Özet Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Türkiye ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleriyle siyasî, ekonomik, kültürel ve bilimsel alanlardaki işbirliği, son zamanlarda önemli gelişme ve değişikliklere sahne olmuştur. Türk kökenli halklar arasında iletişimin sağlam temeller üzerinde ilerleyebilmesinde dil ve dil öğretiminin kuşkusuz ayrı bir yeri ve önemi vardır. Türk televizyon yayınlarının Orta Asya da izlenmesi, Türkiye Cumhuriyetinin bu akraba ülkelerde ilk, orta ve yüksek öğretim kurumları açması, Türk Elçiliklerinin MEB kanalıyla Türkçe kursları düzenlemesi, Orta Asya dan soydaş öğrencilerin Türkiye deki eğitim-öğretim kurumlarında okuması sonucu, buradaki öğrenci ailelerinin, her meslekten ilgili bireylerin Türkçe ve Türk kültürüne ilgisini çekmeye başlamıştır. Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde de yeni açılımlar sunmuş, teorik ve pratik açıdan bir çok bilimsel araştırmayı zorunlu kılmıştır. Bu araştırmada, Türk kültürü ve Türkçe ye duyulan yoğun ilgi neticesinde Kırgızistan daki Türkçe Öğretimi, sorunları ve çözüm yollarına dair değerlendirme ve çözüm yolları üzerinde durulacaktır. Anahtar Sözcükler: Kırgızistan da Türkçe Üniversitesi, Öğretimi, Orta Asya ve Türkçe, Manas 1 / 30
ABSTRACT After the disintegration of the Soviets Union, political, economic, cultural and social cooperation between Turkey and Republics of Central Asia has made a great progress, leading to some fundamental changes in the area. In order for a sound communication to be established between Turkic people, the critical role of language and language teaching is undoubtedly noteworthy. As a result of several attempts of Turkey, such as, broadcasting Turkish TV channels in Central Asia and thus meeting a wide audience; opening primary and higher education institutions in the region; organizing Turkish language courses affiliated with MEB (National Ministry of Education) through Turkish embassies and giving students of other Turkic nations the opportunity to study in various educational institutions in Turkey, the interest in Turkish language and culture seems to have raised significantly, not only of the students families, but of other individuals from different occupational fields as well. This growth in the interest accordingly has obliged the professionals to further scientific investigations both in theory and practice, hence resulting in the introduction of numerous methodological approaches in teaching Turkish as a foreign language. In this study, as a result of the growing interest in Turkish language and culture, the present problems, their possible solutions and an overall evaluation of the current situation in the field of teaching Turkish in Kyrgyzstan will be in focus. Key words: Teaching Turkish in Kyrgyzstan, Central Asia and Turkish, University of Manas 2 / 30
1. Giriş Bu araştırmada Kırgızistan da hangi kurum ve kuruluşların Türkçe öğrettikleri, Türkçe öğretmeye ne zaman başladıkları, hedef kitlesi, haftada kaç saat Türkçe öğretildiği, eğitim ve öğretim ortamların nasıl olduğu, teknik araç ve gereçler, Türkçe öğretiminde hangi yöntem ve tekniklerin kullanıldığı, kur veya sınıf geçme sisteminin nasıl olduğu, sınavlardaki kriterler, dört temel beceriye ne derecede önem verildiği, Avrupa Dil Portföyü ve Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi hazırlık sınıflarında Türkçe öğretiminin kısaca tarihçesi ve bugünkü gelinen nokta üzerinde durulmaktadır. Kırgızistan da Türkçe öğretimi ile ilgili ilk çalışma KTMÜ, Türkoloji Bölümü doktora öğrenci Gül banu Duman tarafından I. Genç Türkologlar sempozyumunda bildiri olarak sunulmuştur. Bildiride Duman Kırgızistan da Türkçe öğreten kurum ve kuruluşlar, öğrenci sayları ve öğretilen kitaplar hakkında genel bilgi verirken Kırgızistan da yaşayan Türk vatandaşların Kırgız vatandaşları ile evliliklerinden doğan çocukların iki dillilik ve Türkçe öğreniminde karşılaştıkları sorunlar üzerinde durmuştur. A. Vecdi Can, İsmail Ulutaş ve İbrahim Kalkan VI. