e A þ t ý m Feeding Behvio nd Nutition Eduction in Pimy School Students: A School-Bsed Study l n i j i O O i g in İlköğetim Öğencileinde Beslenme Dvnışlı ve Beslenme Eğitimi: Okul Tbnlı Bi Çlışm h c s Re l Beslenme Dvnışlı / Feeding Behvio Mhmut Kılıç, Tuğb Uzunçkmk Bozok Ünivesitesi Sğlık Yüksekokulu Hlk Sğlığı Hemşieliği An Bilim Dlı Yozgt, Tükiye Özet Amç: Bu çlışm, ilköğetim öğencileine veilen beslenme eğitiminin beslenme n etkisini belilemek mcıyl ypılmıştı. Geeç ve Yöntem: Bu bi müdhle ştımsıdı. Aştım, 2012-2013 yıllınd Yozgt il mekezinde bulunn 7 ilköğetim okulunun 6. sınıf öğencilei sınd ypılmıştı. Öğencile ku yöntemiyle 2 gub yılmıştı. Aştımy lınn müdhle (n=305) ve kontol gubundki (n=233) öğencilee beslenme nketi uygulnmıştı. Beslenme nketi uygulmsındn son müdhle gubun seçilen sınıfl stnddize beslenme eğitimi veilmişti. Veilein nlizinde, bğımlı ve bğımsız gupld Student t-testi, ANOVA, teklı ölçümlede çoklu nliz (epeted multiple genel model), ki-ke, koelsyon ve egesyon nlizlei kullnılmıştı. Bulgul: Öğencilein %71.9 u okul genellikle khvltı ypk geldiğini, %24.5 i genellikle beslenme getidiğini, %79.4 ü günde en z 3 öğün yemek yediğini ve %41.3 ü günde en z 2 kez öğün olk bi şeyle yediğini ifde etmişti. Bi yıl sonsınd öğencilein bu lışknlıklınd ( öğün sıklığınd tm %49.3) yklşık olk %10 gibi bi zlm olduğu sptnmıştı. Aştımd, veilen eğitimle ile öğencilede olumlu ve olumsuz beslenme nd istenen düzeyde dvnış değişikliği kzndıılmmıştı. Anck olumlu beslenme pun otlmsındki düşüşün, müdhle gubund (đ=3.5) kontol gubun (đ=6.4) göe dh z olduğu sptnmıştı. Ttışm: Eğitimin bieylein bilgi geeksinimini kşılyn önemli bi yöntem olmsın kşın, kıs süede dvnış değişikliği ytmd yetesizdi. Anht Kelimele Beslenme Dvnışlı; Sğlık Eğitimi; İlköğetim Abstct Aim: This study of nutition eduction given to pimy school students ws conducted to detemine the effects of feeding behvio. Mteil nd Method: This is n intevention study. Resech ws mde t elementy schools locted in the cente of the povince of Yozgt mong 6 gde students in 2012-2013. Students wee divided into 2 goups by ndom. Students in the intevention (n=305) nd contol (n=233) goups wee dministeed questionnie peped by the eseche feeding behvios. Nutition suveys in the intevention goup fte the ppliction of the selected clss e given stnddized nutition eduction by inten nuses. In dt nlysis, the dependent nd independent smples Student s t-test, ANOVA fo epeted mesues multivite nlysis (epeted multiple genel model), chisque, coeltion nd egession nlysis wee used. Results: Seventy-one pecent point nine of the students usully mke bekfst befoe coming school, 24.5% often bing food to school, 79.4% hve t lest 3 mels dy, %41.3 t lest 2 times eting something between mels. Afte ye of this hbit of the students (49.3% inceses in the fequency of eting something between mels) s well s eduction of ppoximtely 10% ws detemined. In the study, positive nd negtive eting behvio could not gin the desied level of behvio chnge with the eduction given in schools to students. Howeve, the decline in vege scoes positive eting behvios, the intevention goup (đ=3.5) thn in the contol goup (đ=6.4) wee found to be less. Discussion: Eduction