Editörden Dergimizin bu sayısının konusunu Türkiye nin tasarruf alışkanlıkları olarak seçtik. Ülkemizde tasarruf bilinci her zaman tartışılan bir konu olmuştur. Hükümetler tarafından bu konuda politikalar geliştirilmiş, önlemler alınmıştır. Zira tasarruf, geleceğe yatırımdır. Tasarruflar; yoldur, köprüdür, barajdır, endüstriyel tesislerdir. Yatırımlar ise sürdürülebilir büyüme, gelişme ve kalkınmadır. Başbakanımızın kamuoyu ile paylaştığı Yurtiçi Tasarrufların Artırılması ve İsrafın Önlenmesi Öncelikli Dönüşüm Programıyla, yüksek ve istikrarlı bir büyüme dinamiği sağlamak üzere, en güvenilir ve kalıcı finansman kaynağı olan yurt içi tasarrufların arttırılması amaçlanmıştır. Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcımız Ali Babacan, Maliye Bakanımız Mehmet Şimşek, Kalkınma Bakanımız Cevdet Yılmaz her fırsatta yurt içi tasarrufların artmasına destek verecek yapısal ve makro ihtiyati tedbirlerin alınacağını ifade etmektedirler. Kendileri bu kez de görüşlerini inşaat sanayi okurları için paylaştılar. Finansal sistemin en önemli unsurları bankalar, tasarruf alışkanlıklarının yerleşmesinde kilit rol oynamaktadırlar. Sağlam finansal alt yapıya sahip bankalarımız, tasarruf önlemlerin etkinliğini artıracak şekilde ürün ve hizmetlerini çeşitlendirmektedirler. Her gelir düzeyinden tasarruf etmek isteyen gerçek ve tüzel kişilere seçenekler sunan bankalarımızın yöneticileri konuya ilişkin görüşlerini aktardılar. Zaman bizi değil, biz zamanı yönetmeliyiz diyen Prof. Dr. Zeyyad Sabuncuoğlu zamanın etkin kullanımına dair ipuçlarını paylaştı. Güçlü Kayral Osmanlı İmparatorluğu nda kâğıt para uygulamasına ilişkin bilgiler verdi. Dergimizde etkinliklerimize ilişkin bilgileri okuyucularımıza anlatmaya devam ediyoruz. Oturum başkanlığını Başbakanımız Ahmet Davutoğlu nun üstlendiği Ekonomi Bakanlığı koordinatörlüğünde, İlgili bakanların katılımı ile Ankara da düzenlenen İnşaat Sektörü Zirvesi nde Başkanımız Celal Koloğlu sektörümüzün sorunlarını aktardı. Kaliteli insan yaşamı her şeyden değerli olup, İş Sağlığı ve Güvenliği konusu bu kaliteli yaşamın vazgeçilmez parçasıdır. Toplumda farkındalık ve bilinç düzeyini arttırma çabasında olan İNTES bu amaca hizmet eden tüm platformlara destek vermektedir. Bu kapsamda Başkanımız Celal Koloğlu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağılığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü nün Bursa da düzenlediği Güvenli İskele, İskelede Güvenlik Projesi toplantısında görüşlerini aktardı. Tarihten günümüze eskimeyen bir yapı, bir kültür hazinesi olan Çırağan Sarayı nın bizden sonraki nesillere de hizmet vermesi için Yüksel İnşaat tarafından yapılan restorasyon süreci de dergimizde yer alıyor. Geleceğin güvencesi tasarruf konusunu ele alan yazıları ilgi ile okuyacağınızı umuyoruz. Sağlıcakla kalınız.
YÜZ KIRK YEDİ İNTES İşveren Sendikası Adına Sahibi Celal KOLOĞLU Sorumlu Müdür H. Necati ERSOY Yayına Hazırlayanlar Ercan DEVA Demet SOMUNOĞLU Yönetim Yeri 4. Cadde 719. Sk. No: 3, Yıldız, Çankaya, Ankara T: 0312 441 43 50 (pbx), F: 0312 441 36 43 intes@intes.org.tr / www.intes.org.tr İnşaat Sanayii Dergisi 556 Sayılı KHK Uyarınca Türk Patent Enstitüsü Tarafından Tescile Bağlanmıştır İNTES Kuruluş Tarihi 5 Şubat 1964 Sendikamız Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu üyesidir. İnşaat Sanayii Dergisi Ocak-Şubat 2004 tarihinden itibaren hakemli dergidir. 12 DOSYA: Ali BABACAN T.C. Başbakan Yardımcısı 16 DOSYA: Cevdet YILMAZ T.C. Kalkınma Bakanı 20 DOSYA: Mehmet ŞİMŞEK T.C. Maliye Bakanı İNTES İnşaat Sanayii Dergisi nin adı da dahil olmak üzere tamamı üzerindeki telif hakları İNTES e aittir. Dergide yayınlanan yazılar yazarlarının kişisel görüşü olup hiçbir şekilde İNTES tüzel kişiliğinin görüşü olarak mütalaa edilemez. Dergide yayınlanan yazıların her hakkı saklı olup, İNTES ten yazılı izin alınarak ve kaynak gösterilmek suretiyle kullanılabilir. ISSN: 1303-8028 Yayın Türü: Yerel Süreli Yayın, Ücretsizdir. İki ayda bir yayımlanır. Abonelerine ücretsiz olarak gönderilir. 04 06 BAŞYAZI: Celal KOLOĞLU Yönetim Kurulu Başkanı DOSYA: Türkiye de tasarruf alışkanlıkları ve ekonomiye yansımaları 28 32 DOSYA:Türkiye de tasarruf oranları yetersiz Emre Alpan İNAN DOSYA: Halkın harcama alışkanlığı tasarruf artışına engel Hasan ÜNAL Yapım Reta Reklamcılık ve Tanıtım Ltd. Şti. Ziyaurrahman Cd. 285. Sk. No: 26/19 Çankaya, Ankara T: 0312 440 20 56, F: 0312 440 53 69 info@reta.com.tr / www.reta.com.tr Basım Desen Ofset San. ve Tic. A.Ş. Birlik Mh. 448. Cd. 476. Sk. No: 2 Çankaya, Ankara T: 0312 496 43 43, F: 0312 496 43 47 info@desenofset.com.tr www.desenofset.com.tr Basım Tarihi ve Yeri 2 Nisan 2015 / ANKARA 2 12 16 20 24 DOSYA: Güçlü, sürdürülebilir ve dengeli büyüme hedefliyoruz Ali BABACAN DOSYA:Sürdürülebilir büyüme için yurt içi tasarruflar önemli Cevdet YILMAZ DOSYA: Tasarruf oranları reformlarla artacak Mehmet ŞİMŞEK DOSYA: Sermaye piyasaları tasarruf açığını kapatmaya yardımcı İlhami KOÇ 36 40 44 48 DOSYA: Finansal piyasaların derinliği tasarrufları destekleyecek Muhammet MERCAN DOSYA: Toplumda tasarruf bilinci genişlemeli Gökhan MENDİ DOSYA: Tasarruf bilincinin artması için çalışıyoruz Engin TOPALOĞLU DOSYA: Toplumda finansal okuryazarlık artmalı Serkan ÜLGEN
