21-23 EKİM 2015 / KARS. Azerbaycan Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalının Kuruluşunun 10. Yıl Dönümü Münasebetiyle

AZERBAYCANŞİNASLIK GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ Uluslararası Sempozyum KAFKAS ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ ÇAĞDAŞ TÜRK LEHÇELERİ VE EDEBİYATLARI BÖLÜMÜ Azerbaycan Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalının Kuruluşunun 10. Yıl Dönümü Münasebetiyle 21-23 EKİM 2015 / KARS KARS VALİLİĞİ KAFKAS ÜNİVERSİTESİ AZERBAYCAN KARS BAŞKONSOLOSLUĞU KARS BELEDİYESİ sempozyumctl@kafkas.edu.tr

AZERBAYCANŞİNASLIK GEÇMİŞİ, BUGÜNÜ VE GELECEĞİ SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANI Prof. Dr. Sami ÖZCAN (Kafkas Üniversitesi Rektörü) SEMPOZYUM BAŞKANI Prof. Dr. Haydar YÜKSEK (Fen Edebiyat Fakültesi Dekanı) DÜZENLEME KURULU Yrd. Doç. Dr. Adem BALKAYA Doç. Dr. İlkin GULİYEV Doç. Dr. Ellada GERAYZADE Doç. Dr. Aida PAŞAYEVA Doç. Dr. Mustafa ÖZDEMİR EDİTÖRLER: Yrd. Doç. Dr. Adem BALKAYA Arş. Gör. Salih ÖZYURT E-ISBN 978-975-8003-10-5 Yayın Tarihi Kasım - 2015 ADRES: Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü 36100 / KARS Yayınlanan yazıların bütün sorumlulukları yazarlarına aittir. Yayınlanan yazılar, kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

BİLİM VE DANIŞMA KURULU Prof. Dr. Ramazan KORKMAZ (Ardahan Üniversitesi) Prof. Dr. Sedat ADIGÜZEL (Atatürk Üniversitesi) Prof. Dr. Dilaver DÜZGÜN (Atatürk Üniversitesi) Prof. Dr. Rafig İMRANİ ( Kafkas Üniversitesi) Prof. Dr. Erdoğan ERBAY (Atatürk Üniversitesi) Prof. Dr. Kazım KÖKTEKİN (Atatürk Üniversitesi) Prof. Dr. Orhan SÖYLEMEZ (Ardahan Üniversitesi) Prof. Dr. Ali KAFKASYALI (Atatürk Üniversitesi) Prof. Dr. Şureddin MEMMEDLİ (Ardahan Üniversitesi) Prof. Dr. Sulayman KAYIPOV (Ardahan Üniversitesi) Prof. Dr. Mahmut HACIHALILOV (Gürcistan-Ukrayna Uluslararası Üniversitesi) Prof. Dr. Hacali NECEFOĞLU (Kafkas Üniversitesi) Prof. Dr. Tofik HACIYEV (Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi) Prof. Dr. İsa HABİBBEYLİ (Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi) Prof. Dr. Muhtar İMANOV (Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi) Prof. Dr. Bedirhan AHMEDOV (Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi) Prof. Dr. Nizami CAFEROV (Azerbaycan Atatürk Merkezi Başkanı) Prof. Dr. Asif HACIYEV (Bakü Slavyan Üniversitesi Rektörü) Prof. Dr. Rafael HÜSEYİNOV (Azerbaycan Cumhuriyeti Büyük Meclisi Kültür Komitesi Başkan Yardımcısı) Prof. Pr. Sabir RÜSTEMHANLI (Dünya Azerbaycanlıları Kongresi Üyesi, yazar) Prof. Dr. Tahire MEMMED (Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi) Prof. Dr. Ebulfez GULİYEV(Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi) Prof. Dr. Adil BAGIROV (Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi) Doç. Dr. Seyid SURE (Nahçivan Devlet Üniversitesi) Doç. Dr. İman CAFERLİ (Nahçivan Devlet Üniversitesi) Ganire PAŞAYEVA (Azerbaycan Cumhuriyeti Millet Vekili) Agil ABBAS (Azerbaycan Cumhuriyeti Millet Vekili, yazar) Doç. Dr. Hüseyin BAYDEMİR (Atatürk Üniversitesi) Doç. Dr. Tazegül DEMİR (Kafkas Üniversitesi) Doç. Dr. Oktay KIZILKAYA (Kafkas Üniversitesi) Doç. Dr. Ötüken SENGER (Kafkas Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mitat DURMUŞ (Ardahan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Arzu ŞEYDA (Kafkas Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Adem BALKAYA (Kafkas Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Nurhan AYDIN (Kafkas Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Emre DAĞAŞAN (Kafkas Üniversitesi)

İÇİNDEKİLER Dr. Afina MEMMEDLİ 1912-1919 YILLARINDA AZERBAYCAN EDEBİYATINDA TÜRKÇÜLÜK (Ahmet Cevat yaratıcılığına istinaden)... 1 Akif XANSULTANLI GÜRCİSTAN DA AŞIQ ƏDƏBİYYATINDAN BİR İSİM: AŞIQ MƏHƏMMƏD SADAXLI... 10 Doç. Dr. Asef ORUCOV MEVLÜT SÜLEYMANLININ GÖÇ ROMANINDA ESKİ İNANÇ SİSTEMLERİ... 22 Dr. Ayhan YARDIMCIEL NAHÇIVAN DAKİ MERKEZLERİN KOMŞU BÖLGELERLE İLİŞKİLERİ... 30 Ayten CAFEROVA MİTOLOJİK İMAJLAR VE ESKİ İNANIŞLARLA BAĞLI TASAVVURLAR (Nahçıvan ÖC Ordubad Bölgesinden Derlenen Folklor Örneklerine Dayanarak)... 36 Prof. Dr. Bedirhan AHMEDOV AZƏRBAYCAN MÜHACİRƏT ƏDƏBİYYATINDA "QURBAN SƏİD" GİZLİNLƏRİ... 46 Yrd. Doç. Dr. Bedri AYDOĞAN BEŞ KATLI EVİN ALTINCI KATI NDA SEVGİLİYE ÖZLEM... 59 Prof. Dr. Kalimas Begalinova AZERBAYCANSİNASLIĞIN BÜYÜK KAYNAGI OLARAK NİZAMİ VE FÜZULİ NİN SANATI... 80 Yrd. Doç. Dr. Behruz BEKBABAYİ İRAN DA TÜRKÇE EĞİTİMİ: DÜN, BUGÜN, YARIN... 110 Dr. Özgür ERAKKUŞ, Okt. Berrin SARITUNÇ GÖYÇAY (AZERBAYCAN) VE SAFRANBOLU DA (TÜRKİYE) HAYATIN GEÇİŞ DÖNEMLERİ İLE İLGİLİ HALK KÜLTÜRÜ ARAŞTIRMASI... 136 Dr. Bahtiyar ASGEROV AZƏRBAYCAN TARİXİ ROMANLARINDA ƏDƏBİ ŞƏXSİYYƏTLƏRİN OBRAZI... 149 Dr. Cahid KAZIMOV MÜSTƏQİLLİK ŞƏRAİTİNDƏ AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİNİN DİL HƏYATI VƏ FƏRQLİ SOSİOLİNQVİSTİK ŞƏRTLƏRİN YARANMASI... 155

