Patates (Solanum tuberosum L.) Çeşitlerinde Fosforlu Gübre Uygulamalar ı n ın Verim Ve Baz ı Verim Ö ğelerine Etkisi

TAR İ M BILIMLERI DERG İSI 2004, 10 (4) 466-473 Patates (Solanum tuberosum L.) Çeşitlerinde Fosforlu Gübre Uygulamalar ı n ın Verim Ve Baz ı Verim Ö ğelerine Etkisi Murat TUNÇTÜRK 1 Murat ERMAN Rüveyde TUNÇTÜRK 1 Geli ş Tarihi: 22.06.2004 Özet: Bu çal ışma, Van-Geva ş ekolojik ko ş ullar ı nda de ğ i şik fosfor dozlar ı n ı n, denemeye al ınan patates çeşitlerinde verim ve verim unsurlar ı üzerine etkilerini belirlemek amac ıyla 2001 ve 2002 y ı llar ı nda yürütülmü ştür. Denemede 3 farkl ı patates çeşidinde (Latona, Vangogh ve Granola) 4 de ğ i ş ik fosfor dozu (0, 5, 10 ve 15 kg P 205/da) uygulanm ışt ı r. Çal ışma tesadüf bloklar ı nda faktöriyel deneme desenine göre 3 tekrarlamal ı olarak kurulmu ştur. Fosfor dozlar ı n ın bitki boyu, ocak ba şı na sap say ıs ı, ocak ba şı na yumru say ı s ı ve yumru özgül a ğı rl ığı ortalamalar ı üzerine etkisinin olmad ığı, ortalama yumru a ğı rl ığı ve dekara yumru verimi de ğ erleri üzerine olumlu yönde etkisinin oldu ğ u tespit edilmiştir. Çal ışma sonucunda iki y ı l ı n birle ştirilmi ş ortalamas ı na göre en yüksek ortalama yumru a ğı rl ığı 73.3 g ile 10 P205kg/da uygulamas ı ndan, en yüksek dekara yumru verimi ise 2069.1 kg/da ile 5 kg P205/da uygulamas ı ndan elde edilmiştir. Denemeye al ınan patates çe şitlerinde incelenen tüm özellikler çe şitlere göre farkl ı l ık göstermi ştir. iki y ı l ı n birleştirilmi ş ortalamas ı na göre çal ışmada en yüksek ortalama yumru a ğı rl ığı (76.7 g), dekara yumru verimi (2081.0 kg/da) ve yumru özgül a ğı rl ığı (1.081 g/cm 3) Vangogh çe ş idinden elde edilmi ştir. Anahtar Kelimeler: patates, çe ş it, fosfor, verim Effects of Various Phosphorus Doses on the Yield and Yield Parameters of Different Potato Cultivars (Solanum tuberosum L.) Abstract: This study was conducted to determine the effects of various phosphorous doses on the on the yield and some yield traits of different potato cultivars (Solanum tuberosum L.) grown at the Gevaş-Van ecological condition in 2001 and 2002. The study was designed in completely randomized block factorial design with three replications consisting three potato cultivars (Latona, Vangogh and Granola) and four phosphorous doses (0, 5, 10, and 15 kg P 205-1 ). It was detected that the phosphorous doses had no significant effect on the plant height, the stern number per hill, da and the specific gravity of tubers while they significantly and positively affected the average tuber weight and tuber yield per decar. According to the average values of both years, the application of 10 kg P 205 da-l gave the highest amount of average tuber weight (73.3 g) and the application of 5 kg P 205 da -l gave the highest tuber yield per decar (2069.1 kg). All cultivars had significantly different values for all traits. The cultivar Vangogh had the highest amount of average tuber weight (76.7 g), the highest tuber yield per decar (2081.0 kg) and the highest specific tuber gravity (1.081 g cm -3). Key Words: potato, varieties, phosphorous, yield Giriş Patates ülkemizin önemli kültür bitkileri aras ı nda yer almakta olup, çok yönlü kullan ı m alan ı na sahiptir. Içerdi ğ i değerli besin maddeleri nedeniyle, özellikle geri kalm ış ülkelerde, bir enerji kayna ğı olarak, halk ın temel g ı da maddesi gereksinimini kar şı layan patates, mutfaklarda yemek olarak pi şirilerek de ğerlendirildi ği gibi, sanayide değ işik şekillerde i şlenerek (cips, k ızartma, püre v.s.)'de tüketilmektedir. Ayr ıca, ekmek ununa belirli oranda patates unu kar ışt ı r ı ld ığı nda ekmeklerin lezzetlili ği artmakta ve bayatlamay ı geciktirmektedir. Endüstride kullan ı lmayan ve yemeklik olarak tüketilemeyen patates yumrular ı ise hayvan yemi olarak de ğerlendirilebilmektedir. Birim alandan elde edilen ürün miktar ı n ın yüksek olmas ı nedeniyle, yeti ştirildi ği ülkelerde, üretici ve ülke ekonomisine büyük katk ı lar sa ğlamaktad ı r. Bu nedenle son y ı llarda dünya patates üretiminde büyük art ışlar olmu ş ve y ı ll ık patates üretimi 300 milyon tonlara ula şm ışt ı r (Ar ı oğlu 1997). Patatesin ülkemizdeki ekili ş alan ı 200.000 hektar, üretim 4.700.000 ton ve verim ise 2350 kg/da'd ı r. Türkiye bugün dünyada patates üretim alan ı bak ı m ından 10, üretim miktar ı aç ı s ından ise 11. s ı rada yer almaktad ı r (Anonim 1998). Üretilen bu ürünün hemen hemen büyük bir ço ğ unlu ğu yurt içinde tüketilmekte olup halk ı m ızı n beslenmesinde önemli bir yere sahiptir. Doğu Anadolu Bölgesinde ise Van ili, patates yeti ştiricili ği yönünden Erzurum ilinden sonra Kars ili ile birlikte ikinci s ı rada yer almaktad ı r (Taçoğlu ve ark. 1998). Van yöresinde patates dikim alan ı 3016 hektar, üretim ise 47.440 ton olup verim 1.574 kg/da'd ı r (Anonim 2002). ilde patates tar ı m ı daha çok Geva ş ve Erci ş ilçelerinde yoğunlaşmaktad ı r. Fosfor nükleoproteinlerin yap ı s ına giren, hücre bölünmesinde rol oynayan ve potasyumun bitkiler taraf ından al ı nmas ı n ı sağlayan bir besin elementidir. Toprakta yeterli ve yaray ış l ı bulunmas ı halinde kök geli şimi ve olgunla şmay ı te şvik ederek bitkilerde direnç art ışı n ı sağlar (Brohi ve Aydeniz 1994). Yüzüncü Y ı l Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü -Van