50 62 74 80 104 TOPLANTI: İnşaat Sektörü Zirvesi: Başbakan Davutoğlu sektörün zirvesi ile bir araya geldi. İNŞAAT SANAYİCİLERİ RESTORASYON: Yüksel İnşaat ile hayalet binadan, İstanbul un en görkemli yapısına Çırağan Sarayı KÜLTÜR-SANAT: Osmanlı kağıt paraları HABERLER: Güvenli İskele, İskelede Güvenlik Projesi Semineri Bursa da yapıldı 50 TOPLANTI: İnşaat Sektörü Zirvesi: Başbakan Davutoğlu sektörün zirvesi ile bir araya geldi 86 İNTES MYM'DEN: İNTES MYM yurda yayılıyor 102 HABERLER: Ekonomi Bakanı Zeybekci inşaat sektörü temsilcilerini kabul etti 58 TOPLANTI: İNTES Yüksek Danışma Kurulu Başkanlığına yeniden Ahmet Çelik seçildi 90 İNTES MYM'DEN: İNTES Mesleki Yeterlilik ve Belgelendirme Merkezi eğitimleri Prof. Dr. Ahmet MAHİROĞLU 104 HABERLER: Güvenli İskele, İskelede Güvenlik Projesi Semineri Bursa da yapıldı 62 İnşaat Sanayicileri 94 HUKUK: Milletlerarası tahkim rehberi ve faydaları Av. Prof. Dr. Kemal DAYINLARLI 108 HABERLER: Ekonomi Bakanlığı desteklerinde kapsam genişletiyor 74 RESTORASYON: Yüksel İnşaat ile hayalet binadan, İstanbul un en görkemli yapısına Çırağan Sarayı 98 BAKIŞ: Zamanı yönetmek bir sanattır! Prof. Dr. Zeyyat SABUNCUOĞLU 110 HABERLER: YOL-İŞ Ramazan Ağar ile yola devam ediyor 80 KÜLTÜR-SANAT: Osmanlı kağıt paraları 100 ETKİNLİK: Yangın güvenliğinde yeni teknolojiler tartışılacak 112 HABERLER: TES-İŞ 10. Olağan Genel Kurulu yapıldı 114 SUMMARY 3
BAŞYAZI Celal KOLOĞLU Yönetim Kurulu Başkanı Tasarruf, yatırım ve büyüme Tasarruflar yatırımların belirleyicisidir. Önemli iktisatçılar, yatırımlardaki artışın tasarrufları ve üretimi harekete geçirdiğini kabul ediyorlar. Yatırım ve tasarruf ilişkisinde büyüme temel araç olarak görülmektedir. Büyümek için yatırım, yatırım için tasarruf gerekmektedir. Bütçe açığının vergileri artırarak değil, harcamaları kısarak sağlanması önem kazanmaktadır. Büyüme açısından tasarruflar yatırımları etkiliyorsa, beşeri sermaye, teknolojik yenilik ve fikirlere dayalı büyümenin teşvik edilmesinin önemi artıyor. 2012 yılına kadar sürdürülen mali dengeyi kurma girişimleri kamusal tasarrufların yükselmesini sağladı. Türkiye de, hanehalkının ortalama tasarruf eğilimi oldukça düşük. Ülkemizde tasarruf düzeyini yükseltmenin gelir düzeyinin artmasına bağlı olduğu da ortadadır. Türkiye de büyümenin finansmanında ihtiyaç duyulan tasarrufların düzeyini artırmak için Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın (GSYH) istikrarlı olarak artması gerekmektedir. Ancak, bu da tek başına yeterli değildir. Gelir dağılımının düzelmesi tasarruf oranının yükselmesi için zorunlu bir unsurdur. 4
Sayın Başbakanımızın kamuoyuna açıkladığı Yurtiçi Tasarrufların Artırılması ve İsrafın Önlenmesi Öncelikli Dönüşüm Programı, yüksek ve istikrarlı bir büyüme dinamiğini sağlamayı hedefliyor. Bu program, güvenilir ve kalıcı bir finansman kaynağı olan yurt içi tasarrufların, istenen ve arzulanan biçimde yükselmesi için itici güç olabilir. Bunun sonucunda da, artan yurt içi tasarrufların üretken yatırımlara dönmesi ve büyümenin hızlanması mümkün olacaktır. Sonuç olarak, tasarruf oranlarındaki artışın hem büyümeyi hem de yatırımları desteklediğini görebiliyoruz. Düşük yurt içi tasarruf oranlarının aynı zamanda dış finansman ihtiyacına yol açtığını da söylememiz gerekiyor. Makro ekonomik bir bakışla tasarrufların artırılması gerek yatırımlar gerekse büyüme açısından özel önem taşımaktadır. Bizler, ekonominin itici gücü olarak, aynı istekle çalışmaya ve önemli yatırımlara imza atmaya kararlıyız. Türkiye de tasarruflar konusunda toplumsal bir farkındalık bilinci oluşturulmasının önemli olduğuna inanıyoruz. Tasarrufların hem yatırımları hem de büyümeyi hızlandıracağına inanıyor, hükümetimizin bu konudaki istikrarlı yaklaşımlarını takdirle karşılıyor ve destekliyoruz. Tasarrufta duyarlılığın ve onun yaratacağı sinerjinin ülkemizin geleceğini de aydınlatacağına olan inancımızı paylaşıyoruz. Saygılarımla. 5