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresinde ortak olarak sundukları bildiride Kırgız vatandaşlarının Türkçe öğrenmedeki istek ve eğilimlerine yönelik araştırma yapmışlardır. Araştırma, Kırgızistan ın en büyük üç yerleşim yeri olan Bişkek, Oş ve Calalabat ta Türkçe kurslarına katılan 243 kursiyer üzerinde yüz yüze anket tekniğiyle gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamına bu bölgelerde açılmış olan kurslara devam eden lise ve dengi okul mezunları dahil edilmiştir. Örneklem seçiminde tabakalı rastlantısal örneklem yöntemi kullanılmıştır. Ankete katılanların %63 ü Kırgız, %22 si Özbek, %15 i ise diğer milletlerdendir. Araştırmaya katılanların %23 ü erkek, %77 si bayandır. Katılımcıların büyük çoğunluğu (%90 ı) 16-25 yaş aralığında ve (%92 si) bekârdır. Öğrenim durumu ve iş ile ilgili sorulara verilen cevaplardan %85 inin lise mezunu, %20 sinin çalışmakta ve %80 inin henüz herhangi bir işi olmadığı görülmektedir. Ankete katılanların önemli çoğunluğunu Türkçe öğrenmek isteyen üniversite 3 / 30
öğrencilerinin oluşturduğu dikkate alındığında bu değerler son derece normaldir. Yapılan anket formunun son bölümünde katılımcıların Türkçe öğrenme isteklerinin nedenlerini araştıran 11 yargı ifadesinden oluşmaktadır. Ankete katılanların Türkçeyi neden öğreniyorsunuz? sorusuna %90 oranında Türk kültürünü daha iyi anlamak için öğreniyorum. ve Türkiye den gelen insanlarla daha iyi dostluklar kurabilmek için öğreniyorum. diye cevap verdikleri görülmüştür. Rasyonel talep veya beklentiler ile beraber akademik veya bilimsel gerekçeler içeren Kırgızistan daki Türk okullarında okuyabilmek için öğreniyorum., Akademik faaliyetlerde bulunmak ve bilimsel araştırmalar yapmak için öğreniyorum. ile Türkiye de iş bulmak için öğreniyorum. ifadelerine olan katılım, evlenme nedeninden sonraki en düşük oranlara sahiptir. Bu katılma oranları sırasıyla %54, %60 ve %62 dir. Daha düşük katılım oranlarına sahip olsa da tüm bu göstergeler kursiyerlerin Türkçe öğrenme isteklerinin altında tek bir neden yatmadığını, az veya çok, bir veya daha fazla neden bulunduğunu göstermektedir. Kursiyerlerin iş, kariyer yapmak, öğrenim görmek, bilimsel çalışma yapmak, Türkiye ye gitmek ve diğer nedenlerle Türkçeyi öğrenmek istemektedir. Ancak bu sonuçlar Kırgızistan daki Türkçe öğrenimindeki artışı yalnızca daha iyi imkânlarla iş bulma, Türkiye ye gitme ve Türkiye de öğrenim nedenleri ile açıklamaya çalışanları yanıltacak değerlere sahip gözükmektedir. 2. Kırgızistan Eğitim-Öğretim Kurumlarında Türkçe Öğretimi Program ve Sınav Değerlendirmeleri 2.1. Cusup Balasagın Kırgız Millî Devlet Üniversitesi 4 / 30
Kırgızistan ın köklü ve en eski üniversitelerinden biri olan Cusup Balasagın Kırgız Millî Devlet Üniversitesi, Dil Öğretimi Programları Dilbilim ve Kültürler Arası İletişim Bölümünde Türkçe öğretimine 1999 yılında başlanmıştır.türkçe dersleri zorunlu olarak okutulmaktadır. [1] 2008-2009 Öğretim yılı itibarıyla birinci sınıftan başlayarak öğrenciler haftada 8-12 saatlik Türkçe dersleri almaktadırlar. Bu dersler, Kırgız ve T.C. MEB öğretmenleri tarafından yürütülmektedir. Derste Türkçe Öğreniyoruz ve Hitit Yabancılar İçin Türkçe kitapları okutulmaktadır. Sınavlar Dikte (5), Yazılı Anlatım (20), Okuma- Anlama (15), Dilbilgisi (20), Dinleme-Anlama (15), Konuşma ve Derse Katılım (17), Şiir Okuma (8), Toplam (100) puan üzerinden değerlendirilmekle birlikte I. Dönem zaçot (sözlü sınav) yıl sonunda da final sınavı yapılmakta ve sene sonu başarı notu 5 puan üzerinde değerlendirilmektedir. Bir derslik, TİKA tarafından U biçiminde tefriş edilmiştir. 2.2. Kırgız-Rus Slavyan Üniversitesi, Uluslararası İlişliler Fakültesi Türkoloji merkezi 1998 de açılmıştır. [2] Üniversitenin Dünya Dilleri Kürsüsünde 14 dil öğretilmekte ve bu diller arasında Türkçe de yer almaktadır. 2008-2009 öğretim yılı itibariyle 50 öğrenci öğrenim görmekte ve Türkçe, yabancı dil olarak III. sınıftan itibaren okutulmaktadır. Sınıflar 15-20 kişiliktir. Gazetecilik, Ekonomi, Diplomasi ve Siyaset Bölümlerine Türkçe öğretilmektedir. III. Sınıf öğrencileri haftada 8-12 saat arası Türkçe dersi almakta ve bu dersleri T.C. MEB öğretmenleri vermektedir. V. sınıfta dersler dönemlik olup Yabancılar için Hitit kitabı okutulmaktadır. Ayrıca, KTMÜ, Türkçe 5 / 30