Doç. Dr. Şehla AHMEDOVA AZERİCE NİN YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİLMESİNDE TÜRKÇE KARŞILAŞTIRMANIN ROLÜ... 160 Dr. Elza ALIŞOVA DEMİRDAĞ AZERBAYCAN MANİLERİNDE, BAYATILARINDA VATAN SEVGİSİ, VATAN HASRETİ... 167 Doç. Dr. Semengül GAFAROVA CƏLİL MƏMMƏDQULUZADƏNİN YARADICILIĞINDA HEKAYƏ JANRI... 180 Gökbey ULUÇ AZERBAYCAN'DA GÖKTÜRKÇE EĞİTİMİ... 187 Doç. Dr. Gülnara KAMBAROVA ANİ NİN İSLAM DEVRİ MİMARİ ANITLARI... 192 Doç. Dr. Gülşen AĞABEY ƏLİAĞA VAHİDİN SATİRİK ŞEİRLƏRİNDƏ HƏYAT HƏQİQƏTLƏRİ VƏ BƏDİİ GERÇƏKLİK... 210 Günay MEHDİYEVA ABDULLA ŞAİK VE MEHMET EMİN YURDAKUL ŞİİRLERİNDE ÇOCUK... 216 Elvan CAFAROV MUHAMMED FUZULİ'NİN TÜRKÇE GAZELLERİNİN DOĞU ANADOLU AĞIZLARI İLE ORTAK LEKSİKİ ÖZELLİKLERİ... 226 Doç. Dr. Meherrem VELİYEV ANADİLLİ EPİK EDEBİYATIMIZDA AŞIK KADIN KARAKTERLERİNİN SECİYEVİ ÖZELLİKLERİ... 236 Mustafa Recebi RAGEB, Mina Dolati DARABADİ DR. MUHAMMET ALİ FERZÂNE NİN HAYATI VE TÜRK EDEBİYATI ÜZERİNE ETKİLERİ... 245 Doç. Dr. Parvana BAYRAM EŞQ SULTANI; 16. YY DAN 20. YY A BİR FUZULİ ROMANI... 259 Arş. Gör. Pervin EYVAZOV BEKİR ÇOBANZADE NİN AZERBAYCAN EDEBİ DİLİNİN TARİHİ HAKKINDA ARAŞGÖNÜTIRMALARI... 273 Prof. Dr. İkram KASIMOV, Doç. Dr. Zümrüd KASIMOVA BƏZİ BİTKİ ADLARININ ETNOLİNQVİSTİK XÜSUSİYYƏTLƏRİ... 286

Araş. Gör. Ramil BAYRAMOV AZƏRBAYCAN TÜRKÇƏSİNİN LEKSİK QATINDA PSİXOLOGİYA TERMİNLƏRİNİN FORMALAŞMA VƏ TƏKAMÜL TARİXİ... 294 Doç. Dr. Rehile GULİYEVA AZƏRBAYCAN TÜRKÇƏSİNDƏ NİTQİN İNKİŞAF ETDİRİLMƏSİ YOLLARI... 310 Prof. Dr. Salide ŞERİFOVA MİLLİ ROMANÇILIĞIN YENİLƏŞMƏSİ: AZƏRBAYCAN POSTMODERN ROMANLARI VƏ ONLARIN ƏSAS BƏDİİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ... 324 Doç. Dr. Sara HACİYEVA ORTAÇAĞ`DA NAHÇIVAN BÖLGESİNDE BİRÇOK SANAT TÜRLERİ... 335 Dr. Yaşar KALAFAT SİYASİ ORYANTALİZM TÜRKİYE GENELİNDE AZERBAYCANŞİNASLIK... 345 Prof. Dr. Mehebbet PAŞAYEVA TÜRKİYE NİN HARPUT AĞZININ AZERBAYCAN TÜRKCESİNDEKİ İZLERİ... 351 Doç. Dr. İslam VELİYEV AZƏRBAYCAN DİLİNİN TARİXİ İNKİŞAFINDA SULİ FƏQİHİN YUSİF VƏ ZÜLEYXA MƏSNƏVİSİNİN ƏHƏMİYYƏTİ... 357 Okt. Ümit AKIN AZERBAYCAN EDEBİYATI REALİST ROMAN YAZARLARINDAN NERİMAN NERİMANOV UN DİNİ-MİLLİ AYRIMCILIĞA BİR BAŞKALDIRI ROMANI: BAHADIR VE SONA... 366 Doç. Dr. Gönül SAMEDOVA KIPÇAKLARIN ETNOGNEZ MESELESİ VE KUZEY-BATI BÖLGESİNDE İZLERİ... 379 Semih İPEK KOPUZDAN AZERBAYCAN SAZINA... 389 Dr. Yakup ÖZTÜRK ROMANDAN TİYATROYA: BEŞ KATLI BİNANIN ALTINCI KATI... 395 Prof. Dr. Tahire MEMMED SENTİMENTALİZMİN NƏZƏRİ-ESTETİK PRİNSİPLƏRİ VƏ AZƏRBAYCAN DİVAN ƏDƏBİYYATI... 403 Arş. Gör. Sertaç AYAZ TÜRKİYE TÜRKÇESİ İLE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDEKİ EŞ ANLAMLILIĞIN KARŞILAŞTIRILMASI... 410

