T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI HALI ÜRETİM TEKNOLOJİSİ MAKAS TIRAŞ MAKİNESİNDE AYAR 1 Gaziantep, 2015
Bu modül, Makine Halıcılığı sektöründe hazırlanmış olan sertifika/kurs müfredat programlarındaki yeterlikleri kazandırmayı amaçlayan bireysel öğrenme materyalidir. Makine Halıcılığı ile ilgili eğitim alan öğrenciler ile sektörde çalışanların faydalanması amacıyla Avrupa Birliği Fonları ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından ortak finanse edilmiş olup PARA İLE SATILMAZ.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...4 GİRİŞ...5 ÖĞRENME FAALİYETİ 1...6 1. TIRAŞ MAKİNELERİ...6 1.1. Tıraş Makinelerinin Yapısı...7 1.2. Halıyı Tıraş Makinesinden Geçirme Amacı... 11 1.2.1. Halıda Kalınlık Faktörü... 12 1.3. Tıraş Makinelerinde Kesim Bıçakları... 13 1.3.1. Kesim Bıçağının Çalışma Özellikleri... 14 1.4. Kesim Mesafesi Ayar Tespiti... 15 1.4.1. Kesim Bıçağı ile Halı Havı Arasındaki Mesafe... 15 UYGULAMA FAALİYETİ... 17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 20 ÖĞRENME FAALİYETİ 2... 22 2. TIRAŞ MAKİNESİNDE HALI GERİLİMİ... 22 2.1. Halı Geriliminin Fırçalamaya Etkisi... 22 2.2. Halı Geriliminin Tıraşa Etkisi... 23 UYGULAMA FAALİYETİ... 26 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME... 28 CEVAP ANAHTARLARI... 29 KAYNAKÇA... 30
AÇIKLAMALAR KOD ALAN Halı ÜretimTeknolojisi DAL/MESLEK Halı Tıraş Operatörlüğü MODÜLÜN ADI Makas Tıraş Makinesinde Ayar 1 MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur. YETERLİK Makas Tıraş Makinelerinde makas kesim ayarlarını ve halıya uygun gerilim ayarlarını yapabilmek için gerekli temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. Makas Tıraş Makinesinde Ayar Yapmak MODÜLÜN AMACI Genel Amaç Bu modül ile uygun ortam sağlandığında bakım ve iş talimatına uygun olarak makas tıraş makinesinde kesim bıçağı seviyesini değiştirme, bıçak silindir ayarını yapma, halı sırtına uygun gerilim ayarlama işlemlerini yapabileceksiniz. Amaçlar 1. Makas kesim ayarlarını yapabileceksiniz. 2. Halı sırtına uygun gerilim ayarını yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Ortam: Halı apre işletmesi veya atölyesi Donanım: Halı, halı fırça makas makinesi, fırça, anahtar ve tornavida takımı, uygun yağ, yağdanlık Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğruyanlış testi, boşluk doldurma vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.
GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Makine Halıcılığı sektöründe Dokuma makinesinden çıkan halılarda hav yükseklikleri farklı seviyelere sahiptir. Bu farklı seviyelerdeki hav yüksekliklerinin kesilerek aynı seviyeye getirilmesi işlemi tıraş makinesinde gerçekleşmektedir Tıraş makinesi lark bölümünden tutkallanmış olarak çıkan halıların yüzeyindeki pürüzleri düzelterek halının daha düzgün ve parlak olmasını sağlar. Halı yüzeyindeki bu hataların giderilmesi, halının deseni ve rengi gibi müşteri beğeni durumunu etkileyen önemli faktörlerdendir. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve becerilerle tıraş makinelerinin yapısını ve parçalarını bilecek, halı geriliminin tıraş işlemine etkisini açıklayabileceksiniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında halı makas tıraş makinesinde kesim ayarını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA» Halılarda kalınlık faktörü ile ilgili çevrenizdeki işletmelerden bilgi edininiz.» Halı tipine göre kesim bıçakları ve özellikleri ile ilgili araştırma yapınız.» Halıyı fırça makas makinesinde geçirme amacını araştırınız. 1. TIRAŞ MAKİNELERİ Dokuma makinesinden çıkan halılarda hav yükseklikleri farklı seviyelere sahiptir. Bu farklı seviyelerdeki hav yüksekliklerinin kesilerek aynı seviyeye getirilmesi işlemi tıraş makinesinde gerçekleşmektedir. Tıraş makinesi lark bölümünden tutkallanmış olarak çıkan halıların yüzeyindeki pürüzleri düzelterek halının daha düzgün ve parlak olmasını sağlar. Tıraş makineleri kullanım amacına göre bir veya daha çok safhadan oluşmaktadır. İki safhadan oluştuğu zaman tıraş makinesinin birinin bıçakları sağa bakarken diğerinin bıçakları sola bakmaktadır. Bunun amacı daha iyi ve düzgün kesim yapmaktır. Tıraş makinelerinin sayısı ne kadar artarsa üretim de o kadar hızlı olacaktır.