DOSYA TASARRUF Türkiye de tasarruf alışkanlıkları ve ekonomiye yansımaları İnsanlar, çalıştıkça kazanacak, kazandıkça bugünün gelirinin bir bölümünü yarın için saklayacaklardır. Bir başka deyişle yüksek yaşam standartlarına ulaşmak ve bugünden geleceği garanti altına almak için tasarruf eğiliminde olmak zorunda olacaklardır. Dünya Tasarruf Bankaları Enstitüsü tasarrufu; ulusun ve sonuçta tüm insanlığın medeni gelişimi için her bir bireyin edinmesi gereken bir erdem ve alışkanlık olarak tanımlanmıştır. Tasarruf gerçekten de bir davranış biçimidir. Bireysel olan bu davranış, toplumun tümünün yaşamını etkilemektedir. Normal koşullarda, gençlik döneminde tasarruf eğilimi düşükken, insanların çalışma hayatına girmesi ile tasarruf eğilimleri artmaktadır. Orta yaşlarda yapılan tasarruflar emeklilikle birlikte eksi tasarruflara dönüşebilmektedir. Hayatımızda bazen beklenmedik harcamalar ortaya çıkabilir. Bu durumda cari gelirimizi kullanıp, tasarruf planlarımızı erteleyebiliriz. Ama, her ne durumda olursa olsun hayatın belli bir döneminde tasarruf planı yapmak mecburiyeti vardır. Tasarruf konusu yaşam standartlarının yükseltilmesi için büyük önem arz etmektedir. Dünyada yüz yıllardır belirli dönemlerde yaşanan ekonomik krizler tasarruf etmenin ne kadar önemli olduğunu göstermiştir. 6
Ekonomide artan tasarruflar sürdürülebilir büyümenin gerekliliklerinden birisidir. Tasarruf açığını azaltacak yapısal reformların sürdürülmesi ekonomide istikrarı desteklemektedir. Ulusal yatırımların temel finansman kaynağını ulusal tasarruflar oluşturmaktadır. Aksi takdirde, düşük yurt içi tasarruflar dış finansmana bağımlılığı artırmakta, cari işlemler açığını yükseltmekte ve büyümenin sürdürülebilirliğini tehlikeye atmaktadır. Genç nüfusa sahip olan ülkemizde maalesef çok güçlü bir tasarruf eğilimi olduğunu söylemek güçtür. Ulusal tasarruf olarak adlandırılan ekonomideki toplam tasarruf miktarı Türkiye'de son yıllarda büyük düşüşler göstermiştir. Düşük tasarruflar ekonomimizin en önemli sorunlarından birisini oluşturmaktadır. Dış kaynaklara bağımlılık Tasarruflar yatırımların en önemli kaynağıdır. Ülkemizde tasarruf oranlarının düşük olması yatırımlar için gerekli kaynak olan tasarrufu ithal etmemize neden olmakta, sonuç olarak dış kaynaklara bağımlılığımızı arttırmaktadır. Kalkınma Bakanlığı raporlarına göre, kamu tasarruflarının ve özel tasarrufların toplamı olan Türkiye deki toplam yurt içi tasarruf, 1980 ve 1988 yılları arasında politika yapımındaki belirsizlikler ve yüksek enflasyona bağlı keskin artış döneminden sonra 1988 den bugüne azalmıştır. 1988 sonrası dönemde başlayan düşüş 1998 den sonra ivme kazanmıştır. 1987 döneminde %30 seviyesinde olan tasarruf oranları 1998 yılında %24,8 olarak gerçekleşmiştir. 1990 larda gayrisafi milli kullanılabilir gelirin ortalama %23,5 ini oluşturan yurt içi tasarruflar 2000-2008 döneminde ortalama %17 ye gerilemiştir. 2000 li yıllarda Türkiye nin yurt içi tasarruflarındaki keskin düşüşte özel tasarrufların azalması etkin olmuştur. 1991-2001 döneminde ortalama %24 olan özel tasarruf oranları, 2005-2010 döneminde %13,4 e düşmüştür. Türkiye de yaşanan ekonomik kriz nedeni ile izlenen ekonomik politikalar sıkı maliye politikaları yönünde olmuş, izlenen para ve döviz kuru politikalarının da etkisi ile kamu tasarrufları artmıştır. Böylece, kamu tasarruf oranları 2001 deki %-7,2 lik orandan, 2006 da %4 ün üstüne çıkmıştır. 2011-12 döneminde tasarruf oranı sınırlı bir artış göstererek %14,4 olarak gerçekleşmiştir. 2014 yılında ise bu rakamın %14,9 olarak gerçekleşeceği hesaplanmıştır. Son yıllarda toplam yurt içi tasarruflarda ve özel tasarruf oranlarında belirgin bir düşüş gözlenmektedir. Tasarruf oranındaki düşüş Türkiye ekonomisini yabancı tasarruflara bağımlı kılmasına neden olmaktadır. Türkiye büyümede dünya ekonomilerinde rekorlar kırdığı dönemlerde bile tasarruf oranlarını yeterince arttıramamıştır. Tasarruf oranları dünyanın gelişmiş ekonomilerin gerisinde kalmıştır. 7
Tasarruf ve yatırımların GSYİH oranları Yıllar Kamu tasarrufu GSYİH oranı Özel tasarruf GSYİH oranı Toplam Yurt içi tasarruflar GSYİH oranı Toplam Yatırımların GSYİH oranı 1998-1,4 25,7 24,3 22,4 1999-5,0 25,1 20,1 19,5 2000-3,4 21,8 18,4 21,2 2001-7,1 25,5 18,4 15,5 2002-4,8 23,4 18,6 18,0 2003-4,1 19,6 15,5 18,0 2004-1,0 16,9 16,0 19,8 2005 2,8 13,2 16,0 20,4 2006 4,2 12,4 15,5 22,4 2007 2,4 13,1 16,8 21,4 2008 1,7 15,1 13,2 22,1 2009-0,8 14,1 13,5 15,3 2010 1,5 12,0 14,4 19,8 2011 3,7 10,7 14,4 23,8 2012 2,9 11,6 14,5 20,4 2013 2,9 9,7 12,6 19,6 2014 2,4 11,3 13,7 19,9 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı Aşağıdaki grafikte ülke gruplarına göre tasarruf, büyüme ve yatırım oranlarının GSMH oranına ilişkin 2014 yılı verilerini gösteren veriler sergilenmektedir. Dünyada tasarruf oranlarının Gayri Safi Milli Hasılaya oranı 2014 yılı tahminleri %25,5 düzeyindedir. 