1. Değişkenler ve Eğriler: Matematiksel Hatırlatma

Transkript

1 DERS NOTU 01 Son Hli Değildir, tslktır: Ekleme ve Düzenlemeler Ypılck BİR SOSYAL BİLİM OLARAK İKTİSAT VE TEMEL KAVRAMLAR 1 Bugünki dersin işleniş plnı: 1. Değişkenler ve Eğriler: Mtemtiksel Htırltm Temel Kvrmlr Kıtlık... 5 b. Ml-Hizmet... 5 c. İktist Bilimi... 6 d. Kynklr (Üretim Fktörleri) Alterntif Mliyet ve Üretim İmknlrı Eğrisi Alterntif Mliyet... 8 b. Üretim İmknlrı Eğrisi... 9 c. Artn Alterntif Mliyetler d. Üretimde Etkinlik e. Üretim İmknlrı Eğrisinde Kymlr f. Sbit Alterntif Mliyetler g. Azln Alterntif Mliyetler h. Hngi Üretim imknlrı Eğrisi Dh Gerçekçi? Değişkenler ve Eğriler: Mtemtiksel Htırltm Aşğıdki denklem verilsin. y= 2x+ 4 Bu denklemi çizersek şğıdki grfiği elde ederiz: x y Bu ders notund şu kynktn fydlnılmıştır: Çolk, Ömer Fruk (Ed.) (2007) İktisd Giriş, Gzi Kitbevi, Ankr. 1

2 y 4-2 x İlk olrk bu eğri üzerinde A noktsınd olduğumuzu düşünelim, o zmn A noktsı için şu şekilde yzbiliriz: y0= 2x0+ 4. Şimdi, vrsylım ki, x in değeri kdr rtsın (değişsin). y y=2x+4 y B 0 y 0 A x 0 x 0 + x Bu durumd B noktsı için denklem şğıdki şekilde yzılır: 2

3 y = 2( x + ) Acb x deki değişimin ( kdr) y deki değişime ornı, yni nedir? Δy x deki değişim Δ x = ( x0+ ) x0= x0+ x0= y deki değişim Δ y= y0 y0 Δ y= 2( x + ) + 4 2x Δ y= x + + x + Δ y= 2x x0 4 Δ y= 2 0 O hlde x deki kdr değişimin, y deki değişime ornı Δ y = 2 = 2 dir. Ek olrk bu rtışın (yni, nın) çok küçük neredeyse sıfır ykın olduğunu vrsylım. lim Δ y = 2 = 2 0 Dikkt ederseniz, lim Δy 0 = dy dx lim Δy 0 ifdesi türev den bşk birşey değildir: Dolyısıyl, eğim (yni tnjnt, yni yklşırken, bize türevi verir). Δy ornı, syısı sıfır Böylece y= 2x+ 4ifdesinin türevinin 2 olduğunu göstermiş olduk. 3

4 Peki denklemimiz y=x 2 şeklinde olsydı nsıl olcktı? Gene (x 0,y 0 ) noktsınd olduğumuzu düşünelim: y = x Yine x in değeri kdr rtsın (değişsin). O zmn 0 0 ( ) 2 y = x + y = x + + 2x y deki değişim Δ y= y0 y0 Δ y = x + + 2x x Δ y= + x O hlde x deki kdr değişimin, y deki değişime ornı + 2x 2 Δ y = 0 = + 2x 0 dir. Bu rtışın (yni, nın) çok küçük neredeyse sıfır ykın olduğunu vrsydığımızd, ifdede ki terimi kybolur ve Δ y = 2x 0elde edilir. Dolyısıyl, + 2x 2 Δ y lim = 0 = 2 0 x 0 Böylece x 2 nin türevinin 2x olduğunu göstermiş olduk. 4