Resim 1.1. Tıraş Makinesi Tıraş makinesine gelen halı öncelikle metal detektöründen geçirilerek bir önceki işlemden kalan veya halı yüzeyinde olabilecek metal parçalarının halıdan temizlenmesi sağlanır, daha sonra halı yüz fırçasına gelir. Yüz fırçasında hem halı yüzeyindeki tozlar temizlenir, hem de halı havları düzeltilerek tıraşlama kısmına daha düzgün şekilde girmesi sağlanır. Daha sonra halı, tıraş makinesinde zirve kısmına gelir ve fazla havlar düzeltilir. Tıraştan geçirilen halı, iğneli çekim silindirleri ile çekilerek bir sonraki bölüme iletilir. 1.1. Tıraş Makinelerinin Yapısı Resim 1.2. Tıraş Makinesi Kesit Görünüşü ve Parçaları
1) Giriş Çatısı 13) Alt Bıçak 2) Gergi Silindiri 14) Traş Silindir-Keçe Yağlama 3) Metal Dedektörü 15) Emiş Tüpü 4) Kılavuz Silindirleri 16) Çekme Silindiri 5) Adım Platformu 17) Traş Bölgesi Aydınlatma 6) Hav Yükseltme Tablası 18) Koruyucu Kapak 7) Fırça Silindiri 19) Traş Tabla Tüpü 8) Hav Yükseltme Silindiri 20) Fırça Emişi 10) Yayıcı 21) Ayarlanabilir Şaftlı Kılavuz Silindir 11) Traş Tablası (Zirve) 22 Topbaşı Sensörü 12) Traş Silindiri 1) Giriş Çatısı: Tıraş makinesinin giriş çatısı, halı makineden geçerken oluşacak titreşim, çekme silindirleri ve motorlardan kaynaklanan hareket gibi etkilere dayanacak şekilde ve makineyi bir arada tutmak için sağlam dökme demirden yapılmıştır. Makinedeki tüm bileşenler bu çatıya monte edilir. 2) Gergi silindiri: Tıraş işlemi sırasında halının belirli bir tansiyonda (gerginlikte) olmasını sağlar. Tıraş yapılmak istenen halıda belli bir tansiyon olması gerekmektedir. Fırçalama ve hav kesim işlemleri halıdaki bu gerginlik sayesinde düzgün bir şekilde yapılmaktadır. 3) Metal Detektörü: Halının dokunması esnasında veya sonrasında tıraş makinesine gelmeden önce herhangi bir nedenle halı içerisinde bazı metal parçaları (tezgah gücü teli, iğneli serminde düşen iğne ucu vb.) kalabilir. Bu metal parçaları iki türlü sıkıntıya sebep olur. Birincisi bu metal parçası tıraş bıçaklarının kırılmasına sebep olur. İkincisi son kullanıcının yaralanmasına sebep olarak firma ve satış acentesinin maddi ve manevi kayıplara uğramasına neden olur. Dolaysıyla metal detektörü kullanılarak metallerin ayrılması gerekmektedir. Resim 1.3. Halı Yüzeyindeki Metal Parçaları Tarafından Parçalanmış Tıraş Bıçakları