TUNÇTÜRK, M., M. ERMAN ve R. TUNÇTÜRK, "Patates (Solanum tuberosum L.) çeşitlerinde fosforlu gübre 467 uygulamalar ı n ı n verim ve baz ı verim ö ğelerine etkisi" Çe şit özellikleri ve fosforlu gübre uygulamas ı diğer bir çok bitkide oldu ğu gibi, patateste de verim ve kaliteye etki edebilmektedir. Kaliteli bir ürün için çe şidin yeti ştirme yönünden ekolojik ko şullara uygun olmas ı yan ı nda genetik ve teknolojik özellikleri üstün tohumlu ğun kullan ı lmas ı gerekmektedir. Patatesten birim alandan fazla ve kaliteli ürün alabilmek için bitki yeti ştirme tekni ğinin yeterince uygulanmas ı ve yetiştirme ortam ı n ı n bitki isteklerine uygun olmas ı ile mümkündür. Bu nedenle üretimin ve kalitenin yükseltilmesi için diğer tar ımsal işlemlerin yan ında en önemli etkenlerin ba şında bölgeye uygun çe şitlerin kullan ı lmas ı ve gübreleme gelmektedir. De ğ i şik bölgelerde yürütülen çal ışmalarda patates çe şitlerinde elde edilen de ğerler farkl ı olmu ştur. Bu konuda son y ıllarda yap ı lan çal ışmalar ın bir k ı sm ı aşa ğıda verilmi ştir. Karado ğan (1995), Erzurum ko şullar ı nda 1991-1992 y ı llar ında Famosa patates çeşidi kullan ı larak yap ı lan çal ışmada 3 çiftlik gübresi (0, 2.5 ve 5 ton/da) miktar ı, 4 fosforlu gübre (0, 8, 16 ve 24 kg P205/da) dozu ve 4 azotlu gübre (0, 8, 16 ve 24 kgn/da) dozu kullan ı larak patatesin verim, verim unsurlar ı ve kalitesi üzerine etkileri incelenmi ştir. Deneme sonucunda uygulanan fosfor dozlar ı n ın bitki boyu, ocak ba şı na yumru say ı s ı, ocak ba şına yumru verimi, özgül a ğı rl ık ve dekara yumru verimini önemli oranda etkilemedi ğini tespit etmi ştir. Çal ışmada en yüksek yumru verimi 3690.8 kg/da ile 8 kg P205/da uygulamas ından elde edilmi ştir. Karado ğan (1997), Erzurum şartlar ı nda 1992-93 y ı llar ı nda yapt ığı bir ara şt ı rmada, farkl ı azot (16,24, ve 32 kgn/da) ve fosfor (0, 6,ve 16 kg P205/da) dozlar ı n ı n patatesin baz ı verim ve verim unsurlar ı üzerine etkilerini incelemi ştir. Çal ışma sonucunda fosforlu gübre dozlar ı aras ı nda önemli farkl ı l ıklar bulunmazken en yüksek bitki boyu 54.3 cm, en yüksek ocak ba şı na sap say ı s ı 8.65 adet ile 8 kg P205/da uygulamas ı ndan, en yüksek yumru verimi 3568.1 kg/da ile 16 kgp205/da ve en yüksek kuru madde miktar ı ise 21.5 ile kontrol parselinden elde etti ğ ini bildirmi ştir. Djok ıc ve ark. (1998), Yugoslavya' da 1993-1995 y ı llar ı nda Fresco, Berber, Junior, Premier, Escort, Diamant ve Atlantic çe şitlerini kullanarak yapt ı klar ı adaptasyon çal ışmas ında en yüksek verimi 2308 kg/da ile Escort çeşidinden, en dü şük verimi ise 1932 kg/da ile Junior çeşidinden elde etmi şlerdir. Tuğay ve ark. (1999), 1994 ve 1995 y ıllar ı nda Resy patates çe şidini kullanarak Tokat ko şullar ı nda yürüttükleri çal ışmalar ı nda fosforlu gübrenin farkl ı (0, 5, 10, 15, 20 ve 25 kg P205/da) dozlar ı n ın tepkisini ara şt ı rm ışlard ı r. Ara şt ı rma sonucunda en yüksek yumru veriminin 3775 kg /da ile 15 kg P205/da uygulamas ı ndan elde edildi ğini, kontrole göre % 3 4 'lük bir art ış gözlendi ğini tespit etmi şlerdir. Bunun yan ında en yüksek ortalama yumru ağı rl ığı 104.1 g ile 20 kg P205/da uygulamas ı nda, en yüksek ocak başı na sap say ı s ı 12.1 adet ile 15 kg P205/da uygulamas ı nda, en yüksek kuru madde miktar ı da 19.5 ile 15 kg P205/da uygulamas ından elde ettiklerini bildirmi şlerdir. Arslan ve ark. (2002) Van ko şullar ı nda 1999 y ı l ı nda 14 patates çeşidi, 2000 y ı l ında 21 patates çe şidi kullan ılarak yapt ı klar ı adaptasyon çal ışmas ı nda en yüksek bitki boyunu 88.3 cm ile Yaylak ı z ı çe şidinden, en yüksek ocak ba şı na yumru say ı s ı n ı 7.53 adet/bitki ile Vangogh çeşidinden, en yüksek ortalama yumru a ğı rl ığı n ı 104 g ile Vangogh çe şidinden ve en yüksek dekara yumru verimini ise 2880 kg/da ile Yaylak ız ı çe şidinden ald ı klar ı n ı bildirmi şlerdir. Kara ve ark. (2002), Erzurum ko şulları nda 1998-1999 y ı llar ı nda yapt ı klar ı çal ışmada patatese değ işik dikim zamanlar ı nda (1, 15 ve 31 May ı s) azot (0, 6, 12, 18, 24 ve 30 kg/da) ve fosforlu (0, 6, 12 ve 18) gübre dozlar ı uygulam ış lard ır. Çal ışma sonucunda azot dozlar ı art ı r ı ld ı kça bitki boyu, ocak ba şı na sap ve dekara yumru veriminin artt ığı n ı, artan fosfor dozlar ı n ı n bitki boyu, ocak ba şına sap say ı s ı ve ocak ba şına yumru say ı s ı ortalamalar ı n ı az oranda art ı rd ığı n ı, fakat istatistiki olarak etkisini önemsiz bulduklar ı n ı belirtmi şlerdir. Fosfor dozlar ı n ı n yumru özgü! a ğı rl ığı na da etkisi önemsiz olmu ş en yüksek yumru özgül a ğı rl ığı 1.072 ile 18 kg P205/da uygulamas ı ndan al ı nm ışt ır. Bunun yan ında en yüksek dekara yumru veriminin 2159 kg/da ile 12 kg P205/da uygulamas ından al ı nd ığı n ı, fakat farkl ı fosfor dozlar ı ndan elde edilen yumru verimleri aras ında önemli bir fark görülmedi ğini bildirmi şlerdir. Çal ışmada kullan ı lan patates çe şitleri önceki y ı lda yap ılan çeşit adaptasyon çal ışmalar ı nda denenmeye al ı nm ış ve deneme sonucunda bölgeye uyum gösteren ve iyi sonuç al ı nan çe şitler aras ı ndan belirlenmi ştir. Materyal ve Yöntem Deneme, 2001 ve 2002 y ı llar ı nda Van' ın 40 km güney-bat ı s ında bulunan Geva ş ilçesinde çiftçi ko şullar ı nda yürütülmü ştür. Ara şt ı rmada materyal olarak Gömeç tohumculuk fırmas ından temin