BÖLÜM-1 MÜHENDİSLİĞİN TARİHİ GELİŞİMİ

BÖLÜM-1 MÜHENDİSLİĞİN TARİHİ GELİŞİMİ 1. Giriş Dünyanın ve ülkemizin önde gelen sektörlerinden biri olan otomotiv sektörü, ekonomimizde önemli bir yer tutmaktadır. Gerek lisans altında üretim, gerek yerli üretimde büyük bir potansiyele sahiptir. Bu birikim, Türkiye deki otomotiv yan sanayisini de geliştirmiş, katma değeri yüksek üretime ve istihdam kapasitesinin genişlemesine yol açmıştır. Sürekli yenilenen ve gelişen teknolojinin uygulandığı otomotiv alanına yönelik olarak nitelikli işgücü ihtiyacı da açıkça görülmektedir. Bu sektörde dünya pazarlarında pay sahibi olmak, üretim kalitesini artırıp maliyeti düşürmekle mümkündür. Bunu sağlamak için de iyi yetişmiş otomotiv mühendislerine ihtiyaç duyulmaktadır. Tasarımcı özelliklerinin yanında mevcut teknolojiyi bilen ve uygulayan, teknolojiyi geliştiren, yenilikçi ve girişimci mühendislerin endüstri ve iş dünyasında büyük değişimler gerçekleştireceği açıktır. Çağdaş mühendislik eğitimi anlayışı; kazandığı bilgi birikimi ile kısa sürede problem çözen, üreten, analiz eden, bilgi ve becerisini yenilik ve faydaya dönüştüren teknik eleman tipini hedeflemektedir. Otomotiv mühendisliği eğitiminde bu hedefler dikkate alınacaktır. 2. Mühendislik ve Tarihi Gelişimi Mühendislik; bilimsel, ekonomik, sosyal ve pratik bilgiyi bina, köprü ve makine yapmak, cihaz ve sistem kurmak için kullanan ve uygulayan meslek alanıdır. Mühendislik; matematik ve temel bilimlerin teknolojik problemlerin çözümü için kullanılması, toplumun yararı için uygulanması için yapılan pratik çalışmalardır. Mühendislik, esas olarak bilimsel buluşlarla ürün uygulamaları arasında bir köprüdür. Mühendislik mesleği çok eski çağlara kadar dayanır. O çağlarda icat edilen makara ve tekerlek gibi araçlarla, keşfedilen bazı temel mekanik prensipleri birleştirip insanlık için önemli olan alet ve makinaların geliştirilmesi, modern mühendisliğin tanımını da ifade etmektedir. En eski mühendislik alanları inşaat ve makine mühendisliği sayılabilir. John Smeaton, inşaat mühendisliğinin babası olarak bilinmektedir. Bu İngiliz inşaat mühendisi, köprü, liman kanal gibi yapıların tasarımı ve inşaatından sorumlu idi ve modern çimentonun gelişiminde önemli pay sahibiydi. Askeri amaçlı silah mühendisliği; makine mühendisliğ ve buna bağlı diğer mühendislik alanlarının gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Arşimed in makine alanındaki buluşları, makine mühendisliğinin ilk örneklerindendir. Arşimedin dişli sistemleri ve mekanizmalarla ilgili buluşları, günümüzde makine teorisindeki gelişmelerin başlangıcıdır. Onun teori ve uygulamaları, robot ve otomotiv mühendisliğinde yaygın olarak kullanılmaktadır. 1

Buhar makinasının 1698 de makine mühendisi olan Thomas Savery tarafından yapılması ve bu makinenin geliştirilmesi endüstri devriminin gelişmesini sağlamıştır. Bu sayede seri üretim süreci de başlamıştır. İlk elektrik mühendisi nin, magnetizma alanında çalışan ve elektrik kelimesini ortaya koyan William Gilbert olduğu düşünülmektedir. Ancak modern çağda elektrik mühendisliğinin gelişme süreci, 1800 lü yıllarda Alessandro Volta nın çalışmaları, Michael Faraday, Georg Ohm ve diğerlerinin deneyleri ve 1872 de elektrik motorunun icadı ile önemli bir noktaya gelmiştir. James