Dr. Tehmine BEDELOVA XVII ƏSR AZƏRBAYCAN ŞAİRİ MÜSAHİB GƏNCƏVİ... 424 Vefa BABAYEVA CƏLİL MƏMMƏDQULUZADƏNİN HEKAYƏLƏRİNDƏ MİFOLOJİ KÖKLƏRİN TƏZAHÜRÜ... 434 Doç. Dr. Galiba HACIYEVA AZERBAYCAN HALK CUMHURİYETİ DEVRİNDE DİL MESELELERİ... 448 Nergiz ESEDULLAYEVA, Ramil TEYMUROV NEBATİ SÜSLÜ MEZARTAŞI ANITLARI... 457 Prof. Dr. Mahmud HACIHALİLOV GÜRCİSTAN'DA TÜRK-AZERİ KÖKENLİ KÖY İSİMLERİ... 465 Müjkan MEMMEDZADE BAHTİYAR VAHAPZADE YARATICILIĞINDA MİLLİ İSTİKLAL VE MİLLİ DİL MESELESİ... 474 Doç. Dr. Venera AKMATOVA TÜRK DESTANLARI VE SOVYET İDEOLOJİSİ... 481 Dr. Maral YAGUBOVA ƏDƏBİYYAT NƏZƏRİYYƏSİNDƏ YENİ MEYİLLƏRİN FORMALAŞMASININ PRİNSİP VƏ MEYARLARI... 492 Doç. Dr. Kübra KULİYEVA DİLİN ESKİLİĞİNİN KORUNMASINDA FOLKLORÜN ROLÜ... 507 Dr. Naila Adalet ALIYEVA THE REPRESENTATİON OF THE COMMON TURKİSH WRİTTEN MONUMENT THE EPİC KİTABİ DEDE KORKUT İN THE EXPOSİTİON OF THE MUSEUM OF AZERBAİJANİ LİTERATURE... 515 Prof. Dr. A. Deniz ABİK HATÂYÎ DİVANININ DİL ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE... 521 Doç. Dr. Seyid SURE ƏLİ VƏLİYEV VƏ MİRZƏ İBRAHİMOV NAXÇIVANDA MƏTBUAT VƏ ƏDƏBİ İNKİŞAFIN TƏKANVERİCİ QÜVVƏSİ KİMİ... 534 Yrd. Doç. Dr. Tahir NESIB AZƏRBAYCAN VƏ ANADOLUDA BƏZI TARİXI-COĞRAFİ ADLARIN URAL-ALTAY MIFOLOGİYASINA VƏ TARİXİ HADİSƏLƏRƏ GÖRƏ ETİMOLOGİYASI... 542

Doç. Dr. Feride HİCRAN YUNUS ƏMRƏ YARADICILIĞI VƏ KITABI-DƏDƏ QORQUD DASTANLARI ARASINDA GENETIK VARISLIK... 553 Prof. Dr. Leyla GERAYZADE TÜRK XALQLARI ƏDƏBİYYATINDA RUS DİLİNDƏ YARANMIŞ BƏDİİ ƏSƏRLƏRİN ROLU... 561 Taşkın İŞGÖREN TECEDDÜT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATININ SAMED VURGUN UN SANATI ÜZERİNE ETKİLERİ... 565 Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN KARS AZERİ TÜRKÇESİNİN TÜRKÇE İÇİNDEKİ YERİ... 578 Ruhengiz MEMMEDOVA M.ŞƏHRİYARIN "HEYDƏRBABAYA SALAM" POEMASINDA MÜƏLLİFİN TƏBİƏT HADİSƏLƏRİNƏ BƏDİİ-EMOSİONAL MUNASİBƏTİ... 585 Müjdat SÖĞÜTCÜ ZELİMXAN YAQUB UN ŞİİRLERİNDE VATAN TEMİ... 592 Prof. Dr. Şureddin MEMMEDLİ GÜRCİSTAN'DA AZERBAYCAN EDEBİYATI... 599 Doç. Dr. Gülnara GOCAEVA MEMMEDOVA GÜRCISTAN'DA AZERBAYCAN DİLLİ OKULLAR... 612 Doç. Dr. Nurlana MUSTAFAYEVA AZƏRBAYCAN TÜRKİYƏ ƏDƏBİ ƏDƏBI ƏLAQƏLƏRİ HAQQINDA... 623 Arş. Gör. Elif KOLIKPINAR MOLLA HASRETTİN DERGİSİNDE MİZAH KAVRAMI VE ÖNE ÇIKAN YAZARLAR... 631 Doç. Dr. Zeynel Abidin MAKAS KOROĞLU NUN KARS SEFERİ... 637 Doç. Dr. İlkin GULİYEV MİRZƏ FƏTƏLİ AXUNZADƏNİN KOMEDİYALARININ DİLİNDƏ İŞLƏNMİŞ TABELİ MÜRƏKKƏB CÜMLƏLƏRİN KOMPONENTLƏRİ ARASINDAKI SEMANTİK ƏLAQƏLƏR... 644 Doç. Dr. Ellada GERAYZADE DƏRS ZAMANI İNFORMASİYA TEXNOLOGİYALARINDAN İSTİFADƏ ÜSULLARI... 655

Öğr. Gör. Farizat KURAMAEVA RELİKT HÂL EKLERİ ANLAMLARININ ÇAĞDAŞ KIRGIZ, TÜRK VE AZERBAYCAN DİLLERİNDEKİ KARŞILIKLARI... 663 Öğr. Gör. Könül GULİYEVA FERİT EDGÜ NÜN GARİP AİLE KÜÇÜREK ÖYKÜSÜ ÜZERİNE... 672 Arş. Gör. Dinçer ATAY ELÇİN İN ÖLÜM HÜKMÜ ROMANINDA KİMLİK ODAKLI VAROLUŞSAL ÖLÜM: ABDÜL GAFFARZADE... 680 Doç. Dr. Firengiz PAŞAYEVA, Yrd. Doç. Dr. Yalçın YUNUSOV ЗАИМСТВОВАННЫЕ ИМЕНА В АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ ЯЗЫКЕ... 691 Doç. Dr. Sadagat ABBASOVA AZERBAYCAN BATI TOPRAKLARINDA (ERMENİSTAN) BULUNAN TÜRK KÖKENLİ ESKİ ORONİMLER VE ONLARIN LİNGUİSTİK ÖZELLİKLERİ... 706 Doç. Dr. Vahide CAFERZADE MUSTAFA ZERİR IN FÜTUHUŞ-ŞAM ESERİNİN BİR KISIM SESBİLGİSEL ÖZELLİKLERİ... 715 Doç. Dr. Tazegül Demir ATALAY AZERBAYCAN DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN YAZMA ÖZYETERLİK İNANÇLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME... 724 Prof. Dr. Rafik İMRANİ AZƏRBAYCAN ŞEİRİNDE METRO-RİTMİK XÜSUSİYƏTLƏR... 734 Yrd. Doç. Dr. Ş. Cem TUYSUZ NAHÇIVAN DAN KARS A GÜNEY KAFKASYA DA İPEK YOLU... 753 Yrd. Doç. Dr. Coşkun ZEKİ EL-AŞA NIN BİR ŞİİRİ ÜZERİNE... 761 Arş. Gör. Salih ÖZYURT MİR SEYYİD ŞERİF HAYATI VE ESERLERİ... 771 İnci KASIMLI TACİ-ƏDƏB ƏSƏRİNİN DİL XÜSUSİYYƏTLƏRİ... 779 Yrd. Doç. Dr. Mayrambek OROZOBAYEV DÎVÂNÜ LÛGATI T-TÜRK TEKI KOḌURÇUK KELIMESININ KÖKENI ÜZERINE... 788 Doç. Dr. Mehriban GULİYEVA ƏHMƏD CƏFƏROĞLUNUN TÜRK DILI TARIXI DƏRSLIK- MONOQRAFIYASINDA MÜRACIƏT ETDIYI PROBLEMLƏR... 794