edilen Latona, Vangogh ve Granola patates çe şitleri, fosforlu gübre kayna ğı olarak da triple süper fosfat (%42) kullan ı lm ışt ı r. Denemenin yürütüldü ğü 2001 ve 2002 y ı llar ında Van Geva ş' a ait baz ı iklim verilen Çizelge 1 de verilmi ştir. Ara şt ı rman ın yap ı ld ığı bölgenin ya ğışla ilgili verileri incelendi ğinde uzun y ı llar ortalamas ı na göre, y ı ll ık toplam yağış 378.4 mm, y ı ll ı k ortalama s ı cakl ı k ise 14.6 C' dir. Denemenin ilk y ı l ı nda yağış miktar ı 326.4 mm ile uzun y ı llar ortalamas ı ndan dü şük olurken, ikinci y ı l 390.1 mm ile uzun y ı llar ortalamas ı ndan daha yüksek gerçekle şmiştir. Çizelge 1' de s ıcakl ıkla ilgili veriler incelendi ğinde denemenin birinci y ı l ı nda ortalama s ıcakl ı k 11.1 C ile uzun y ı llar ortalamas ı na göre (14.6 C ) daha dü ş ük, denemenin ikinci y ı l ı nda ise ortalama s ı cakl ı k 17.4 C ile daha yüksek de ğerlerde gerçekle şmiştir. Nispi nem miktar ı oranlar ı her iki y ı lda da (%45.4 - %58.9), uzun y ı llar ortalamas ına göre (%61.7) daha dü şük değerler de olu şmu ştur. Çizelge 1' den de görüldü ğü gibi; özellikle bitki gelişme faaliyetinin en yo ğun oldu ğu Nisan-Eylül

468 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 4 Çizelge 1. Van ın Geva ş ilçesinin 2001-2002 y ı llar ı ile uzun y ıllara ait baz ı iklim de ğerleri Hava s ı cakl ığı ( C) Minimum Maksimum Aylar 2001 2002 U.Y.O. 2001 2002 U.Y.O. 2001 Mart -0.7-1.7-3.2 6.8 6.5 6.4 2.6 Nisan 9.2 6.6 3.3 14.1 10.6 12.2 4.2 May ıs 6.6 5.8 10.3 16.4 17.1 17.7 11.9 Haziran 11.9 16.8 14.8 23.4 24.5 23.3 9.9 Temmuz 14.8 20.7 17.4 27.8 28.1 28.1 13.6 Ağ ustos 15.4 20.2 17 27.2 29.1 28.0 13.5 Eylül 11.2 16.6 14.4 24.1 24.8 23.1 10.4 Ekim 5.9 11.9 10.1 18.0 16.8 16.4 7.3 Kas ım 1.7 2.7 0.0 10.2 8.3 11.7-1.2 Ort./top. 10.9 15.3 14.0 18.2 18.8 18.5 11.1 *: Van İli Meteoroloji Bölge Müdürlü ğü kay ıtlar ı ndan al ı nm ıştı r Nispi nem (%) Yağış (mm) Ortalama 2002 U.Y.O. 2001 2002 U.Y.O. 2001 2002 U.Y.O. 1.9 0.5 51.8 60.9 59.2 43.5 60.7 46.2 3.0 7.0 54.2 63.8 63.0 48.7 127.8 89.1 11.7 12.9 55.7 54.2 60.7 44.1 92.1 63.0 18.2 17.8 42.6 47.5 57.0 13.2 15.7 27.6 21.8 21.9 44.5 48.8 54.1 8.2 5.6 7.5 22.5 21.2 39.5 48.3 52.8 1.3 7.8 19.0 16.3 42.3 49.5 55.2 1.8 10.0 15.4 11.0 10.3 49.7 60.5 63.2 70.2 34.0 49.6 3.7 4.3 49.7 65.8 67.0 53.8 42.9 48.5 17.4 14.6 45.4 58.9 61.7 326.4 390.1 378.4 aylar ı aras ı nda 2001 yetiştirme sezonunda dü şen ya ğış miktar ı 116 mm, 2002 yeti ştirme sezonunda ise 252.5 mm olup yağışı n aylara da ğı l ım ı düzensiz olmu ştur Deneme alan ı topraklar ına ait baz ı kimyasal ve fiziksel özellikler Çizelge 2' de verilmi ştir. Toprak analiz sonuçlar ına göre, her iki deneme y ı l ı nda da ara şt ı rma alan ı n ı n farkl ı derinliklerinden al ı nan topraklar ı n bünyesi kumlu-killi-t ı nl ı yap ıda ve kireç bak ı m ı ndan (% 19-21.9 ) zengin durumdad ı r(demiralay, 1981).Tuz oran ı V00.072-0.091 aras ı nda olup tuzluluk problemi olmayan topraklar s ı n ıf ı na girmektedir. Topraklar ı n ph' s ı 7.70-7.79 aras ında değ işmekte olup hafif alkalidir. Organik madde içerikleri çok az olan deneme alan ı topraklar ı fosfor içeri ğ i bak ı m ından da zay ıf bulunmu ştur (Çizelge 2). Deneme tesadüf bloklar ında faktöriyel deneme desenine göre 3 tekrarlamal ı olarak kurulmu ş ve yürütülmü ştür (Aç ıkgöz, 1993). Çal ışmada 4 farkl ı fosfor (Po= O, P5 = 5, Pio= 10 ve P İ 5 =15 kg P205/da) seviyesinin üç patates (Latona, Vangogh ve Granola ) çe şidinde verim ve baz ı verim ö ğelerine etkisi incelenmi ştir. Denemede dikim i şlemi her iki y ılda da may ı s ın ilk haftas ı nda yap ı lm ış, dikim ile birlikte bütün parsellere e şit olarak yar ı s ı dikimde yar ı s ı da boğaz doldurma döneminde olmak üzere 12 kg N/da azotlu gübre (Amonyum sülfat) verilmi ştir. Denemenin toplam alan ı 16 x 47 = 752 m 2 olup denemede bloklar aras ı nda 2 m, parsel aralar ı nda ise 1 m mesafe b ı rak ı lm ışt ı r. Parsel alan ı 3 x 4 = 12 m 2 dir. Her parsel 5 s ı ra, her s ı ra 10 ocak olacak şekilde planlanm ışt ı r. Dikim ocak usulü yap ılm ış, 60x40 cm. s ı ra aral ık mesafelerine göre markörle belirtilen ocaklara yumrular elle b ı rak ılm ışt ı r. Hasatta her parselin iki ba şı ndan birer ocak ve kenarlardan birer s ı ra kenar tesiri olarak ayr ı ld ı ktan sonra hasat alan ı içinde kalan ocaklar belle hasat edilmi ştir. Parsellerin her birinin hasat alan ı 1.8 x 3.2 = 5.76 m 2 dir. Hasat i şlemi parsellerde olgunla şma belirtileri görüldükten sonra 2001 y ı l ı nda 19 ekim, 2002 y ı l ı nda ise 8 ekim de tamamlanm ışt ı r. İ ki deneme y ı l ında da 4 kez çapalama yap ılm ış ilk çapa ile kaymak k ı rma ve ot alma i şlemi yap ı l ırken ikinci ve üçüncü çapayla da bo ğaz doldurma i şlemi yap ı lm ışt ı r. Yeti şme süresince 2001 y ı l ında 7 kez, 2002 de 6 kez sulama yap ı lm ışt ır. Hasat parseli içersinde; rasgele seçilen 10 bitkinin ortalamas ı olarak bitki boyu (cm), bitki ba şı na yumru say ı s ı (adet/bitki), bitki ba şına sap say ısı (adet/bitki) ortalama yumru a ğı rl ığı (g) tespit edilirken, hasat alan ı içerisindeki bitkilerin sökülmesi ile belirlenen parsel verimi üzerinden de orant ı yolu ile dekara yumru verimi (kg/da) hesaplanm ışt ı r. Her parselden elde edilen yumrulardan al ı nan örneklerde"havada - suda tartma" metodu uygulanarak yumru özgü! a ğı rl ığı bulunmuştur. Araşt ı rmada elde edilen veriler, y ı llar ayr ı ayr ı olmak üzere faktöriyel deneme desenine göre varyans analizine tabii tutulup, elde edilen ortalama de ğerler aras ı ndaki farkl ı l ı klar Duncan çoklu kar şı la şt ı rma testi kullan ı larak %5 önem seviyesine göre grupland ı r ı lm ışt ı r. Çizelge 2. Araşt ı rma sahas ı topraklar ı na ait baz ı fiziksel ve kimyasal analiz sonuçlar ı * Derinlik (cm) Kum (%) Silt (%) Kil (%) Tekstür PH s ı n ıf ı Kireç Fosfor Toplam (N) Organik Toplam tuz (ppm) madde (%) 0-20 72.08 16.5 11.6 Kumlu killi 7.76 t ı n 20.07 7.21 0.091 ( 1.'4)1 0.091 20-40 73.2 13.4 13.2 Kumlu killi 7.70 t ı n 19.2 7.12 0.082 1.01 0.080 *: Toprak analizleri Köy Hizmetleri 9. Bölge Müdürlü ğ ü Laboratuar ı nda yap ı lm ışt ı r