4) Kılavuz Silindirleri: Halının makine içerisindeki hareketi süresince düzenli bir şekilde ilerlemesini sağlayan avare silindirlerdir. Bu silindirler serbest olarak hareket ederler. 5) Adım Platformu: Tıraş operatörünün yürümesi, kumanda panosuna ulaşımı ve kesim esnasında tıraş silindirlerini ve halıyı izlemesi için kullandığı platformdur. 6) Hav Yükseltme Tablası: Hav yükseltme silindirinin bulunduğu platformdur. 7) Fırça Silindiri: Halının havlarını düzeltmek ve halı yüzeyindeki ip ve jüt gibi yabancı maddeleri almak için kullanılan fırçadır. 8) Hav Yükseltme Silindiri: Halı havlarının halı fırçasına olabilecek en dik durumda temas etmesi için halıyı kırmaya yarayan tabladır. 10) Yayıcı: Halının tıraş silindirinde kesilmeden önce gözlenmesine yardımcı olan platformudur. 11) Tıraş Tablası (Zirve): Halı havlarının kesim esnasında bıçaklara tek tek değmesi için halının kırılmasını sağlayan parçadır. 12) Tıraş Silindiri: Halı havlarının kesilmesine yardımcı olan silindirdir. Resim 1.4. Tıraş Silindiri 13) Alt Bıçak: Halı havlarını kesen bıçak. 14) Tıraş Silindiri Keçe Yağlama Aparatı: Tıraş silindiri üzerine bulunan keçenin yağlanmasını sağlayan aparattır.
Resim 1.5. Keçe ve Otomatik Yağlama Aparatı 15) Emiş Tüpü: Kesilen havların sistemden uzaklaştırılması için kullanılan borudur. 16) Çekme Silindiri: Halının hareketini sağlayan silindirdir. İki çekim silindiri arasındaki kontrollü hız farkı halıda gerilmeye neden olur. 17) Tıraş Bölgesi Aydınlatma: Gözlemlemeye yardımcı olmak için yapılan aydınlatmadır. 18) Koruyucu Kapak: Şeffaf malzemeden yapılan bu kapak makine içerisinde oluşacak herhangi bir probleme karşı (parça fırlatma) operatörü korur. Ayrıca iş güvenliği açısından makineye dışarıdan müdahaleyi engeller. Kapakta bulunan sensör sayesinde, kapak açıldığı anda güvenlik açısından makine otomatik olarak durur. 19) Tıraş Tabla Tüpü: Zirvenin bağlı olduğu platformdur. Stop durumunda bu tüp döner ve halıyı tıraş silindirden uzaklaştırır. 20) Fırça Emişi: Fırçada birikmiş tozları temizleyen bölümdür. 21) Ayarlanabilir Şaftlı Kılavuz Silindir: Halının fırçalara değme açısını değiştiren aparatdır.
22) Topbaşı Sensörü: Topbaşı, iki halının dikilerek birleştirildiği yer olduğu için bu bölüm normalden daha kalındır. Bu nedenle halı birleşim yeri bu şekilde kesim bölgesine giremez. Bu sensör yardımı ile operatör uyarılır. Resim 1.6. Halı Birleşim Yeri (Top Başı) 1.2. Halıyı Tıraş Makinesinden Geçirme Amacı Resim 1.7. Tıraş İşleminin Yapılışı Tıraş makineleri halı kalitesine, işletme şartlarına veya iş akış hızına göre tek, çift veya üç safhalı olabilmektedir. Düşük kalite ve üretimi az olan yerlerde tek safha tıraş makinesi yeterli olmaktadır. Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde çift safha tıraş kullanılması daha uygundur. Bu durumda tıraş bıçaklarının yönleri zıt yönde tercih edilerek daha iyi bir kesim kalitesi elde edilir (birinci tıraş silindiri sağa yatık- ikinci tıraş silindiri sola yatık olmalıdır).
