ÇANKIRI İLİ PARKLARININ BİTKİSEL PEYZAJ TASARIMINDA KULLANILAN DOĞAL AĞAÇ TÜRLERİNİN BELİRLENMESİ

ÇANKIRI İLİ PARKLARININ BİTKİSEL PEYZAJ TASARIMINDA KULLANILAN DOĞAL AĞAÇ TÜRLERİNİN BELİRLENMESİ B. Cemil BİLGİLİ 1*, Nuri ÖNER 2, İbrahim AYTAŞ 3 1 Çankırı Karatekin Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Peyzaj Planlama ve Tasarımı Anabilim Dalı, 18200, ÇANKIRI, bcbilgili@karatekin.edu.tr* 2 Çankırı Karatekin Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Silvikültür Anabilim Dalı, 18200, ÇANKIRI 3 Çankırı Karatekin Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Peyzaj Planlama ve Tasarımı Anabilim Dalı, 18200, ÇANKIRI ÖZET Orta Anadolu nun kuzeyinde, Kızılırmak ve Batı Karadeniz ana havzaları içerisinde yer alan Çankırı ilinin denizden yüksekliği 723 m dir. Karadeniz iklim kuşağından Orta Anadolu iklim kuşağına geçiş şeridinde bulunan ilde, arazi kuzeyden güneye incelendiği zaman, bitki örtüsünde genel bir yoksullaşma olduğu fark edilmektedir. Bundan 2 3 yüzyıl öncesine kadar, il topraklarının (tuzlu yöreler dışında) hemen hemen tümünün ormanlarla kaplı olduğu bilinmesine rağmen, elverişsiz iklim koşulları, orman yangınları, düzensiz kesimler ve otlatma gibi nedenlerle, bu alanların büyük bir kısmı tahrip olmuş ya da verimsizleşmiştir. Bu çalışmada; Çankırı il sınırları içerisinde yetişen doğal ağaç türlerinin, Çankırı parklarının bitkisel tasarımında kullanım şekilleri tespit edilmiştir. Bununla birlikte söz konusu ağaç türlerinin kullanım olanakları üzerinde de bazı önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Bitkisel Peyzaj Tasarımı, Çankırı, Doğal Ağaç Türleri. DETERMINATION OF NATURAL TREE SPECIES USED FOR THE PLANT LANDSCAPE DESIGN IN THE PARKS OF ÇANKIRI PROVINCE ABSTRACT The altitude of Çankırı Province which located within the main basins in the Western Black Sea and Red River, in the north of Central Anatolia of Turkey is 723 m. When the area is examined from North to South, a general impoverishment of plant cover has been noticed in the transition strip between the climate belt of Central Anatolia and climate belt of Black Sea, where the province located. Although it is known that all of the province territory (beside salty regions) was covered by forests approximately 2-3 centuries ago, but almost all of the known adverse climate conditions, forest fires, for reasons such as the irregular cuts and grazing, a large part of them was destroyed or become infertile. In this study; the ways of using the natural tree species which grow within the boundaries of the province will be determined in Çankırı parks herbal. However, there will be some recommendations about the possibilities of usage of those species in the province. Keywords: Plant landscape design, Çankırı, Natural Tree Species. 786

1. GİRİŞ III. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu 8-10 Mayıs 2014, Kahramanmaraş Kentsel peyzaj düzenlemelerinde, bölge koşullarında yetişen ve o bölgenin ekosistemine uyum sağlamış doğal türlere yer verilmesi, plantasyonda başarı şansını yükselttiği gibi kent ekosistemine de önemli katkılar sağlamaktadır. Çepel 1994 e göre; estetik, ekonomik ve biyolojik bakımdan optimal bir peyzaj düzenleyebilmenin ilk koşulu, fiziksel çevreyle en ideal şekilde uyum sergileyen bitki türlerinin seçimidir. Bu koşul, ancak ve ancak bitki türlerinin biyolojik ve ekolojik karakterlerinin çok iyi bir şekilde analiz edilmesiyle