TUNÇTÜRK, M., M. ERMAN ve R. TUNÇTÜRK, "Patates (Solanum tuberosum L.) çe şitlerinde fosforlu gübre 469 uygulamalar ı n ın verim ve baz ı verim ö ğelerine etkisi" Bulgular ve Tartışma Bitki boyu: Patates çeşitlerinden elde edilen bitki boyu ortalamalan aras ı nda deneme y ı llar ı nda ve y ı llar ı n birleştirilmi ş ortalamas ında %1 düzeyinde önemli farkl ı l ı klar görülmü ştür. Bunun yan ı nda fosfor dozlar ı n ı n her iki deneme y ı l ında da bitki boyu üzerine önemli bir etkisinin olmad ığı görülmü ştür. Denemede, 2002 y ı l ı nda (41.1cm), 2001 y ı l ı na (39.3 cm) göre daha yüksek bitki boyu elde edilse de bu farkl ı l ı k istatistiki olarak önemli olmam ışt ı r. Denemenin her iki y ı l ında da Vangogh patates çeşidinden di ğer iki çeşide oranla daha uzun boylu bitkiler elde edilmi ştir. Iki y ı l ı n birle ştirilmi ş ortalamas ı na göre patates çeşitlerinden elde edilen en yüksek bitki boyu 42.6 cm ile Vangogh çe şidinden, en k ısa bitkiler ise 36.4 cm ile Latona çe şidinden al ı nm ışt ır. Granola çe şidinden elde edilen bitki boyu ise 41.8 cm olarak ölçülmü ştür. Yap ı lan birçok çal ışmada (Karado ğan ve Günel 1992, Arslan ve ark. 2002, Güler ve Kolsar ıc ı 1995)'da bulgular ı m ıza benzer şekilde elde edilen bitki boyu ortalamalan kullan ı lan patates çe şitlerine göre farkl ı l ı k göstermi ştir. Uygulanan fosfor dozlar ı n ı n patatesin bitki boyuna etkisi Çizelge 3 de görülmektedir. Iki deneme y ı l ı nda da fosfor dozu uygulamalar ı nda elde edilen bitki boyu ortalannalan yak ın değerlerde olu şmu ştur. İki y ı l ı n birleştirilmi ş ortalamas ı na göre fosforlu gübre uygulamalar ı sonucunda olu şan bitki boyu ortalama 39.1-41.2 cm değerleri aras ı nda oluşmu ştur (Çizelge 4). Fosforlu gübre uygulamalar ı n ı n bitki boyu ortalamalar ı na etkisini önemsiz oldu ğunu belirten baz ı ara şt ı rmac ı lar (Karado ğan 1995, Kara ve ark. 2002), bulgular' ile elde edilen sonuçlara uyum göstermektedir. Patates çe şitlerinin fosfor dozlar ı na tepkisinin farkl ı olmas ı, ayn ı zamanda çe şitlerden elde edilen Bitki boyu ortalamalar ı n ın farkl ı değerlerde olu şmas ı bitki boyu bak ı m ı ndan çeşit x fosfor dozlar ı interaksiyonunun 2002 y ı ll ında ve y ı llar ın birle ştirilmi ş ortalamas ında % ldüzeyinde önemli ç ıkmas ına neden olmuştur (Çizelge 3). Farkl ı fosfor dozlar ı n ı n uyguland ığı patates çeşitlerinde iki y ı l ı n birleştirilmi ş ortalamalar ı na göre çe şit x fosfor dozu interaksiyonunda en yüksek bitki boyu 45.7 cm ile Vangogh patates çe şidine 5 kg P205/da fosfor uygulamas ı ndan elde edilmi ştir (Çizelge 4). Ocak başına sap say ıs ı : Patates çeşitleri ile farkl ı fosfor dozlar ı n ın ocak ba şına sap say ı s ına etkileri bak ı m ından elde edilen verilere ait varyans analiz sonuçlar ı Çizelge 3 de verilmi ştir. Ocak ba şı na sap say ı s ı ortalamalar ı na fosfor dozlar ı n ı n etkisi deneme y ı llar ı nda ve iki y ı l ın birle ştirilmi ş ortalamas ı nda önemli olmazken, patates çe şitleri aras ı ndaki farkl ı l ı k 2001 y ı l ı nda ve iki y ı l ı n birleştirilmi ş ortalamas ında %1 düzeyinde, 2002 y ı l ı nda ise %5 düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmu ştur. Ocak ba şına sap say ı s ı değerleri iki y ı l ı n birleştirilmi ş ortalamas ı nda denemeye al ı nan patates çeşitlerinde 3.5-3.9 adet/ocak aras ında de ğ işim göstermi ştir. En yüksek ocak ba şına sap say ı s ı Granola (3.9 adet/ocak) çeşidinden al ı n ı rken, en dü şük ocak ba şı na sap say ı s ı Latona (3.5 adet/bitki) çe şidinde saptanm ışt ır. Ocak ba şı na sap say ı s ı bak ı m ı ndan Latona ve Vangogh çe şitleri ayn ı Duncan grubunda, Granola patates çe şidi ise farkl ı grupta yer alm ışt ır (Çizelge 4). Denemeye al ı nan patates çeşitlerinde ocak ba şına sap say ı s ı değerlerinin farkl ı olmas ı, çeşitlerin toprak ve iklim faktörlerine kar şı tepkilerinin de ğ işik olmas ı n ı n yan ı nda çeşitlerin genetik yap ı lar ı n ı n da farkl ı olmas ı ndan kaynaklanmaktad ı r (Şenol ve Ar ı oğlu 1991). Yap ılan birçok çal ışmada da ocak ba şına sap say ı s ı bak ı m ından kullan ılan çeşitler aras ı nda farkl ı sonuçlar elde edilmi ştir (Kara ve ark. 1986, Arslan ve Kevsero ğlu 1991, Arslan ve ark. 2002). Çizelge 3'de de görüldü ğü gibi fosfor dozlar ı n ı n ocak ba şı na sap say ı s ı üzerinde önemli bir etkisi olmam ışt ı r. Iki deneme y ı l ında da fosfor dozu uygulamalar ı nda elde edilen ocak ba şı na sap say ı s ı ortalamalan yak ı n değerlerde olu şmu ştur. Iki y ı l ı n birleştirilmi ş ortalamas ına göre fosforlu gübre uygulamalar ı sonucunda oluşan