Farklı kalite düzeyinde (orta-yüksek) ve üretimin fazla olduğu işletmelerde üç safhalı tıraş makinesi tercih edilmektedir. Üçüncü tıraş safhası sisteme hız kazandır. Halı yüzeyinde çok fazla düzensizlik ve bozukluk var ise, birden fazla tıraşlama yapılmamalıdır. Eğer tıraş bölümü 3 safhadan oluşuyor ise her bir safhada çok az bir miktar düzeltme yapılarak 3. safhada halı yüzeyi düzeltilmiş olunur. Tek safhalı tıraş bölümünde bir seferde çok miktarda halı yüzeyine tıraş silindiri baskı yapması halinde halı havlarında yanmalar meydana gelebilir. Bundan dolayı eğer halı yüzeyinde derin çizgiler var ise tıraş bölümünden bir kaç defa geçirilerek düzgün bir tıraşlama yapılmalıdır. Ayrıca, traşlamaya daha çok önem verilen pazarlarda (iç piyasa) harici tıraş da kullanılabilmektedir. Ham Tıraş: Halı tutkallama işlemine girmeden önce yapılan tıraşlama sürecidir. Ham tıraş genellikle tek safhadan oluşmaktadır. Özellikle çok kaliteli (point sayısı çok fazla) akrilik gibi halılarda ham tıraş yapılmaktadır. Dokuma ünitesi tarafından halı yüzeyinde bozukluklar olduğu bildirilmiş ise bu bozuklukların önemli bir kısmı ham olarak (halı larksızken) düzeltilerek halı lark bölümüne gönderilir. Planlama tarafından hav yüksekliği (halı tüy uzunluğu) uzun dokunmuş halılar ham olarak bir kaç defa tıraş işleminden geçirildiği zaman tüy uzunluğu belirli bir miktarda azaltılabilmektedir. Özellikle çökmeli halılarda ham tıraş mutlaka yapılmalıdır. Çökmeli halılarda iplikler dikey buharlama işlemi sırasında çöktükleri için tıraş bölümünde tıraş edilmemiş olacaktır. Çökme ipliklerindeki pürüzlükler mutlaka ham tıraşta giderilmelidir. 1.2.1. Halıda Kalınlık Faktörü Tıraş makinesinden geçirilecek olan halının kalınlığı çok önemlidir. Müşteri tarafından belirlenmiş olan halının teknik durumu (iplik çeşidi, iplik kalınlığı, halı kenar formları, hav uzunluğu, halı ağırlığı vs) planlama bölümü tarafından bir iş emri oluşturularak ilgili bölümlere gönderilir. Halı hav yüksekliğinin bulunduğu iş emrine göre tıraş operatörü tıraş makinesini ayarlayarak halıyı makineden geçirir. Tıraş operatörü ile ilgili iş emrine göre tıraşın silindir mesafesini ayarlar. Bu mesafe belirlenirken tıraşın silindir ayarı halının tüy uzunluğundan biraz yüksek ayarlanır ve halı tıraştan geçmeye başlar. Tıraştan halı geçerken operatör halının kesim sesini göre tıraş silindirlerini aşağı veya yukarı doğru ayarlar.
1.3. Tıraş Makinelerinde Kesim Bıçakları Tıraş makinelerinde spiral (hareketli üst bıçak) ve düz (sabit alt bıçak) bıçaklar olmak üzere 2 türlü kesim bıçağı vardır. Spiral bıçaklar çelikten üretilmişlerdir ve çelik silindir üzerine helezon şeklinde perçinlenerek monte edilirler. Spiral bıçaklar silindir üzerine genellikle 30 adet (yaprak) olarak yerleştirilir. Her spiralin uç kısımlarına kesimin daha iyi olması için zikzak şeklinde ağızlar açılmıştır. Spiral bıçakların yönleri tıraş toplarına göre sağ veya sol olabilmektedir. Resim 1.8. Sağ ve Sol Yönlü Tıraş Topları Alt bıçaklar da çelikten yapılmıştır. Alt bıçak düz ve sabittir. Spiral bıçak ile sıfır çalışarak kesme işlemine yardımcı olur. Alt bıçağın uç kısmı, silindir bıçak ile uyumlu çalışmasını sağlamak için çok hafif oval şeklinde yapılmıştır. Alt bıçaklar makine boyunca sağlam bir şekilde tıraş makinesi şasesine monte edilmiştir. Alt bıçağın ve spiral bıçağın uzunluğu tıraş makinesinin eninden bir miktar daha fazladır. Resim 1.9. Kesim Silindiri Alt Bıçak