sağlanabilir. Bitkilerin erişeceği büyüklük ve alacağı şekle göre sergileyeceği estetik görünümünü bilmek, bununla birlikte yetişme ortamı isteklerine ve çevre koşullarına dayanıklılığını saptamak, başarılı bir peyzaj uygulaması için önem arz etmektedir. Bu nedenle, alanda kullanılacak bitki türünün çok yönlü ekolojik analizinin yapılması ve buna yönelik bitki tür seçimlerine gidilmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Kent içi peyzaj düzenlemelerinde doğal bitki örtüsüne ait materyalin kullanımı, fidan tutma başarısını yükseltmekte, kentsel alanlar ile kırsal alanların bütünlüğünü sağlamakta ve özellikle kurak kentler için ekonomik bir yaklaşım olmaktadır (Yılmaz, 2001; Ekici, 2010). Bunun yanında, kentsel alanlarda uygulanacak doğal türler sayesinde parçalanmış veya tahrip olmuş ekosistemlerin yeniden kazanılması sağlanacak ve doğal alanlarla kentsel alanların uyumu gerçekleşebilecektir. Böylelikle, doğal türlerin kullanıldığı kentsel alanlar, doğal ekosistemlerin sürekliliğinin sağlanmasına ve bozulmuş ekosistem parçalarının rehabilitasyonuna hizmet edebilecektir (Ekici, 2010). Doğal türlerin kullanılması, çok bilinen ve düzenlemelerde sıklıkla kullanılan egzotik türler ile kültür bitkilerinin tekdüze görünümünü ortadan kaldırarak, bitkisel kompozisyonlara zenginlik katmaktadır. Doğal türlerin, çok fazla bakım istememelerinden kaynaklanan düşük maliyet ve minimum işgücü gibi kent için ekonomik anlamda olumlu katkıları bulunmaktadır (Altınçekiç, 1998; Ekici, 2005). Kelkit (2002) ye göre, bitki tür seçiminde yöre ekolojisi dikkate alınmalı ve kentte uygulanacak bitkilendirme çalışmalarında yöreye has doğal bitki örtüsünden yararlanılmalıdır. Ülkemiz, doğal türler bakımından son derece zengin olmasına rağmen, kırsal ve kentsel alanlarda kullanılan doğal bitki türleri oldukça yetersiz kalmaktadır (Önder ve Akbulut, 2011). Yılmaz ve Irmak (2004) yaptıkları çalışmada, doğal bitki türlerinden peyzajda yararlanma olanakları konusu ile ilgili yapılan çalışma sayısının yetersiz olduğunu belirtmiştir. Aynı zamanda, bölgedeki doğal bitki türlerine kentsel alanlarda çok fazla yer verilmediğini, bu türlerin araştırılarak üretim planlarının yapılması gerektiğini ve bu sayede kentsel bitkilendirme çalışmaları için ucuz ve kolay bir şekilde bitki teminin sağlanacağını ifade etmişlerdir. Fidanlıklarda bölge ekolojisine uygun tür ve kaliteli fidan üretiminin teşvik edilmesini ve yurtiçindeki benzer ekolojik koşullara sahip alanlarda kullanılan dış mekan süs bitkilerinin araştırılarak denemelere dahil edilmesinin daha uygun olacağını ifade etmişlerdir. İstanbul daki bazı parklarda, gölge etkisi yapacak bitkilerin azlığı ifade edilmiştir (Nurtekin, 2007). Bu tespitten yola çıkarak, doğal türlerin parklarda kullanımı sayesinde maksimum gölge etkisi sağlanabilir. Doğal türler yöre ekolojisine uygun türler olduklarından dolayı en kısa zamanda en geniş tepe tacına ulaşacaklar ve yüksek oranda ideal gölge sağlayacaklardır. İdeal gölge etkisi sağlamalarının yanında doğal türler su tasarrufu sağlamaktadırlar. Bununla ilgili olarak Uzun 1991 yılında, İstanbul Adalar daki doğal ve egzotik bitki taksonlarını saptamak amacıyla yaptığı doktora tez çalışmasında, su sıkıntısı çeken bölgelerde doğal bitki 787