2008 krizin etkisi ile AB deki küçülme eğilimine rağmen Avrupa nın gelişmiş ekonomilerinde büyümenin yavaşladığı dönemlerde de tasarruf eğilimleri genel olarak %20-25 arasında bir seyir izlemiştir. Yine tablodaki tasarruf, büyüme ve yatırım oranlarının GSMH oranına ilişkin rakamlardan görüleceği üzere Lüksemburg, Norveç gibi dev ekonomiler de küresel krizin etkisi ile büyüme oranları yavaşlamasına rağmen tasarruf oranları yüksek seviyede kalmıştır. Halkın tasarruf etme alışkanlıkları bu ülkelerde 8 Kaynak: IMF
tasarrufların da sürekliliğini sağlamış gözükmektedir. Çin tasarruf eğiliminin en yüksek olduğu ülkeler arasındadır. Tasarruf eğilimine paralel olarak yatırım oranları da yüksek seviyelerdedir. Ekonomisi son yıllarda küçülen Yunanistan ise tasarruf ve yatırım oranları gerilemiştir. Tasarrufların azalması sürdürülebilir yüksek büyüme oranlarını hedefleyen ülkemiz için risk oluşturmaktadır. Güvenilir ve kalıcı finansman kaynağı olan yurt içi tasarrufların artırılması, amacıyla 2014-2016 Orta Vadeli Programı'ndaki temel önceliklerden biri tasarruf oranlarını artırmak olarak benimsenmiş, bu amaçla önemli politikalar belirlenmiştir. Program çerçevesinde, yüksek ve istikrarlı bir büyüme dinamiği sağlamak üzere, en güvenilir ve kalıcı finansman kaynağı olan yurt içi tasarrufların artırılması, artan yurt içi tasarrufların üretken yatırımlara yönlendirilmesi ve israfın azaltılması amaçlanmaktadır. Bu programın içerdiği önemli eylemler ise şu şekildedir: Gayrimenkullerin elden çıkarılmasında değer artış kazançlarının vergilendirilmesine Ülkeler Büyüme 2010 2011 2012 2013 Tasarruf /GSYİH Yatırım Büyüme Tasarruf /GSYİH Yatırım Büyüme Tasarruf /GSYİH Büyüme Tasarruf /GSYİH ABD 02,53 15,38 18,81 01,60 15,08 18,81 2,32 16,06 19,57 02,22 16,76 19,79 Almanya 04,09 24,71 19,53 03,59 25,44 21,00 00,38 25,06 19,18 00,11 24,80 18,99 Avusturya 01,88 25,73 22,58 03,07 26,75 24,23 00,88 26,57 24,04 00,23 26,39 22,84 Belçika 02,50 24,94 23,17 01,64 24,84 24,22 00,09 23,97 23,52 00,27 23,98 22,64 Birleşik Arap Emirlikleri 01,64 32,66 26,15 04,89 40,54 22,00 04,68 45,03 22,50 05,20 43,35 22,63 Brezilya 07,53 19,21 20,24 02,73 18,99 19,73 01,03 16,08 17,52 02,49 15,41 17,89 Çin 10,45 51,98 48,22 09,30 50,75 48,27 07,65 51,48 48,66 07,67 51,85 49,29 Fransa 02,99 20,03 21,91 02,57 20,65 23,21-01,46 20,74 22,70-01,21 20,53 22,01 Hindistan 10,26 32,16 36,53 06,64 30,04 36,39 04,74 27,96 34,70 05,02 27,83 31,43 Hollanda 01,07 28,78 20,42 01,66 29,06 20,52-01,59 28,47 19,38-00,73 28,62 18,29 İngiltere 01,91 13,97 16,34 01,65 14,92 16,39 00,66 14,44 16,52 01,73 15,15 17,03 İspanya 00,01 30,69 23,55-00,62 21,66 21,91-02,09 31,81 20,18-01,23 28,46 18,96 İtalya 01,71 18,55 20,52 00,59 18,88 20,44-02,27 19,47 18,57-01,93 20,06 17,78 Japonya 04,65 21,02 19,82-00,45 19,30 20,20 01,75 18,89 20,87 01,61 18,29 21,13 Lüksemburg 05,14 50,71 17,12 02,61 52,26 19,09-00,16 51,60 17,76 01,99 51,66 16,45 Malezya 07,43 40,27 23,30 05,19 39,65 23,24 05,64 37,49 25,93 04,73 35,37 26,09 Meksika 05,11 20,82 22,03 04,04 21,01 22,26 03,98 22,10 23,20 01,07 20,95 21,61 Norveç 00,48 35,21 23,28 01,34 37,39 23,75 02,90 38,21 24,89 00,65 37,15 26,43 Polonya 03,70 19,18 21,00 04,76 20,47 22,23 01,76 20,41 20,62 01,67 20,97 19,08 Rusya 04,50 19,84 22,62 04,26 33,52 24,98 03,44 21,87 24,47 01,32 22,27 22,59 Türkiye 09,16 13,97 19,52 08,77 14,89 23,56 02,13 14,97 20,13 04,12 14,07 20,63 Ukrayna 04,20 16,75 19,56 05,20 14,48 20,70 00,20 11,62 19,73 01,88 07,20 15,70 Yunanistan -05,45 08,34 16,92-08,86 08,95 15,80-06,57 09,48 13,96-03,32 08,80 11,77 Yatırım Kaynak: Dünya Bankası 9
yönelik uygulamalar gözden geçirilecektir. Taşınmaz alımlarının finansmanında kullandırılan kredilere ilişkin vergi istisna ve muafiyetlerini, sosyal ve ekonomik amaçları dikkate alarak, gözden geçirilecektir. İmalat sanayiinde kapasite ve verimlilik artışı sağlamak amacıyla, imalat sanayii makine-teçhizat yatırımlarının finansmanında Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) istisnası getirilecektir. Uluslararası yükümlülükleri gözeterek, lüks ve/veya ithalat yoğunluğu yüksek tüketim malları tespit edecek ve caydırıcı vergilendirme yapılacaktır. Uzun vadeli tasarrufları teşvik etmek üzere özel amaçlı tasarruf mekanizmaları geliştirilecektir. Altın bankacılığı geliştirilecektir. Finansal istikrar gözetilerek, ihtiyaç duyulan alanlarda kredi düzenlemelerine ilişkin çalışmalara devam edilecektir. Bireysel Emeklilik Sisteminde kesinti oranları uluslararası düzeylere yaklaştırılacaktır. Hayat sigortalarının ve uzun süreli (bir yılı aşan) özel sağlık sigortalarının geliştirilmesi için politika seçenekleri değerlendirilecektir. İsrafın fazla olduğu mal grupları tespit edilecek ve israfın önlenmesine yönelik bilinçlendirme ve yönlendirme faaliyetleri yürütülecektir. Kamuoyuna yönelik olarak genel bir tasarruf çağrısı kampanyası yürütülecektir. Yurt içi tasarrufların eksikliği başta ihtiyaç duyulan yatırımları sınırlamakta, bu durumda yabancı tasarruflara, yani dış sermayeye 10