Alt bıçakta zamanla oluşan pürüzlükler bileyleme (keskinleştirme) aparatı ile düzeltilir. Spiral ve alt bıçakların bileylenmesi (keskinlenmesi) için 0,25 mikron ebadında taşlama kumu 90 numara yağ ile karıştırılır. Kesim silindiri 70 d/dk ile ters yöne döndürülerek fırça ile bu karışım silindir üzerine eşit miktarda aktarılır ve spiral bıçak ile alt bıçağın birbirine kum ile sürtünmesi ile bileylemesi gerçekleştirilir. 1.3.1. Kesim Bıçağının Çalışma Özellikleri Kesim silindirleri 350-400 rpm ile öne doğru dönerek alt bıçağa sıfır şekilde yaklaşır ve kesme işlemini gerçekleştirir. Bu şekilde dönerken, kesme işlemi esnasında aynı zamanda belirli aralıklarla sağa-sola hareket ederek halı havlarının tam olarak kesmesini sağlamaktadır. Kesim silindirinin sağa-sola hareketini tıraş topunun yan tarafında bulunan özel rulman kutusu yapmaktadır. Kesim silindirleri hızını bağımsız motorlardan almaktadır. Kesim silindiri hızlı dönmesinden dolayı ısınacaktır. Hızlı dönmeden dolayı ısınan kesim silindirinin soğutulması işlemi emiş fanları yardımı ile yapılmaktadır. Emiş fanları hem kesilen havları temizlemek, hem de tıraş spirallerinin soğumasına yardımcı olmaktadır. Resim 1.10. Emiş Fanı Tıraşlanacak halı tıraşlama bölgesine geldiği zaman operatör tarafından kesim silindirleri çalıştırılır ve belirli bir devire gelmesi sağlanır. Halı tıraş ağzına geldiği zaman operatör hav yüksekliğine göre tıraş topunun (kesim silindirinin) mesafesini ayarlar ve halı tıraş topunu aşağı doğru indirerek halı kesme işlemini başlatır. Halı topbaşı veya farklı hav boyuna sahip halı geldiği zaman tıraş topları tekrar havaya kaldırılarak hav boyu ayarlanır ve tekrar çalışılmaya devam edilir.
Kesme işlemi sırasında makine herhangi bir nedenden durursa makine otomatik olarak havalı pistonlar sayesinde kesim silindirlerini yukarı kaldırarak kesim bıçaklarının sürekli halının aynı noktasına temas ederek halıya zarar vermesini engellemektedir. 1.4. Kesim Mesafesi Ayar Tespiti Kesim mesafesi ayar tespiti, tıraş makinesinin montajı sonrasında, uygun bir aparatla (Örn: standart 10 mm yüksekliğe sahip bir demir parça) kalibresi yapılır ve bu standart yükseklik makinenin hafızasına elektronik olarak kaydedilir. Operatör panelinde çalışma yüksekliği 10 mm olarak seçilince makine bu yüksekliğe otomatik olarak gelir. 1.4.1. Kesim Bıçağı ile Halı Havı Arasındaki Mesafe Halı tıraş bölümünde alt bıçak ile tıraş silindiri arasında kalan mesafe halının hav uzunluğu (tüy uzunluğu) mesafesidir. Halı tıraş bölümüne geldiği zaman kesim operatörü, halının tüy uzunluğuna (lanset) bakarak bıçağın genişliğini ayarlar. Tıraş makinesine gelen halının hav yüksekliği öncelikle operatör tarafından hav ölçer ile kontrol edilir ve bu hav yüksekliğine göre operatör tıraş toplarının mesafesini ayarlar. Bu mesafe hav yüksekliğinden yaklaşık 0,3-0,5 mm fazla olacak şekilde ayarlanarak halı tıraş makinesine verilir. Kesim bıçağı seviyesinin halı tüy uzunluğundan biraz fazla verilmesinin sebebi tüy uzunluğuna ek olarak halı zemininde jüt bulunmasıdır. Yani halı havlarının jüte sarılmasıyla tüy uzunluğu ve kullanılan jüt kalınlığı kadar halı daha kalın olacaktır. Bu nedenle tıraş mesafesi biraz daha fazla seçilmelidir. Halının tıraşlanması esnasında operatör tarafından halı kesim sesi sürekli dinlenir ve kesim sesine göre tıraş topları aşağı veya yukarı hareket ettirilerek en iyi kesim seviyesi ayarlanmış olur. Eğer bıçaklardan gelen kesim sesi (hııışş) çok fazla ise ara biraz daha açılır. Kesim silindir bıçakları halıya ne çok fazla değerek halı yüzeyini yakmalı, ne de çok az değerek hiç tıraş etmeden gitmelidir. Tam istenilen düzey ayarlanana kadar milimetrik olarak tıraş topu aşağı-yukarı hareket ettirilir. Operatör kumanda panosundan artı (+), eksi (-) tuşlarına basarak bıçak seviyesini ayarlamaktadır.