örtüsünden faydalanmanın, su ekonomisi sağlaması açısından oldukça yararlı olacağını belirtmiştir (Uzun, 1991). Suyun akılcı kullanımı ve kurak bölgelerde su kaynaklarının korunması amacıyla bölgedeki mevcut doğal bitki örtüsünde bulunan, uzun ömürlü ve çevre koşullarına dayanıklı doğal türlere daha fazla yer verilmesi oldukça önemlidir (Erduran ve Günal, 2012). Özellikle Çankırı gibi su sıkıntısının büyük oranda hissedildiği şehirlerde doğal türlerin kullanılması yerinde bir karar olacaktır. Bartın kenti ve yakın çevresindeki doğala yakın ağaç topluluklarının ve ağaçlandırma alanlarının incelendiği bir çalışmada; Bu alanlardaki bitki taksonlarını saptayarak kentsel mekanlar oluşturmada doğal bitki türlerinin geniş oranda kullanılması gerektiği belirtilmiştir (Yılmaz, 2001). Ekici 2005 yılında hazırladığı yüksek lisans tez çalışmasında, Batı Karadeniz Bölgesi kent içi peyzaj düzenlemelerinde kullanılan doğal ve egzotik bitki türlerini tespit etmiştir. Arazi çalışmaları sonucu saptadığı bitki türlerinin alanın ekolojik özelliklerine uygunluğunu değerlendirmiş ve alana uygun bitki listelerini önermiştir (Ekici, 2005). Ekici ve Sarıbaş tarafından yapılan çalışmada, Bartın kenti peyzaj düzenlemelerinde kullanılan bitkiler tespit edilerek, bitkilerin tasarım bakımından analizi yapılmıştır. Kent içi açık ve yeşil alanlarda kullanılan bazı türlerin uygulamada sorunlar çıkardığını ifade etmişlerdir. Türlerden birkaçının çevre kirliliği yarattığını, bazılarının ise alerjen etkisinin olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca, adaptasyon sorunu olan türler ortaya konulmuş ve kentin ekolojik özelliklerini dikkate alarak bitki türleri önerilmiştir (Ekici ve Sarıbaş, 2006). Ekici tarafından yapılan bir başka çalışmada, Bartın kenti ve yakın çevresindeki doğal bitki türleri tespit edilmiş ve teşhisi yapılan türlerin kentsel mekanlardaki kullanımını incelenmiştir. Belirlenen otsu ve odunsu türleri ekolojik, görsel ve fonksiyonel etki bakımından analiz edilmiştir. Sonuç olarak, bitki taksonlarının en fazla görsel, en az ekolojik bakımdan kullanıma uygun olduğu saptanmıştır (Ekici, 2010). Çankırı kent merkezinde bulunan parklarda, kamu kurumu bahçelerinde ve yol kenarlarında kullanılmış olan ağaç ve çalı türlerini saptanmıştır (Gül vd., 2006). Kahramanmaraş kenti yeşil alanlarında kullanılabilecek doğal türlerin önerildiği çalışmalarda; Kent ekosistemine uygun doğal türlerin kullanımının artırılması gerektiği vurgulanmıştır (Doygun ve Ok, 2006; Dutkuner ve Akten, 2000). Önder ve Akbulut tarafından yapılan bir çalışmada, Aksaray kenti yeşil alanlarında kullanılan ağaç ve çalı türleri belirlenmiş ve kullanılan bitkilerin tasarım bakımından analizleri gerçekleştirilmiştir. Kentte süs bitkileri üretiminin yetersiz olduğu belirtilmiş, fidan ihtiyacının büyük bir kısmının diğer illerdeki fidanlıklardan karşılandığını ifade edilmiştir. Bölge ekolojisine uygun doğal türlerin bitkisel uygulamalara dâhil edilmesi ve bunun için kaliteli fidan üretiminin teşvik edilmesi gerektiği vurgulanmıştır (Önder ve Akbulut, 2011). Erduran ve Günal tarafından yapılan bir başka çalışmada, Manisa nın Soma ilçesindeki yeşil alanlarda kullanılmış bitki türleri ile ilçenin doğal bitki örtüsünde yetişen türleri karşılaştırılmıştır. İlçenin kentsel yeşil alanlarındaki bitkilendirme çalışmalarında, doğal örtüde yer alan ve tasarım bitkisi olarak kullanıma uygun olan bazı türlere yer verilmediği tespit etmiştir. (Erduran ve Günal, 2012) 788