is n impotnt method meets the infomtion needs of individuls, but is insufficient in ceting behvio chnge in shot time. Keywods Feeding Behvio; Helth Eduction; Pimy Schools DOI: 10.4328/JCAM.3075 Received: 12.11.2014 Accepted: 29.11.2014 Published Online: 30.11.2014 Coesponding Autho: Mhmut Kılıç, Bozok Ünivesitesi, TOBB Sğlık Yüksekokulu, Edoğn Akdğ Kmpüsü 66900, Yozgt, Tükiye. T.: +90 3542421034 F.: +90 3542421038 GSM: +905427736196 E-Mil: mhmutkilic@yhoo.com Jounl of Clinicl nd Anlyticl Medicine 1
Giiş Büyüme ve gelişmeyi klıtım, homonl, sğlık duumu, iklim ve beslenme etkilemektedi. Noml bi şekilde büyüme ve sğlıklı bi bedene ship olmk için temel besin mddeleinden yeteli miktd lk iyi beslenmek geekmektedi. Öneğin; kemik gelişimi için klsiyum, ks gelişimi için potein, eneji için yğ ve bu metbolik olylın geçekleşmesi için vitmin ve minellee geeksinim duyulmktdı. Yeteli besinlein lınmmsı sonucund büyüme dumkt ve ynlış beslenme bşk sounl neden olmktdı. Bu nedenle günlük olk yeteli eneji ve besinlein düzenli öğünle şeklinde, he öğünde uygun besinle ile sğlnmsı önemlidi. Sğlıklı besin seçimi büyüme ve gelişmeyi olumlu yönde etkilemektedi. Yşm şekli ve bilgisizlik ynlış beslenme lışknlıklın neden olmkt ileiki yılld çeşitli sğlık sounlın neden olmktdı (1-4). 2012 Tükiye Sğlık Aştımsın göe 7-14 yş sı çocuklın %4.1 i beslenme ile ilişkili sğlık sounu yşmıştı (5). Okul döneminde sosyl ilişkilein gelişmesi ve öğencilein kdşlı ile dh fzl zmn geçimesi yemek stleinde evde olmmsı sonucu öğün tlm, öğün lınd tıştım, yküstü beslenme biçimi, tek tip besin lm ile yeni bi beslenme biçimini benimsemesine yol çmktdı. Güleç ve k. yptıklı bi çlışmd öğencile sınd günün en önemli öğünü oln khvltıyı tlm ve fst food tüketiminin yygın olduğu bulunmuştu (6). Bşk bi çlışmd öğencilein %34 ünün düzenli khvltı ypm lışknlığının olmdığı, %38.3 ünün düzenli öğle yeme lışknlığı olmdığı, %6.5 inin düzenli kşm yemeği yeme lışknlığının olmdığı sptnmıştı (7). Ok, Akgün ve k yptıklı bi çlışmd öğencilein %27 si sbh, %23 ü öğlen ve %9 u kşm öğünleini ksttığı, öğencilein öğlen ve kşm yiyecekleinde %25 inin poteinli, %22 sinin kbonhidtlı, %24 ünün sebze-yeşillik ile beslendiklei, %19 unun pıs, %18 nin bmy, %10 unun kbk, %10 ununkeeviz yemeğini sevmediklei bulunmuştu (8).Diğe bi çlışmd ştımy ktıln öğencileden günde üç n öğün ile beslenenle %29.6 günde üç n öğün ile bilikte en z bi öğünle beslenenle %41.3, günde üç n öğün üç öğün ile beslenenle ise %4.7 olk sptnmıştı (9). Vnçelik, Önl ve k çlışmlınd ştımy ktıln öğencilein % 87.4 ünün öğün tldığı ve en fzl tldıklı öğünün sbh khvltısı olduğu belilenmişti (10). Sğlıklı beslenme lışknlığı kznılmdığınd çeşitli nedenlele öğün tlm, öğünlede skınclı besinle seçme göülmektedi. Demiezen ve Coşnsu nun yptıklı bi çlışmd egenlein beslenme lışknlıklı yönünden isk tşıdığı belilenmişti (11). Aksoydn ve Çkı ın çlışmsınd egenlein %15.4 ünün fst food gıdl, günde 1.8 posiyon meyve, 1.5 posiyon sebze tükettiklei sptnmıştı (12). Ypıln bi çlışmd en sık tüketilen sğlıksız gıdl hzı kek/bisküvi, ketçp/myonez, kıztm, slm, sosis, cips, hmbuge ve tost olk, besleyici gıdldn tüm et çeşitlei, yumut, blığın z tüketildiği tespit edilmişti (13). Yetesiz ve dengesiz