Dinçer ATAY IDENTITY FOCAL EXİSTENTIAL DEATH IN ÖLÜM HÜKMÜ NOVEL OF ELCİN: ABDUL GAFFARZADE Elçin in Ölüm Hükmü Romanından Kimlik Odaklı Varoluşsal Ölüm: Abdül Gaffarzade Abstract People find oneself in a ascribe a meaning to effort, from the moment feel the self-concept position of the human in the world. The question of identity is located in the focal point of a ascribe a meaning to effort. Identity seek of people with a social being is not independent of the social-cultural and political concepts of society. Inhibitory activity, standardisation and totalitarian attitude result in appearance of Soviet Man in Azerbaijan. Abdul Gaffarzade who is a narrative character is an example of Soviet Man in Azerbaijan in novel of Ölüm Hükmü. Abdul Gaffarzade feel that you belong Soviet Regime because he has bureaucratic duty as a cemetery manager. This point indicates passive status of Gaffarzade. Abdul Gaffarzade devoid of Azebaijan cultural dynamics that is curative and immortal Notion. In this study, Abdul Gafarzade s loss of identity that is social and individual will be discussed with ontological dimension. Key Words: Existantialism, identity, Contemporary Azerbaijan Literature, Elcin Efendiyev, Ölüm Hükmü. Giriş İnsan, dünyadaki varlığını bilinç düzeyinde kavrama gayretindedir. Bu aynı zamanda onun varlığına bir anlam, bir değer yükleme çabası manasına da gelir. Hayata ve varlığa bir anlam yükleyebilmek müstakil olarak bir eyleme geçme aşamasının ilk adımıdır. Burada kast edilen anlam arayışını evrensel boyutlarıyla düşünmek bizi paradigmal bir açmazla yüzleştirecektir. Kast edilen anlam arayışı toplumsal boyutundan bağımsız ol(a)mayan ve kendilik farkındalığını odağına alan bir tutumdur. Bu durumun varoluşsal paradigma ile çeliştiği düşünülse de Kierkeegaard perspektifli bir açılım bu çelişkiyi kısmen de olsa olumlayacaktır. Varoluşçu bakış açısında önemli olan otonom göstergeli otantik bir yaşamdır. Kendilik değerlerini bilinç düzeyinde duyumsayabilen insan, başlarda kendini toplumdan ayrı düşünemeyebilir. Zira insanın kendilik değerlerini oluşturan yönlendirici kıstaslar bizzat toplumun yapısında bulunmaktadır. Bununla birlikte toplumdaki varlığının somutluğunu fark eden kişi, kendi bilerek var olmak zorunda olduğunu tecrübeler. Bu bağlamda söz konusu toplumsallık, kendi için var olmanın doğal getirisi olan özgür iradi tavırla birlikte düşünülecek olursa kim-lik odaklı varoluşsal bir Sayfa 681 / 847

Elçin in Ölüm Hükmü Romanından Kimlik Odaklı Varoluşsal Ölüm: Abdül Gaffarzade boyutun somutluğu reddelimez bir hal alır. Kişi otonom özellikli ve aynı zamanda varoluşun toplumsal boyutunu icra edemez ise varoluşun başka bir açılımı olan kendini gerçekleştirme ediminden de yoksun kalır ve kendi yaşamının öznesi olamaz bir hale evrilir. Varoluşun yol açıcıları olarak düşünülebilen eylemlilik hâli, varoluşun hayat düzlemini de şekillendirir. Öyle ki işi yalnızca eylemleri seçmez aynı zamanda yaşamının yönünü de seçer. (Anderson: 2014, 56) Yaşamının yönünü seçemeyen edilgen bireyin bu durumu aynı zamanda nesneleşen öznenin bulantı haliyle de yüzleşmesi manasına gelir. Elçin Efendiyev, Ölüm Hükmü romanında Sovyet rejiminin totaliter tutumunun Azerbaycan halkı üzerinde nasıl sonuçlar doğurduğunu kurgular. Ölüm Hükmü romanında Sovyet dönemi Azerbaycan coğrafyasında ortaya çıkan kimlik odaklı pek çok mesele, farklı karakterler ve tipler üzerinde varlık bulur. Söz konusu tipleri ve karakterleri ülkü değer ve karşıt değer düzleminde düşünmek mümkündür. Abdül Gaffarzade de anlatı boyunca karşıt değer boyutuyla eserde yer alır. İnsana has olan varoluş hali, bilinçle birlikte hür bir iradî tavırla somutlanır. Zira bir olanak ve olasılık olan varoluş, özgürlük ve seçim temelinde gerçekleşir. (Taşdelen: 2004, 146) Sovyet dönemi Azerbaycan coğrafyasındaki totaliter tutum, varoluşsal yaşamın karşısındaki en muhkem karşıt değer olarak konumlanır. Söz konusu engelleyici tutum insanların varoluşsal alanlar oluşturmasını engeller ve onları edilgen bir yapıya mahkûm eder. Söz gelimi mezarlığın adıyla Tilki Geldi Mezarlığı- Stalin in lakabının benzer oluşu, Stalin nezdinde sistemin her yerdeliğini temsil eder ve bu her yerdelik durumu bireyin varoluşsal alanını örseler. Özgürlük ortamını yitiren bireyin kendi varoluşunun farkında olarak iradi tavrını icra edebilmesi böylesine baskıcı bir ortamda oldukça zorlaşır. Öyle ki gerçek oluş ve varoluş özgürlüğü gerektirir. (Foulquié: 1976, 48) Sovyet dönemi Azerbaycan coğrafyasında varoluşun iradi bir tavırla tecrübelenecği böylesine özgür bir alandan söz etmek güçtür. Bu metinde de; Elçin in Ölüm Hükmü romanında yer alan ve kart karakter olarak niteleyebileceğimiz Abdül Gaffarzade, varoluşun imkânları ve toplumsal kıstaslı kimlik mekanizmasının varoluşsal alandaki konumu - genel manada- Kierkegaard perspektifli bir yaklaşımla değerlendirilecektir. Toplumsallıktan Yoksunlaşan Bireyin Kimliksel Konumu İnsan doğası gereği sosyal bir varlıktır. Onun genlerinde tek başına yaşayabilme yeteneği mevcut değildir. Daha öz bir ifadeyle insanı toplumsallıktan ari düşünmek çoğu zaman mümkün ol(a)maz. Kişi, dünyaya geldiğinde kendisini toplumun en küçük yapısı olan ve minimal bir topluluk olarak değerlendirilebilen aile yapısının sosyalliğinde bulur. Bu durum onun Sayfa 682 / 847