Koordinatörlüğünden materyal yardımı TİKA tarafından düzenlenmiştir. almaktadırlar. Üniversitede bir derslik U biçiminde I. Dönem zaçot (sözlü sınavı ) final sınavı yapılmaktadır. Sınavlar Dilbilgisi, Okuma Anlama, Konuşma ve Yazılı Anlatım dan oluşmaktadır. I. Dönem yapılan sözlü sınavda öğrenciler teker teker sınıfa alınarak ve kura usulü öğrenciye fiş çektirilmektedir. Öğrenci hazırlandıktan sonra soruları sözlü olarak cevaplamaktadır. Diğer bir deyişle öğretmen kanaat notu kullanmaktadır. Ancak, bu not olarak belirtilmemekte, öğretim elemanı öğrencinin karnesine imza atmaktadır. Final sınavında da öğrenciler kura ile çektikleri fişlerdeki sorulara yazılı olarak yazmakta ve öğretmenin karşısında sözlü olarak cevap vermektedir. Final notu ise 5 üzerinden değerlendirilmektedir. Sınavlar: Dikte (5), Yazılı Anlatım (20), Okuma- Anlama (15), Dilbilgisi (20), Dinleme-Anlama (15), Konuşma ve Derse Katılım (17), Şiir Okuma (8), Toplam üzerinden değerlendirilmektedir. Bir derslik TİKA tarafından tefriş edilmiştir. (100) puan 2.3. AUCA (Orta Asya daki Amerikan Üniversitesi) Türkçe seçmeli ders olarak okutulmakta, öğrenciler haftada 4-6 saat Türkçe dersi görmektedirler. Dersler dönemliktir. 2002 de Amerikan Üniversitesi ve Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi ile yapılan anlaşma sonucunda Türkçe öğretimi KTMÜ nün öğretim 6 / 30
elemanları tarafından gerçekleştirilmektedir. Derslerde Yabancılar için Türkçe Hitit kitabı okutulmaktadır. Öğrenci sayıları her dönem değişmektedir. Ortalama öğrenci sayısı 10-15 tir. Sınıf düzeni sıra biçimindedir. Dersler dönemlik olduğundan 1 ara sınav ve final sınavı yapılmaktadır. Final sınavından sonra ise AUCA nin ders geçme kriterleri göz önüne alarak aşağıdaki biçimde puanlama yapılmaktadır. Sınavlar: Dilbilgisi (10), Okuma- Anlama (25), Yazılı Anlatım (25), Dinleme- Anlama (15), Konuşma ve Derse Katılım (25), Toplam (100) puan üzerinden değerlendirilmektedir. Buna göre Ara Sınav (% 20), Derse Katılım ve ödev (%20), Derse Devam (%20), Final (%40) Toplam 100 puan olup dönem sonunda alınan toplam puan ise harf olarak belirtilmektedir. 2.4. İktisat Ve Girişimcilik Üniversitesi, (Celalabat Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı İktis at Ve Girişimcilik Üniversitesi) Türk Dünyası Fakültelerinin öğrencileri ve öğretim elemanları da farklı ülkelerin vatandaşlarını bir çatı altında toplamıştır.öğretim elemanları Kırgız, Türk ve Özbeklerden oluşmaktadır. Öğrenciler ise başta Kırgızistan olmak üzere, Türkiye, Özbekistan, Kazakistan, Azerbaycan, Türkmenistan, Tataristan, Hakasya, Altay, Tuva, Makedonya, Gürcistan, Tacikistan, Afganistan, Suriye ve daha bir çok ülkeden öğrencisi bulunmaktadır. Başarılı öğrenciler, burslarla ödüllendirilmektedir. Öğrencilerin bir kısmı Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı nın aracılığıyla Türkiye de yüksek lisans ve doktora yapma imkânı bulmaktadır [3] 7 / 30
Hazırlık öğrencileri, haftada 22 saat Türkçe dersleri görmektedir. Öğrenci sayısı (2008-2009) yüz kırk olup beş Türk öğretim elemanı tarafından bu dersler yürütülmektedir. Her derse farklı öğretim elemanı girmektedir. Bu şekilde birden fazla öğretmenin derslere girmesinin öğrencilerin verimini artırdığı düşünülmektedir. Türkçe dersler, haftada Yazılı Anlatım (6 saat), Türkçe Dilbilgisi (4 saat), Sözlü Anlatım (6 saat), Uygulamalı Türkçe (2 saat), Dikte (2 saat), II. Dönemden itibaren Meslekî Türkçe (2 saat) okutulmaktadır. TİKA tarafından basılmış olan Türkçe Öğreniyoruz 4 cilt (ders kitabı ve çalışma kitabı), İbrahim AKIŞ Ferhat ASLAN ın, Türk Dünyası için İleri