beslenmenin; dikkt süesini kıslttığı, lgılmlı zlttığı, öğenmede güçlük, okul devmsızlık ve okul bşısını düşüdüğü, yetesiz beslenme sonucu mlnütisyonun geliştiği belitilmektedi (14). Okul hemşiesi öğencilein büyüme ve gelişme süecini tkip edeek beslenme kynklı sounlı önlemeye yönelik sğlıklı diyet gibi yşm tzı değişiklikleini desteklemeli kollı içecekle yeine süt, yn, yoğut gibi içeceklei, çikolt, bisküvi gibi yiyecekle yeine mevsim meyvelei, yeşil sebzeleden oluşn ekmek sı sndviçle gibi değişim guplını içeen eğitimle düzenlemelidi. Amç Bu çlışm, ilköğetim okullının ikinci kdemesinde okuyn öğencilede göülen beslenme ndki değişiklei ve bu dvnışl intön okul hemşieleinin vemiş olduğu eğitimlein etkisini ölçmek mcıyl ypılmıştı. Geeç ve Yöntem Çlışmnın Tüü: Bu bi müdhle ştımsıdı. Even ve Öneklemi: Bu ştım, Hlk Sğlığı Hemşieliği desi kpsmınd ypıln Okul Sğlığı Hemşieliği uygulmsı sısınd ypılmıştı. Okul sğlığı uygulmsı için İl mekezinde bulunn 7 Aile Sğlığı Mekezi bölgeleinin sosyo-ekonomik duumlı göz önüne lınk 4 ünde uygulmy çıkılmktdı. Uygulmy çıkıln 4 Aile Sğlığı Mekezinin bölgesinde 7 ilköğetim okulu bulunmktdı. Aştım, 2012-2013 yıllınd Yozgt il mekezinde bulunn ilköğetim okullının 6. sınıf öğencilei sınd ypılmıştı. İlköğetim okullının ikinci kdemesinin ilk sınıfı oln 6. sınıfl ku yöntemiyle 2 gub yılmıştı. Bu gupldn bii müdhle gubu olk kuyl seçilmişti. Aştımy lınn müdhle (n=305) ve kontol gubundki (n=233) öğencilee beslenme nketi uygulnmıştı. Beslenme nketi uygulmsındn son müdhle gubun seçilen sınıfl, ştımcı ve intön hemşiele tfındn önceden hzılnn beslenme eğitim mteyli stndt eğitim yöntemiyle bi kez veilmişti. Kontol gubun ise sğlıkl ilgili nck beslenme konusu içemeyen eğitimle veilmişti. Vei Toplm Açlı: Aştımnın veilei, ştımcı tfındn litetüden ylnılk hzılnn öğenci beslenme nketi kullnılk elde edilmişti. Beslenme nketinde, öğencilein olumlu (13 sou) ve olumsuz (8 sou) beslenme nı ölçmeye çlışn soul hzılnmıştı. Olumlu beslenme ; meyve yeme/ tze sıkılmış meyve suyu içme, yeşil slt/ yeşil sebze, sebze yemeği, kuu bklgille, süt içme, peyni/ çökelek, yn/ yoğut yeme, blık, yumut, et (tvuk eti dhil) yemeklei, etli slmu gıdl (sosis, slm, sucuk, jmbon, pstım), hmu işi (bzlm, gözleme, ktme, yğlı vb.), mkn/ piinç/ bulgu pilvı, fındık/ fıstık/ ceviz/ bdem yeme. Olumsuz beslenme ; şeke/ çikolt, hzı/ evde ypıln ttlıl, bl, pekmez, eçel, helv vb., gzlı içecekle (pepsi, kol, fnt, vb.), pket meyve sulı, pttes kıztmsı/ cips vb., fst food (sndviç, hmbuge, ekmek sı döne vey köfte, vb.). Öğencileden belilenen beslenme nı hngi sıklıkt yptıklını işetlemelei istenmişti. He bi dvnış sıklığın 0-10 sınd bi pun veilmişti. Beslenme sıklığı; günde 3 kez ve dh sık 10 pun, günde 2 kez 7,5 pun, günde 1 kez 5 pun, gün şıı 3 pun, hftd 1-3 kez 1 pun ve hftd 1 kezden dh z ise 0 pun veilmişti. Beslenme ndn lınn punl, olumlu (0-130 pun) ve olumsuz (0-80 pun) dvnışl olmk üzee 2 gupt toplnmıştı. Veilein Değelendiilmesi: Veilein nlizlei, Sttisticl Pckge fo Socil Sciences (SPSS) fo Windows isttistik pket 2 Jounl of Clinicl nd Anlyticl Medicine