ocak ba şı na sap say ı s ı ortalamalar ı 3.6-3.7 adet/bitki de ğerleri aras ında say ı lm ışt ı r (Çizelge 4). Fosforlu gübre uygulamalar ı n ın ocak ba şına sap say ı s ı ortalamalar ı na etkisini önemsiz bulduklar ı n ı bildiren Karado ğan (1995), Kara ve ark. (2002), bulunan sonuçlarla benzerlik göstermi şlerdir. Ocak ba şına yumru say ıs ı : Denemeye al ı nan patates çe şitlerinin ocak ba şı na yumru say ı lar ı birbirinden farkl ı bulunmu ştur. Patates çe şitlerinin etkisi 2001 y ı l ı nda ve iki y ı l ın birle ştirilmi ş ortalamas ı nda %5 düzeyinde önemli olurken, 2002 y ı l ında istatistiki olarak önemli bulunmam ışt ı r. Bunun yan ı nda uygulanan fosfor dozlar ı n ı n ocak ba şı na yumru say ı lar ı üzerine önemli bir etkisi olmam ışt ı r. Kullan ı lan patates çe şitlerinde ocak ba şına yumru say ı lar ı bak ı m ından her iki deneme y ı l ı nda da Granola patates çe şidi di ğer iki çe şide oranla daha yüksek ocak ba şına yumru say ı s ı vermi ştir. iki y ı l ın birleştirilmi ş ortalamas ı nda patates çe şitlerine göre en yüksek ocak ba şına yumru say ı s ı 7.6 adet/ocak Granola patates çeşidinden al ı n ı rken, en dü şük değer 7.2 adet/bitki ile Latona patates çe şidinden elde edilmi ştir. Konu ile ilgili yap ı lan çal ışmalarda (Arslan ve Kevsero ğlu 1991, Anonim, 1997)'da elde edilen ocak ba şı na yumru say ı s ı değerleri kullan ılan patates çe şitlerine göre farkl ı l ı k göstermi ştir. Fosfor dozu uygulamalar ı n ı n patatesin ocak ba şı na yumru say ı s ı na etkisi Çizelge 3' de de görüldü ğü gibi önemli olmam ışt ı r. Iki y ı l ı n birleştirilmi ş ortalamas ı na göre fosforlu gübre uygulamalar ı sonucunda olu şan ocak ba şına yumru say ı s ı ortalamalan 7.2-7.7 adet/ocak değerleri aras ı nda olu şmuştur (Çizelge 4). Konu ile ilgili yap ı lan çal ışmalarda (Karado ğan 1995, Kara ve ark. 2002) bulunan sonuçlara benzer şekilde fosforlu gübre uygulamas ı n ın ocak ba şına yumru say ı s ına olumlu yönde etkisinin oldu ğunu, fakat bu etkinin istatistiki aç ıdan önemli olmad ığı n ı bildirmi şlerdir. Ortalama yumru a ğı rl ığı : Patates çe şitleri ile farkl ı fosfor dozlar ı n ı n ortalama yumru a ğı rl ığı na etkileri

470 TAR İ M BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 4 Çizelge 3. Değ işik fosfor dozu uygulamas ı nda denemeye al ı nan patates çe şitlerinin bitki boyu (cm), ocak ba şı na sap say ı s ı (adet/ocak) ve ocak ba şı na yumru say ıs ı (adet/ocak) de ğerlerine ait varyans analiz sonuçlar ı Varyasyon kayna ğı SD Bitki boyu (cm) Ocak ba şı na sap say ı s ı (adet/ocak) 2001 2002 iki y ı l ort Ocak ba şı na yumru say ıs ı (adet/ocak) 2001 2002 iki y ı l ort 2001 2002 Iki y ı l ort Blok 2 14.78 2.66 11.08 0.09 0.01 0.05 0.47 0.18 0.19 Fosfor 3 15.94 17.95 20.45 0.01 0.04 0.01 0.37 0.87 0.97 Çeş it 2 208.35** 77.53** 269.25** 1.17** 0.13* 1.05** 1.20* 0.33 1.40* Y ı l 1 61.23* 0.25 1.38 FxÇ 6 12.79 55.14** 40.27** 0.06 0.14* 0.13 0.42 0.31 0.32 FxY ı l 3 13.45 0.03 0.26 Ç x Y ı l 2 16.62 0.25* 0.13 FxÇxY ı l 6 27.65* 0.07 0.41 Hata 46 *%5 önemli ** %1 önemli Çizelge 4. De ğ işik fosfor dozu uygulamalar ı nda dikilen farkl ı patates çe şitlerinin bitki boyu (cm), ocak ba şı na sap say ıs ı (adet/ocak) ve ocak ba şına yumru say ı s ı (adet/ocak)' na ait ortalamalar Bitki boyu (cm) Ocak ba şı na sap say ı s ı (adet/bitki) Ocak ba şı na yumru say ı s ı (adet/bitki) 2001 2002 iki y ı l ort 2001 2002 iki y ı l ort 2001 2002 Iki y ı l ort Po 34.36 44.3 39.4 3.5 3.5 3.5 7.4 7.8 7.6 Latona P5 33.96 35.8 34.9 3.4 3.6 3.5 7.4 7.7 7.5 P10 36.13 36.4 36.3 3.3 3.9 3.6 7.6 7.0 7.3 Pis 33.73 36.7 35.2 3.1 3.5 3.3 7.1 8.0 7.6 Latona ort 34.55 b 38.3 b 36.4 b 3.3 b 3.6 b 3.5 b 7.4 ab 7.6 7.5 ab Po 40.0 38.4 39.2 3.6 3.9 3.7 6.2 7.1 6.6 Vangogh P5 41.9 49.6 45.7 3.4 3.7 3.6 6.9 7.7 7.3 P10 39.7 42.0 40.8 3.5 3.6 3.5 7.1 6.8 6.9 P15 46.6 42.4 44.5 3.5 3.4 3.4 7.5 7.8 7.7 Vangogh ort 42.1 a 43.1 a 42.6 a 3.5 b 3.6 ab 3.6 b 6.9 b 7.4 7.2 b Po 40.6 40.1 40.3 3.8 3.6 3.7 7.4 7.3 7.4 Granola P5 41.9 43.8 42.9 3.9 3.9 3.9 7.7 7.8 7.8 P10 39.8 40.5 40.1 3.9 3.8 3.8 7.2 7.8 7.5 P15 43.4 44.2 43.8 4.1 4.0 4.1 7.8 7.7 7.8 Granola ort 41.4 a 42.2 a 41.8 a 3.9 a 3.8 a 3.9 a 7.5 a 7.7 7.6 a Po ortalama 38.3 40.9 39.6 3.6 3.6 3.6 7.0 7.4 7.2 b P5 ortalama 39.2 43.1 41.2 3.6 3.7 3.7 7.3 7.7 7.5 ab Pio ortalama 38.5 39.6 39.1 3.5 3.8 3.7 7.3 7.2 7.3 ab P15 ortalama 41.2 41.1 41.2 3.6 3.6 3.6 7.5 7.8 7.7 a Y ı llar ort 39.3 b 41.1 a 40.2 3.6 3.7 3.6 7.3 7.6 7.4 CV (%) 12.3 11.3 11.9 10.2 6.9 8.7 9.1 8.5 8.9 *Ayn ı harfle gösterilen ortalamalar aras ı ndaki fark önemli değ ildir (P<0.05) bak ı m ından elde edilen verilere ait varyans analiz sonuçlar ı Çizelge 5'de verilmi ştir. Çizelge 5'de de görüldü ğü gibi ortalama yumru a ğı rl ığı na fosfor dozlar ı n ı n etkisi her iki deneme y ı l ında da %5 düzeyinde, y ı llar ı n birleştirilmiş ortalamas ı nda ise %1 düzeyinde önemli bulunurken, patates çe şitlerinin etkisi deneme y ı llar ında ve iki y ı l ın birleştirilmiş ortalamas ı nda da %1 düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmu ştur. Denemeye al ınan patates çe şitlerinde farkl ı fosfor dozu uygulamalar ı sonucunda tespit edilen ortalama yumru ağı rl ığı 2002 y ı l ında (72.4 g) 2001 y ı l ına (67.9 g) göre daha fazla olmu ştur (Çizelge 6). Bu farkl ı l ığın y ı llar aras ındaki