Türkçe ve Seçme Metinler ve Mehmet HENGİRMEN in, Türkçe Temel Dilbilgisi kitabı okutulmaktadır. Uygulamalı Türkçe dersler için hazırlanmış sınıflar vardır. Bu sınıfta dersin amacına olarak Türk filmleri izletilmektedir. uygun Sınıf şekli sıra düzenindedir. Sınıflar en fazla 20 kişiliktir. Toplam 6 grup vardır. [4] Türkçe dersi yıllık olup 1 vize ve final yapılmaktadır. I. dönemde yapılan sınav, vize II. dönem de final notu olarak değerlendirilmektedir. Yıl sonu notu ise vizenin % 40 ı ve finalin % 60 ı alınarak hesaplanmaktadır.. Sınavlar derse giren öğretim elemanı tarafından hazırlanmakta ve yapılmaktadır. Sınavlardaki soru sayısı da yine öğretim elemanı tarafında belirlenmektedir. Sözlü sınav 5 kişiden oluşmaktadır. Sözlü sınavın sorularını yine dersin hocası hazırlamaktadır. (100 soru bilet şeklinde). [5] 8 / 30
Sınavlar: Dilbilgisi (%20), Yazılı Anlatım (%25), Sözlü Anlatım (%25), Kompozisyon (%15), Dikte (%15) Toplam (100) puan üzerinden değerlendirilmektedir. 2.5. Kırgız Özbek Üniversitesi (OŞ ) 2005 yılında Türkoloji Bölümü kurulmuştur. Birinci sınıftan itibaren haftada 10-12 saat pratik Türkçe kursları almaktadırlar. Bölümde 37 öğrenci öğrenim görmekte Yabancılar için Hitit, Türkçe Öğreniyoruz ders kitapları okutulmaktadır. Söz konusu bu dersler 2 Kırgız öğretim elemanı tarafından verilmektedir. Türkçe iki kategoride eş zamanlı öğretilmektedir. Fonetik ve Gramer dersine bir öğretim elemanı, Uygulamalı Türkçeye de başka bir öğretmen elemanı girmektedir. (Konuşma, Kompozisyon, Dikte) Sınavlar diğer Kırgız üniversitelerinde olduğu gibi I. Dönem sözlü, II. Dönem Yazılı olarak yapılmaktadır. 5 lik sisteme göre uyarlanmaktadır. 2.6. Arabaev Üniversitesi 9 / 30
Şarkiyat ve Uluslar arası İlişkiler Fakültesine bağlı Filoloji Bölümünde II. ve V. sınıflarda Türkçe dersi zorunlu olarak okutulmaktadır. 2008-2009 öğretim yılında 2. sınıfta 5, 5. sınıfta ise 3 öğrenci mevcuttur. Derslerde Yabancılar İçin Türkçe Hitit kitabı okutulmaktadır. Sınav sistemi Kırgız -Rus Slavyan Üniversitesinde yapılan sınavlara benzerlik göstermektedir. Derslere Kırgız öğretim elemanı girmektedir. 2.7. Sebat Eğitim Kurumları 2 Mayıs 1992 tarihinde Kırgızistan Cumhuriyeti Milli Eğitim Bakanlığı ile Sebat Eğitim Kurumları arasında yapılan anlaşma çerçevesinde eğitim-öğretim faaliyetlerine başlamıştır. Sebat Eğitim kurumları bünyesinde Uluslararası Silk Road Okulu (Anasınıfından liseye kadar), 14 Lise (6-11 sınıflar), 1 Üniversite, 4 Yüksek öğrenim öğrenci yurdu ve 1 Dil, Bilgisayar Merkezi olmak üzere 21 eğitim kurumu bulunma ktadır. Kurumlar hakkında aşağıda genel bilgiler verilmektedir. 2.7. 1. Liseler 10 / 30
Bunlardan 5 i Kız lisesi, 9 u erkek lisesidir. Ülke genelinde 6. sınıf öğrencileri arasında yapılan test sınavı sonucuna göre okullara öğrenci alınmaktadır. Öğrencilerin % 95 i yatılı olarak okumaktadır.sebat kurumuna bağlı 14 lise açılmış olup 2006-2007 eğitim- öğretim yılı itibarıyla toplam öğrenci sayısı 4265 tir: [i] Bişkek Çıngız Aytmatov Erkek Lisesi, Isıkgöl Hüseyin Karasayev Erkek Lisesi, Oş "Sema" Erkek Lisesi, Bişkek Ayçürök Kız Lisesi, Narın Muratbek Subakoçoyev Erkek Lisesi, Calalabat Kurmanbek Batır Erkek Lisesi, Kadamcay "Semetey" Erkek Lisesi, Tokmok "Sebat" Erkek Lisesi, Kızılkıya "Sebat' Lisesi, Calalabat Kız Lisesi, Oş "Sebat" Kız Lisesi, Talas "Meerim"-"Sebat Kız Lisesi, Talas "Sebat" Erkek Lisesi, Isıkgöl "Sebat" Kız Lisesi. Öğrenciler, yedinci sınıftan itibaren haftada 6 saat Türkçe öğrenmekte, bu ders saati 11. sınıfta 2 saate inmektedir. Türkçe ders kitabı olarak Adım Adım Türkçe ve Gökkuşağı Türkçe d ers kitapları takip edilmektedir. Sınavlar: Dilbilgisi (20), Okuma- Anlama (20), Yazılı Anlatım (20), Dinlemeyor Konuşma ve Derse Katılım (20), Kelime Bilgisi (20) Toplam (100) puan üzerinden değerlendirilmektedir. Anlama (Yapılmı ), 2.8. Uluslararası Atatürk-Alatoo Üniversitesi Uluslararası Atatürk-Alatoo Üniversitesi, 1996 Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı arasındaki ikili anlaşmaya dayalı olarak Kırgızistan 'ın başkenti Bişkek 'te kurulmuştur. Eğitim -öğretime 1997 yılında Sebat eğitim firmasıyla Kırgızistan 11 / 30