pogmı kullnılk ştımcı tfındn ypılmıştı. Olumlu ve olumsuz beslenme bğımlı değişkenle olk lınmıştı. Bğımsız değişkele olk t öğencilein cinsiyeti, nne ve bbnın öğenim düzeyi, ilenin ekonomik düzeyi ve de ilenin çocuğun beslenmesi ile ilgilenme düzeyi lınmıştı. İsttistik nlizlede, bğımlı ve bğımsız gupld Student t-testi, ANOVA, teklı ölçümlede çoklu nliz (epeted multiple genel model), ki-ke, koelsyon ve egesyon nlizlei kullnılmıştı (15, 16). Çlışmnın Etik Boyutu: Aştımnın kuumsl izni İl Milli Eğitim Müdülüğü nden, etik kuul onyı ise Yozgt Devlet Hstnesi Etik Kuulundn lınmıştı. Çlışmnın Sınılılıklı Aştımnın bşlngıcınd, öğencilein 3 yıl süesince beslenme nın izleminin ypılmsı plnlnıken, ülkedeki eğitim sisteminin değişmesi sebebiyle öğencilein fklı okulld eğitimleine devm etmelei öğencilein kybedilmesine neden olmuştu. Aştım tslndığı gibi yüütülememiş olup nck bi yıllık izlemin sonuçlı değelendiilmişti. Tblo 1. Öğencilein sosyodemogfik özellikleinin müdhle ve kontol gubun göe dğılımlı SOSYO DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER Cinsiyet MÜDAHALE GRUBU KONTROL GRUBU TOPLAM Syı (%) Syı (%) Syı (%) Ekek 161 (52.8) 112 (48.1) 273 (50.7) Kız 144 (47.2) 121 (51.9) 265 (49.3) Anne Öğenim Duumu Okul bitimemiş 10 (3.3) 7 (3.0) 17 (3.2) İlkokul 125 (41.0 91 (39.1) 216 (40.1) Otokul 63 (20.7) 45 (19.3) 108 (20.1) Lise 79 (25.9) 63 (27.0) 142 (26.4) Ünivesite 28 (9.2) 27 (11.6) 55 (10.2) Bb Öğenim Duumu Okul bitimemiş 6 (2.0) 3 (1.3) 9 (1.7) İlkokul 46 (15.1) 34 (14.6) 80 (14.9) Otokul 53 (17.4) 36 (15.5) 89 (16.5) Lise 112 (36.7) 92 (39.5) 204 (37.9) Ünivesite 88 (28.9) 68 (29.2) 156 (29) Bulgul ve Ttışm Aştımy ktıln ilköğetim öğencileinin sosyo-demogfik özellikleine bkıldığınd; öğencilein %50.7 sinin ekek, %49.3 ünün kız öğencileden oluştuğu sptnmıştı. Öğencilein %40.1 inin nnesi ilkokul mezunu olup, %82.3 ü çlışmmktdı; bblının ise %37.9 u lise mezunu olup, %88.5 i çlışmktdı. Öğencilein %51.7 si ekonomik duumlının ot düzeyde olduğunu, %65.6 sı evleinin kendileine it olduğunu ve %77.0 si evleinin kloife ile ısındığını ifde etmişledi (Tblo 1). Aştımnın bşlngıcınd öğencilein %71.9 u okul genellikle khvltı ypk geldiğini, %24.5 i genellikle beslenme getidiğini, %79.4 ü günde en z 3 öğün yemek yediğini ve %41.3 ü günde en z 2 kez öğün olk bi şeyle yediğini ifde etmişti. Bi yıl sonsınd öğencilein bu lışknlıklınd ( öğün sıklığı hiç %49.3) yklşık olk %10 gibi bi zlm olduğu sptnmıştı (sısıyl %62.8, 14.9, 68.8). Müdhle ve kontol gubundki ekek öğencilede okul genellikle khvltı ypk gelme, okul beslenme getime, günde en z 3 öğün yeme ve günde en z 2 kez öğün yeme nd bi yıl sonsınd önemli bi değişlik olmzken (p>0.05), kız öğencile sınd bu dvnışld (günde en z 3 öğün yeme hiç) önemli düzeyde bi zlm olmuştu (Tblo 2). Okul khvltı ypıp gelme ve okul beslenme getime gibi olumlu n eğitim sonsınd olumlu yönde gelişmemesinin nedeni, kızlın egenlik dönemine ekeklee göe dh eken gimesi ve bu dönemin sounlıyl uğşmk zound klmsındn kynklnmış olbili (17, 18). Önde ve k.nın lise son sınıf öğencileiyle yptığı çlışmd, öğencilein ylnızc %60.7 sinin düzenli khvltı yptığı, kızlın ekeklee göe khvltı öğününü dh sık tldığı sptnmıştı (19). Alphn ve k.nın çlışmsınd d, dölesnlın %41.9 unun sbh khvltısını, %18.9 unun öğle yemeğini, %6.6 sının kşm yemeği öğününü tldığı belilenmişti (20). Tük ve k.nın