iklim de ğ işikliğinden kaynakland ığı san ılmaktad ır. Patates verimleri ile iklim verilen aras ı nda ilişki bulunduğunu ifade eden Güler ve Kolsar ıc ı (1995), uygun s ıcakl ık ve ya ğışı n yumru verimini art ı rd ığı n ı bildirmektedirler. Ortalama yumru a ğı rl ığına ait iki y ı ll ık ortalama değerler incelendi ğinde patates çe şitleri aras ında önemli farkl ı l ıklar görülmektedir (Çizelge 5). En yüksek ortalama yumru a ğı rl ığı 76.7 g ile Vangogh çe şidinden elde edilirken en dü şük ortalama yumru a ğı rl ığı 69.4 g ile Granola çe şidinden al ı nm ışt ır. Latona patates çe şidinden ise 64.4 g ortalama yumru a ğı rl ığı elde edilmi ştir. Patates çe şitlerinden elde edilen ortalama yumru a ğı rl ığı değerlerinin farkl ı olmas ı, çe şitlerin toprak ve iklim faktörlerine kar şı tepkilerinin de ğ işik olmas ı ve çe şitlerin genetik yap ı lar ı n ı n farkl ı olmas ından kaynaklanmaktad ı r (Şenol ve Ar ıoğlu 1991). Yap ılan birçok çal ışmada da ortalama yumru a ğı rl ığı bak ı m ı ndan kullan ılan çe şitler aras ı nda farkl ı sonuçlar elde edilmi ştir (Kara ve ark. 1986, Arslan ve Kevsero ğlu 1991, Arslan ve ark. 2002). Uygulanan fosfor dozlar ı n ın patatesin ortalama yumru a ğı rl ığına etkisi Çizelge 5'de görülmektedir. Artan fosfor dozlar ı her iki deneme y ı l ında da 10 kg P205/da dozuna kadar ortalama yumru a ğı rl ığı üzerine olumlu etkileri olmu ş, 15 kgp205/da uygulamas ı sonucu ortalama yumru a ğı rl ığı nda azalma gözlenmi ştir. En yüksek ortalama yumru a ğı rl ığı iki y ı l ın ortalamas ı itibariyle 73.3 g ile 10 kgp205/da uygulamas ından elde

TUNÇTÜRK, M., M. ERMAN ve R. TUNÇTÜRK, "Patates (Solanum tuberosum L.) çe ş itlerinde fosforlu gübre 471 uygulamalar ı n ı n verim ve baz ı verim ö ğelerine etkisi" Çizelge 5. De ğ i şik fosfor dozu uygulamas ı nda denemeye al ı nan patates çe ş itlerinin ortalama yumru a ğı rl ığı (g), dekara verim (kg/da) ve özgül a ğı rl ı k (g/cm 3)değerlerine ait varyans analiz sonuçlar ı Varyasyon kayna ğı SD Ortalama yumru a ğı rl ığı (g) 2001 2002 Iki y ı l ort Dekara verimi (kg/da) 2001 2002 Iki y ı l ort 2001 Özgül a ğı rl ı k 2002 Iki y ı l ort Blok 2 2.93 30.82 7.65 93363.70 35475.51 7061.80 6.82 1.38 1.95 Fosfor 3 179.92 66.41 224.32** 150350.17* 63936.67* 160934.28* 8.63 7.82 1.61 Çeşit 2 797.30** 253.02** 931.70** 212058.43** 84995.60* 282039.46** 3.75* 2.79* 6.36** Y ı l 1 356.44** 252014.50* 7.00 F x Ç 6 182.40* 75.52* 214.21** 131412.56* 53123.17* 153954.33* 7.98 3.98 1.09 F x Y ı l 3 22.01 46744.95 3.23 ÇxY ı l 2 118.63 17207.86 1.76 FxÇxY ı l 6 43.71 41298.21 9.73 Hata 46 * %5 önemli ** %1 önemli Çizelge 6. De ğ işik fosfor dozu uygulamalar ı nda dikilen farkl ı patates çe ş itlerinin ortalama yumru a ğı rl ığı (g), yumru verimi (kg/da) ve özgül a ğı rl ı k (g/cm 3) değerlerine ait ortalamalar ve bu ortalamalar aras ı ndaki farkl ı l ığı gösteren Duncan gruplar ı Ortalama yumru a ğı rl ığı (g) Dekara verim (kg/da) Özgül a ğı rl ı k 2001 2002 Iki y ı l ort 2001 2002 Iki y ı l ort 2001 2002 Iki y ı l ort Po 57.2 61.6 59.4 1593.9 1851.0 1722.5 1.071 1.074 1.072 Latona P5 66.4 72.5 69.5 1885.3 2141.2 2013.2 1.063 1.070 1.066 Pio 72.3 70.8 71.6 2243.4 1948.7 2096.1 1.068 1.071 1.069 Pis 77.8 76.6 77.2 2144.4 2252.5 2198.5 1.079 1.080 1.079 Latona ort 68.4 b 70.4 b 69.4 b 1966.7 a 2048.4 ab 2007.5 a 1.070 b 1.074 1.072 b Po 72.3 74.7 73.5 1843.9 2042.7 1945.2 1.079 1.081 1.080 Vangogh P5 88.4 80.8 84.6 2353.6 2347.1 2352.3 1.085 1.085 1.085 Pio 74.4 81.8 78.1 1956.8 2073.0 2047.9 1.080 1.082 1.081 P15 68.5 73.3 70.8 1984.1 2046.5 1980.2 1.080 1.085 1.083 Vangogh ort 75.8 a 77.6 a 76.7 a 2034.6a 2127.4 a 2081.0 a 1.081 a 1.083 1.082 a Po 55.3 70.2 62.7 1770.3 1996.5 1883.4 1.071 1.070 1.071 Granola P5 57.6 64.8 61.2 1711.1 1975.7 1839.3 1.074 1.077 1.075 Pio 67.1 73.8 70.5 1867.3 1970.6 1919.0 1.081 1.081 1.081 P15 58.4 68.1 63.2 1763.5 1893.7 1830.2 1.082 1.082 1.082 Granola ort 59.6 c 69.2 b 64.4 c 1778.1b 1959.1 b 1868.6 b 1.077 ab 1.077 1.077 ab Po ort 61.6 b 68.8 65.2 b 1736.1 b 1963.4 1850.0 b 1.074 1.075 1.074 P.5 ort 70.8 a 72.7 71.7 a 1983.3a 2154.6 2069.1 a 1.074 1.077 1.075 Pio ort 71.3 a 75.5 73.3 a 2022.5 a 1977.5 2014.1 a 1.076 1.078 1.077 P15 ort 68.2 ab 72.7 70.4 a 1963.9 a 2064.2 2009.9 a 1.080 1.082 1.081 Y ı llar ort 67.9 b 72.4 a 70.2 1926.4 b 2044.9 a 1985.6 1.076 1.078 1.077 CV (%) 16.9 10.1 13.9 14.2 9.1 12.1 0.9 0.8 0.9 *Ayn ı harfle gösterilen ortalamalar aras ı ndaki fark önemli de ğ ildir (P<0.05) edilirken, en dü şük ortalama yumru a ğı rl ığı 65.2 g ile kontrol parsellerinden elde edilmi ştir. Konu ile ilgili yap ı lan çal ışmalarda Tu ğay ve ark. (1999), sonuçlar ı m ızla benzer şekilde fosfor dozu uygulamalar ı n ın patates verimini kontrole göre önemli oranda art ı rd ığı n ı bildirmi şlerdir. Patates çeşitlerinin fosfor dozlar ı na tepkisinin farkl ı olmas ı, ayn ı zamanda çeşitlerden elde edilen ortalama yumru a ğı rl ığı n ın farkl ı değerlerde olu şmas ı ortalama yumru a ğı rl ığı bak ı m ından Çeşit x Fosfor dozlar ı interaksiyonunun deneme y ı llar ı nda %5 düzeyinde, y ı llar ı n birleştirilmi ş ortalamas ında ise %1 düzeyinde önemli ç ıkmas ına neden olmu ştur (Çizelge 5). Farkl ı fosfor dozlar ı n ın uyguland ığı patates çeşitlerinde iki y ı l ı n birleştirilmi ş ortalamalar ına göre Çe şit x Fosfor dozu