yılında başlanmıştır. Üniversitede Eğitim süresi hazırlık sonrası 4 yıldır. Öğretim ücretsizdir. 2007 2008 yılında toplam 1400 öğrenciye hizmet veren Uluslararası Atatürk-Alatoo Üniversitesine aynı yıl 450 öğrenci kayıt yaptırmıştır Uluslararası Atatürk Alatoo Üniversitesi bünyesinde 4 fakülte ve fakültelere bağlı olan 14 bölüm bulunmaktadır. Üniversitede okuyan öğrenciler Sebat ilköğretim kurumlarından ve Kırgızistan daki diğer okullardan mezun olanlar öğrencilerdir. Öğrenciler, I. sınıftan itibaren haftada 8 saat Türkçe öğrenmekte ve bu ders saati III. ve IV. sınıfta 2 saate inmektedir. Türkçe ders kitabı olarak Adım Adım Türkçe ve Gökkuşağı Türkç e ders kitapları takip edilmektedir. Türk Liselerinden mezun olan öğrenciler haftada 2 şer saat Türkçe görmektedirler: Sınavlar: Türk liselerinden gelen öğrencilerin sınavı, Dilbilgisi (20), Okuma- Anlama (20), Yazılı Anlatım (20), Dinleme- Anlama (Yapılmıyor), Konuşma ve Derse Katılım (20), Kelime Bilgisi (20) Toplam (100) puan üzerinden değerlendirilmektedir. Kırgız ilköğretim okullarından gelen öğrencilere aşağıdaki program uygulanmaktadır: [ 6] I. dönem II. dönem 12 / 30
Toplam 32 konu her 2 konunun sonunda ara sınav 8. konunun sonunda ise genel sınav her 2 konunun sonunda ara sınav 16. konunun sonunda ise genel sınav % 40 %60 % 40 %60 Vize % 40 13 / 30
Final % 60 Geçme notu: 60 puan 2.9. T.C. MEB. TÖMER 03.03.1992 yılında T.C Milli Eğitim Bakanı ile Kırgızistan Milli Eğitim Bakanı arasında imzalanan protokole göre Türk Dili Öğretme merkezi açılmasına karar verilmiştir. 2008-2009 Eğitim -öğretim yılında 23 öğretmen görev yapmaktadır. Türkçe kurslarına Aynı yılın I. dönemde 521 kursiyer Türkçe kurslarına katılmıştır. Türkçe kurslarında kur sistemi uygulanmaktadır. Kurlarda başarılı olanlar bir üst kura geçmeye ve sertifika almaya hak kazanmaktadır. Kurlar C, B A ve Yüksek Türkçe olarak sınıflandırılmıştır. 2008-2009 eğitim-öğretim yılı itibariyle sınıf dağılımları ve öğrenci sayıları aşağıdaki gibidir. C Kuru 14 / 30
20 sınıf 343 B Kuru 7 sınıf 121 A Kuru 2 sınıf 39 Yüksek Kur 1 sınıf 18 15 / 30
TOPLAM : 30 sınıf 521 kursiyer T.C. Bişkek Büyükelçiliği, Eğitim Müşavirliği,TİKA Bişkek Koordinatörlüğü, Askeri Ataşelik ve TÖMER tarafından 2009 yılında kadar Kırgız eğitim kurumlarında toplam 11 Türkçe Öğretim sınıfları tefriş edilmiştir. T.C. MEB. TÖMER de Türkçe dersleri kur şeklinde, dış kurumlarda ise o kurumların ders programını uygulamaktadırlar. Sınavlar: T.C. MEB. TÖMER de sınavlar iki aşamalı yapılmaktadır. Sözlü ve yazılı anlatım biçimindedir. Sözlü Anlatım sınavına Dinleme Anlama dahil edilmektedir. Buna göre Dinleme Anlam sınavında Okuma 5, Anlama 5, Dinleme 5, Anlatım 5 puan, Sözlü anlatımda ise Cümle 7, Soru-Cevap 7, vurgu 6 puandır. Sözlü toplam puan 40, yazılı toplam puan ise 60 puan olup geçer not 60 puandır. [7] 16 / 30
3. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi [8], Yabancı Diller Yüksek Okulu, Dil Öğretimi Bölüm Başkanlığı, Türkçe Öğretimi Koordinatörlüğü 1997 yılında 7 Türkçe okutmanı ile Türkçe öğretimine başlanmıştır. 2008-2009 da öğretim elemanı sayısı 41 e öğrenci sayısı da 800 e ulaşmıştır. Türkçe öğretiminde 2008 yılına kadar seçmeli yöntem uygulanmıştır. 2008-2009 eğitim-öğretim yılından itibaren ise dünyadaki dil öğretim yöntem ve metotlar gözden geçirilerek bilişsel ve iletişimsel yöntem uygulanmaya başlanmıştır. Bu iki yöntem ışığında öğrenciler haftada 20 saat Türkçe öğrenmekte, ders dışında ise video kulübünden ve internetten ücretsiz olarak yararlanmaktadırlar. Sınıflar U biçiminde düzenlenmiş olup bütün sınıflarda tv, dvd ve cd çalar bulunmakta, ayrıca taşınabilir diz üstü bilgisayar ve projektörlerden de yararlanılmaktadır. Türkçe hazırlık süreci 1 eğitim -öğretim yılını kapsamaktadır. Üniversitenin eğitimöğretim dili Kırgızca ve Türkçe olduğundan her iki dili de bilmeyen öğrenciler iki dili öğrenmek mecburiyetindedirler. Bir dilden sene sonunda başarısız olanlara bir yıl daha hak tanınmaktadır. 