yptığı diğe bi çlışmd d öğün tlm çısındn kızlın dh fzl Bb Çlışm Duumu Çlışmıyo 32 (10.5) 30 (12.9) 62 (11.5) Çlışıyo 273 (89.5) 203 (87.1) 476 (88.5) Anne Çlışm Duumu Çlışmıyo 255 (83.6) 188 (80.7) 443 (82.3) Çlışıyo 50 (16.4) 45 (19.3) 95 (17.7) Ekonomik Duum Kötü 26 (8.5) 18 (7.7) 44 (8.2) Ot 162 (53.1) 116 (49.8) 278 (51.7) İyi 117 (38.4) 99 (42.5) 216 (40.1) Otuuln Evin Duumu Ki 114 (37.4) 71 (30.5) 185 (34.4) Kendileine it oln 191 (62.6) 162 (69.5) 353 (65.6) Otuuln Evin Isınm Tüü Soblı 69 (22.6) 55 (23.6) 124 (23.0) Kloifeli 236 (77.4) 178 (76.4) 414 (77.0) Toplm 305 (100.0) 233 (100.0) 538 (100.0) Tblo 2. Öğencilein cinsiyetine ve beslenme eğitimi lm duumlın göe beslenme Beslenme Okul khvltı ypıp gelen ( Genellikle) Okul beslenme getien ( Genellikle) An öğün ( 3 öğün) A öğün ( 2 öğün) Müdhle Gubu n (%) Kontol Gubu n (%) C EÖ ES P EÖ ES p E 120 (74.5) 111 (68.9) 0.176 80 (71.4) 72 (64.3) 0.186 K 95 (66.0) 77 (53.5) 0.009 92 (76.0) 78 (64.5) 0.035 T 215 (70.5) 188 (61.6) 0.003 172 (73.8) 150 (64.4) 0.010 E 26 (16.1) 24 (14.9) 0.839 25 (22.3) 15 (13.4) 0.052 K 41 (28.5) 20 (13.9) <0.001 40 (33.1) 21 (17.4) <0.001 T 67 (22.0) 44 (14.4) 0.005 65 (27.9) 36 (15.5) <0.001 E 131 (81.4) 116 (72.0) 0.063 85 (75.9) 76 (67.9) 0.112 K 118 (81.9) 108 (75.0) 0.164 93 (76.9) 70 (57.9) 0.121 T 249 (81.6) 224 (73.4) 0.016 178 (76.4) 146 (62.7) <0.001 E 72 (44.7) 75 (46.6) 0.787 41(36.6) 45 (40.2) 0.651 K 62 (43.1) 80 (55.6) 0.026 47(38.8) 65 (53.7) 0.014 T 134 (43.9) 155 (50.8) 0.060 88(37.8) 110 (47.2) 0.029 E: Ekek, K: Kız, EÖ: Eğitim öncesi, ES: Eğitim sonsı Bğımlı gupld McNem Ki-ke testi sonuçlın göe 3 Jounl of Clinicl nd Anlyticl Medicine
ond öğün tldığı, en sık tlnn öğünün ise % 45.6 ile khvltı olduğu bulunmuştu (13). Aştım sonuçlı litetü ile benzelik göstemektedi. Khvltı; öğencinin dese yoğunlşmsınd, dikktini toplmsınd, öğenmeyi kolylştımsınd önemli bi öğün olmsın kşın bu öğünün lınmmsı öğencilein hem sğlığı hem de bşılı konusund sounl neden olbili (21). Müdhle ve kontol gubund günde 3 ve dh fzl syıd n öğün ile beslenen öğencilein onınd beslenme eğitimi sonsınd öncesine göe bi düşüş olduğu (müdhle gubund %8.2; kontol gubund %13.7), bu düşüşün he iki gupt d isttistiksel olk nlmlı (p<0.05) olduğu sptnmıştı (Tblo 2). Günde 2 ve dh fzl syıd öğün ln öğencilein syısınd beslenme eğitimi sonsınd öncesine göe bi tış olduğu (müdhle gubu EÖ:%43.1, ES:%55.6; kontol gubu EÖ:%38.8, ES:%53.7), bu tışın müdhle ve kontol gubundki kız öğencilede isttistiksel olk nlmlı (p<0.05) olduğu bulunmuştu (Tblo 2). Aştım sonucu, öğencilein 6. sınıftn 7. sınıf geçtiğinde yetesiz ve dengesiz beslenme nın dh d yygınlştığını düşündümektedi. Bu duum, özellikle bu yş gubund yygın olk göülen işthsızlık, cnı istememe, zmn dlığı, diyet ypm gibi sounldn kynklnmış olbili. Eğitimin, bieylein ve toplumun sğlığının geliştiilmesine, yükseltilmesine ve sğlıklı n benimsenmesine ktif bi şekilde destek vediği belitilmektedi (22). Sğlığın kounmsı ve geliştiilmesi için geekli oln sğlıklı beslenme lışknlıklının kzndıılmsı, uzun süede veilen eğitimlein teklnmsı ve izlenmesi ile klıcı hle getiilebili. Öğencilein olumlu beslenme pun otlmsı 31.3±16.6, otnc pun 28, en küçük pun 1 ve en yüksek