Sakıcı ve arkadaşları tarafından yapılan diğer bir çalışmada; Kastamonu kent merkezindeki açık ve yeşil alanlarda kullanılan bitki türleri saptanmıştır. Toplamda 43 farklı bitki taksonunun kullanıldığı tespit edilmiş ve kullanılan bitkilerin fonksiyonel amaçlardan çok estetik amaçlar için kullanıldığını ifade edilerek peyzaj düzenlemelerinde doğal türlerin tercih edilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır (Sakıcı vd., 2013). Çankırı ilinde doğal bitki örtüsündeki türlerin kent peyzajına entegrasyonunu sağlamak ve kent ekolojisinin zenginleştirilmesini sağlamak amacıyla ele alınan bu çalışmada, Çankırı kent merkezindeki parklarda kullanılmış olan ağaç türleri ve bölgenin doğal bitki örtüsünde bulunan ağaç türleri saptanmıştır. Kentte günümüze kadar gerçekleştirilmiş olan bitkisel tasarımlarda doğal türlere ne oranda yer verildiği yüzdesel olarak analiz edilerek, kent içi ve civarındaki bitkilendirme çalışmalarında kullanılması uygun olan doğal türler belirlenmiştir. Böylelikle, Çankırı kentinde bölge ekolojisine ve sürdürülebilir bir peyzaja uygun kentsel dokunun mümkün olabileceği düşünülmektedir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın materyalini Çankırı kent merkezindeki parklarda bitkisel tasarım amacıyla kullanılmış ağaç türleri ve kentin doğal bitki örtüsündeki türler oluşturmaktadır (Şekil 1). Şekil 1. Çankırı ili parklarının konumu. Araştırmada konuyla ilgili literatür çalışması yapılmış, Çankırı nın doğal bitki örtüsündeki türler tespit edilmiştir (Çizelge 1). Daha sonra, geçmişte yapılmış olan çalışmalar (Ekici, 2005; Gül vd., 2006), yerinde yapılan gözlemler ve Çankırı Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü nden elde edilen veriler doğrultusunda Çankırı kent merkezindeki parklarda kullanılmış olan bitki türleri saptanmıştır (Çizelge 2). Son olarak, tespit edilen doğal türler ile parklarda kullanılan türler karşılaştırılmış ve doğal bitki örtüsünde olan ancak kent bitkilendirme çalışmalarında henüz kullanılmamış türler tespit edilerek, bu türlerin kullanımı noktasında öneriler getirilmiştir. 789

3. BULGULAR VE TARTIŞMA Çankırı ilinde yetişen doğal ağaç türleri, Türkiye bitkileri veri tabanından ve alan gözlemlerinden yararlanılarak tespit edilmiştir (Çizelge 1). Çizelgede belirtilen 21 adet doğal türün tamamı kent ekolojisine adapte olmuş türlerdir. Söz konusu türlerin 17 adedi kışın yaprağını döken, 4 ü ise herdem yeşildir (Anonim, 2014a). Çizelge 1. Çankırı ilinin doğal ağaç türleri (Anonim, 2014a). Tür Latince Adı Türkçe Adı No 1 Acer hyrcanum Fisch. Toros akçaağacı 2 Amygdalus orientalis Miller. Badem 3 Carpinus betulus L. Adi gürgen 4 Elaeagnus angustifolia L. İğde 5 Fraxinus angustifolia Wahl. Sivri meyveli dişbudak 6 Fraxinus excelsior L. Adi dişbudak 7 Juniperus excelsa Bieb. Boylu ardıç 8 Juniperus foetidissima Willd. Kokulu ardıç 9 Pinus nigra Arnold. Karaçam 10 Pinus sylvestris L. Sarıçam 11 Pistacia atlantica Desf. Atlas sakız ağacı 12 Populus alba L. Ak kavak 13 Populus nigra L. Kara kavak 14 Populus tremula L. Titrek kavak 15 Prunus mahalep L. Mahlep 16 Pyrus communis L. Yabani armut 17 Quercus cerris L. Saçlı meşe 18 Quercus pubescens Willd. Tüylü meşe 19 Tamarix smyrnensis Bunge. Ilgın 20 Ulmus glabra Huds. Dağ karaağacı 21 Ulmus minor Miller. Ova karaağacı Diğer taraftan, Çankırı kenti park ve bahçelerinde geçmişten günümüze kadarki süreçte kullanılmış olan mevcut 64 adet bitki türü tespit edilmiştir (Çizelge 2). Mevcut bitkilerin 17 si herdemyeşil, 47 si ise yaprak döken türlerden oluşmaktadır. Her iki çizelge