1997 den 2008 e kadar Türkçe Öğreniyoruz, Hitit Yabancılar için Türkçe kitapları okutulmuş, 2008-2009 eğitim-öğretim yılından itibaren ise Yeni Hitit Yabancılar için Türkçe kitabı okutulmaya devam etmektedir. Bu kitaplara ek olarak Türkçe koordinatörlüğü başkanlığında 2007 yılında basıma hazır hâle getirilen Temel, Orta ve Yüksek Türkçe çalışma kitapları kullanılmaktadır. (4 adet) 1997 den 1999 a kadar KTMÜ hazırlık sınıflarında A.Ü. TÖMER de uygulanan kur sistemi 17 / 30
uygulanmıştır. Bu uygulamadan vazgeçilmesinin nedeni ise sene sonunda Yüksek Türkçe seviyesine gelememiş öğrencilerle Yüksek Türkçe kurunu bitirenlerin beraber final sınavına girmeleri ve Yüksek Türkçe seviyesine gelememiş öğrencilerin başarısız olmalarından kaynaklanmasıdır. Kur sisteminde her öğretim elemanın her kurda farklı sınıflarda derse girmiştir. 2000 yılından bu güne kadar ise sınıf geçme sistemi uygulanmıştır. Yıl içerinde 4 ara sınavı ve yıl sonunda ise final sınavı yapılmaktadır. Finalden başarısız olanlara bütünleme hakkı verilmekte, eğer yine başarısız olurlarsa yeni eğitim-öğretim yılında muafiyet sınavına girebilmektedirler. 3.1. Sınav Sonuç Değerlendirme Sistemi Sınav soruları Temel, Orta ve Yüksek Türkçe Komisyonları tarafından hazırlanmakta (5 er kişi) ve sınav sorularını komisyondan başkası görmemektedir. Diğer öğretim elemanları sınav sorularını sınav esnasında görmektedirler. Sınavlar merkezî sistem olarak yapılmaktadır. Sınavları öğretim elemanı kendi sınıfının sınavını yapamaz ve değerlendiremez. Onun yerine başka bir öğretim elemanı gözetmen olarak girer. Yazılı anlatım kâğıtları ise iki öğretim elemanı tarafından değerlendirilir ve ortalaması alınır. Verilen iki not arasında 5 puan fark varsa komisyon başkanlarınca tekrar değerlendirmeye alınır. Sözlü Anlatım ve Karşılıklı Konuşma sınavları yazılı sınavdan bir gün önce iki öğretim elemanı tarafından yapılmaktadır. Sınav evrakları sınavdan sonraki gün okunur ve koordinatörlüğe komisyon başkanı tarafından teslim edilir. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesinde Türkçe öğretiminde 1997-2002 yılları arasında kur sistemi uygulanmıştır. Bu yıllar arasında sınavlar: Dilbilgisi (10/6), Okumaanlama (20/12), Dinleme- Anlama (15/9), Dikte (15/9), Yazılı Anlatım (20/12), Sözlü 18 / 30
Anlatım (20/12) ve sınıf geçme notu 60 üzerinden değerlendirilmiştir. 2003-2006 eğitim-öğretim yıllarında ise Dilbilgisi (10/6), Okuma- anlama (20/15), Dinleme- Anlama (15/10), Dikte (15/9), Yazılı Anlatım (20/15), Sözlü Anlatım (20/15) ve sınıf geçme notuı 70 üzerinden değerlendirilmiştir. Bu yıllar arası kur sistemi yerine Türkçe öğretimi yıllık olarak kabul edilmiş olup 4 ara sınav ve final sınavı yapılmıştır. Ara sınavların %40 ı ve finalin %60 ı bu dersin geçer notu olmuştur. Ancak, final sınavından 2 dersten başarısız olan öğrenciler bütünleme sınavına alınmıştır. 2006-2008 eğitim öğretim yılları arasında ise Bologna süreci göz önünde bulundurularak yıl sonu geçme notu senato kararıyla 67 olarak kabul edilmiştir. Bu değişiklik sonucu sınavlardaki puan değişikliği yapılmasını gerekli kılmıştır. Dikte amaç değil, araç olarak kabul edildiğinden sınav sisteminden kaldırılmış, ancak derslerde uygulamaya devam edilmiştir. 3.1.1. Yazılı Anlatım Sınav Değerlendirme Sistemi 1997-2001 yılları arasında yazılı anlatım sınav değerlendirmesi (20/12), 2003-2006 da (20/17) ve 2007-2008 de (25/18) dir. Bu değerlendirmede Anlatım 8, Dilbilgisi 6, Kâğıt düzeni 2, Dikte 4 puan olarak uygulanmıştır. 3.1.2. Sözlü Anlatım Sınav Değerlendirme Sistemi Sözlü Anlatım sınavları ise 1997-2007 yılları arasında geçme notu 20, 2007-2008 yılları arasında ise 25 puana çıkarılmıştır. Sözlü Anlatım: Konuya uygun yorum, Anlatım zenginliği, Akıcılık, Hız, Dili doğru kullanma ve kelime zenginliği, Telaffuz, Vurgu, tonlama, Kendi ana dil öğelerini kullanma sıklığı baz alınmış ve uygulanmıştır. 1997-2007 yıları arasında ise her kriter 4 er puan iken 19 / 30