pun ise 97.5 di. Olumsuz beslenme pun otlmsı 14.0±10.6, otnc pun 11, en küçük 0 ve en yüksek ise 75 pundı. Müdhle ve kontol gubundki kız ve ekek öğencilein olumlu beslenme pun otlmsınd eğitim sonsı bi düşüş olduğu, bu düşüşün kontol gubund ( d=6.4) müdhle gubun ( d=3.5) göe yklşık 2 kt dh fzl olduğu (p<0.05), bu düşüşün kız öğencilede (müdhle gubund d=4.4; kontol gubund d=7.2) dh fzl olduğu sptnmıştı (Tblo 3). Müdhle ve kontol gubundki kız ve ekek öğencilein olumsuz beslenme pun otlmsı eğitim öncesi ve sonsınd isttistiksel olk önemli bi fk olmdığı sptnmıştı (p>0.05). Anck, kontol gubundki öğencilein olumsuz beslenme pun otlmsınd bi düşüş olduğu ( d=1.6), bu düşüşün müdhle gubundki öğencilee ( d=0.4) göe dh fzl olduğu ve isttistiksel olk nlmlı (p<0.05) olduğu sptnmıştı (Tblo 3). Demiezen ve Coşnsu nun ştımsınd, 11-17 yş gubundki çocuklın %99.8 i fklı deecelede beslenme lışknlıklı yönünden iskli olduğu bulunmuştu (11). Aksoydn ve Çkı ın çlışmsınd olumlu beslenme lışknlıklı şeklinde değelendiilebilecek oln günlük meyve tüketimi ekeklede 1.3 posiyon, kızld 1.8 posiyon; günlük sebze tüketimi ekeklede 1.3, kızld 1.6 posiyon olk belitilmesine ğmen, bu miktl öneilen günlük tüketim miktlının ltınddı (12). Yılmz ve Özkn ın ünivesite öğencilei sınd yptıklı çlışmd olumlu beslenme lışknlıklı çısındn öğencilein süt tüketim sıklığı ile meyve ve sebze gubu besinlei tüketim sıklığının yeteli düzeyde olmdığı sptnmıştı (23). Çeşitli eğitimle düzenleyeek öğencilede meyve ve sebze tüketiminin ttıılmsın yönelik ypıln bi çlışmd, öğencilein sebze ve meyveye ilişkin bilgi ve tutumlı etkilenmiş ols d tüketimde önemli bi tış gözlenmemişti (24). İtly d ypıln bi çlışmd, 36 hft süesince öğencilein beslenme olk okul meyve getimelei sğlnk meyve tüketimlei ttıılmy çlışılmış ve olumlu sonuçl elde edilmişti (25). İtly d elde edilen olumlu sonuçl, uygulnn yöntem, uzun süe izlem ve öğetmenlein öğencile üzeindeki etkisine bğlnbili. Diğe bi çlışmd d öğencilein meyve ve sebze tüketimleinde tış göülmüştü (26). Olumlu beslenme dvnışldki değişimi etkileyebilecek fktölein çoklu nlizinde, bbnın öğenim düzeyi ve nne/ bbnın çocuğun beslenmesiyle ilgilenme düzeyi önemli buluken, beslenme eğitimi lm, cinsiyet, nnenin öğenim düzeyi ve ekonomik düzey isttistiksel olk önemli bulunmmıştı. Olumsuz beslenme dvnışldki değişimi etkileyebilecek fktölein çoklu nlizinde, ylnızc nne/ bbnın çocuğun beslenmesiyle ilgilenme düzeyi önemli buluken, beslenme eğitimi lm, cinsiyet, ekonomik düzey, bb ve nnenin öğenim düzeyi isttistiksel olk önemli bulunmmıştı (Tblo 4). Çocukld olumlu sğlık nın yetesiz düzeyde olmsı, öğencilein sğlıklı bi şekilde büyüme ve gelişmeleini tmmlmlı konusund kygı uyndımktdı. Çocukluk çğınd bşlyn obeziteye kşı önlemle lmk için eken müdhle önemlidi. İzmi de ilköğetim 1. sınıf (6 yş) öğencilei sınd ypıln bi ştımd obezite onı %7.6 bulunmuştu (27). Sğlıklı toplum için bieyin kendi sğlığını koumy yönelik çbl önem veilmesi geeki. Bunun için bieyin kendi sğlığını koum ve südümede elveişli bilgilele dontılmış olmsı önem Tblo 3. Öğencilein cinsiyete göe beslenme eğitimi öncesi ve sonsı beslenme pun otlmlının kşılştıılmsı Beslenme Olumlu Olumsuz Cinsiyet EÖ Müdhle Gubu (n=305) ES Fk