Dinçer ATAY sosyal bir varlık oluşunu pekiştirir ve ben inin kurgusunda etkin bir rol oynar. Söz konusu toplumun tarihsel odakta dikey boyutlu bir değerler ve normlar dizgesinin mevcudiyetinden söz edilebilir. Bireyin kendini toplumsalın içinde buluşu, onun aynı zamanda bu değerler dizgesinin varlığını duyumsaması manasına gelir. Sovyet dönemi Azerbaycan toplumunda bireyselliğin ve kişisel kaygının bir getirisi yeni bir tipin yani Sovyet İnsanı nın doğuşu somut bir biçimde görülür. Anlatının önemli karakterlerinden olan Gaffarzade nin kimlik kurulumunda ve birey oluşunda Azerbaycan toplumunun sahip olduğu değerler dizgesinin yeri oldukça dardır. Bu durumu devrin siyasî erkinin varlık alanıyla ilişkilendirmek pek tabidir. Kim-lik inşasında problem yaşayan Gaffarzade, anlatıda kendilik değerlerinin bir bakiyesi olan gerçekleştirilmesi gereken (öz)/ olması gerek ses[inden] (Korkmaz: 2008, 70) yoksun bir halde kurgulanır. Ontolojik manada bireyi kendilik değerlerine bağlayan ve bireyin varoluşunu olumlayan olması gerek sesinin yoksunluğu Gaffarzade yi toplumsal yozlaşmanın soğuk ve örseleyici haliyle yüzleştirir. Yozlaşma, insanın mesleki ve ahlâki bakımından kendisine, değerlerine ve bütün insanlığa yabancılaşmasından kaynaklanan bir problemdir. İnsanın en duyarlı, en soylu yanlarını tahrip eden, körelten bu problem (Korkmaz: 1997, 116.) kişiyi toplumsal kıstaslı kimlik algısından da uzaklaştırır. Bunun neticesinde başta topluma ve nihayetinde kendisine yabancılaşan bireycikler / Sovyet İnsanı tipi ortaya çıkar. Karşıt değerlerde varlık bulan Gaffarzade nin sahip olduğu değersizlikler ve o değerlerin karşında var olan ülkü değerleri şu şekilde göstermek mümkündür. Koyu renkle imlelenler Gaffarzade nin sahip olduğu davranış biçimleridir: emek x rüşvet/yolsuzluk çalışkanlık x tembellik adalet x adaletsizlik kendilik bilinci x benliğini yitirme Kierkegaard a göre benlik, yer yüzünde her hangi bir şey olarak değil, insan olarak bulunmanın tüm anlamını ve amacını oluşturur. Ben olmak ve ben haline gelmek, kişinin erişebileceği en yüksek varoluş seviyesidir. (Taşdelen: 2004, 78) İnsani özün bir nüvesi olan olması gerek sesinden yoksunluk Gaffarzade nin sözü edilen en yüksek varoluş alanına ulaşması pek de mümkün olmaz. Yapısında insani özün cevherinde tözsel bir parça bulundurmayan kimliklerin varoluşsal boyutundan söz etmek de güçleşir. Bu insani özün yoksunluğu aynı zamanda tinselliğin de yoksunluğu demektir. Bunun yanı sıra ben in oluşumunda etkin bir ola sahip olan özgürlük ortamının olmayışı olumsuz bir durumdur. Özgür iradi tavrı gösterebilmek aynı zamanda benin oluşmasını da olumlar. Ben, sonsuzun ve sonlunun bileşiminden oluşur. Bu ilişki özgürlük olan şeye bağlıdır. Sayfa 683 / 847

Elçin in Ölüm Hükmü Romanından Kimlik Odaklı Varoluşsal Ölüm: Abdül Gaffarzade (Kierkegaard: 2004, 39) Gaffarzade nin özgürlük yitimine uğrayışı onun sonsuzluğa ulaşmasını engelleyen bir başka hususiyet olarak karşımıza çıkar. Zira varoluş sonlu bir kişinin sonsuz olanla kişisel (öznel) deneyimini ifade eder. (Gödelek: 2010, 58) Sonsuzun sonluya gidişi olarak nitelenebilen varoluş hâli, tinsellik ile birlikte sonluluk tutsağının sonsuzluk açılımına sahip olması şeklinde de tasavvur edilebilir. Kimlik kavramını toplumsal ve bireysel olarak düşünmek mümkün olsa da burada bireysel kimliği toplumsalın minimal düzeyde bir yansıması olarak kabul etmek meseleye bakışımızı şekillendirecektir. Toplumsallığın bireysel kimlikteki görünümünün silinmesi kişinin kimliksel bir bunalımla yüzleşmesine sebep olur. Zira bireyin sahip olduğu [hemen hemen] bütün nitelikler toplum tarafından yüklendiğinden bireysel kimlik de toplumsal kimliğin birey için özelleşmiş hâlidir (Bıçak: 2014, 181) Meseleyi biraz daha açımlarsak; kimlik algısının oluşumunda ötekinin kıstas görevi gördüğünü söyleyebiliriz. Kendi olmayan herkes kişinin kimlik kıstası çemberine girer. Kişinin kendisi tanımlayan diğerdir ya da kişinin kendini tanımlaması diğerine/ötekine bakarak olacaktır. Kimliğin tanımı bir kişi veya grubun kendisini tanımlaması ve kendini diğer kişi veya gruplar arasında konumlaması (Bilgin: 2014, 15) şeklinde yapmak mümkündür. Buradaki ötekileri herkes olarak kabul edersek toplumsalın sınırlarına da gelmiş oluruz. Toplumsal yaşantı bir takım değerlerle kendini tamamlayan yapısal bir düzen gösterir. Burada kast edilen değerler, kavramlara yüklenen manalardır. (Tural:1988, 15) Söz konusu manalandırma toplumsal boyutludur. Yaşamda ve varoluşsal alanda tecrübelenen kavramlar, bulunulan toplum tarafından değerlendirilir ve farklı varlık boyutlarında karşımıza çıkar. Azerbaycan toplumunun yaşamsal ve varoluşsal kavramlara yüklediği değerler dizgesi, o toplumun bireylerinin kişilik yapılarındaki toplumsal tarafını kapsar. Bu durum neticesinde toplumsal kişilik / bireyi düşünebilmek daha somut olabilecektir. Toplumsal kişilik, bir grubun ortak temel deneyimlerinin ve yaşam biçiminin sonucu olarak bu gurubun üyelerinin çoğunda gelişmiş olan kişilik yapısının temel çekirdeğinden oluşur. (Fromm: 1993, 240) Bütünsel bir perspektifle söz konusu hususiyetler değerlendirildiğinde Azerbaycan coğrafyasında yaşayan bireyin, aynı toplumun kavramlara atfettiği değerler dizgesini de varlığında barındırması beklenir. Fakat Gaffarzade de söz konusu toplumsallığın tamamlanmışlığından söz etmek oldukça güçtür. Bireysel yaşantının sınır hallerini tecrübeleyen Gaffarzade, Azerbaycan toplumunun değer yargılarında yoksun bir varlık alanına sahiptir. Hali hazırda bu varlık alanı onun tercihleri ile kurulmuş ve toplumun değer yargılarından mahrumdur. Bu durum toplumsal değer yargıları kıstaslı bir perspektifin sonucu olarak karşımıza çıkar. Sayfa 684 / 847