bağımlılığı artırmakta, cari işlemler açığını yükseltmekte ve en önemlisi büyümenin sürdürülebilirliğini tehlikeye atmakta, dolayısıyla istihdamı olumsuz etkilemektedir. Ekonomik kalkınmışlık ve gelişmişlik düzeyi tasarruf oranlarını belirleyen önemli bir faktör olduğu gibi, kültürel özellikler de tasarruf oranlarını belirlemektedir. Mali gelişmişlik düzeyi, finansal enstrümanların çeşitliliği tasarrufların teşvik edici unsurlarıdır. Ülkemizde son dönemde yaşanan siyasi istikrar dolayısı ile ekonomide geleceğe ilişkin öngörülerin daha net olması, faiz oranlarında genel düşüş, finansman kaynaklarına erişimin kolaylaşması gibi unsurlar da tasarrufu negatif yönde etkileyebilmektedir. Kalkınma Bakanlığı verilerine göre, Hanehalkı yükümlülükleri 2003 te 8 milyar TL iken 2011 sonu itibarıyla 206,3 milyar TL ye yükselmiştir. Yani, artan tüketici kredi kullanımları ya da tüketimde kredi kartı kullanma alışkanlığı bu duruma örnek oluşturmaktadır. Türkiye tüketim alışkanlıklarını arttırırken üretmeden tüketilemeyeceği gerçeğini de göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Daha çok yatırım yapmalıyız, yatırımları istihdam olanakları yüksek alanlara yönlendirmeliyiz. Çünkü, istihdam gelir dağılımının artması anlamını taşıyacaktır. Tasarruf oranının yükselmesi için dengeli gelir dağılımı ve kişi başına gelirin artması zorunludur. Bu noktada inşaat sektörü yine önemli bir aktör olarak karşımıza çıkacaktır. Çünkü, inşaat sektöründe gerçekleştirilecek yatırımlar pek çok sektörü de beraberinde canlandıracak ve emek yoğun yapısı ile yeni istihdam alanları sağlayacaktır. Son dönemde tasarruf konusu ekonomik politikalarımızın en önemli ayaklarından birisini oluşturmaktadır. Biz de İnşaat Sanayi'nin dosya konusu olarak Türkiye nin tasarruf alışkanlıkları konusunu işlemek istedik. Konunun uzmanları tasarruf konusunu değerlendirdi. 11
DOSYA TASARRUF Ali BABACAN T.C. Başbakan Yardımcısı Güçlü, sürdürülebilir ve dengeli büyüme hedefliyoruz İnşaat sektörünü önemsiyoruz. Sektörün milli gelir içerisindeki payının artması gerektiğini düşünüyoruz. İnşaat sektörü Türkiye için son derece önemli bir sektördür. Bu sektörün harekete geçirdiği diğer sektörler de dikkate alındığında büyümemizin temel unsurlarından bir tanesi olduğunu görmekteyiz. Aynı zamanda önemli bir istihdam alanı olan inşaat sektörü 2002 yılından bugüne bir dönüşüm sürecine girmiştir. 2002 yılında sektörün istihdam içerisindeki payı %4,5 iken bu rakam 2014 yılında %7,4 e ulaşmıştır. Halihazırda sektörün Gayri Safi Yurt İçi Hasıla içerisinde %6 olan payının özellikle kentsel dönüşüm projesi ve kamu altyapı yatırımlarına olan yoğun ihtiyaç dikkate aldığında önümüzdeki dönemde artmasını beklemekteyiz. Alt yapı yatırım ihtiyaçlarını tamamlamış gelişmiş ülkelerde dahi inşaat sektörünün gayrisafi yurt içi hasılasındaki payı ülkemizden daha yüksektir. Bu kapsamda sektörün milli gelir içerisindeki payının artması gerektiğini düşünüyoruz. Ancak, inşaat sektöründe sağlanacak ivme iyi bir hukuk ve kurallı ekonomi politikaları perspektifinde gerçekleştirilmelidir. İnşaat sektörünün haksızlıkların olmadığı, adaletin olduğu, çok çalışanın bileğinin gücüyle para kazandığı bir sektör olması önemlidir. İnşaat sektörünün fırsat eşitliğini sağlayacak yasal çerçeveye ulaştırılması yine çok önem arz etmektedir. Bu çerçevedeki düzenleme hazırlıklarımız tamamlanmıştır. İşte bu noktada, iş dünyamız için öngörülebilir bir iş ve yatırım ortamı oluşturmamız gerekmektedir. 12