5 Görüldüğü üzere türev bize, x de meydn gelen çok küçük ( 0) bir değişikliğin sonucund Δ y ifdesinin lcğı değeri vermektedir ki bu d krşı kenr bölü komşu kenr, yni tnjnt (eğim) dn bşk birşey değildir. Bu mtemtiksel ilişkiler iktist lnınd çok yoğun bir şeklide kullnılır, bu yüzden bu noktlrın iyice kvrnmsı gereklidir. 2. Temel Kvrmlr. Kıtlık İnsnlr gelirleri ile stın lbileceklerinden dh fzl ml ve hizmet stın lmk isterler. Diğer yndn, sınırlı kynklr shiplerdir. Kıtlık, fiyt sıfır olduğund bir ml vey kynğın miktrının insnlrın sınırsız isteklerini krşılmy yeterli olmdığı nlmın gelmektedir. b. Ml-Hizmet İstekleri krşılyn nesnelere ml ve hizmet denilir. Otomobil gibi 1 yıl ve dh fzl kullnıln mllr dynıklı mllrdır. Yoğurt gibi kıs bir zmn süresinde kullnıln mllr ise dynıksız mllrdır. 5

6 Hizmetler elle tutulmyn mllrdır. Yüzme dersi, sç kesimi, telefon şirketinden stın lınn hberleşme hizmeti gibi fliyetleri kpsr. Kıt oln herhngi bir ml ekonomik mldır. Bir ml, istekleri krşılmk için sıfır fiytt yeteri kdr elde edilebiliyors bu ml serbest mldır. Bu nlmd kıt olmyn bir ml serbest mldır. o Hv, bzı zmnlrd serbest ml olrk düşünülse de, hv kirliliği o kdr yygın hle gelmiştir ki hvyı bir serbest ml olrk düşünmek zorlşmktdır. c. İktist Bilimi İnsnlr, istekler sınırsız ve isteklerini krşılyn şeyler ve ship olduklrı gelirler kıt olduğu için seçim ypmk zorunddırlr. Anck bzı tercihlerde bulunurlrken diğer tercihlerden vzgeçmek zorund klırlr. İktist bilimi insnlnn sınırsız isteklerini krşılmk mcıyl kıt kynklrın kullnımı için nsıl tercihte buluncğını incelemektedir. Diğer bir değişle, İktist bilimi bireylerin ve toplumlrın sınırlı kynklrını sınırsız isteklerini krşılmk için nsıl dğıtcğını rştırır. 6

7 d. Kynklr (Üretim Fktörleri) Ml ve hizmetleri üretmek için kullnıln kynklr 4'e ynlmktdır. Bunlr toprk, emek, sermye ve girişimcilik kbiliyetidir. Kynk: Çolk, Ömer Fruk (Ed.) (2007) İktisd Giriş, Gzi Kitbevi, Ankr Toprk kendisinin ynı sır mdenler, su gibi bütün doğl kynkln içermektedir. Emek insnlrın fiziksel ve entelektüel hizmetlerini ifde etmekte Sermye üretimde kullnıln mkine ve teçhizt gibi ürünleri ifde etmektedir. o İktist biliminde sermye mkine, teçhizt, depo ve fbrik gibi fiziki bir vrlığı ifde eder. Girişimcilik kbiliyeti, krlı bir fırstın frkın vrm yeteneği; toprk, emek ve sermyeyi orgnize etme, riski üstlenme becerisi ve isteğidir. 7

8 o Girişimcilik kbiliyeti bir ekonomide önemli bir rol oynr ve yrı bir kynk gibi düşünülür. o Girişimcilik kbiliyeti sergileyen insnlr girişimci olrk dlndırılır. Her bir üretim fktörü üretim sonund üretimden pyını lır: o Toprk shibi rnt elde eder. o Emek hizmeti sğlyn insnlr ücret (vey mş) ödenir. o Sermye shibi fiz lır. o Girişimci ise kr elde eder. 3. Alterntif Mliyet ve Üretim İmknlrı Eğrisi. Alterntif Mliyet Kıtlık, insnlrın tüketmek istedikleri bülün ml ve hizmetleri üretecek kdr kynğın bulunmmsı demektir. İnsnlrın isteklerinin tmmının krşılnmsı mümkün değildir. o Bu yüzden bireyler mevcut bulunn sınırlı kynklr ile hngi isteklerinin krşılncğı hususund seçim ypmk zorunddırlr. Bir ml vey hizmetin üretim vey tüketim fliyeti ile ilgili lınn her krr bir bşk ml vey hizmetin üretim vey tüketiminden vzgeçme phsın gerçekleşir. o Bu durum lterntif mliyet kvrmı ile ifde edilir. 8