Dinçer ATAY Estetik Varoluşsal Alanın Sonluluk Bunaltısı: Tinsel Ölüm Varoluş fenomeninin tinsellik ile açımlayıcı bir ilişkisi vardır. Kişi kendilik farkındalığını tecrübelediğinde aynı zamanda kendi tinselliğini de somut olarak duyumsar. Söz konusu tinselliği hemen bütün varoluş biçimlerinde gözlemlemek mümkündür. Kierkegaard, estetik varoluş alanını oluştururken ona bir sonluluk hâli de atfeder. Bununla birlikte tercihlerin getirisi olarak görünüm kazanan varoluşsal alanın bütünsel bir düzlemde tecrübelenmesi için kişinin benlik kurgusunun da bütünsel boyutlarıyla kurgulanmış olması gerekmektedir. Kierkegaard a göre kişinin ben olmanın anlamı nı kendisi için açık hale getirmesi gerektiğini ve bu bilinçten yoksun olan kişilerin yaşamın anlamını ve kişilik olmanın tüm erdemini yitirmiş ve köleleşmiş bir hâlde yaşa[r] (Taşdelen: 2004, 78) Kişilik ve benlik sahibi olabilen birey aynı zamanda toplumsal kıstaslı bir kimliğe de sahiptir olacaktır. Buradan kalkarak kimliksel bunalımla yüzleşen Gaffarzade nin sistem karşısında köleleşmiş olmasının açılımı da yapmak da mümkün olabilir. Kendi yaşamında iradî tavrı sergileyebilmekten yoksun bir konuma düşen Gaffarzade, bir nevi ölümcül hastalık olan umutsuzluğa kapılır. Gaffarzade nin tecrübelemek zorunda kaldığı bu umutsuzluğun nedeni, kişinin kendi tinsel varlığının farkında ol(a)mayışıdır. (Gödelek: 2010, 59) Netice itibariyle buradan hareketle Gaffarzade nin tinsel yaşam alanının farkında olmaktan yoksun bir vaziyette olduğunu ve söz konusu tinselliğin getirisi olan varoluşsal paradoksu açımlayamadığı çıkarımsanabilir. Ben olmanın en yüce dünyasal gerçeklik (Taşdelen: 2004, 80) olduğunu fark edemeyen ve bunun yerine insanî özü daraltarak tüketen sonlu dünyevi gerçekleri önemseyen Gaffarzade, varoluşsal ölümü tecrübelemekten kurtulamaz. Gaffarzade nin bu varoluşsal ölümü onu sonlu olan estetik varoluş alanında konumlandırır. Gaffarzade yi estetik varoluş alanından düşünmemizin bir göstergesi haz ilkesidir. Hayatı boyunca sistemin kudretiyle birlikte kendi maddi gücünü de kullanan Gaffarzade pek çok genç kadınla birlikte olmuştur: Roza yirmi sekiz yaşındaydı; geçen senenin o güzelim, hiçbir zaman unutulamayacak ve her akla geldiğinde insanın kanını coşturan ilkbaharındaki yirmi seki yaşı vardı yani. Hayatında birçok kadın görmüş olan Abdul Gaffarzade, Roza nın en sevilevek döneminde olduğunu biliyordu (Elçin: 2007, 359.) Arzuların anlıksal zaman düzleminde gerçekleştirilmesin bir sonucu olarak da değerlendirilebilecek olan haz durumu, tinselliğin bir tür olumsuzlayıcısı olarak karşımıza çıkar. Kierkegaard ın ifadesine göre, estetik alandaki haz, ruhun sefaletidir. (Taşdelen: 2004, 156) Bu ruh sefaletini tinsellikten yoksunluk veya tinsel ölüm olarak algılayabiliriz. Sayfa 685 / 847

Elçin in Ölüm Hükmü Romanından Kimlik Odaklı Varoluşsal Ölüm: Abdül Gaffarzade Gaffarzade ye atfettiğimiz bu tinsel ölümün açılımını da Kierkegaard perspektifli varoluş alanlarının kendi arasındaki geçiş durumlarında görebiliriz. Kierkegard a göre varlık alanları arasında geçiş kaygı ve umutun itkileyici sıçrama gücüyle mümkün olur. Kişi, geleceğin olanaklılığı karşısında, an da kaygı duyar. (Kierkegaard: 2004a, 39) Bu sıçramayı gerçekleştirebilmek için gelecek odaklı ve anlıksal boyutlu kaygı ve umut fenomenlerinin tinsel düzlemdeki açımlayıcı boyutlarıyla duyumsayarak tecrübelemek gerekir. Gaffarzade, söz konusu tinsellik yoksun oluşu; bir başka ifadeyle kendi maddi kaygılarının neticesinde umutsuzluğu kavrayışı varoluş alanlarındaki geçişi sağlayan sıçrama eylemini gerçekleştirmesini engeller. Gaffarzade nin burada tecrübelediği umutsuzluk, estetik varoluş alanına has döngünün tüketici ve açımlayıcılıktan uzak bir boyuttadır. Kendinin dışında bir denetimi olan bu varoluşsal alandaki tükenmişlik hissi, zorunluluk ve sonluluk eşliğinde nihayet kendini gösterir. Bu durum boşluk hissini beraberinde getirir. Bununla birlikte kendine ve topluma yabancılaşmış insan var olma edimini çoktan sahip olmaya eşitlemiştir. (Demirer-Özbudun: 1999, 43) Gaffarzade, tinsel varoluş yerine tükenen ve tükeketen bir olgu olan paraya, iktidara sahip olmayı kendi varoluşuna eşitlemekten de öteye geçmiştir. Bunun neticesinde de tinsellikten yoksun estetik varoluş alanının sonluluğunu benliğinde duyumsar ve bunaltı hâli eşliğinde tinsel ölümü tecrübeler. Kierkegaard ın varoluş felsefesinde estetik varoluş alanı sonludur; bir başka ifadeyle insanı açımlayan ve varoluşsal alanda sonsuzluk halinin tecrübelenmesini sağlayan bir durumda değildir. Estetik varoluş alanındaki birey, sonsuzluğun çağrısını duyumsamaktan aciz bir durumda gözlemlenir. Bu acizliğin sebebini şeytansının çağrısında bulmak mümkün olacaktır. Şeytansının ortaya koyduğu gizlilik, anilik, özgür olmayış, tensel tutkulara tutsaklık vb. durumlar tümden estetik alanla ilgilidir. (Taşdelen: 2004, 163) Özgürlük yitimine uğrayan Gaffarzade, sistemin heryerdeliği karşısında aciz ve edilgen tavırdan kurtulamaz. Toplumsal kıstas ve ahlaklılık erdemi odaklı etik alana sıçrayamayan Gaffarzde, şeytansı itkilerin tutsaklığından başını alamaz. Öyle ki söz konusu hallerin somutluğunu anlatı paktında görmek mümkündür; metresi ile birlikte uçakla Moskova ya gitmesi ve canı istediği için Azerbaycan dan müzisyenleri özel olarak getirtmesi, oğlunun mezarına gömdüğü paralar için kaygılanması, mezarlık binasını; votka üretimi, kumarhane gibi amoral işlerin dönüdğü bir mekâna dönüştürmesi vd. (Elçin: 2007, 342-343) Tinsel boyutta tasavvur edilebilen düşünceden yoksun olan ve içgüdüsel açılımlı kösnüllük haliyle nitelenebilen Gaffarzade aynı zamanda etik varoluş alanının en belirgin dinamiklerinden olan ahlâk erdeminden de yoksundur. Mezarlık idaresindeki tutum ve davranışları bu durumu somutlar niteliktedir. Söz gelimi rüşvet alması ve maddi durumu olmayanların Tilki Geldi Mezarlığı na gömülmesine mani olması gibi. Bununla birlikte sistemin karşı çıkacağı yasak bir iş olan altın ticaretini Sayfa 686 / 847

