parseldeki kenar tesiri dışında orta dört sırada koçan püskülü çıkışında rastgele seçilip işaretlenmiş 10 bitkide aşağıdaki gözlemler ve ölçümler yapılmıştır. 3.3.2.1 Tepe püskülü çıkışına kadar geçen gün sayısı (gün) Bitkilerin ekim tarihinden tepe püskülünün yaprak kınından çıktığı tarihe kadar olan süre olarak belirlenmiştir. 3.3.2.2 Bitki boyu (cm) Tozlanma dönemi sonunda her parselden seçilen 10 bitkinin toprak yüzeyinden tepe püskülünün ucuna kadar olan kısmı ölçülerek cm cinsinden bulunmuş ve daha sonra ortalamaları alınmıştır. 3.3.2.3 İlk koçan yüksekliği (cm) Her parselden rastgele seçilen 10 bitkide toprak yüzeyinden itibaren bitki üzerindeki ilk koçanın çıktığı boğuma kadar olan mesafe ölçülerek cm cinsinden kaydedilmiş ve daha sonra ortalamaları alınmıştır. 3.3.2.4 Bitkide koçan sayısı (adet) Her parselden rastgele seçilen 10 bitkide koçanlar sayılarak kaydedilmiş ve daha sonra ortalamaları alınmıştır. 3.3.2.5 Bitkinin koçanlı ağırlığı (g) Her parselden rastgele seçilen 10 bitki ayrı ayrı yeşil olarak tartılmış ve daha sonra ortalamaları alınmıştır. 24