karşılaştırıldığında, Çankırı doğal bitki örtüsünde bulunup aynı zamanda park ve bahçelerde kullanılan; Elaeagnus angustifolia L., Fraxinus angustifolia Wahl., Fraxinus excelsior L., Pinus nigra Arnold., Pinus sylvestris L., Populus alba L., Populus nigra L., Pyrus communis L. ve Ulmus glabra Huds. olmak üzere toplam 9 doğal ağaç türü mevcuttur. Bu 9 türün dışında kalan ve Çankırı kenti yeşil alanlarında henüz kullanılmamış 12 adet yöreye özgü doğal ağaç türü bulunmaktadır. Bu türler ise sırasıyla; Acer hyrcanum Fisch., Amygdalus orientalis Miller., Carpinus betulus L., Juniperus excelsa Bieb., Juniperus foetidissima Willd., Pistacia atlantica Desf., Populus tremula L., Prunus mahalep L., Quercus cerris L., Quercus pubescens Willd., Tamarix smyrnensis Bunge., Ulmus minor Miller. dır. Çankırı ili park ve bahçelerinde kullanılmış, fakat Çankırı doğal bitki örtüsünde bulunmayan, Türkiye nin çeşitli bölgelerinde doğal olarak yetişen bitki türleri toplamda 25 adet olup bunlar; Cedrus libani A. Rich., Cupressus sempervirens L., Cupressus sempervirens L. Var. Pyramidalis Nym., Picea orientalis (L.) Link., Pinus pinea L., Taxus baccata L., Acer pseudoplatanus L., Acer platanoides L., Carpinus orientalis Miller., Quercus petraea (Mattuschka) Lieb., Quercus robur L., Liquidambar orientalis Mill., Juglans regia L., Cercis siliquastrum L., Ficus carica L., Morus alba L., Platanus orientalis L., Amygdalus communis L., Crataegus monogyna Jacq., Prunus x domestica L., Prunus cerasus L., Salix alba L., Tilia 790

argentea Desf., Abies nordmanniana (Stev.) Spach. ssp. bornmuelleriana, Betula pendula Roth. dır. Çizelge 2. Çankırı kenti park ve bahçelerinde kullanılan mevcut ağaç türleri Tür No Tür Adı (Latince) Kullanıldığı Alan* Kaynak** 1 Cupressus arizonica E. L. Greene. Glauca a, b, c 1, 2, 4 2 Cupressus sempervirens L. var. pyramidalis Nym. a, b 1, 2, 4 3 Cedrus atlantica (Endl.) Carr. b 1, 2 4 Cedrus libani A. Rich. a, b, c 1, 2, 4 5 Picea abies (L.) Karst. a, b 1, 2 6 Picea orientalis (L.) Link. a, b 1, 2, 4 7 Picea pungens Engelm. a, b 1, 2, 4 8 Pinus nigra Arnold subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe a, b, c 1, 2, 4 9 Pinus pinea L. a, b 1 10 Pinus slyvestris L. b, c 1, 2 11 Taxus baccata L. b 1 12 Acer negundo L. a, b, c 1, 2, 3, 4 13 Carpinus orientalis Miller. b 1 14 Catalpa bignonioides Walt. a, c 1, 2, 3, 4 15 Elaeagnus angustifolia L. a, b 1, 2, 3, 4 16 Quercus petraea (Mattuschka) Lieb. b 1 17 Quercus robur L. a, b 1, 3, 4 18 Liquidambar orientalis Mill. b 1, 4 19 Aesculus hippocastanum L. a, b, c 1, 2, 3, 4 20 Juglans regia L. a, b 1, 2, 4 21 Cercis siliquastrum L. b 1 22 Gleditschia triacanthos L. a, b 1, 2 23 Robinia pseudoacacia L. a, b 1, 2, 3, 4 24 Sophora japonica L. a, c 1, 3 25 Ficus carica L. b 1, 2 26 Morus alba L. Pendula a, b 1, 2, 4 27 Maclura aurantiaca Nutt. a 1 28 Fraxinus exelsior L. a, b, c 1, 2, 3, 4 29 Platanus orientalis L. a, b, c 1, 2, 3, 4 30 Amygdalus communis L. a, b 1, 4 31 Crataegus monogyna Jacq. a, b 1, 3, 4 32 Malus floribunda Van Houtte a, b 1, 2, 3 33 Prunus cerasifera Ehr. Atropurpurea a, b 1, 2, 4 34 Populus alba L. a, b 1, 3, 4 35 Salix alba L. a 1, 2 36 Salix babylonica L. a, b, c 1, 2, 3, 4 37 Salix matsudana Koide var. tortuosa Rehd. a 1, 2 38 Koelreuteria paniculata Laxm. b 1 39 Paulownia tomentosa (Thumb.) Steud. a, b 1, 2 40 Ailanthus altissima (Mill.) Swingle* a, b 1, 2, 4 41 Tilia argentea Desf. a, b, c 