Dinçer ATAY yaptığı halde bu işte bile dürüst davranmayan Gaffarzade, kendi maddi çıkarının büyüklüğüne önem vermektedir. Parti Başkanı M. P. Garipli için aldığı altınlar sahtedir: Bir torba dolusu sahte altın, bir gün mutlaka patlayacak olan bir bombaydı aslında; ne var ki Abdul Gaffarzade nin umurunda bile değildi.. (Elçin: 2007, 126) Toplumsal odaklı bir görünüm sergileyen etik alan, benliğin kurgulanması ve açımlanmasında olumlayıcı bir rol icra eder. Bu olumlayıcı durumlarda varolamayan Gaffarzade, tinsellikten giderek uzaklaşır ve kendini şeytansının kucağında bulur. Gaffarzde nin eylemlerinde içgüdüsel, tensel ve anlıksal durumlar yönlendirici olur. Böyle bir durumda da bilinçlilik halinden söz etmek oldukça güçleşir ve bireyin toplumsallaşması düşünülemez. Bilinç (benlik) düzeyinde(n) yoksun davranışlar dizgesinin yönelimi dolayımsız nitelikli ve nesnesel boyutta olur. Etik alanda düşünülebilen ve dolayımlayıcı görevini icra edebilecek olan bir takım davranış biçimleri bu varlık alanında görülemez. En nihayetinde Gaffarzde nin varoluşsal tercihlerini Kierkegaard ın estetik alanda örneklediği tiplerle eşdeğer biz düzlemde gözlemlenir. Ahlâk erdeminin karşıt değerinde bulunan ahlâksızlık hâli kötü sıfatıyla nitelendirilebilir. Kierkegaard a göre gizleme, kötüyü sürdürür, açıklama ise onu etik alana taşıyarak bitirir. (Taşdelen: 2004, 210) Gaffarzade nin mezarlıkta geceleri gizli bir biçimde ahlâk dışı işlere girişmesi onu, etik varoluş alanından uzaklaştırır. Buna benzer pek çok gizli işi vardır Gafarzade nin: Özel otomobili yoktu Abdul Gaffarzade nin, Bakü de taksiye de binmezdi asla, zira ayda 135 ruble maaş alan bir aile reisi olarak herkesin gözü önünde taksiye binmesinin pek uygun olmayacağına kaniydi. (Elçin: 2007, 96) Gaffarzade, parası olmadığı için değil birer Sistem İnsanı olanların dikkatini çekmemek için böyle bir davranışta bulunuyordu. Halbuki mezarlıkta çevirdiği işlerden oldukça fazla bir birikimi vardı. Karısının mücevherleri, sahibi olduğu fakat kimsenin bu durumdan haberdar olmadığı Elveda Kebabçısı (Elçin: 2007, 338) da bu birikimin en somut göstergesiydi. Gizlilik hali bünyesinde şeytaniliği de barındırır. Varoluş sorumluluğundan vazgeçmek yok oluşsa yönelmek demektir. (Taşdelen: 2004, 123) Öyle ki varoluş zıttı olan yok oluşla yan yanadır. Varoluşun sorumluluğunu işlevselleştiremeyen Gaffarzade, bu durumların örseleyici neticesinde yine tinselden yoksunluk odağındaki varoluşsal sonlulukla yüzleşir. Sayfa 687 / 847

Elçin in Ölüm Hükmü Romanından Kimlik Odaklı Varoluşsal Ölüm: Abdül Gaffarzade Estetik varoluş alanındaki birey, toplumsallıktan uzaktır. Toplumun iyi ve kötü değerleri onu bağlamaz toplumsal kurallara bağlı değildir. Estetikçinin toplumla ve toplumun değerleri ile olan ilişkisi, onu ahlâk dışı bir kişilik haline getirir. (Taşdelen: 2004, 175, 176) Şu halde Gaffarzade nin etik alandaki varoluşusal halini toplumsal kıstastan uzak ve ahlâki erdemden yoksun olarak nitelemek mümkün olacaktır. Bununla birlikte estetekçinin zaman algısı dikey boyutluluktan uzak ve anlıksaldır. Geçmiş ve gelecek onun algısında bir yere sahip değildir. Anlıksal zaman algısı, bireyi kültür kavramının dikey boyutlu halini kavramaktan da uzaklaştırır. Zamana atfedilen bu perspektif kişiyi anlık hareketlere sürükler; arzuların anında elde edilmesi ve temel gereksinimlere anında ulaşılabilmesi bu bağlamda değerlendirilebilir. Bu durum zaman bilincinden yoksunluğu ve zamana karşı kayıtsızlığı da beraberinde getirir. Tam bu noktada Gaffarzade yi nihilizmin eşiğinde görürüz. Bu noktada sahip olunan kavramların değersiz olduğu iddia edilemese de her şeyin iyi veya her şeyin kötü olabileceği bir durumdan söz edilebilir. Estetik varoluş alanındaki bir başka nitelik de, kişinin fiziksel ve ekonomik yönden yeterli olmasıdır. Gaffarzade de sistemin ötekileştirici ve edilgenleştirici tavrına yine sistemin geçici olan güç ve zenginlik getirileri sebebiyle karşı çıkmaz. Estetikçi güç ve zenginlik gibi dışsal imkânlara ihtiyaç duyar. (Taşdelen: 2004, 189) İktidarın her yerdeliğinin minimal bir boyutuna sahip olduğunu düşünen Gaffarzade, erki ve parayı elde tutabilmek için ahlâki erdemlerden ve toplumsal kıstaslardan vazgeçer. Oldukça zengin ve nüfuzlu bir insandır. Her istediğini yapabilecek bir güçtedir. Kendinden üstteki makamlara rahatlıkla ulaşabilmektedir. (Adıgüzel: 1999, 222) Güzel ve şık giyinmek de bir zenginlik göstergesi olarak kabul edilebilir. Bunun yanı sıra gizlilik durumu da estetik varoluşun bir başka yansıması olarak algılanabilir: Abdul Gaffarzade şık ve temiz giyinmeyi severdi, bu nedenle de aynı takıdan dört, beş tanesini alırdı hep; herkes adamın bir tane takım elbisesi olduğunu zannediyordu bu arada (Elçin: 2007, 97) Güçlü bir konum elde eden Gaffarzade sabıkalı katillere dahi dikleşebilirdi. Mezarlıktaki ahlaksız ve yasal olmayan işlerden nemalanan Sultanmurat ın ölüm tehditlerine karşı kendi kudretini göstermekten çekinmezdi: Bak Sultanmurat Abdul Gaffarzade dikkatlice Burun un gözlerinin içine baktı: seni o deterjan gibi ufalattırırım! O koca burnunu da kıyma makinesinden geçirtir, karına, çoluğuna çocuğuna yediririm. (Elçin: 2007, 347.) Sayfa 688 / 847