p EÖ Kontol Gubu (n=233) Ekek 32.5 29.6 2.8 0.078 33.6 28.2 5.4 0.001 Kız 27.1 22.7 4.4 0.002 32.6 25.3 7.2 <0.001 Toplm 29.6 26.3 3.5 0.001 33.1 26.7 6.4 <0.001 Ekek 15.0 13.5 1.5 0.139 14.0 12.7 1.3 0.161 Kız 12.1 12.8-0.7 0.411 14.8 12.8 1.9 0.061 Toplm 13.6 13.2 0.4 0.539 14.4 12.8 1.6 0.019 EÖ: Eğitim öncesi, ES: Eğitim sonsı Tblo 4. Öğencilein beslenme eğitimi öncesi ve sonsınd beslenme nd göülen değişimin çok değişkenli nlizi Bğımsız değişkenle Olumlu beslenme ES Fk p Olumsuz beslenme β F p β F p Toplm fktö 0,016 8,707 0,003 0,009 5,049 0,025 Beslenmesiyle ilgilenme düzeyi 0,009 4,648 0,032 0,007 3,895 0,049 Anne öğenim düzeyi 0,003 1,671 0,197 0,000 0,000 0,984 Bb öğenim düzeyi 0,009 4,723 0,030 0,001 0,765 0,382 Ekonomik düzey 0,000 0,032 0,858 0,001 0,341 0,559 Cinsiyet 0,003 1,385 0,240 0,001 0,521 0,471 Müdhle- Kontol guplı 0,005 2,826 0,093 0,003 1,697 0,193 4 Jounl of Clinicl nd Anlyticl Medicine
kznmktdı (28). Bu ştım, öğencilein 3 yıllık izlemlei ypılk öğencilede dvnış değişikliğini sptmk mcıyl plnlnmış fkt ülkedeki eğitim sisteminin değişeek yeni sistemde öğencilein fklı okull göndeilmesi sebebiyle ştım 1 yıllık izlem ile sınılı klmıştı. Bu nedenle istenen mçl ulşılmmıştı. Sonuç ve Öneile Eğitimin bieylein bilgi geeksinimini kşılyn önemli bi yöntem olmsın kşın, ştımd öğencilede dvnış değişikliğini geçekleştime konusund istenen hedefe ulşılmmıştı. Anck olumlu ve olumsuz beslenme nd isttistiksel olk beklenen düzeyde bi değişiklik göülmemesine ğmen müdhle gubund kontol gubun göe dh z bi düşüşün göülmesi de veilen eğitimlein etkinliğine bğlnbili. Aştım bşlngıçt plnlndığı gibi, beslenme eğitimlei üç yıl süeyle he yıl en z 2 kez teklnbilseydi büyük olsılıkl zulnn hedeflee ulşıl bilinidi. Bu nedenle, bu tü ştımlın dh uzun süede ypılmsı ve eğitimlein teklnmsı öneilmektedi. Bu sonuçl doğultusund, okulld istihdm edilecek okul sğlığı hemşieleinin öğencilein yeteli ve dengeli beslenme konusund izlemleini ypm, isk tşıyn öğencilei tespit etme; sğlıklı beslenme eğitimlei düzenleyeek ve öğetmenlele işbiliği ypk öğencilede fkındlık ve dvnış değişikliği ytbileceklei düşünülmektedi. Bşt öğenci syısı fzl oln okull olmk üzee okul hemşieleinin istihdm edilmelei öneilmektedi. 17. Kulksızoğlu A. Egenlik psikolojisi. 11. bskı. İstnbul: Remzi Kitpevi; 2009.p.46-99. 18. Ablı O. Egenlik dönemi ve sounlı. 2. bskı. İstnbul: Epsilon Yyıncılık Hizmetlei; 2006.p.11-41. 19. Önde FO, Kudoğlu M, Oğuz G, Özben B, Atill S, Ol SN. Gülveen Lisesi son sınıf öğencileinin bzı beslenme lışknlıklının sptnmsı ve bunun mlnutisyon pevlnsı ile oln ilişkisi. Toplum Hekimliği Bülteni 2000;19(1):1-5. 20. Alphn ME, Keskin Y, Ttlı F. Özel okul ve devlet okulund öğenim göen dolesn dönemindeki çocuklın beslenme lışknlıklının kşılştıılmsı. Beslenme ve Diyet Degisi 2002;31:9-17. 21. Gipğoğlu M, Özgüneş N. Okulld beslenme uygulmlı. Çocuk Degisi 2008;8(3):152-9. 22. Aslntekin F, Asln G. Cinsel yoll bulşn hstlıkld sğlık eğitiminin önemi ve ebenin eğitimci olü. Fıt Sğlık Hizmetlei Degisi 2006;1(1):83-92. 23. Yılmz E, Özkn S. Ünivesite öğencileinin beslenme lışknlıklının incelenmesi. Fıt Sğlık Hizmetlei Degisi 2007;6(2):89-101. 