interaksiyonunda en yüksek ortalama yumru a ğı rl ığı 84.6 g ile Vangogh patates çe şidine 5 kgp2o5/da fosfor uygulamas ından elde edilmi ştir (Çizelge 6). Dekara yumru verimi: Dekara yumru verimine ili şkin değerler, patates çe şitlerine ve fosfor dozlar ı na göre önemli derecede farkl ı l ı klar göstermiştir. Fosfor dozlar ı n ı n etkisi her iki deneme y ı l ında ve y ı llar ın birleştirilmi ş ortalamas ı nda %5 düzeyinde, patates çe şitlerinin etkisi 2001 y ı l ında ve iki y ı l ı n birle ştirilmi ş ortalamas ı nda %1, 2002 y ı l ı nda ise %5 düzeyinde istatistiki olarak önemli bulunmu ştur. Denemeye al ı nan patates çeşitlerinde farkl ı fosfor dozu uygulamalar ı sonucunda tespit edilen dekara yumru verimi 2002 y ı l ında (2044.9 kg/da) 2001 y ı l ı na (1926.4 kg/da) göre daha fazla olmu ştur (Çizelge 6). Bu farkl ı l ığın y ıllar aras ındaki iklim de ğ işikliğinden kaynakland ığı san ı lmaktad ı r. Patates verimleri ile iklim verileri aras ı nda ili şki bulunduğunu ifade eden Güler ve Kolsar ıc ı (1995), uygun s ıcakl ık ve ya ğışı n yumru verimini art ı rd ığı n ı bildirmektedirler. Dekara yumru verimine ait iki y ı ll ı k ortalama değerler incelendi ğinde patates çeşitleri aras ı nda önemli farkl ı l ıklar görülmektedir (Çizelge 5). En yüksek dekara yumru verimi 2081.0 kg/da ile Vangogh çe şidinden elde edilirken en dü şük dekara yumru verimi 1868.6 kg/da ile Granola çeşidinden al ınm ışt ır. Latona patates çe şidinden ise

472 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 4 2007.5 kg/da yumru verimi elde edilmi ştir. Denemeye al ı nan patates çe şitlerinin yumru verimlerinin farkl ı olmas ı, çeşitlerin toprak ve iklim faktörlerine kar şı tepkilerinin değişik olmas ı ve çeşitlerin genetik yap ı lar ı n ın farkl ı olmas ı ndan kaynaklanmaktad ı r (Şenol ve Ar ı oğlu 1991). Farkl ı ekolojilerde yap ılan birçok çal ışmada da ocak ba şına yumru verimi bak ı m ından kullan ılan çeşitler aras ında farkl ı sonuçlar elde edilmi ştir (Kara ve ark. 1986, Djok ıc ve ark. 1998, Arslan ve ark. 2002). Uygulanan fosfor dozlar ı n ı n patatesin dekara yumru verimine etkisi Çizelge 5'de görülmektedir. Fosfor uygulamalar ı kontrole göre her iki deneme y ı l ı nda da ortalama yumru verimi üzerine olumlu etkileri olmu ştur. En yüksek dekara yumru verimi iki y ı l ı n ortalamas ı itibariyle 2069.1 kg/da ile 5 kgp2o5/da uygulamas ı ndan elde edilirken 10 ve 15 kgp2o5/da l ı k fosfor uygulamalar ıyla ayn ı Duncan grubunda yer alm ışt ır. En dü şük dekara yumru verimi ise 1850.0 kg/da ile fosfor uygulanmayan parsellerden elde edilmi ştir. Konu ile ilgili yap ı lan çal ışmalarda Tu ğay ve ark. (1999), elde edilen sonuçlarla benzer şekilde fosfor dozu uygulamalar ı n ın patates verimini kontrole göre önemli oranda art ı rd ığı n ı bildirirken, Kara ve ark. (2002), çal ışmalar ında fosfor dozlar ı n ı n yumru verimine etkisini önemsiz bulduklar ı n ı bildirmi şlerdir. Patates çe şitlerinin fosfor dozlar ı na tepkisinin farkl ı olmas ı, ayn ı zamanda çe şitlerden elde edilen yumru verimlerinin farkl ı değerlerde olu şmas ı ; dekara yumru verimi bak ı m ı ndan çe şit x fosfor dozlar ı interaksiyonunun deneme y ı llar ında ve y ı llar ı n birleştirilmi ş ortalamas ı nda %5 düzeyinde önemli ç ı kmas ı na neden olmu ştur (Çizelge 5). Farkl ı fosfor dozlar ı n ı n uyguland ığı patates çe şitlerinde iki y ı l ı n birle ştirilmi ş ortalamalar ı na göre çe şit x fosfor dozu interaksiyonunda en yüksek dekara yumru verimi 2352.3 kg/da ile Vangogh patates çe şidinin 5 kg P205/da fosfor uygulamas ı ndan elde edilmi ştir (Çizelge 6, Şekil 1). Özgül a ğırl ık: Patates çe şitlerinden elde edilen özgü! a ğı rl ık ortalamalar ı aras ı nda deneme y ı llar ı nda ve y ı llar ı n birleştirilmi ş ortalamas ı nda %5 düzeyinde önemli farkl ı l ı klar görülmü ştür. Bunun yan ı nda fosfor dozlar ı n ı n her iki deneme y ı l ı nda da özgül a ğı rl ı k ortalamalan üzerine önemli bir etkisinin olmad ığı belirlenmi ştir (Çizelge 5). Denemenin her iki y ı l ında da Vangogh patates çeşidinden elde edilen özgül a ğı rl ı k ortalamalan (1.083 g/cm 3) diğer iki çe şide oranla daha yüksek olmu ştur. İ ki y ı l ı n birle ştirilmi ş ortalamas ı na göre patates çe şitlerinden elde edilen en yüksek özgül a ğı rl ı k ortalamas ı 1.083 g/cm 3 şidinden, en dü şük değer ise 1.074 ile ile Vangogh çe Latona çe şidinden al ı nm ışt ı r. Granola çe şidinden elde edilen özgül a ğı rl ı k ortalamas ı ise 1.077 g/cm 3 olarak belirlenmi ştir. Konu ile ilgili yap ı lan çal ışmalarda (Arslan ve Kevsero ğ lu 1991, Günel ve Karado ğan 1992, Didin ve Fenercio ğlu 1999)'da elde edilen özgül a ğı rl ı k ortalamalan kullan ılan patates çeşitlerine göre farkl ı l ı k göstermi ştir. Iki deneme y ı l ında da fosfor dozlar ı n ı n an ı s ı na paralel olarak özgül a ğı rl ı k ortalamalar ı n ın da art ığı gözlenmi ştir. Fakat bu art ış istatistiki olarak önemli olmam ışt ı r. Iki y ı l ı n birle ştirilmi ş ortalamas ı na göre fosforlu gübre uygulamalar ı sonucunda olu şan özgül a ğı rl ı k ortalamalan 1.074-1.081 g/cm 3 aras ında gerçekle şmi ştir (Çizelge 6). Karado ğan ve ark (1995) yapt ı klar ı çal ışmalar ında fosforlu gübre uygulamalar ı n ın yumru özgül a ğı rl ı klar ı nda önemli bir etkisinin olmad ığı n ı tespit etmi ştir. Sonuç Yap ılan çal ışma sonucunda; Van