1, 2, 3, 4 42 Ulmus glabra Huds. a, c 1, 2 43 Acer pseudoplatanus L. a, b 2, 4 44 Prunus x domestica L. a, b 2 45 Maclura pomifera (Rafin.) Schneider. b 2 46 Cupressus sempervirens L. a, c 2, 4 47 Prunus cerasus L. a 2, 4 48 Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franc. var. glauca a, c 2 49 Abies nordmanniana (Stev.) Spach. ssp. bornmuelleriana a, b 2, 4 50 Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franc. var. viridis a, b 2 51 Betula pendula Roth. a 2, 3, 4 52 Populus nigra L. b 2 53 Pyrus communis L. b 2 54 Malus communis L. b 2 55 Prunus persica (L.) Batsch. b 2 56 Morus alba L. c 2 57 Prunus cerasifera Ehr. Pissardii Nigra a 3 58 Prunus serrulata Lindl. a 3 59 Acer platanoides L. Crimson King a 3 60 Fraxinus angustifolia Vahl. Raywood a 3 61 Robinia Pseudoacacia L. Deca İsneana Hispida a 3 62 Quercus rubra L. a 3 63 Cupressocyparis leylandii (Dall.&Jaks.) Dall. a 4 64 Libocedrus decurrens Torr. Aureovariegata a 4 *a: Parklar, b: Kamu kurumu bahçeleri, c: Trafik alanları **1: Gül vd., 2006, 2: Ekici, 2005, 3: Çankırı Belediyesi, 4: Arazi çalışması 791

Çankırı park ve bahçelerinde kullanılmış 26 adet egzotik tür tespit edilmiştir. Bu türler; Cupressus arizonica E. L. Greene. Glauca, Cedrus atlantica (Endl.) Carr., Picea abies (L.) Karst., Picea pungens Engelm., Catalpa bignonioides Walt., Quercus rubra L., Aesculus hippocastanum L., Gleditschia triacanthos L., Sophora japonica L., Maclura aurantiaca Nutt., Malus floribunda Van Houtte, Malus communis L., Prunus cerasifera Ehr. Atropurpurea, Prunus persica (L.) Batsch., Prunus cerasifera Ehr. Pissardii Nigra, Prunus serrulata Lindl., Salix babylonica L., Salix matsudana Koide var. tortuosa Rehd., Koelreuteria paniculata Laxm., Paulownia tomentosa (Thumb.) Steud., Robinia pseudoacacia L., Maclura pomifera (Rafin.) Schneider., Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franc. var. glauca, Pseudotsuga menziesii (Mirb.) Franc. var. viridis, Cupressocyparis leylandii (Dall.&Jaks.) Dall., Libocedrus decurrens Torr. Aureovariegata dır. Çankırı-Kenbağ Orman Fidanlığı nda üretilen ağaç türleri müdürlük envanterinden elde edilmiş ve Çizelge 3 de verilmiştir (Anonim, 2014b). Çizelge 3. Çankırı-Kenbağ Orman Fidanlığı nda üretilen ağaç türleri (Anonim, 2014b). Tür No Latince Adı Türkçe Adı 1 Acer negundo L. Dişbudak yapraklı akçaağaç 2 Aesculus hippocastanum L. Atkestanesi 3 Ailanthus altissima Miller. Kokarağaç 4 Amygdalus communis L. Badem 5 Cedrus libani A. Rich. Toros sediri 6 Celtis australis L. Çitlenbik 7 Crataegus monogyna Jacq. Alıç 8 Cupressus arizonica E. L. Greene. Arizona mavi servisi 9 Diospyros kaki L. Fıl. Trabzon hurması 10 Eleagnus angustifolia L.* Kuş iğdesi 11 Eleagnus orientalis L. Sultan iğdesi 12 Fraxinus exelsior L.* Adi dişbudak 13 Juglans regia L. Ceviz 14 Juniperus excelsa Bieb.* Boylu ardıç 15 Morus alba L. Ak dut 16 Ouercus ithaburensis Decne. Anadolu palamut meşesi 17 Ouercus virgiliana Ten. Yalancı tüylü meşe 18 Picea abies (L.) Karst. Avrupa ladini 19 Picea pungens Engelm. Mavi ladin 20 Pinus brutia Ten. Kızılçam 21 Pinus nigra Arnold. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe* Karaçam 22 Pinus sylvestris L.* Sarıçam 23 Prunus armeniaca L. Kayısı 24 Prunus mahaleb L.