AÜ Bugün 15 Haziran; Farkında Mısınız? Prof. Dr. İsmail TUFAN AÜ Kurucu Başkanı ve Bölüm Başkanı GATÜ (GeroAtlas 60+ Tazelenme Üniversitesi) Kurucu Başkanı Şiddetin sadece çocuğa ve kadına değil, yaşlıya da yöneldiğinin farkında mısınız? Şiddetten bıkmışların yaşlıya şiddetin farkında olmaması ama yaşlıya saygıdan söz etmesinin anlamsızlığının farkında mısınız? Yaşlanınca hepimizin şiddet, ihmal ve suistimal kurbanları arasına katılma ihtimalininin farkında mısınız? Şiddetten arınmış topluma özlem duyup da şiddeti durdurmak için hiçbir şey yapmayanların farkında mısınız? Farkında olmadığınızın farkında mısınız? Bugün 15 Haziran; Dünya Yaşlılara Şiddet İhmal ve Suiistimal Farkındalılık Günü dür. Türkiye Gerontoloji Atlası (GeroAtlas) Araştırma Projesi nde 60 yaş ve üzeri 107 kişinin ailede şiddet, ihmal ve istismar kurbanı olduğu tespit edilmiştir. Toplam örneklem 5523 kişidir. Bunların içinde 60 yaş ve üzeri kişi sayısı 1536 dır. Bunların %6,97 si şiddete maruz kaldığını, ihmal ve istismar edildiğini söylemektedir. 60 yaş ve üzeri ana kütleyi (popülasyon) temsil edebilecek özellikte olan örneklemde tespit edilen bu bulgu ana kütleye yansıtıldığında ortaya ürkütücü bir rakam çıkmaktadır. Türkiye de 60 yaş ve üzeri nüfus 9,6 milyon civarındadır. GeroAtlas ın bulgusundan hareket edersek, en az bir kere aile içinde şiddet, ihmal ve suistimal eylemlerine maruz kalanların oranı %5,7 ile %8,2 bandı arasında yer almaktadır. İyimser tahminle bu bandın alt sınırını ölçü olarak alırsak 60 yaş ve üzeri 547.000 kişinin en az bir kere
AÜ aile fertleri tarafından uygulanan şiddet, ihmal veya istismar eylemlerine maruz kaldığı anlaşılmaktadır. Üst sınır ölçü olarak alınırsa bu rakam 787.000 ne erişmektedir. Şekil 1: Şiddet, ihmal ve istismar sorularına verilen cevaplar. Şiddet, ihmal ve istismar, şiddetin türleridir. Psikolojik açıdan çatışma durumudurlar. Psikososyal baskılar kendilerini ruhsal ve bedensel belirtilerle açığa vurur, bunların birey için anlamları vardır. Bu bağlamda pozitif anlam kazanırlar (Freud). Psikososyal baskılar insanı anlam aramaya yönlendirir. Çatışmanın ardında genellikle çıkar çatışması yer alır. Savunma mekanizmalarıyla, örneğin bilinçaltına atmak, inkâr etmek veya rasyonelleştirme yoluyla, baskı yaratan durum aşılmaya çalışılır (Lang, Faller 1998). Yaşlıların şiddette anlam arayışı temenni edilemeyeceğine göre ailede neler olduğu mercek altına alınarak incelenmelidir.
AÜ Aile dayanışma, sempati ve mesafeli mahremiyet ile sürdürülen kuşaklararası ilişkilere bağlı bir sosyal sistemdir (Fooken, 1999). Bugün aileden anladığımız şeyler 18.yüzyıl sonlarında endüstrileşmenin başlamasıyla ortaya çıkmıştır. Çalışma alanı ve aile birbirinden ayrılınca aile fertlerinin ilişkileri de değişmiştir (Aries 1975). Ailede kuşaklar arası ilişkiler, ailenin yaşam koşullarından ve aile üyelerinin sübjektif algılarından etkilenmektedir (Schütze, 2000). Aileyi etkileyen sorunlardan biri bakıma muhtaçlıktır. Aile bakıma muhtaç yaşlısını yalnız bırakmamaktadır. Ailenin yaşlısının sorumluluğunu üstlenmekten kaçtığı iddiası yanlıştır (Künemund, 2002).Yaşlıların ihtiyaçlarının karşılanmasında en önemli sosyal kurum ailedir (Witterstätter, 2003; DZA, 2002). Fakat yaşlı ebeveynin bakımını çocuklarının üstlenmesi, eskiden yaşanmış ve insana acı veren kuşaklar arası çatışmaların yeniden gündeme gelmesine yol açabilir, bunlar ailede yaşlılara yönelik şiddetin şüphesiz psikolojik temelini oluşturmaktadır (Kaiser, 2006). Yaşlılara yönelik şiddetin ardında genellikle yaşlıların zamanla çoğalan talepleri ve bunların yol açtığı çatışmalar yer almaktadır. (Carstensen, Gross, Fung, 1997). Bakıma muhtaç yaşlıların şiddet, ihmal ve istismar kurbanı haline gelme riski yüksektir (Lang, 2000). İsteksiz yardım ve destekler, güvenin istismara uğradığı durumlar, abartılı duygusal empatiler, bağımlılık yaratan veya kalıcı hale getiren davranışlar, bu riski arttırmaktadır (Baltes, Silverberg, 1994). Aile hem kuşaklararası iyi ilişkilerin merkezidir (Schütze, 2000) hem de şiddetin merkezlerinden biridir (Brückner, 2005). Gelişmekte olan ülkelerde, yaşlılık ve yoksulluk arasındaki sıkı ilişkiler aynı haneyi birlikte paylaşan çok kuşaklı aile sayısının artmasına yol açmaktadır. Bu ailelerde kuşaklararası çatışmalar daha yaygındır. Geleneksel aileden modern aile modeline
AÜ geçiş dönemindeki toplumlarda kuşaklar arası şiddetli çatışmalar daha sıktır ve bunun endüstrileşme ile bağlantıları vurgulanmaktadır (Rosenmayr, 1976). Fakat yaşlılara yönelik şiddet sadece endüstrileşme sürecinde geciken toplumlarla sınırlı değildir. ABD de 700 bin ile 1 milyon arasında yaşlının en az bir kere aileden kaynaklanan şiddetin hedefi olduğu tespit edilmiştir (Hansson, Carpenter, 1994).
