Antik Kentlerimiz Süheyla Dinç Manisa n n Salihli lçesinde Bir Antik Kent Antik Lidya medeniyeti Bat Anadolu da nehir vadilerinden oluflan, Bozda n bereketli topraklar üzerinde kurulmufltur. Baflflehir Sard, Manisa n n Salihli ilçesindedir. Ege bölgesinden Anadolu nun içlerine giden ana yollar n üzerinde stratejik bir konumdad r. Lidya medeniyeti zenginli in, ihtiflam n ve kültürel etkinliklerin doru a ulaflt yerdi. Bütün bu zenginlik Asya ya giden ticaret yollar n n kontrolünü elinde toplamas ndan kaynaklan yordu. 82
aflkent Sard antik ça da görkeminden dolay Yunanl lar ve komflu ülkelerden gelen halklardan dolay kozmopolit bir yap ya sahipti. Lidya l lar n bölgeye yerleflmeleri ile ilgili farkl görüfller vard r. MÖ yedinci ve alt nc yüzy llarda Hint- Avrupa dil grubunun bir dal olup dinsel, sosyal ve sanatsal gelenekleriyle ay rt edilen Anadolu halk n n ana vatan idi. Di er bir görüyle de MS 1200 de Frig lerle beraber Anadolu ya gelmifllerdir. Hitit- Lidya dillerinin benzerli i nedeniyle MÖ 13. ve 14. yüzy lda Hitit metinlerinde Lidya l lar n varl yaz l d r. Bu medeniyetin önemli krallar olan Gyges, Ardys, Alyattes, ve Kroisos un Lidya kültürüne önemli katk - lar olmufltur. Tarihte ilk alt n paray basan, de erli madenleri ve mermeri iflleyen, metal sanat, dokuma, kozmetik, müzik, atç l k, heykeltrafll k, fildifli ve keramik sanatlar ndaki ustal klar BD TEMMUZ 2014 bu medeniyetin zenginli i olmufltur. Kral Kraisos zaman nda Sard antik kenti çok geliflmifltir. Bat Anadolu Yunan flehirlerini de topraklar na kat p s n rlar n gelifltirmifl, ancak ayn yüzy lda kurulan ran daki Pers k ral na Kyros a yenik düfler ve kent Perslerin eline geçer. Sard, Hristiyanl n yay lmas yla Piskoposluk makam olmufl, MS dördüncü ve yedinci yüzy llarda Araplar ve Sasani ler istila etmifl, Bizans mparatorlu u zaman nda 7. Haçl seferlerinde kent karargâh olarak kullan lm flt r. nadolu beylikleri zaman nda Germiyano ullar ve Osmanl Sultanlar n n eline geçse de, kuruldu undan itibaren önemini kaybetmemifl, bütün kültürlerin bir devam olarak yaflam flt r. Sard Antik kentinin akropolü engebeli sert kayalardan oluflan ovadan 300 m. yükseklikte idi. Antikça yazarlar çok sarp oldu u için fethedilmez bir Mozaik zeminli tap nak XXX 83
BD TEMMUZ 2014 An tsal cephe kale oldu unu yazarlar. Etraf surlarla kapl olup, çok iyi ifllenmifl kireç tafl ve kum tafl kesme bloklardan bir dizi teras duvarlar oluflturulmufltur. Bu gün bu duvarlar 10-13 m. yükseklikte kalm fl ve çok tahrip edilmifl durumdad r. Akropolün ete inden geçen bugünkü Bak r Çay, Sard n hem su ihtiyac n karfl lar, hem de tafl d alt n madeni nedeniyle Yunan metinlerinde Lidya Krallar n alt n zengini olarak tan n r. fsanelerde dokundu u her fleyi alt na çeviren Frig Kral Midas n burada y kand yaz lmaktad r. M.Ö. birinci yüzy lda Paktalos çay ndaki alt n tükenmifl ama Lidyal lar n alt n s fat hiç kaybolmam flt r. Akropol eteklerinde Helenliler ve Persler zaman nda 84 zengin toprak sahipleri küçük köyler ve çiftliklerde oturuyorlard. Antik Kentin yaflam alan olan evler yap lan kaz larda piflirme, yeme, içme, ile ilgili mutfak gereçleri olarak havan, demir rende, et piflirmeye yarayan demir flifller, el de irmenleri, yüksek ayarl çanak, çömlek, keramik kaplar bulunmufltur. En çok yedikleri besin maddeleri de karbonlaflm fl duruma gelen arpa, nohut, bu day, sar msak gibi hububat çeflitleriydi. çki olarak bira ve flarap içerlerdi. Ev ifllerinde dokumac l k önemli bir yer tutard. Keten, yün ve pamuklu dokuma tezgahlar n genellikle kad nlar kullan rd. Kilden yap lma i neler ve çeflitli araçlar kaz larda bulunmufl, kad nlar n sürekli çal flt, kemik incelemeleri ile tespit edilmifltir. Kentin sur içi ve sur d fl evlerinde,