Maxwell ve Heinrich Hertz in 19. YY ın sonlarına doğru yaptıkları çalışmalar, elektronik alanının gelişmesinin yolunu açmıştır. Kimya mühendisliği, makine mühendisliği gibi sanayi devrimi süresince ve 19. YY da gelişmiştir. Havacılık mühendisliğinin geçmişi de yine 19YY sonu ve 20. YY başlarına dayanır. Modern makine mühendisliğinin gelişmesine en büyük katkı İskoç mühendis James Watt tarafından yapılmıştır. Thomas Savery ve James Watt, geliştirdikleri özel makinalar ve aletler endüstri devrimi sürecinde makine mühendisliğinin gelişmesinde çok önemli rol oynamıştır. 3. Teknoloji Teknoloji, temel bilim ve mühendisliğin sonucudur. Ancak insan aktivitesi olarak her iki alandan önce gelir. Teknoloji; bir ürünü yapma, değiştirme, kullanma, alet makine ve cihazları, tekniklerini ve sistemlerini bilme, problem çözmek amacıyla organizasyon metotlarını kullanmadır. Bir başka ifade ile Teknoloji; makine alet ve cihazları, işleme tekniği ve yöntemleri kullanarak amaca yönelik ürün ve düzenlemelere dönüştürmektir. Teknoloji, bir anlamda inovasyon demektir. 2

BÖLÜM-2 TÜRKİYE YÜKSEKÖĞRETİM YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ (TYYÇ) Avrupa Birliği (AB) tarafından 2000 yılında yayınlanan Lizbon Stratejisi hedefleri ve ülkemizin 2001 yılında dahil olduğu Bologna Süreci hedeflerine yönelik olarak, Bologna Süreci'ne üye ülkelerin yükseköğretim sistemlerinde şeffaflık, tanınma ve hareketliliği artırma amaçlarıyla 2010 yılına kadar oluşturmayı taahhüt ettikleri "yükseköğretim alanında ulusal yeterlilikler çerçevesi geliştirme" konusunda ulusal düzeyde gerçekleştirilen çalışmaların sonunda Türkiye deki yükseköğretim alanında yer alan temel alanlar ve eğitim programları ile ilgili Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi oluşturulmuştur. Yükseköğretim alanında yeterlilik, herhangi bir yükseköğretim derecesini başarı ile tamamlayan bir kişinin neleri bilebileceği, neleri yapabileceği ve nelere yetkin olacağını ifade eder. Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi ise, ulusal düzeyde bir eğitim sistemindeki yeterlilikleri ve bunların birbirleriyle ilişkilerini açıklar. Diğer bir deyişle, Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi, ulusal ve uluslararası paydaşlarca tanınan ve ilişkilendirilebilen yeterliliklerin belirli bir düzen içerisinde yapılandırıldığı bir sistemdir. Bu sistem aracılığıyla, yükseköğretimde tüm yeterlilikler ve diğer öğrenme kazanımları açıklanabilir ve tutarlı bir şekilde birbiri ile ilişkilendirilebilir. Yeterliliklerin kazanılma derecesi, her ders/modül esnasında ve sonunda uygun ve nesnel yöntemlerle "öğrenme çıktıları (kazanımları)" olarak ölçülür. 2.1 TYYÇ'nin Yükseköğretim için Önemi: Düzeyler arasında öğrenme çıktılarına dayalı açık tanımlamalar sunar; Yeterliliklerin amaç ve çıktılarını açık hale getirir; Farklı yeterliliklerin bir bütün sistem içerisinde birbirleri ile ilişkilendirilebilmelerini sağlar; Bu sayede düzeyler arasında ilerlemeyi ve geçişi sağlar; Paydaşların katılımı ile kabul edilmiş, eğitime rehberlik eden ulusal çağdaş bir çerçeve sunar; Mevcut yeterliliklerin anlaşılması, düzenlenmesi ve geliştirilmesine olanak sağlar; Yeni yeterliliklerin tasarlanabilmesi için bir içerik sunar; Yeterliliklerin reformunu kolaylaştırır; Değişen toplumsal ihtiyaçlara uygun yeni yeterliliklerin geliştirilmesine yardımcı olur; Yeterliliklerin vatandaşlar, işverenler ve toplumun bütün üyeleri için rollerini ve yararlarını gösterir; Yeterlilikler ve tanınma ve hareketlilik arasındaki farklı ulusal roller ve ilişkileri açıklar; Ulusal ve uluslararası düzeyde vatandaşların ve işverenlerin bilincini yükseltir; Ülke dışında yükseköğretimin tanınmasını ve cazibesini arttırır. 3