9 Alterntif mliyet belirli bir ml vey hizmeti elde etmek mcıyl vzgeçilen diğer lterntiflerin değeridir. Bsketbol mçın gitmenin lterntif mliyeti iki kısımdn oluşmktdır: Bilet fiytı ve dh fzl ders çlışmk suretiyle sınvdn dh yüksek not lınbilecekken bu notun lınmmsı. Bir fliyete dh fzl zmn yırmk diğer fliyetlere dh z zmn yırmk nlmın gelmektedir. Bir tüketici sınırlı bütçesi ile bir ml vey hizmet stın lmy krr verdiğinde bu ml vey hizmetin lterntif mliyeti stın lmsı mümkün olduğu hlde stın lmdığı diğer ml vey hizmetler olmktdır. Üreticiler üretimde kullnbilecekleri üretim fktörlerinin kıt olmsı nedeniyle bir seçimde bulunmk zorunddırlr. o Bir ml vey hizmetin üretiminde kullnıln üretim fktörleri bşk ml vey hizmetlerin üretiminde de kullnılbilmektedir. Bu bkımdn bir ml vey hizmeti üretmenin lterntif mliyeti üretilmesi mümkün oln m üretilemeyen bşk ml vey hizmetlerdir. b. Üretim İmknlrı Eğrisi Alterntif mliyet kvrmı üretim imknlrı tblosu ve üretim imknlrı eğrisi yrdımıyl çıklnbilir. Üretim imknlrı eğrisi teknoloji ve kynklr veri iken, bütün mevcut kynklr etkin bir şekilde üretime yönlendirildiğinde üretilebilen iki mlın olsı çeşitli bileşimlerini gösteren üretim sınırını ifde etmektedir. 9

10 Kynk: Çolk, Ömer Fruk (Ed.) (2007) İktisd Giriş, Gzi Kitbevi, Ankr A noktsı bütün kynklr buğdy üretiminde etkin bir şekilde kullnıldığı zmn üretilen buğdy miktrını göstermektedir. F noktsı ise bütün kynklrın silh üretiminde etkin bir şekilde kullnılmsı durumund üretilen silh miktrını göstermektedir. A ve F noktlrı rsındki diğer noktlr kynklr her iki mlı üretmek için etkin biçimde kullnıldığı zmn üretilebilecek buğdy ve silhın olsı bileşimlerini göstermektedir. Eğer bir mlın üretimini zltmksızın diğer mlın üretimini rtırmk mümkün olmuyors etkinlik sğlnmış demektir. c. Artn Alterntif Mliyetler A noktsınd bütün kynklr buğdy üretimine thsis edildiğinde 20 birim buğdy üretilmektedir. 10