24. Pelip M, Kinsle J, Thi CL, Eusquin JT, Slusse W. Evlution of schoolbsed multicomponent nutition eduction pogm to impove young childen s fuit nd vegetble consumption. Jounl of Nutition Eduction nd Behvio 2012;44(4):310-18. 25. Pnunzio MF, Antoniciello A, Pisno A, Dlton S. Nutition eduction intevention by teches my pomote fuit nd vegetble consumption in Itlin students. Nutition Resech 2007;27:524 28. 26. Pme MS, Glennon JS, Shnnon D, Stuemple B. School gdens: An expeientil lening ppoch fo nutition eduction pogm to incese fuit nd vegetble knowledge, pefeence, nd consumption mong second-gde students. Jounl of Nutition Eduction nd Behvio 2009;41(3):212-7. 27. Tuhn E, Tözün M. Doğny S. The pevlence of obesity in fist ye pimy school students in nine disticts of İzmi povince. J Clin Anl Med, Published Online: 11.04.2014. DOI: 10.4328/JCAM.2312 28. Dolgun G, İnl S, Uğulu F. Egen sğlığının südüülme ve geliştiilmesinde hemşienin olü. Tük Ped Aşivi 2011;46(1):4-8. Competing inteests The uthos decle tht they hve no competing inteests. Kynkl 1.Set T, Dğdevien N, Aktük Z. Egenlede cinsellik. Genel Tıp Deg 2006;16(3):137-41. 2. Koyun A, Tşkın L, Tezioğlu F. Yşm dönemleine göe kdin sğliği ve uhsl işlevle. Psikitide Güncel Yklşıml 2011;3(1):67-99. 3. Alikşifoğlu M. Adölesn veilmesi geeken kouyucu sğlık hizmetlei. İstnbul Ünivesitesi Cehpş Tıp Fkültesi Süekli Tıp Eğitimi Etkinliklei, Adölesn Sğlığı Sempozyum Dizisi 2005;43:29-38. 4. Akdumn S, Bolışık B, Sönmez S. Sğlıklı egenlein öz bkım güçleinin incelenmesi. Hemşielik Foumu 2004;7(1):17-21. 5. Tükiye İsttistik Kuumu (TUİK). Sğlık Aştımsı 2012. Ank: Tükiye İsttistik Kuumu Mtbsı; 2013.p.2-4. 6. Güleç M, Ybncı N, Göçgeldi E, Bkı B. Ank d iki kız öğenci yudund kln öğencilein beslenme lışknlıklı. Gülhne Tıp Deg 2008;50(2):102-9. 7. Özmen D, Çetinky ÇA, Egin D, Şen N, Eby DP. Lise öğencileinin yeme lışknlıklı ve beden ğılığını denetleme. TAF Pev Med Bull 2007;6(2):98-105. 8. Ok S, Akgün S, Ohn H. Süleymn Demiel Ünivesitesi öğencileinin beslenme lışknlıklının ştıılmsı. SDÜ Tıp Fkültesi Degisi 2006;13(2):5-11. 9. Ayhn DE, Günydın E, Gönlüçık E, Asln U, Çetinky F, Asımı H, Uncu Y. Uludğ Ünivesitesi Tıp Fkültesi öğencileinin beslenme lışknlıklı ve bunlı etkileyen fktöle. Uludğ Ünivesitesi Tıp Fkültesi Degisi 2012;38(2):97-104. 10. Vnçelik S, Önl GS, Güksın A, Beyhun E. Ünivesite öğencileinin beslenme bilgi ve lışknlıklı ile ilişkili fktöle. TAF Pev Med Bull 2007;6(4):242-8. 11. Demiezen E, Coşnsu G. Adölesn çğı öğencilede beslenme lışknlıklının değelendiilmesi. Sted 2005;14(8):174-8. 12. Aksoydn E, Çkı N. Adölesnlın beslenme lışknlıklı, fiziksel ktivite düzeylei ve vücut kitle indeksleinin değelendiilmesi. Gülhne Tıp Deg 2011;53(4):264-70. 13. Tük M, Güsoy TŞ, Egin I. Kentsel bölgede lise biinci sınıf öğencileinin beslenme lışknlıklı. Genel Tıp Deg 2007;17(2):81-7. 14. Bltcı G, Esoy G, Kğoğlu N ve k. Egenlede Sğlıklı Beslenme ve Heketli Yşm. Ank: Kls Mtbcılık; 2008.p.25-32. 15. Klycı Ş. SPSS uygulmlı çok değişkenli isttistik tekniklei.2. bskı. Ank: Asil Yyın Dğıtım; 2006.p.273-98. 16. Meyes LS, Gmst G nd Guino AJ. Applied multivite esech design nd ıntepettion. London: New Delhi SAGE Publictions Ltd; 2006.p.221-55. 5 Jounl of Clinicl nd Anlyticl Medicine