2.2 TYYÇ'nin Öğrenciler İçin Önemi : Öğrencilerin eğitim programlarını ve derslerini bilinçli seçmelerine yardımcı olur; Öğrenciler bu dersleri başarı ile tamamladıklarında hangi yeterliliklere sahip olacaklarını önceden bilirler; Öğrencilerin öğrenim programları dışındaki aktivitelerinde öğreneceklerinin anlaşılır olmasına yardım eder; Öğrenci hareketliliği için engelleri azaltır ve yaşam boyu öğrenimi teşvik eder; Eğitim-öğretim düzeyleri arasında yatay ve dikey geçişleri anlaşılabilir hale getirir; Ara yeterlilikler dâhil bütün yükseköğretim yeterliliklerinin ve kredi aralıklarının kapsamlı bir listesini sağlar; Böylece öğrenenlere yardım eder, onları destekler ve onlara yönelik bütün eğitim fırsatlarını açıklar. 2.3 TYYÇ'nin İşverenler İçin Önemi : İstihdam edecekleri öğrencilerin mezuniyetleri sonunda neleri bileceğini, bunları hangi ölçüde uygulamaya aktarabileceğini, bilgi ve becerilerinden ne bekleyeceklerini anlamalarına yardım eder; Eğitim kademeleri arasındaki yeterliliklere dayalı farkı ve bunların ihtiyaçlara göre istihdamına yönelik daha bilinçli tercih yapmalarına yardımcı olur; İlgili oldukları alanlarda eğitim-öğretim programlarının geliştirilmesine paydaş olarak katılmalarını ve beklentilerini aktarmalarını kolaylaştırır. 2.4 TYYÇ Seviyeleri ve Yeterlilikleri: Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi, hayat boyu öğrenme kapsamında 5. Seviyeden başlamak üzere 8, Avrupa Yükseköğretim Alanı kapsamında ise kısa düzeyden başlamak üzere 4 seviyede ele alınmıştır: 1) Kısa düzey veya ön lisans (EQF-LLL için 5. Seviye) 2) 1. Düzey veya lisans (6. Seviye) 3) 2. Düzey veya yüksek lisans (7. Seviye) 4) 3. Düzey veya doktora (8. Seviye) Aşağıdaki çizelgelerde 4 yükseköğretim seviyesi ile ilgili yeterlilikler verilmiştir. Bu yeterlilikler; bilgi, beceri ve yetkinlik ana başlıkları altında açıklanmıştır. 4

Çizelge 2.1 TYYÇ Kısa Seviye (5.Seviye) Ön Lisans Eğitimi Yeterlilikleri TYYÇ DÜZEYİ 5 ÖN LİSANS EQF-LLL: 5. Düzey QF-EHEA: Kısa Düzey BİLGİ -Kuramsal -Olgusal -Ortaöğretim düzeyinde kazanılan yeterliliklere dayalı olarak alanındaki güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araçgereçleri ve diğer kaynaklarla desteklenen temel düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgilere sahip olma. TÜRKİYE YÜKSEKÖĞRETİM YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ (TYYÇ) 5. Düzey (Önlisans Eğitimi) Yeterlilikleri BECERİLER -Bilişsel -Uygulamalı - Alanında edindiği temel düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgileri aynı alanda bir ileri eğitim düzeyinde veya aynı düzeydeki bir alanda kullanabilme becerileri kazanma. - Alanında edindiği temel düzeydeki bilgi ve becerileri kullanarak, verileri yorumlayabilme ve değerlendirebilme, sorunları tanımlayabilme, analiz edebilme, kanıtlara dayalı çözüm önerileri geliştirebilme. Bağımsız Çalışabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği - Alanı ile ilgili temel düzeydeki bir çalışmayı bağımsız olarak yürütebilme. - Alanı ile ilgili uygulamalarda karşılaşılan ve öngörülemeyen karmaşık sorunları çözmek için ekip üyesi olarak sorumluluk alabilme. - Sorumluluğu altında çalışanların bir proje çerçevesinde gelişimlerine yönelik etkinlikleri yürütebilme. Öğrenme Yetkinliği - Alanında edindiği temel düzeydeki bilgi ve becerileri eleştirel bir yaklaşımla değerlendirebilme, öğrenme gereksinimlerini belirleyebilme ve karşılayabilme. - Öğrenimini aynı alanda bir ileri eğitim düzeyine veya aynı düzeydeki bir mesleğe yönlendirebilme. - Yaşamboyu öğrenme bilinci kazanmış olma. YETKİNLİKLER İletişim ve Sosyal Yetkinlik - Alanı ile ilgili konularda sahip olduğu temel bilgi ve beceriler düzeyinde düşüncelerini yazılı ve sözlü iletişim yoluyla aktarabilme. - Alanı ile ilgili konularda düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini uzman olan ve olmayan kişilerle paylaşabilme. - Bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü A2 Genel Düzeyi'nde kullanarak alanındaki bilgileri izleyebilme ve meslektaşları ile iletişim kurabilme. - Alanının gerektirdiği en az Avrupa Bilgisayar Kullanma Lisansı Temel Düzeyinde bilgisayar yazılımı ile birlikte bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanabilme. Alana Özgü Yetkinlik - Alanı ile ilgili verilerin toplanması, uygulanması ve sonuçlarının duyurulması aşamalarında toplumsal, bilimsel, kültürel ve etik değerlere sahip olma. - Sosyal hakların evrenselliği, sosyal adalet, kalite ve kültürel değerler ile çevre koruma, iş sağlığı ve güvenliği konularında yeterli bilince sahip olma. 5

Çizelge 2.2 TYYÇ 1. Seviye (6.Seviye) Lisans Eğitimi Yeterlilikleri TÜRKİYE YÜKSEKÖĞRETİM YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ (TYYÇ) 6. Düzey (Lisans Eğitimi) Yeterlilikleri YETKİNLİKLER TYYÇ DÜZEYİ BİLGİ -Kuramsal -Olgusal BECERİLER -Bilişsel -Uygulamalı Bağımsız Çalışabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği Öğrenme Yetkinliği İletişim ve Sosyal Yetkinlik Alana Özgü Yetkinlik 6 LİSANS EQF- LLL: 6. Düzey QF- EHEA: 1. Düzey - Alanındaki güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araçgereçleri ve diğer kaynaklarla desteklenen ileri düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgilere sahip olma. - Alanında edindiği ileri düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgileri kullanabilme. - Alanında edindiği ileri düzeydeki bilgi ve becerileri kullanarak verileri yorumlayabilme ve değerlendirebilme, sorunları tanımlayabilme, analiz edebilme, araştırmalara ve kanıtlara dayalı çözüm önerileri geliştirebilme. - Alanı ile ilgili ileri düzeydeki bir çalışmayı bağımsız olarak yürütebilme. - Alanı ile ilgili uygulamalarda karşılaşılan ve öngörülemeyen karmaşık sorunları çözmek için bireysel ve ekip üyesi olarak sorumluluk alabilme. - Sorumluluğu altında çalışanların bir proje çerçevesinde gelişimlerine yönelik etkinlikleri planlayabilme ve yönetebilme. - Alanında edindiği ileri düzeydeki bilgi ve becerileri eleştirel bir yaklaşımla değerlendirebilme, - Öğrenme gereksinimlerini belirleyebilme ve öğrenmesini yönlendirebilme. -Yaşamboyu öğrenmeye ilişkin olumlu tutum geliştirebilme. - Alanı ile ilgili