11 Buğdy üretiminden 1 birim vzgeçilirse dh fzl silh üretmek mümkün olur. Silh üretimi 9 birim olrk gerçekleşir ve B noktsın doğru hreket edilir. Buğdy üretiminden 2 birim dh vzgeçilmesi ilk durum göre dh z miktrd silh üretiminin rtmsın imkn tnır. Buğdy ve silh rsındki değişim devm ettikçe silh üretiminde bulunmnın lterntif mliyeti rtr. Buğdy üretiminde ilk bşt gerçekleşen düşüşün z olmsının nedeni silh üretiminin ilk olrk buğdy üretiminde dh z etkin oln nck silh üretiminde oldukç fzl etkin oln kynkln (Silh üretiminde uzmn oln personel gibi) çekmesinden ileri gelmektedir. Silh üretimi rttıkç buğdy üretiminden vzgeçilen miktrlr gittikçe rtmktdır. Bunun nedeni dh fzl silh üretmek için buğdy üretiminde dh etkin oln kynklrın (çiftçiler gibi) çekilmesidir. Dh fzl silh üretmek için buğdy üretiminden kynklrı çektiğimizde buğdy üretiminden rtn miktrlrd vzgeçmek gerekir. Diğer bir ifdeyle silh üretimi rttıkç silh üretmenin lterntif mliyeti rtmktdır. Bun "Artn Alterntif Mliyet Knunu" dı verilir. Bu knun göre bir şeyi dh fzl elde etmek için, bir bşk şeyden giderek rtn miktrd vzgeçmek gerekmektedir. 11

12 d. Üretimde Etkinlik Şekil 1.3 de üretim imknlrı eğrisinin içinde yer ln A noktsınd bir mlın üretimini zltmksızın diğer mlın üretimini rtırmk mümkündür. A noktsındn C noktsın doğru hreket edilirken silh üretimi sbit miktrd klmkt nck dh fzl buğdy üretilmektedir. A noktsındn B noktsın doğru hreket edilirken bu sefer buğdy üretimi sbit klmkt nck dh fzl silh üretilmektedir. Bu yüzden A noktsınd kynklr etkin kullnılmmktdır. A noktsı etkin değildir. Üretim imknlrı eğrisi veri kynklr ve teknoloji ile üretilmesi mümkün oln en yüksek üretim düzeylerini göstermektedir. Bu yüzden bu eğrinin dışınd kln noktlr (örneğin D noktsı) ulşılmsı mümkün olmyn noktlrı göstermektedir. Kynk: Çolk, Ömer Fruk (Ed.) (2007) İktisd Giriş, Gzi Kitbevi, Ankr 12

13 e. Üretim İmknlrı Eğrisinde Kymlr Şekil 1.4 () ve (b) kısımlrınd üretim imknlrı eğrisi prlel bir şekilde kymıştır. Bunun nlmı kynk rzındki değişmenin her iki mlın üretimine de eşit biçimde uygun olmsıdır. Anck bir kynk buğdy üretimine dh uyguns o zmn bu kynğın rzındki bir değişme şekil 1.4 (c)'de görüldüğü gibi üretim imknlrı eğrisini buğdy ekseni boyunc kydırcktır. Silh üretimine uygun oln bir kynğın rzındki bir değişme ise şekil 1.4 (d)'de görüldüğü üzere üretim imknlrı eğrisini silh ekseni boyunc kydırcktır. Kynk: Çolk, Ömer Fruk (Ed.) (2007) İktisd Giriş, Gzi Kitbevi, Ankr 13

14 f. Sbit Alterntif Mliyetler Kynk: Çolk, Ömer Fruk (Ed.) (2007) İktisd Giriş, Gzi Kitbevi, Ankr g. Azln Alterntif Mliyetler Kynk: Çolk, Ömer Fruk (Ed.) (2007) İktisd Giriş, Gzi Kitbevi, Ankr 14

15 h. Hngi Üretim imknlrı Eğrisi Dh Gerçekçi? Orijine doğru iç bükey çizilen üretim imknlrı eğrisi dh gerçekçidir. Bunun nedeni uzmnlşmış kynklrın verimli olduklrı fliyetlerden dh z verimli olduklrı bir fliyete kydırılmlrı durumund lterntif mliyetin rtmsıdır. Fkt, sbit lterntif mliyet durumun örnek hiç verilemez mi? İki ürün düşünün ki bu tür bir ilişki gerçekçi olsun. Hngi ürünler dersiniz? Peki zln lterntif mliyet durumun örnek hiç verilemez mi? EKLENECEK: Krşılştırmlı Üstünlükler ve Mutlk Üstünlükler eklenecek 15