Resim 1.11. Tıraş Makinesi Operatör Paneli Tıraşlamadan sonra operatör tarafından halı yüzeyi elle ve gözle kontrol edilerek halı yüzeyinde yanma veya sertleşme olup olmadığı kontrol edilir. Halı yüzeyinde herhangi bir sorun yok ise çalışmaya devam edilir.
UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede makas tıraş makinesinde makas kesim ayarlarını yapınız. İşlem Basamakları» Halı hav ve zemin toplam kalınlığını belirleyiniz.» Bu kalınlığa uygun olan hav kesim mesafesini belirleyiniz.» Belirlenen hav uzunluk miktarını birinci silindir için makine ekranına giriniz. Öneriler» Halı kalınlık faktörünü göz önünde bulundurunuz.» Makine çalışma esnasında hav kesim bıçağının kesim sesini dinleyiniz.» Sesin az gelmesi halinde hav kesim silindirini belirli (uygun) kademe aşağı indiriniz.» İş Güvenliğine dikkat ediniz» İş Güvenliğine dikkat ediniz
» Hav kesim sesinin yüksek gelmesi halinde bıçak silindirini bir kademe kaldırınız.» İş Güvenliğine dikkat ediniz» Bu işlemi ikinci ve üçüncü silindir için de yapınız.» İş Güvenliğine dikkat ediniz
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Halı hav ve zemin toplam kalınlığını belirlediniz mi? 2. Bu kalınlığa uygun olan hav kesim mesafesini belirlediniz mi? 3. Belirlenen hav uzunluk miktarını birinci silindir için makine ekranına girdiniz mi? 4. Makine çalışma esnasında hav kesim bıçağının kesim sesini dinlediniz mi? 5. Sesin az gelmesi halinde hav kesim silindirini belirli (uygun) kademe aşağı indirdiniz mi? 6. Hav kesim sesinin yüksek gelmesi halinde bıçak silindirini bir kademe kaldırdınız mı? 7. Bu işlemi ikinci ve üçüncü silindir için de yaptınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz 1. Aşağıdakilerden hangisi tıraş makinesinin parçasıdır? A) Silindir bıçak B) Alt bıçak C) Metal dedektör D) Hepsi 2. Tıraş makinesinin görevi aşağıdakilerden hangisidir? A) Halı yüzeyindeki tozları temizlemek B) Halı yüzeyini sertleştirerek halı havlarının dağılmasını önlemek C) Halı yüzeyindeki pürüzlükleri ve hav yükseklik farklılıklarını gidermek D) Halı havlarının aynı yöne yatmasını sağlamak 3. Tıraş makinelerinin bıçakları ne ile bilenir? A) Zımpara ile B) Keskinletme çarkı ile C) Özel kum ile D) Hepsi 4. Tıraş makinesi üst kesim bıçak topu hangi durumda parçalanmaz? A) Halı topbaşı geldiği zaman B) Halı çok gergin geçerse C) Metal parça halı ile geçerse D) Halı ile beraber sert bir cisim geçerse 5. Kesim topu yüksekliği neye göre ayarlanıyor? A) Toplam hav yüksekliğine göre B) Toplam halı kalınlığına göre C) Makinenin çalışma yapısına göre D) Alt bıçak yüksekliğine göre 6. Gergi silindirin görevi nedir? A) Halıya kılavuzluk yapmak B) Halı gerilimini ayarlayarak düzgün tıraşlamasını sağlamak C) Makine üzerindeki halının tansiyonunu ayarlamak D) Hepsi 7. Kesim bıçağının ilk çalışmasında doğru kesip kesmediği nasıl kontrol edilir? A) İkinci bir kişiye kontrol ettirilir. B) Halının ışık yansımasına bakılır. C) Çıkan halının hav uzunluğu kontrol edilir. D) Hiçbiri