konularda ilgili kişi ve kurumları bilgilendirebilme; düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini yazılı ve sözlü olarak aktarabilme. - Alanı ile ilgili konularda düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini nicel ve nitel verilerle destekleyerek uzman olan ve olmayan kişilerle paylaşabilme. -Toplumsal sorumluluk bilinci ile yaşadığı sosyal çevre için proje ve etkinlikler düzenleyebilme ve bunları uygulayabilme. - Alanı ile ilgili verilerin toplanması, yorumlanması, uygulanması ve sonuçlarının duyurulması aşamalarında toplumsal, bilimsel, kültürel ve etik değerlere uygun hareket etme. - Sosyal hakların evrenselliği, sosyal adalet, kalite kültürü ve kültürel değerlerin korunması ile çevre koruma, iş sağlığı ve güvenliği konularında yeterli bilince sahip olma. - Bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü B1 Genel Düzeyi'nde kullanarak alanındaki bilgileri izleyebilme ve meslektaşları ile iletişim kurabilme. - Alanının gerektirdiği en az Avrupa Bilgisayar Kullanma Lisansı İleri Düzeyinde bilgisayar yazılımı ile birlikte bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanabilme. 6

Çizelge 2.3 TYYÇ 2.Seviye (7.Seviye) Yüksek Lisans Eğitimi Yeterlilikleri TYYÇ DÜZEYİ 7 YÜKSEK LİSANS EQF-LLL: 7. Düzey QF-EHEA: 2. Düzey BİLGİ -Kuramsal -Olgusal - Lisans düzeyi yeterliliklerine dayalı olarak, aynı veya farklı bir alanda bilgilerini uzmanlık düzeyinde geliştirebilme ve derinleştirebilme. - Alanının ilişkili olduğu disiplinler arası etkileşimi kavrayabilme. TÜRKİYE YÜKSEKÖĞRETİM YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ (TYYÇ) 7. Düzey (Yüksek Lisans Eğitimi) Yeterlilikleri BECERİLER -Bilişsel -Uygulamalı - Alanında edindiği uzmanlık düzeyindeki kuramsal ve uygulamalı bilgileri kullanabilme. - Alanında edindiği bilgileri farklı disiplin alanlarından gelen bilgilerle bütünleştirerek yorumlayabilme ve yeni bilgiler oluşturabilme, - Alanı ile ilgili karşılaşılan sorunları araştırma yöntemlerini kullanarak çözümleyebilme. Bağımsız Çalışabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği - Alanı ile ilgili uzmanlık gerektiren bir çalışmayı bağımsız olarak yürütebilme. - Alanı ile ilgili uygulamalarda karşılaşılan ve öngörülemeyen karmaşık sorunların çözümü için yeni stratejik yaklaşımlar geliştirebilme ve sorumluluk alarak çözüm üretebilme. - Alanı ile ilgili sorunların çözümlenmesini gerektiren ortamlarda liderlik yapabilme. Öğrenme Yetkinliği - Alanında edindiği uzmanlık düzeyindeki bilgi ve becerileri eleştirel bir yaklaşımla değerlendirebilme ve öğrenmesini yönlendirebilme. YETKİNLİKLER İletişim ve Sosyal Yetkinlik - Alanındaki güncel gelişmeleri ve kendi çalışmalarını, nicel ve nitel veriler ile destekleyerek alanındaki ve alan dışındaki gruplara, yazılı, sözlü ve görsel olarak sistemli biçimde aktarabilme. - Sosyal ilişkileri ve bu ilişkileri yönlendiren normları eleştirel bir bakış açısıyla incelemeyebilme, geliştirebilme ve gerektiğinde değiştirmek üzere harekete geçebilme. - Bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü B2 Genel Düzeyi'nde kullanarak sözlü ve yazılı iletişim kurabilme. - Alanının gerektirdiği düzeyde bilgisayar yazılımı ile birlikte bilişim ve iletişim teknolojilerini ileri düzeyde kullanabilme. Alana Özgü Yetkinlik - Alanı ile ilgili verilerin toplanması, yorumlanması, uygulanması ve duyurulması aşamalarında toplumsal, bilimsel, kültürel ve etik değerleri gözeterek denetleyebilme ve bu değerleri öğretebilme. - Alanı ile ilgili konularda strateji, politika ve uygulama planları geliştirebilme ve elde edilen sonuçları, kalite süreçleri çerçevesinde değerlendirebilme. - Alanında özümsedikleri bilgiyi, problem çözme ve/veya uygulama becerilerini, disiplinlerarası çalışmalarda kullanabilme. 7