AÜ Kaynakça 1. Aries, Ph. Geschichte der Kindheit. München, Wien: Hanser, (1975). 2. Baltes, M. M. & Silverberg, S. B. (1994): The dynamics between dependency and autonomy: IllustratiÞekil 2: Teorik model.ons across the life-span. In D.L. Featherman, R.M. Lerner & M. Perlmutter (Ed.), Life-span development and behavior (Vol. 12, pp. 41-90). Hillsdale, NJ: Erlbaum. 3. Brückner, M. Gewalt gegen die Kinder, Frauen und in Familien, H.-U. Otto & H. Thiersch (Ed.), Handbuch: Sozialarbeit, Sozialpädagogik, 3. Aufl., München, Basel: Reinhardt, (2005). S. 723-729. 4. Carstensen, L.L., Gross, J.J. & Fung, H.H. The social context of emotional experience. In K.W. Schaie & M. P. Lawton (Ed.), Annual review of gerontology and geriatrics (Vol. 17). New York: Springer, (1997). 5. Deutsches Zentrum für Altersfragen, Vierter Bericht zur Lage der älteren Generation in der Bundesrepublik Deutschland: Risiken, Lebensqualität und Versorgung Hochaltriger - unter besonderer Berücksichtigung demenzieller Erkrankungen. Berlin, (2002). 6. Fooken, I. Intimität auf Abstand. Familienbeziehungen und soziale Netwerke, A. Niederfranke, G. Naegele & E. Frahm (Ed.), Lebenslagen und Lebenswelten, soziale Sicherung und Altenpolitik, Funkkolleg Altern 2. Opladen, Wiesbaden: Westdeutscher Verlag, (1999), S.209-243. 7. Hansson, R.O. & Carpenter, B.N. Relationships in old age: Coping with the challenge of transition. New York: Guilford, (1994). 8. Kaiser, H.J. (2006): Generationenbeziehungen. In W.D. Oswald, U.Lehr, C.Sieber & J. Kornhuber (Ed.), Gerontologie - Medizinische, psychologische und sozialwissenschaftliche Grundbegriffe, 3., vollständige überarbeitete Aufl., (S. 183-188). Stuttgart: Kohlhammer. 9. Künemund, H. Sozialstaatliche Leistungen und Familienbeziehungen im Alter - Verdrängung oder Ergänzung? G. M. Backes & W. Clemens (Ed.), Zukunft der Soiologie des Alter(n)s. Opladen: Leske+Budrich, (2002). Pp.: 167-182. 10. Lang, F. R. Soziale Beziehungen im Alter: Ergebnisse der empirischen Forschung. In H.-W. Wahl & C. Tesch-Römer (Ed.), Angewandte Gerontologie in Schlüsselbegriffen, (S.142-147). Stuttgart: Kohlhammer, (2000). 11. Lang, H. & Faller, H. Medizinische Psychologie und Soziologie. Heidelberg: Springer, (1998). 12. Rosenmayr; L. Schwerpunkte der Soziologie des Alters (Gerosoziologie), R.König (Ed.), Handbuch zur empirischen Sozialforschung, Band 7: Famlie, Alter. Stuttgart: Wissenschaftliche Reihe, Deutscher Taschenbuch Verlag & Enke Verlag, (1976). Pp. 218-372. 13. Schütze, Y. Generationenbeziehungen. H.-W. Wahl & C. Tesch-Römer (Ed.), Angewandte Gerontologie in Schlüsselbegriffen. Kohlhammer: Stuttgart, (2000), S. 148-152. 14. Witterstätter, K. Soziologie für die Altenarbeit, Sozialgerontologie, 13. Aufl., Freiburg im Breisgau: Lambertus, (2003).