2007-2008 yılında 5 er puan olarak değerlendirilmiştir. 2008-2009 Öğretim yılından itibaren Avrupa Dil Portfolyosu, Avrupa Ortak Ölçütler çerçevesinde Türkçenin öğretiminde teorik ve uygulamada değişikliklere gidilmiştir. Bu değişikliklerin en başında dilbilgisi sınavının kaldırılması, dört temel beceriye eşit derecede önem verilmesi ve sınav sisteminin de ortak ölçütlere uyarlanmasını gerekli kılmıştır. Buna göre sınavlardaki kriterler tekrar düzenlenmiş ve tablo olarak gösterilmiştir. KTMÜ Türkçe Öğretimi DERSLER PUANLAR 2008-2009 Dilbilgisi 20 / 30
-- Ara sınavları Final Okuma- anlama 25/17 4 ara sınavın ortalamasının %40 ı %60 Dinleme- Anlama 25/17 Dikte 21 / 30
-- Yazılı Anlatım 25/17 Sözlü Anlatım 10/6 Karşılıklı Konuşma 15/10 Sınıf geçme notu 67 22 / 30
Yazılı Anlatımdaki puanlamalar: (2008-2009) Başlık (1), Paragraf (1), Konu Anlatım (6), Örneklendirme (2), Sözcük Kullanım zenginliği ve doğruluğu ( 4), Dilbilgisi (5), Paragraf ve tümceler arası ilişki ( 2), Büyük küçük harf ve kısaltmalar ( 1), Sözcük yazımının doğruluğu ( 2), Noktalama işaretleri ( 1), Toplam ( 25 / 17) Puandır. Sözlü sınav, Sözlü Anlatım ve utarlılık ( 4), Doğruluk ( 3), Akıcılık ( 3), Toplam: ( 10/6), b) Karşılıklı Konuşma : Tutarlılık (4) Doğruluk(3), Akıcılık (4), Etkileşim (4), Toplam 15/10 puan olarak uygulamaya gidilmiştir. Karşılıklı Konuşma olarak ikiye ayrılmıştır: a) Sözlü Anlatım: T 23 / 30
2008-2009 eğitim-öğretim yılında KTMÜ hazırlık sınıflarında Türkçe öğretimi Avrupa Dil portfolyosu çerçevesinde yeni bir ivme kazanmıştır. Bu sürece geçmek elbette kolay olmamıştır. Çünkü, dil öğretiminde eski alışkanlıkların terk edilip yeni bir sistemin kabul edilmesi ve uygulanması bir takım tereddütleri de beraberinde getirmiştir. Bu tereddütler içinde dilbilgisi sınavının kaldırılması dil öğretiminde özellikle Türkçe öğretiminde başarısızlığa neden olacağı düşünülmüştür. Diğer bir neden ise sınav değerlendirmelerinde yazılı anlatım ve sözlü anlatımın (sözlü anlatım ve karşılıklı konuşma) 50 puan olması, dolayısıyla ölçme ve değerlendirmede sınıflar arasında adaletin sağlanamaması gibi nedenler yatmıştır. Ancak, eğitim-öğretim programlarının bu çerçevede Türkçe kitapların seçimi ve geliştirilen materyaller Avrupa Ortak Ölçütlere göre hazırlanmış ve uygulamaya gidilmiştir. Dört temel beceriye de eşit şekilde önem verilmesi, sözlü anlatım ve dinleme anlama sınavlarının Orta Türkçe de değil, Temel Türkçe de yapılması hem öğrenim hem de öğrencilerin konuşma sürecini hızlandırmıştır. Dinleme-Anlama sınavlarında ise teypten dinletilmesi hem süreç hem aynı ses tonu ve diksiyonda olduğundan öğrencilerden gelen tepkiler olumlu yönde olmuştur. Bu çerçevede Temel Türkçe II (A2) sınavında elde edilen dönüt ve başarı, yeni getirilen bu sisteminin başarısını da perçinlemiştir. 15 Ocak 2009 da Avrupa Dil Portfolyosu, Avrupa Ortak Ölçütler çerçevesinde A2 düzeyinde 784 öğrencinin katıldığı Türkçe sınavında başarı yüzdeleri aşağıda gösterilmiştir. Okuma- Anlama, A2 Düzeyi (Temel Türkçe II) Dinleme-Anlama A2 (Temel Türkçe II) Yazılı Anlatım A2 (Temel Türkçe II) Karşılıklı Konuşma A2 (Temel Türkçe II) 24 / 30
Sözlü Anlatım A2 (Temel Türkçe II) Genel Başarı A2 (Temel Türkçe II) Genel Başarı: % 78.816 Genel Başarı: % 89.432 Genel Başarı: % 77.456 Genel Başarı: % 87.746 Genel Başarı: % 84. 191 25 / 30