Çizelge 2.4 TYYÇ 3. Seviye (8.Seviye) Doktora Eğitimi Yeterlilikleri TYYÇ DÜZEYİ 8 DOKTORA EQF-LLL: 8. Düzey QF-EHEA: 3. Düzey BİLGİ -Kuramsal -Olgusal - Yüksek lisans yeterliliklerine dayalı olarak alanında ki güncel ve ileri düzeydeki bilgileri özgün düşünce ve/veya araştırma ile uzmanlık düzeyinde geliştirebilme, derinleştirebilm e ve alanına yenilik getirecek özgün tanımlara ulaşabilme. - Alanının ilişkili olduğu disiplinler arası etkileşimi kavrayabilme; yeni ve karmaşık fikirleri analiz, sentez ve değerlendirmed e uzmanlık gerektiren bilgileri kullanarak özgün sonuçlara ulaşabilme. TÜRKİYE YÜKSEKÖĞRETİM YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ (TYYÇ) 8. Düzey (Doktora Eğitimi) Yeterlilikleri BECERİLER -Bilişsel -Uygulamalı -Alanındaki yeni bilgileri sistematik bir yaklaşımla değerlendirebilme ve kullanabilme. - Alanına yenilik getiren, yeni bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulama geliştirebilme ya da bilinen bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulamayı farklı bir alana uygulayabilme, özgün bir konuyu araştırabilme, kavrayabilme, tasarlayabilme, uyarlayabilme ve uygulayabilme. -Yeni ve karmaşık düşüncelerin eleştirel analizini, sentezini ve değerlendirmesini yapabilme. - Alanı ile ilgili çalışmalarda araştırma yöntemlerini kullanabilmede üst düzey beceriler kazanmış olma. Bağımsız Çalışabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği - Alanına yenilik getiren, yeni bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulama geliştiren ya da bilinen bir düşünce, yöntem, tasarım ve/veya uygulamayı farklı bir alana uygulayan özgün bir çalışmayı bağımsız olarak gerçekleştirerek alanındaki ilerlemeye katkıda bulanabilme. - Alanı ile ilgili en az bir bilimsel makaleyi ulusal ve/veya uluslar arası hakemli dergilerde yayınlayarak ve/veya özgün bir yapıt üreterek ya da yorumlayarak alanındaki bilginin sınırlarını genişletebilme. - Özgün ve disiplinlerarası sorunların çözümlenmesini gerektiren ortamlarda liderlik yapabilme. Öğrenme Yetkinliği - Yaratıcı ve eleştirel düşünme, so run çözme ve karar verme gibi üst düzey zihinsel süreçleri kullanarak alanı ile ilgili yeni düşünce ve yöntemler geliştirebilme. YETKİNLİKLER İletişim ve Sosyal Yetkinlik - Sosyal ilişkileri ve bu ilişkileri yönlendiren normları eleştirel bir bakış açısıyla inceleyebilme, geliştirebilme ve gerektiğinde değiştirmeye yönelik eylemleri yönetebilme. - Uzman kişiler ile alanındaki konuların tartışılmasında özgün görüşlerini savunabilme ve alanındaki yetkinliğini gösteren etkili bir iletişim kurabilme. - Bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü C1 Genel Düzeyi'nde kullanarak ileri düzeyde yazılı, sözlü ve görsel iletişim kurabilme ve tartışabilme. Alana Özgü Yetkinlik - Alanındaki bilimsel, teknolojik, sosyal veya kültürel ilerlemeleri tanıtarak, yaşadığı toplumun bilgi toplumu olma ve bunu sürdürebilme sürecine katkıda bulunabilme. - Alanı ile ilgili karşılaşılan sorunların çözümünde stratejik karar verme süreçlerini kullanarak işlevsel etkileşim kurabilme. - Alanı ile ilgili konularda karşılaşılan toplumsal, bilimsel, kültürel ve etik sorunların çözümüne katkıda bulunabilme ve bu değerlerin gelişimini destekleyebilme. 8