Kuralların olmadığı yerde adaletsizlikler vardır, yanlış bir rant paylaşımı vardır. Bu nedenle iş dünyamız açısından kurallı bir piyasa ekonomisi konusuna daima büyük önem verdik. Kuralların olduğu yerde öngörülebilirlik vardır. Kamu altyapı yatırımları dünyada sadece gelişmekte değil, gelişmiş ülkeler için de çok büyük bir ihtiyaçtır. Bugün pek çok gelişmiş ülkenin altyapısında ciddi bir yenileme ihtiyacı söz konusudur. Eğer bu altyapı yatırımları akıllıca yapılırsa o yatırım sadece yapıldığı zamandaki büyümeye değil, o altyapı yatırımının hizmet ettiği sürenin tamamında ekonomiye ve büyümeye katkı sağlayacaktır. Maliye Politikalarımızda bütçe disiplininden taviz vermeyecek politikaları kararlılıkla uyguluyoruz Dünyada giderek artan bir şekilde yatırımların finansmanı için kamudan kaynak ayrılması yerine alternatif finansman kaynakları kullanılmaktadır. Bu durumun önemli sebeplerinden bir tanesi pek çok ülkedeki yüksek kamu borç stoku ve bütçe açıklarıdır. Bu çerçevede Kamu-Özel sektör ortaklıkları ile gerçekleştirilen projeler altyapı yatırımlarında büyük önem arz etmektedir. Hükümetimiz döneminde bunun çok başarılı örnekleri uygulanmıştır. G20 Başkanlığımızda söz konusu projelerin geliştirilmesinde Dünya Bankası ve uluslararası finansman kuruluşları ile birlikte kapsamlı bir çalışma başlatarak hukuki ve teknik açıdan standardizasyon yapılması konusuna önem verdik. Böylece bu projelerin yatırımcılar için daha cazip olacağına inanıyoruz. Tasarrufların yatırımlara dönüşmesinde mevcut kaynakların kullanılmasının önemi büyüktür. Dünyada reasürans firmalarının, bazı özel emeklilik fonlarının, ya da devletlere ait çeşitli fonlarda trilyonlarca dolarlık likidite mevcuttur. Bu kaynakların kullanımına dair sağlam ve güvenilir bir çerçeve oluşturulursa yatırımların finansmanı çok daha kolay olacaktır. Dünya ekonomisi 2008-2009 yıllarındaki küresel krizin etkilerinden hâlâ kurtulabilmiş değildir. Krizin finans sektörü kaynaklı olması nedeniyle etkileri uzun sürmüş, sürmeye devam da edecektir. 2014 yılında en büyük ticaret ortağımız olan Avrupa Birliği nde ekonomik toparlanmanın gecikmesi, yakın coğrafyamızdaki jeopolitik gelişmeler ve uluslararası sermaye hareketlerindeki dalgalanmalar büyüme hızımızı sınırlamıştır. Dünyanın büyük ekonomilerinden Japonya da 10 yıldan fazla hüküm süren bir durgunluk yaşanmaktadır. Avrupa da büyüme sıfır, hatta bazı bölgelerde negatif bir seyir izlemektedir. Diğer taraftan Amerika ekonomisindeki toparlanma sonucunda Amerikan Merkez Bankası nın para politikasında da faiz artırımına gideceği beklenmekte, ancak bu sürecin ne zaman başlayacağı konusuna ilişkin belirsizlik devam etmektedir. Önemli olan, bu konjonktürü iyi bilip, olası etkilere karşı kendimizi iyi hazırlamaktır. Hükümetimiz orta vadeli programlar ve yıllık programlar aracılığıyla ekonomi politikaları ile yapısal reform süreci arasında eşgüdümün sağlanmasını amaçlamaktadır. Bu kapsamda hazırlanan 2015-2017 Dönemini Kapsayan Orta Vadeli Programın öncelikli üç konusu enflasyon ile mücadeleye kararlılıkla devam etmek, cari işlemler açığını düşürmek ve yapısal reformlara devam ederek Türkiye'nin potansiyel büyümesini artırmaktır. Bu çerçevede, cari işlemler açığını azaltmak ve enflasyonu düşürmede para politikasını desteklemek amacıyla maliye politikasındaki sıkı duruş sürecektir. Hayata geçirdiğimiz makro ihtiyati tedbirler, lüks tüketime ve tüketici kredilerinin kullanımına ilişkin alınan tedbirler ve düşen petrol fiyatları neticesinde enflasyon oranları düşerken, cari açığımızda da ciddi bir gerileme olduğunu görüyoruz. Büyüme konusunda ise sürdürülebilir büyüme kavramı büyük bir önem taşımaktadır. Bazı politikalar ile yüksek oranlı büyüme elde etmek mümkündür. Ancak, böyle bir büyüme sadece kısa vadeli gerçekleşebilir. Büyüme sürdürülebilir olmaz ise yüksek büyümeyi takip eden yıllarda ekonomide sert küçülme yaşanabilmektedir. Türkiye'nin yakın tarihinde bunun örnekleri yaşanmıştır. Hükümetimizin ekonomideki temel politikası, büyümenin sürdürülebilir olmasıdır. Güçlü, sürdürülebilir, dengeli büyüme ise ancak güven ortamı ile sağlanabilir. Güven ortamının olmadığı ekonomilerde yatırımlar durmakta, tüketim yavaşlamakta, istihdam azalmakta, dolayısıyla büyüme yavaşlamaktadır. 13
14 Örneğin Avrupa'da yaşanan resesyonun temel sebebi güven ortamının sağlanamamasıdır. Özellikle İtalya, Fransa gibi Avrupa nın dev ekonomilerinde hükümetler kısa sürede değişmektedir. Likidite bolluğuna rağmen potansiyel büyümeyi sağlayacak yatırımlar gerçekleşememektedir. Ülkemiz bu konuda pek çok ülkenin ilerisindedir. Orta Vadeli Programlar, Eylem Planları ile üç yıl ileriye doğru politikalarımızı ortaya koymaktayız. Maliye politikalarına getirdiğimiz öngörülebilirlik G20 ülkelerinin çoğunda bulunmamaktadır. Maliye Politikalarımızda bütçe disiplininden taviz vermiyoruz. Mali disiplinin korunması sadece kamu borcunun sürdürülebilirliği açısından değil, aynı zamanda cari işlemler açığının düşürülmesi ve enflasyonla mücadelede para politikasının etkinliğinin arttırılması açısından da önümüzdeki dönemde önemli bir politika aracı olmaya devam edecektir. Türkiye için son dönemde önemli kavramlardan