Dinçer ATAY Gücünün varlığını somutlamak için düşmanının gözünün içine bakan Gaffarzade nin bu durumunu estetik varoluş alanının bir belirtisi olan güç hazzı ile ilişkilendirmek mümkündür. Gaffarzade nin tinsellikten yoksun sonlu bir varoluş alanı olan estetik varoluşu tecrübelemesini onun bencilliğin artımı olarak görebileceğimiz benmerkezci tutumuyla da izah etmek mümkündür. Ben in yapısında var olmayan ve bencilliğin bir üst boyutu olarak kabul edilebilecek olan benmerkezcilik sadece bencilliğin arttırılışı değil, onun tehlikeli bir biçimde tersine çevrilişidir: karşıdaki insan artık bir muhatap olarak değil, ya ayak bağı olan ya da sömürmek için bir tür duygusal süpermarket işlevi gören bir şey olarak görülür. (Hess: 2011, 13) Gaffarzade nin anlatı paktı boyunca insanları bakışını sözü edilen faydacı ve can sıkıcı perspektifle eşitlemek mümkündür. Öyle ki mezarlıkta muhatap olmak zorunda kaldığı pek çok insan onun için sistemin işlemesini sağlayan araçtan öteye bir konumda değildir. Hatice Kadın ın mezara gömülme faslında söz konusu durum gözlemlenebilir: cenazeleri için mezar yeri talebinde bulunuyor ve rüşvetle mücadele ediyorlardı Sersemler! Abdul Gaffarzade, böyle miskin insanları görmeye dahi dayanmıyordu: beceriksiz ve lüzumsuz mahlûklar oldukları için ceplerinde delikli kuruş bulunmaz, bu yüzden adalet arar, yasalardan bahsederler boyuna. (Elçin: 2007, 335.) Görüldüğü üzere Gaffarzade nin insanlara vermiş olduğu değer, kendi işine yarayıp yaramadığı veya işlerini sekteye uğratıp uğratmadığı gibi atımlı bir bencillik kıstaslıdır. Sonuç Kimlik kurgusunda toplumsalın açımlayıcı cevherinden yoksun olan ve ilk önce topluma ve sonrasında kendisine yabancılaşan Gaffarzade, benliğin özünde var olan sonsuzluk ve tinsel boyuttaki varoluşsal boyutu algılayamaz. Bu durum neticesinde bencillik artımına tecrübeleyen Gaffarzade, şeytansının çağrısında saklı olan anlık arzuların haz çağrılarına kulak verir. Sonlu varoluş alanı olan estetik varoluş alanında kendisini bulur. Yakalanmış olduğu hastalığı onun fizyolojik ölümünden çok tinsel ölümünü imleyen bir hususiyet olarak karşımıza çıkar. Toplumsallıktan, toplumun değer yargılarından yoksun bir bireyin kimlik kurgusu da eksiklik gösterir. Faydacılık, ahlaksızlık ve tükenen nesnenin hazzı gibi itkiler Gaffarzade yi toplumsalın dikey boyutluluğundan yoksun bırakır. Bunun yanı sıra kendi tinsel varlığının farkına varamayan Gaffarzade, varoluşsal yaşamın boyutlarını da kavramaktan uzak bir görüntü Sayfa 689 / 847

Elçin in Ölüm Hükmü Romanından Kimlik Odaklı Varoluşsal Ölüm: Abdül Gaffarzade çizer. Sonlu olan varlığın sonsuzluk açılımı olarak düşünülebilen varoluş hali, benlik kurgusunu tamamlamış bireyin edimsel boyutta içselleştirebileceği bir niteliktedir. Diyalektik düzlemde de değerlendirilebilen etik varoluş alanı Gaffarzade nin çok uzağında kalır. Bu durum onun sonlu bir varoluş alanı olan estetik alanı seçtiği manasına gelir. Söz konusu çıkarımları, Gaffarzade karakterinin anlatı paktı boyunca sergilediği varoluşsal davranışlara mesnedlendirmek mümkündür. Nihayetinde kimliksel odaklı varoluşsal ölümle yüzleşmekten kurtulamaz. Kaynaklar ADIGÜZEL, Sedat, 1999, Ölüm Hükmü ve Tarihi Gerçekler, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 12, s. 221-230. ANDERSON, Susan Leigh, 2014, Kierkegaard Üzerine, Sentez Yay., (Çev: Gökhan Gürdal), Bursa. BIÇAK, Ayhan, 2014, Tarih Metafiziği ya da Kendilik Bilinci, Dergâh Yayınları, İstabul. BİLGİN, Nuri, 2014, Kimlik İnşası, İzmir B.Ş. Belediyesi Kültür Hizmeti Yayını, 2. Baskı, İzmir. DEMİRER, Temel Özbudun, Sibel, 1999, Yabancılaşma, Öteki Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul. ELÇİN, 2007, Ölüm Hükmü, Ötüken Neşriyat, İstanbul. FROMM, Erich, 1996, Özgürlükten Kaçış, Öteki Yay., (Çev: Selçuk Budak), İstanbul. FOULQUİÉ, Paul, 1976, Varoluşçu Felsefe, Gelişim Yayınları, (Çev: Yakup Şahan), İstanbul. GÖDELEK, Kamuran, 2010, Kierkegaard, Say Yayınları, İstanbul. HESS, Uta, 2011, Benmerkezcilik, (Çev: Mustafa Tüzel), Genesis Kitap, Ankara. KİERKEGAARD, Soren, 2004, Ölümcül Hastalık Umutsuzluk, Doğubatı Yay., (Çev: M. Mukadder Yakupoğlu), Ank. KİERKEGAARD, Soren, 2004a, Kaygı Kavramı, Hece Yay., (Çev: Vefa Taşdelen), Ankara. KORKMAZ, Ramazan, 1997, Sabahattin Ali-İnsan ve Eser, YKY, İstanbul. KORKMAZ, Ramazan, 2008, Aytmatov Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri, Grafiker Yay., Ank. TAŞDELEN, Vefa, 2004, Kierkegaard ta Benlik ve Varoluş, Hece Yayınları, Ankara. TURAL, Sadık K., 1988, Kültürel Kimlik Üzerine Düşünceler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara. Sayfa 690 / 847