Geva ş ekolojik ko şullar ı nda denemeye al ı nan patates çeşitlerinin bitkisel ve tar ı msal özellikleri birbirinden önemli derecede farkl ı l ı k göstermi ştir. Ara şt ı rmada Vangogh patates çe şidinden denemeye al ı nan di ğer patates çe şitlerine k ıyasla daha yüksek ortalama yumru a ğı rl ığı ve dekara yumru verimi elde edilmi ştir. Çal ışma sonucunda Fosfor dozu uygulamalar ı ndan gübre verilmeyen parsellere göre daha yüksek verim elde edilmi ştir. En yüksek ortalama yumru a ğı rl ığı 10 kgp2o5/da uygulamas ı ndan elde edilirken, en yüksek yumru verimi 5 kgp2o5/da uygulamas ı ndan elde edilmi ştir. Denemeden elde edilen bulgular ışığı nda 2500.2 2000 - E ',(7.," 1500 - E 1000 >, aı o 500 O PO P5 P10 P15 Fosfor dozlar ı --O Latona --Iii Vangogh Granola Şekil 1: iki y ı l birleştirilmi ş ortalamalara göre dekara yumru verimine ait çe ş it x fosfor dozu interaksiyonu

TUNÇTÜRK, M., M. ERMAN ve R. TUNÇTÜRK, "Patates (Solanum tuberosum L.) çe şitlerinde fosforlu gübre 473 uygulamalar ı n ın verim ve baz ı verim öğelerine etkisi" bölgede Vangogh patates çe şidine 5 kgp2o5/da uygulanmas ı ile yüksek patates verimi elde edilebilece ğ i kan ısına var ı lm ışt ır. Bu gibi çal ışmalar ın önümüzdeki y ıllarda daha geni ş alanlarda tekrarlanmas ı sonucunda, verimli ve kaliteli olarak belirlenen çe şitlerin kullan ılmas ı n ın teşvik edilmesi halinde yörenin patates üretim ve verim potansiyelinin artmas ı mümkün olabilecektir. Kaynaklar Aç ıkgöz, N. 1993. Tar ı mda Ara şt ı rma ve Deneme Metodlar ı 3. Bas ım, Ege Üniv. Ziraat Fak., Yay ı n No:478, Bornova, Izmir Anonim, 2002. Van ili ve Ilçelerinin Y ı llara göre Patates Üretimi, Dikim Alan ı ve Verim De ğerleri. Tar ı m Il Müdürlü ğ ü Proje ve Istatistik Ş ube Müdürlü ğü Kay ıtlar ı. Anonim, 1997. Nevşehir Patates Ara şt ı rma Enstitüsü Müdürlü ğ ü y ı ll ık ara şt ı rma raporlar ı 1997. Anonim, 1998. Tar ı msal yap ı. T. C. Başbakanl ık Devlet istatistik Enstitüsü, Ankara. 591. Ar ı oğlu, H. H. 1997. Ni şasta ve Şeker Bitkileri. Çukurova Üniv. Ziraat Fak., Genel Yay ı n No: 188, Ders kitaplar ı No:57, s.3-230, Adana. Arslan, B. ve K. Kevsero ğlu, 1991. Bitki s ı kl ığı n ın baz ı patates (Solanum tuberosum L.) çeşitlerinin verimi ve önemli özelliklerine etkileri.yüzüncü Y ı l Üniv. Ziraat Fak. Der. 1/3, 89-111. Arslan, B., M. Tunctürk, T. Eryi ğit, Z. Ekin ve A. R. Kaya 2002. Van-Erciş' te baz ı patates genotiplerinin verim ve verim komponentlerinin belirlenmesi. III. Ulusal Patates Kongresi Sayfa:381-391. Bornava, Izmir. Brohi, A. ve A. Aydeniz, 1994. Bitki Besleme. Gaziosmanpa şa Üniv. Ziraat Fak., Yay. No; 4, Tokat. Demiralay, I. 1981 Toprakta Baz ı Fiziksel Analiz Yöntemi. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Toprak Böl. Seminer Notlar ı, Erzurum. Didin, M. ve H. Fenercioğlu, 1999. Nevşehir-Niğde yöresinde yetiştirilen farkl ı patates çe şitlerinin baz ı fiziksel ve kimyasal özelliklerinin belirlenmesi üzerinde bir ara şt ı rma. İ kinci Ulusal Patates Kongresi Atatürk Üniv. Oditoryumu, 273-281, Erzurum. Djokiç, A., S. Susic, Z. Vas ı ljeviç, R. Djekic and R. D ı m ıtr ıjevic. 1998." New Dutch potato Variety Study in Agro-Ecologial Conditions of Dragacevo-Kaona." Field Crop Abstract 68 (10). Güler, A. ve O. Kolsar ıc ı, 1995. Farkl ı lokasyonlarda yeti ştirilen değ i şik olumlu baz ı patates çeşitlerinde (Solanum tuberosum L.) yüksekli ğin morfolojik, fizyolojik, verim ve kalite özelliklerine etkisi. Tr. J. of Agriculture and Forestry 19, 383-389. Karadoğan, T. ve E. Günel, 1992. Baz ı patates çe şitlerin Erzurum ekolojik ko ş ullar ı na adaptasyonu ile verim ve verim unsurlar ı üzerine bir ara şt ı rma Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 23 (1) 1-15, Erzurum. Kara, K., E. Günel ve E. Oral 1986. "Erzurum ekolojik ko şullar ında baz ı patates çe şitlerinin verim ve adaptasyonu" Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 17 (1-4) 53-67, Erzurum. Kara, K., E. Öztürk ve T. Polat, 2002. De ğ işik dikim zamanlar ı ve farkl ı dozlarda uygulanan azot ve fosforun patates (Solanum tuberosum L)' in verim ve verim unsurlar ı üzerine etkisi. III. Ulusal patates kongresi, 125-135. Bornava Izmir. Karadoğan, T. 1995 " Tohumluk kayna ğına uygulanan farkl ı çeş it ve dozlardaki gübrelerin patates verimi, verim unsurlar ı ve kalitesine etkileri" Tr. J. of Agriculture and Forestry, 19, 373-377. Karado ğ an, T., H. Özer ve E. Oral, 1997. Gübrelemenin patatesin baz ı özellikleri üzerine etkisi. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg., 28 (3) 441-453. Şenol, S. ve H. H. Ar ı oğlu, 1991. Farkl ı kökenli patates çe şitlerinin Çukurova Bölgesinde turfanda olarak yeti ştirilebilme olanaklar ı. Çukurova Üniv. Ziraat Fak. Dergisi, 6 (2) 97-110. Taçoğlu., M., M. Olgun, C. Kumlay, M. Kaya, Pehlivan ve F. Partigöç, 1998. Do ğ u Anadolu Bölgesinde patates yetiştiriciliği problemleri ve çözüm yollar ı. Doğu Anadolu Tar ı m Kongresi, 253-264. Tugay, M. E., A. Ş. Co şkun ve G. Y ılmaz, 1999 Azotlu gübre miktar ı ve verme zamanlar ı n ın patateste verim ve baz ı özellikler üzerine etkileri. 2 Ulusal Patates Kongresi 28-30 Haziran 1999 Gaziosmanpa şa Üniv. Ziraat Fak., 655-658 Samsun. İletişim adresi. Murat TUNÇTüRK Yüzüncü Y ı l Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü-VAN Tel: O 432 215 25 83 Fax: 0 432 225 11 04