birisi de yapısal reformlar olmuştur. Bu çerçevede, uzun bir hazırlık süreci sonucunda tamamlanan 25 ayrı alandaki Öncelikli Dönüşüm Programları ile 1.250 tane eylem planı oluşturulmuştur. Bu programların hazırlanmasında kamu ve özel sektörden 66 ihtisas komisyonunda çalışan 6 bin kişinin emeği bulunmaktadır. Öncelikli dönüşüm programları ile ülkenin temel yapısal sorunlarına çözüm üretilmesi ve içinde bulunduğumuz dönüşüm sürecine katkı sağlaması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede 2018 sonuna kadar tamamlaması hedeflenen dönüşüm programlarına ilişkin başlıklar şu şekildedir: 1. Sürdürülebilir büyümeyi sağlayabilmek için üretimde verimliliğin artırılması Ekonomimizdeki yapıyı daha verimli hale getirebilmek, daha az kaynakla daha yüksek bir üretim yapısı hedeflenmektedir. 2. İthalata olan bağımlılığın azaltılması Türkiye nin pek çok sektörde rekabet gücünü artırarak kendi ürünleriyle kendi iç piyasasına hâkim olması ve böylece ithalat yoluna başvurmak zorunda kalmaması hedeflenmektedir. 3. Yurtiçi tasarrufların artırılması ve israfın önlenmesi Tasarruf oranlarımızın artırılmasını çok önemsiyoruz. Bununla ilgili yeni programlar başlattık. Geçen sene başında uygulamaya koyduğumuz bireysel emeklilik sisteminde şu anda vatandaş sayımız 5,3 milyona
yaklaştı, toplanan fon da 39 milyar liraya ulaştı. Gerçekten bu yeni sistem ülkenin tasarruf oranlarına şimdiden katkıda bulunmaya başladı. Orta uzun vadede çok daha güzel sonuçlar alacağımızı bekliyoruz. 4. İstanbul'un uluslararası bir finans merkezi olması. 5. Kamu harcamalarının rasyonelleştirilmesi. 6. Vergilerde, harçlarda, primlerde geniş bir kompozisyon kurarak Kamu gelirlerinin kalitesinin artırılması. 7. İş ve yatırım ortamının geliştirilmesi. 8. İNTES in de özel çalışma alanlarından olan İş gücü piyasasının etkinleştirilmesi. 9. Kayıt dışı ekonominin azaltılması. 10. İstatistiki bilgi altyapısının geliştirilmesi. 11. Öncelikli teknoloji alanlarında ticarileşme. 12. Kamu alımları yoluyla teknoloji geliştirme ve yerli üretim. 13. Yerli kaynaklara dayalı enerji üretimi. 14. Enerji verimliliğinin geliştirilmesi. 15. Türkiye, sanıldığının aksine su zengini bir ülke değildir. Su kaynaklarımızı daha akıllı, daha verimli kullanmak zorundayız bu nedenle Tarımda su kullanımının etkinleştirilmesi hedeflenmektedir. 16. Sağlık endüstrilerinde yapısal dönüşüm. 17. Sağlık turizminin geliştirilmesi. 18. Taşımacılıktan lojistiğe dönüşüm. 19. Temel ve mesleki becerileri geliştirmek. 20. Nitelikli insan gücü için çekim merkezi olabilme. 21. Sağlıklı yaşam ve hareketlilik. 22. Ailenin ve dinamik nüfus yapısının korunması. 23. Yerelde kurumsal kapasitenin geliştirilmesi. 24. Rekabetçiliği ve sosyal uyumu geliştiren kentsel dönüşüm. 25. Kalkınma için uluslararası iş birliği altyapısının geliştirilmesi. Sayın Başbakanımız tarafından açıklanan eylem planlarına ilişkin başlıklar altında yer alan her bir eylemin tamamlanması için ilgili kurum ve kuruluşlar görevlendirilmiş, eylem planlarının tamamlanma tarihi ve sorumlu kuruluşlar bugünden belirlenmiş olup, uygulama konusunda kararlılık ve hassasiyet ile hareket edilecektir. İşte Türkiye bu yapısal reformlarla ile sağlıklı bir büyüme yapısını yakalayacaktır. Yeter ki, ülkemizin temelleri sağlam olsun; demokrasimiz sıhhatli bir şekilde işlesin; temel hak ve özgürlükler konusunda sapasağlam ilkelerini korusun, ilerlesin; hukuk devleti olmak için verdiği mücadele çabası aynı gayretle devam etsin. Bütün bunlar gerçekleşirse inşallah bunların hepsini atlatırız. 15
DOSYA TASARRUF Cevdet YILMAZ T.C. Kalkınma Bakanı Sürdürülebilir büyüme için yurt içi tasarruflar önemli 16 Yatırımların finansmanında iç kaynaklara başvurulması ekonomik büyümesinin sağlıklı bir yapıya kavuşması açısından önem arz etmektedir. Ülkemizde son dönemde ekonomide istikrarın sürdürülebilir kılınması yolunda önemli adımlar atılmış, kayda değer bir büyüme performansı kaydedilmiştir. Bununla birlikte, uzun ve orta dönemde Türkiye ekonomisinin daha sağlıklı temellere ulaşıp büyük ekonomiler arasına girmesi için yüksek büyüme hızlarına ulaşmak büyük önem arz etmektedir. Bu hedeflerin tutturulabilmesi için yatırımların yüksek düzeyde ve istikrarlı bir şekilde seyretmesi önem taşımaktadır. Diğer taraftan, yatırımların güvenilir ve kalıcı kaynaklarla finansmanı açısından önem arz eden yurt içi tasarrufların da istikrarlı ve yüksek düzeyde olmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye ekonomisi yakın geçmişte dış finansmana erişimde sorun yaşamamış olsa da yatırımların ve büyümenin istikrarlı bir biçimde sürdürülmesi için tasarrufların artırılmasına yönelik önlemler alınması önem taşımaktadır. Hükümetimiz ülkenin sağlıklı büyümesi ve kalkınmasını finanse etmede yetersiz kalan yurt içi tasarrufların seviyesini yükseltilmesine önem vermektedir. Bu amaçla, son yıllarda tasarrufların artırılmasını ve israfın azaltılması konularını ön plana çıkardık ve 10. Kalkınma Planında ilk kez hayata geçirdiğimiz öncelikli dönüşüm programlarından birini bu amaca hizmet etmesi için belirledik. Geçtiğimiz günlerde Başbakanımızın kamuoyu ile paylaştığı Yurtiçi Tasarrufların Artırılması ve İsrafın Önlenmesi Öncelikli Dönüşüm Programıyla, yüksek ve istikrarlı bir büyüme dinamiği sağlamak üzere, en