BD TEMMUZ 2014 Cephe sütunlar zengin evlerinin üzerlerinin kiremitle kapl olup, bahçeler içinde oldu u, fakir evlerinin de üzeri sazla kapl oldu u görülmüfltür. tür. Yunan flehir devletlerinde gymnasion, tiyatro ve hipodrom infla edilmifltir. Hristiyanl k döneminde hamamlar, bazilika, sütunlu caddeler ve çeflmeler yap lm flt r. Anadolu nun eski Sinagog u da orijinaline yak n bir hale getirilmifltir ve taban n süsleyen mozaikleri renk ve desen çeflitlili i ile dikkat çeker. Gymnasionun girifl kap s ve Roma hamam yekpare sütunlar yla devasa bir görünüfltedir. Kalenin d fl nda Roma devrine ait kuyumcu atölyelerinde, k ymetli tafllar ham olarak veya yontulmufl olarak bulunmufltur. Bu görkemli medeniyetin tarihinde en önemli olaylardan biri paran n bulunufludur. Elektron denilen alt n, gümüfl kar fl m madenden yap lan Lidya sikkeleri bakla fleklinde idi. M.Ö. alt nc yy. da Kroisos ilk alt n sikkeyi basar. Kal n yuvarlak basit tasar ml, üzerinde karfl l kl duran aslan ve bo a betimlemeleri veya geyik betimlemesi bulunuyordu. Aslan, krall n armas idi. Paran n Tap naktan bir bölüm entin en büyük mabedi tanr ça Artemis e adanm flt r. skender in Sard a gelmesi ile yap m na bafllanm fl abidevi bir yap d r. yon tarz yap lan Anadolu nun 4. büyük mabedidir. 1444 y l nda ilk kez buraya gelen Ancona l talyan bir seyyah olmufltur. 1850 y l nda zmir ngiliz Konsoloslu u burada yapt kaz dan ç kan mparator Antonius un devasa bafl heykelini Britsh Museuma götürmüfl85
BD TEMMUZ 2014 arka yüzünde kare çukurlar içinde istampa izleri bulunmufltur. Sikkenin icad n n en basit nedeni günlük ihtiyaç için yap lan ödemelerde standart bir ödeme arac na gereksinim duyulmas - d r. Sard n mezar alan olarak da 1853 y l nda bulunan 500 ün üzerindeki tümülüsler, Bintepe Tümülüsleri ile an lan Marmara Gölü etraf ndaki alandad r. Mezarlar kayaya oyulmufl mezar odalar, sand k fleklinde veya lahit fleklinde idi. Y llar içinde defineciler taraf ndan tahrip edilen mezarlardan ç kan eserler kaçak olarak sat lm flt r. Bu mezarlar n en önemlisi kral Alyates in mezar d r. Mezar odas önünde bir avlu bulunur. Masif mermer ve kireç tafl kullan lm flt r. 2008 y l ndaki kaz larda ise Lale tepe tümülüsündeki mezarlar n içindeki 86 resimler ac mas zca tahrip edilmifltir. Mezarlardan alt n süs eflyalar, diadem, gerdanl k, akik,safir, lal gibi tafllardan oluflan yüzükler, küpeler, bronz i neler, fildifli eserler, b çak sap veya mobilya aksesuarlar, toprak ve cam flifleler, at koflumlar, ayna gibi objeler ç kar lm flt r. idya Sard antik kentinde kaz - lar bu gün Princeton Üniversitesi Amerikan hafriyat heyeti taraf ndan sürdürülmektedir. Bu araflt rma projelerinde bitki örtüsü de incelenmektedir. Antik ça da bitkilerden kozmetik kokular, do al kumafl boyalar elde edilmifltir. Bütün bu muhteflem medeniyetten kalan eserler, Manisa, Ödemifl, Tire, Uflak müzelerinde sergilenmektedir. suheyladinc@butundunya.com.tr