* Mahlep 25 Prunus spinosa L. Kuş eriği 26 Pyrus elaeagnifolia Pallas. Ahlat 27 Quercus robur L. Saplı meşe 28 Robinia pseudoacacia L. Yalancı akasya 29 Tamarix gallica L. Ilgın 30 Tilia cordata Miller. Küçük yapraklı ıhlamur *Doğal ağaç türleri Çizelge 3 incelendiğinde; 30 doğal ve egzotik ağaç türü bulunmaktadır. Fidanlıkta üretilen ve aynı zamanda Çankırı doğal bitki örtüsünde mevcut olan türler; Eleagnus angustifolia L., Fraxinus exelsior L., Juniperus excelsa Bieb., Pinus nigra Arnold., Pinus sylvestris L., Prunus mahalep L. dir. Aynı zamanda Çankırı kenti yeşil alanlarında kullanılmış olan doğal ağaç türleri; Eleagnus angustifolia L., Fraxinus exelsior L., Pinus nigra Arnold., Pinus sylvestris L. dir. 792

4. SONUÇ ve ÖNERİLER III. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu 8-10 Mayıs 2014, Kahramanmaraş Doğal bitki türlerinin; çevre koşullarına kolay ve iyi uyum sağlaması, doğal yaşama katkı sağlaması, yabancı orijinli bitkilere oranla daha az bakım istemeleri, daha dayanıklı olmaları ve yaban hayatı için beslenme ve barınma kaynağı olmaları gibi birçok faydası bulunmaktadır. Kentlerde ekosistem dengesi ve sürekliliğinin sağlanması için doğal peyzajın korunmasının yanı sıra doğal vejetasyon ile kent peyzajı arasındaki geçişlere olanak sağlayacak koridorların oluşturulması önem arz etmektedir ( Yılmaz, 2001; Deniz ve Şirin, 2005; Erduran ve Günal, 2012). Çankırı ili doğal bitki örtüsünde bulunan 21 doğal ağaç türünden yalnızca 9 u Çankırı kenti park ve bahçelerinde kullanılmıştır. Park ve bahçelerde kullanılan doğal ağaç türü sayılarının yetersiz olmasının yanında egzotik türlere ağırlık verildiği görülmektedir. Ancak, diğer taraftan, ülkemizin farklı bölgelerinde yetişen doğal türler de egzotik türlerle neredeyse eşit oranda kullanılmıştır. Bu durum, olumlu gibi gözükse de aslında Çankırı yöresine has doğal türlerin yeşil alanlarda yoğun bir kullanımı bulunmamaktadır. Diğer taraftan, Çankırı-Kenbağ Orman Fidanlığı nda üretilen 30 adet doğal ve egzotik ağaç türünün sadece 6 sının yöreye has doğal türlerden olması, bitkisel tasarımda doğal türlerin kullanımını kısıtlamaktadır. Bu araştırma, Çankırı kentinin sahip olduğu doğal bitki varlığının ortaya konması, doğal türlerin kullanım olanaklarının değerlendirilerek kentin doğal yapısına uygun bitki türlerinin kentsel yeşil alanlarda kullanılması açısından da oldukça büyük önem arz etmektedir. Özellikle, Çankırı park ve bahçelerinde yöreye has doğal türlerin yeterince kullanılmaması kent ekosisteminde de olumsuz sonuçlar meydana getirmekte ve su sıkıntısının, kuraklığın ve tuzluluğun olduğu Çankırı kenti için akılcı bir çözüm olmamaktadır. Bunun yerine peyzaj tasarımlarında doğal ağaç türlerinin kullanılmasının, hem fidan tutma başarısını ve adaptasyonunu artırabileceği, hem de kuraklığa ve su problemine karşı yerinde bir tercih olacağı düşünülmektedir. Geçmişte konuyla ilgili yapılan çalışmalardan da anlaşılacağı gibi, bir kentte yapılan bitkilendirme çalışmalarında; yörenin iklimi, doğal bitki örtüsü, topraktaki tuzluluk oranı, kullanılacak doğal türlerin estetik ve fonksiyonel değeri ve en önemlisi kentin ekolojisi gibi kriterlerin peyzaj tasarım çalışmalarında dikkate alınması gerekmektedir. Bunun yanında, maksimum gölge ve su tasarrufu sağlama anlamında doğal türlere daha yüksek oranlarda yer verilmelidir. Özellikle Çankırı gibi kuraklığın ve bitki örtüsündeki bozulmaların yoğun şekilde görüldüğü ve hissedildiği kentlerde bu kriterler oldukça büyük önem kazanmakta ve kentte uygulanacak bitkilendirmelerde bu konuya daha fazla hassasiyet gösterilmesinin yerinde olacağı fikri öngörülmektedir. KAYNAKLAR Anonim, 2014a. Türkiye Bitkileri Veri Servisi içinde. 20 Mart 2014 tarihinde http://turkherb.ibu.edu.tr/ adresinden erişildi. Anonim, 2014b. Çankırı-Kenbağ Orman Fidanlığı Envanteri, Çankırı. Altınçekiç, H., 1998. Çilingoz koyu doğal bitki örtüsünde bulunan bazı otsu bitkilerin saptanması ve peyzaj planlamasında değerlendirme olanakları. Kasnak Meşesi ve Türkiye Florası Sempozyumu, 21 23 Eylül 1998, İstanbul. 793