Konut almak isteyenlerin satış esnasında ödeyecekleri peşinatın %15 inin devlet tarafından karşılanması tasarrufları artırıcı etkisi olacaktır. güvenilir ve kalıcı finansman kaynağı olan yurt içi tasarrufların 2018 yılında %19 a, kamu tasarruflarının ise %3,7 ye yükseltilmesi, artan yurt içi tasarrufların üretken yatırımlara yönlendirilmesi ve israfın azaltılması amaçlanmaktadır. Bu hedefe ulaşmak için öncelikli dönüşüm programında spesifik performans göstergeleri tespit edilmiş, bileşen ve eylem bazında sorumlu kuruluşlar ile eylemlerin başlangıç ve bitiş tarihleri belirlenerek programın sahiplenilmesi ve uygulamaya konulması hususunda ciddi bir adım atılmıştır. Tasarruf-yatırım dengesi Gayrisafi milli harcanabilir gelirin tüketilmeyen kısmı olarak ifade edilen yurt içi tasarruflar, yatırımların finansmanı açısından büyük önem taşımaktadır. Tasarrufların düşüklüğü yatırımları baskılamakta ve/veya yatırımların finansmanında görece daha az güvenilir olarak tanımlanabilecek dış kaynak arayışına neden olmaktadır. Teorik olarak, bir ekonomide toplam tasarruflar toplam yatırımlara eşittir. Bu çerçevede, bir ekonomide yurt içi tasarrufların düzeyi toplam yatırımları karşılamaya yetmediğinde tasarruf açığıyla, bir anlamda cari açıkla karşılaşılmakta, yurt içi tasarrufların düzeyi toplam yatırımları aştığında ise ülkeden tasarruf çıkışı olmaktadır. Cari işlemler dengesinin açık veya fazla vermesine bağlı olarak yatırımlar yurt içi tasarrufların üzerinde veya altında olabilmektedir. Türkiye de, yurt içi tasarruflar genelde toplam yatırımlardan düşük seviyede seyretmektedir. Diğer bir ifadeyle, toplam yatırımların finansmanı için dış tasarruflara ihtiyaç bulunmakta, ülke cari işlemler açığı vermektedir. Son yıllarda, büyümenin düşük veya negatif olduğu yıllar hariç tutulduğunda, tasarruf-yatırım açığının genel olarak artış eğiliminde olduğu gözlenmektedir. Bu eğilimin temel belirleyicisi tasarruf oranlarındaki azalma olmuştur. Tasarruf oranlarındaki artış yatırımları finanse etmede dış kaynak kullanımına daha az ihtiyaç duyulmasını, dolayısıyla daha düşük bir cari açığı beraberinde 17
18 getirecektir. Türkiye nin daha hızlı büyüme hızlarına ulaşması için gerekli olan yatırım artışı düşünüldüğünde potansiyel büyüme hızını artırmak için gerekli olan yatırımların finansmanında iç kaynaklara daha çok başvurulması ülkenin ekonomik büyümesinin daha sağlıklı bir yapıya kavuşması açısından da önem arz etmektedir. Sürdürülebilir büyüme ve gelişmede tasarruf oranlarının önemi Düşük yurt içi tasarruf oranları Türkiye nin büyüme potansiyelini olumsuz etkilemektedir. Yurt içi tasarruflar yatırımları ve dolayısıyla büyümeyi finanse etmektedir. Yapılan deneysel çalışmalar incelendiğinde tasarruf, yatırım ve büyüme arasında pozitif bir ilişki görülmektedir. Dolayısıyla tasarruf oranlarındaki artış büyüme ve yatırımları desteklemektedir. Düşük yurt içi tasarruf oranları aynı zamanda dış finansman ihtiyacına neden olmaktadır. Tabii ki bu durum gelişmekte olan bir ülkenin sadece kendi kaynakları ile yatırım yapması gerektiği anlamına gelmemektedir. Ancak bir ekonomiye yönelen yurt dışı tasarruflar, doğrudan yönetilmesi mümkün olmayan pek çok dışsal faktör tarafından belirlenir. Bu durum yatırımın finansman kaynaklarını, küresel risklere maruz bir konumda bırakır ve bir kırılganlık unsuru olarak algılanabilir. Bu kapsamda, yurt dışı tasarruflara bağımlılığın artması, cari işlemler açığını yükseltmekte ve büyümenin sürdürülebilirliğini tehlikeye atmaktadır. Yurt dışı tasarruflara artan oranda bağımlılık ayrıca Türkiye nin sermaye çıkışı riskine maruz kalmasına neden olmaktadır. Bu da ekonomik büyüme üzerinde olumsuz etki yaratabilecek bir unsurdur. Dolayısıyla bir ülkede ekonomik büyümenin sürdürülebilirliği için yurt içi tasarrufların hacmi ve niteliği en önemli faktörlerin başında gelmektedir. Nitekim Türkiye gibi iddialı büyüme hedefleri olan bir ülke için yüksek büyüme dinamiğinin sürdürülebilir