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında halı makas tıraş makinesinde halı sırtına uygun gerilim ayarını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA» Halı geriliminin fırçalamaya etkisini araştırınız.» Halı geriliminin Tıraşa etkisini araştırınız. 2. TIRAŞ MAKİNESİNDE HALI GERİLİMİ 2.1. Halı Geriliminin Fırçalamaya Etkisi Tıraş makinesine girmiş halı boyunca uygun bir gerilim yaratılmak zorunluluğu vardır. Halı, tıraş makinesine girmeden önce halı arabasında veya J-kutusunda beklemiş bu nedenlerden halı havları yatmış, birbirine dolanmış veya bükülmüş olabilir. Bu tür sebeplerle fırçaların halı yüzeyine rahatça temasını sağlayabilmek için halının uygun gerilimde tıraş boyunca hareket etmesi gerekmektedir. Tıraş makinesinde ilerlemekte olan halı da uygun bir gerilim yaratılamamış ise halı kesim anında havlar uygun pozisyonda olmayacak ve bu nedenle kesim işlemi istenen düzey de olmayacaktır. Bazı yerlerde kesim fazla bazı yerlerde ise az olacağı için halı yüzeyinde bozulmalar meydana gelebilecektir. Eğer halı bir nedenden dolayı tıraş makinesinde gevşek ise havlar kısa veya uzun kesilecek ve bundan dolayı halı yüzeyi bozulacaktır. Halı tıraş makinesine gevşek (gergin olmayan bir şekilde) geldiği zaman halıda bir dalgalanma meydana gelecektir. Bu dalgalanmanın tepe noktasına fırça fazla temas edecek ve dolayısıyla halı havları bozulacak, dalgalanmanın çukur noktasına fırça teması olmayacağından tıraşta düzgün kesim olmayacaktır.
Halı gevşekliğinin diğer bir sonucu ise, gevşeklik çok fazla olduğu zaman kesim anında halı istenenden daha fazla yüksekliğe çıkacak ve belki de tıraş silindirine fazla temas sonucu tıraş silindirinin kırılmasına ve dolayısıyla maddi hasara sebep olacaktır. Resim 2.1. Gevşek Halıdan Dolayı Kırılmış Kesim Silindiri Halı çok gergin ise fırçalama yapılmaya devam edilir, ancak bu fazla gerginlik sisteme veya halıya çok zarar verebilir. Halı gereğinden fazla gergin gelir ise baskıdan dolayı halı sürekli bir şekilde zirve (en tepe noktası- tıraş kesim yeri) noktasının eğrilmesine sebep olabilir, çekim silindirlerine, silindir dayanak noktasındaki rulmanlara veya çekim silindiri motorlarına zarar verebilir. 2.2. Halı Geriliminin Tıraşa Etkisi Resim 2.2. Tıraş Makinesinde Zirve Noktası Tıraş makinesine girmiş halı boyunca uygun bir gerilim yaratılmak zorunluluğu vardır.