Çepel, N., 1994. Peyzaj Ekolojisi, İ.Ü. Orman Fakültesi, Yayın No: 429, İstanbul. Deniz, B., Şirin, U., 2005. Samson dağı doğal bitki örtüsünün otsu karakterdeki bazı örneklerinden peyzaj mimarlığı uygulamalarında yararlanma olanaklarının irdelenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(2): 5 12. Doygun, H., Ok, T., 2006. Kahramanmaraş kenti açık-yeşil alanlarında ağaçlandırma çalışmalarının değerlendirilmesi ve öneriler. K.S.Ü. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2): 94 103, Kahramanmaraş. Dutkuner, İ., Akten, M., 2000. Kahramanmaraş da kent içi park ve ağaçlandırmalarda kullanılabilecek ağaç taksonları. Fen ve Mühendislik Dergisi, Cilt 3, Sayı 2: 28 35, Kahramanmaraş. Ekici, B., 2005. Batı Karadeniz Bölgesi Peyzaj Düzenlemelerinde Kullanılan Bazı Doğal Ve Egzotik Bitkiler. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 221 s., Zonguldak. Ekici, B., 2010. Bartın kenti ve yakın çevresinde yetişen bazı doğal bitkilerin kentsel mekanlarda kullanım olanakları. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Sayı: 2, 110 126. Ekici, B., Sarıbaş, M., 2006. Bartın kenti peyzaj düzenlemelerinde kullanılan bitki materyali üzerine bir araştırma. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 8, Sayı:9, Bartın. Erduran, F., Günal, İ., 2012. Manisa, Soma ilçesi yeşil alanlarında kullanılan tasarım bitkilerinin belirlenmesi ve doğal bitki örtüsünden yararlanma olanakları. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 26 (1): 1 10. Gül, E., Abay, G., Kuter, N., 2006. Çankırı kenti park ve bahçelerindeki ağaç ve çalı türleri. Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi. 7(1): 60 68. Kelkit, A., 2002. Çanakkale kenti açık-yeşil alanlarında kullanılan bitki materyali üzerinde bir araştırma. Ekoloji, 10(43): 17 21. Nurtekin, O., 2007. İstanbul Bahçeşehir Örneğinde Odunsu Bitki Kullanımının Peyzaj Mimarlığı İlkeleri Çerçevesinde İrdelenmesi. Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ, 117 s. Önder, S., Akbulut, Ç.D., 2011. Kentsel açık-yeşil alanlarda kullanılan bitki materyalinin değerlendirilmesi; Aksaray kenti örneği. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 25 (2): 93 100, Konya. Sakıcı, Ç., Karakaş, H., Kesimoğlu, M.D., 2013. Kastamonu kent merkezindeki kamusal açık yeşil alanlarda kullanılan bitki materyali üzerine bir araştırma. Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 13 (1): 153 163. 794

Uzun, A., 1991. İstanbul Adalarının Doğal ve Egzotik Bitki Türlerinin Adalar Peyzajındaki Yeri ve Önemi Üzerine Araştırmalar, Doktora Tezi, İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 195 s. Yılmaz, H., 2001. Bartın kentinin doğala yakın ağaç toplulukları ve ağaçlandırma alanları vejetasyonları üzerinde bir araştırma. ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Cilt:3, Sayı:3, Bartın. Yılmaz, H., Irmak, M.A., 2004. Erzurum kenti açık-yeşil alanlarında kullanılan bitki materyalinin değerlendirilmesi. Ekoloji, 13(52): 9 16. 795