Toplam Genel Başarı: % 82.949 4. Sonuç: Kırgızistan da Türkçe Öğretimi 1992 yılında başlamıştır. Her kurum ve kuruluş kendi çabaları sonucu Türkçe öğretme gayreti içine girmiş, bu durum bugün de devam etmektedir. Türkçe öğretiminde her kurum 4 temel beceriye önem verdiklerini belirtiyor, ancak bazı kurumlarda Dinleme-Anlama sınavı yapılmadığı gözlenmiştir. Her kurum kendi içinde bir bütünlük dinamiklik göstermekte, ancak genele Türkçe öğretiminde bir birliktelik sağlanamamaktadır. bakıldığında Her kurum farklı kitaplar okutmaktadır. Bu durum Türkçe öğretiminde hem zenginlik hem olumsuzlukları da beraberinde getirmektedir. Çünkü hemen hemen her kitabın görsel ve işitsel materyaller yok denecek kadar azdır. Bazı kurumlarda sınıf düzeni dil öğretimine tam olarak uygun değildir. Uygun olanlar MEB. TÖMER in kullandığı bazı Türkçe sınıfları, KTMÜ Türkçe sınıfları, Sebat Eğitim Kurumları dil laboratuarları ve T.C elçiliğinin, TİKA nın ve T.C. Askarî Ateşeliğin dizayn ettiği harp okulu ve kolejlerdir. 26 / 30
Sebat eğitim kurumlarında yurtlarda kalan öğrencilerin (%90) Türkçe pratik seviyeleri becerilere göre daha üstündür. diğer 2000 li yıllardan sonra Türkçeyi öğretenler sadece Türkiye den gelen öğretim elemanları değil, Türkiye de okuyanlar ve Türkoloji mezunu olan Kırgız vatandaşlardır. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Türkçe Koordinatörlüğü 2008-2009 eğitim öğretim yılında ders programlarını, kitaplarını, sınavlarını, ders araç ve gereçleri ile yöntemlerini Avrupa Ortak Ölçütlerine uygun hâle getirmiş, çağdaş dil öğretim alanında bir yeniliğe imza atmıştır. 15 Ocak 2009 tarihinde yapılan ikinci ara sınav (A2, Temel Türkçe II) uygulanan sistemin başarısını kanıtlamıştır. KTMÜ de uygulanan bu yaklaşım diğer kurumlar tarafından gözlenmekte, ancak temkinli yaklaşılmaktadır. KTMÜ de de bu sisteme geçiş kolay olmamıştır. Şimdiye kadar yapılan sınav ve sınavlardaki uygulanan kriterler dil öğretimde ezberciliği bozmuş, dil öğretiminde yeni boyut kazandırmıştır. KTMÜ deki bu sistemde Dinleme- Anlama sınavlarının CD çalardan Temel Türkçe I de başlanması, Dinleme-Anlama çalışmalarında belli bir standardı getirmiştir. 2008 e kadar yapılan Dinleme-Anlama sınavı Yüksek Türkçe I de yapılmaktaydı, bu da öğrenme sürecinin uzamasına neden olmaktaydı. Kaynaklar: 27 / 30
1. A.Ü. TÖMER, 2006: Yetişkinler İçin Avrupa Dil Portfolyosu, Ankara. 2. Başak S., (Sebat Eğitim Kurumları Türkçe Zümre Başkanı) ile 21. 02. 2008 tarihinde yapılan sözlü mülakat. 3. Baz Kösmene A., (T.C. MEB., TÖMER Md.) İle 19. 02. 2009 da yapılan sözlü mülakat. 4. Can A.V, Ulutaş İ ve Kalkan İ. 2008: Kırgız Cumhuriyeti Vatandaşlarının Türkçe Öğrenme İsteklerinin Nedenleri Üzerine Bir Araştırma, VI. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Calalabat/ Kırgızistan. 5. Sasıkulova Ç. ve Osmanova E., (Müdür) ile 20.02.2009 tarihinde yapılan sözlü mülakat. 6. Çetin C., Milli Eğitim Bakanlığı nın Yurt dışı Eğitim Hizmetleri: Kırgızistan Örneği (Yüksek lisans tez savunması aşamasında) 7. Duman G., 2007: Kırgısiztan da Türkçe öğretimi, I. Genç Türkologlar Sempozyumu, 12-14 Nisan, Bişkek. 8. Hengirmen M., 1993: Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri ve TÖMER yöntemi, II. Baskı, Ankara. 9. Yücel D., (Türkçe Koordinatör yardımcısı)ile 21. 02. 2009 tarihinde yapılan sözlü mülakat. 10. www.manas.edu.tr 28 / 30
11. http://www.tdcif.org, 20-12-2008 12. http://www.iaau.edu.kg/tr/, 2008. [1] Kuramaeva F.,(Öğretim elemanı) 21.02. 2009 tarihinde yapılan sözlü mülakat. [2] Sasıkulova Ç., (Öğretim elemanı) ve Osmanova E., (Müdür) ile 20.02.2009 tarihinde yapılan sözlü mülakat. [3] http://www.tdcif.org, 20-12-2008 [4] D. Yücel., (Türkçe Koordinatör Yardımcısı) ile 21.02.2009 tarihinde yapılan sözlü mülakat. [5] Çetin C., Milli Eğitim Bakanlığı nın Yurt dışı Eğitim Hizmetleri: Kırgızistan Örneği (Yüksek lisans tez savunması aşamasında) [6] Başak S., (Sebat Eğitim Kurumları Türkçe Zümre Başkanı) ile 21.02.2008 tarihinde yapılan sözlü mülakat. [7] Baz Kösmene A., (T.C. MEB., TÖMER Md.) İle 19.02.2009 da yapılan sözlü mülakat. [8] Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi hakkında detaylı bilgi www.manas.kg / www.ma nas.edu.tr 29 / 30
adresinden öğrenilebilir. Kırgızistan da Türkçe Öğretimi ve KTMÜ Örneği AÜ TÖMER, 8. Dünyada Türkçe Öğretimi, Türkçeyi Yabancı Dil Olarak Öğretenler Zirvesi, 6-7-8 Mart 2009 Ataum Salonu Ankara /Türkiye (2009 da bildiri olarak sunulmuştur.) 30 / 30