Halı, tıraş makinesine girmeden önce halı arabasında veya J-kutusunda beklemiş bu nedenlerden halı havları yatmış, birbirine dolanmış veya bükülmüş olabilir. Bu tür sebeplerle fırçaların halı yüzeyine rahatça temasını sağlayabilmek için halının uygun gerilimde tıraş boyunca hareket etmesi gerekmektedir. Tıraş makinesinde ilerlemekte olan halı da uygun bir gerilim yaratılamamış ise halı kesim anında havlar uygun pozisyonda olmayacak ve bu nedenle kesim işlemi istenen düzey de olmayacaktır. Bazı yerlerde kesim fazla bazı yerlerde ise az olacağı için halı yüzeyinde bozulmalar meydana gelebilecektir. Eğer halı bir nedenden dolayı tıraş makinesinde gevşek ise havlar kısa veya uzun kesilecek ve bundan dolayı halı yüzeyi bozulacaktır. Halı tıraş makinesine gevşek (gergin olmayan bir şekilde) geldiği zaman halıda bir dalgalanma meydana gelecektir. Bu dalgalanmanın tepe noktasına fırça fazla temas edecek ve dolayısıyla halı havları bozulacak, dalgalanmanın çukur noktasına fırça teması olmayacağından tıraşta düzgün kesim olmayacaktır. Halı gevşekliğinin diğer bir sonucu ise, gevşeklik çok fazla olduğu zaman kesim anında halı istenenden daha fazla yüksekliğe çıkacak ve belki de tıraş silindirine fazla temas sonucu tıraş silindirinin kırılmasına ve dolayısıyla maddi hasara sebep olacaktır. Resim 2.3. Gevşek Halıdan Dolayı Kırılmış Kesim Silindiri Halı çok gergin ise fırçalama yapılmaya devam edilir, ancak bu fazla gerginlik sisteme veya halıya çok zarar verebilir.
Halı gereğinden fazla gergin gelir ise baskıdan dolayı halı sürekli bir şekilde zirve (en tepe noktası- tıraş kesim yeri) noktasının eğrilmesine sebep olabilir, çekim silindirlerine, silindir dayanak noktasındaki rulmanlara veya çekim silindiri motorlarına zarar verebilir. Resim 2.4. Tıraş Makinesinde Zirve Noktası
UYGULAMA FAALİYETİ» Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede halı sırtına uygun gerilim ayarlarını yapınız. İşlem Basamakları» Halı sırt gerilimini belirleyiniz.» Belirlenen halı sırt gerilimine uygun halı geçiş gerilimlerini belirleyiniz.» Halı 1.,2.,3. bölge geçiş gerilimlerini belirleyiniz.» Belirlenen gerilimleri makine ekranında giriniz. Öneriler» Halı sertliğini kontrol ederken dikkatli olunuz.» Geçiş gerilimini belirlerken halının tipini göz önünde bulundurunuz.» Girilen gerilim oranların ekranda onaylayınız.
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 1. Halı sırt gerilimini belirlediniz mi? 2. Belirlenen halı sırt gerilimine uygun halı geçiş gerilimlerini belirlediniz mi? 3. Halı 1.,2.,3. bölge geçiş gerilimlerini belirlediniz mi? 4. Belirlenen gerilimleri makine ekranında girdiniz mi? 5. Girilen gerilim oranların ekranda onayladınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz 1. Halı geriliminin fırçalamaya etkisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Halı gevşek gelirse fırçalama düzgün olmaz B) Halı sert gelirse fırçalamaya etsisi olmaz C) Halı gevşek gelirse düşük yerlerin havları kalmaz D) Hepsi 2. Halı geriliminin tıraşa etkisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Düşük gerilimli halı geçişi tıraşı daha etkin yapar. B) Yüksek gerilimli halı geçişinin tıraşa etkisi olmaz. C) Normal gerilim geçişleri düzgün tıraş sağlar. D) Yüksek gerilimli halı geçişlerinde tıraş çok düzgün ve sorunsuz olur. 3. Halı çok gergin gelirse aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir? A) Halı tıraş zirve noktasının eğilmesine sebep olur. B) Silindir rulmanlarına zarar verir. C) Çekim silindirleri motoruna zarar verir. D) Hepsi. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.
CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 C 3 C 4 B 5 B 6 D 7 D ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 C 3 D
KAYNAKÇA Bu modülün yazılmasında herhangi bir yazılı kaynaktan yararlanılmamış olup, tamamen halı üretim işletmelerinde gözlem yaparak ve ilgili işletmelerde çalışanların beyanlarına göre modül yazarları tarafından yazılmıştır.