BÖLÜM-3 TÜRKİYE YÜKSEKÖĞRETİM ULUSAL YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ Bologna sürecinin bir gereği olarak Avrupa Yükseköğretim Alanı Yeterlilikler Çerçevesi, 47 ülkenin kabul ettiği bazı ortak değerleri içermektedir. Yükseköğretimde kalite güvencesini oluşturmak üzere yapılan çalışmaların hedefleri başlıca; a) Diplomaların uluslar arası geçerliliği b) Eğitim programlarının tanınırlığı c) Öğrenci ve öğretim elemanı değişimi d) Eğitim-öğretimde kalite Olarak ifade edilebilir. Bu hedeflere yönelik olarak YÖK nezdinde yapılan çalışmalar, ülkemizde de ulusal yeterlilikler çerçevesinin hazırlanmasını, buna bağlı olarak 4 seviyede program yeterliliklerinin belirlenmesini kapsamaktadır. Aşağıdaki çizelgede ulusal yeterlilikler çerçevesinin genel yapısı görülmektedir. Çizelge 3.1 Türkiye Yükseköğretim Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi TÜRKİYE YÜKSEKÖĞRETİM ULUSAL YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ (TYUYÇ) Süre (Yıl) YETERLİLİK PROFİLLERİ Yükseköğretim Yeterlilikleri Yükseköğretim Seviyeleri (Dereceler) Toplam İş Yükü ve AKTS (Yılx60 AKTS) 1500 Saat/Yıl-İş Yükü QF-EHEA: 3.Seviye Doktora 180-240 AKTS 3-4 EQF-LLL: 8.Seviye Tıpta Uzmanlık 4500-6000 Saat/İş yükü QF-EHEA: 2.Seviye Sanatta Yeterlik 90-120 AKTS 1.5-2 EQF-LLL: 7.Seviye QF-EHEA: 1.Seviye Yüksek Lisans 2250-3600 Saat/İş yükü 240 AKTS 4 EQF-LLL: 6.Seviye QF-EHEA: Kısa Seviye Lisans 6000 Saat/İş yükü 120 AKTS 2 EQF-LLL: 5.Seviye Önlisans 3000 Saat/İş yükü 3.1. Tanımlar Yeterlilik: Geçerliliği kabul edilen bir öğretim programının başarıyla tamamlanması sonucu o program için öngörülen öğrenme çıktılarının (kazanımlarının) kazanıldığını 9

onaylayan ve yetkili bir otorite tarafından basılı olarak verilen derece, diploma veya sertifika türü belgedir. Öğrenme Çıktıları (kazanımları): Bir öğrenme sürecinin tamamlanmasının ardından öğrenenin neleri bileceğinin, neleri yapabileceğinin ve nelere yetkin olacağının ifade edilmesidir. Yeterlilikler Çerçevesi: Yeterlilikleri, öğrenme çıktılarına göre sınıflandıran ve organize eden yapıdır. 3.2. Yeterlilikler ve Öğrenme Çıktıları (kazanımları) Türkiye Yükseköğretim yeterlilikler çerçevesi; a) Temel Alan Yeterlilikleri b) Program Yeterlilikleri c) Dersler d) Öğrenme Çıktıları İlişkilerinin tanımlanması ve düzenlenmesini sağlayan çerçevedir. Temel alan yeterlilikleri tanımlanırken ISCED 97 Uluslar Arası Eğitim Sınıflandırması Standardları kullanılmıştır. Buna göre Mühendislik Temel alanı 52 alan kodu ile tanımlanmıştır. 3.3. Mühendislik Temel Alanı (52) Mühendislik; matematik ve fen bilimleri ile bunların uygulamaları olan teknik- pratik bilgiyi bina, makine, cihaz ve sistem kurmak için kullanan ve uygulayan meslek disiplinidir. Bilimsel bilginin süreç tasarımları ile bu tasarımların teknolojik problemlerin çözümü için güvenli ve ekonomik bir şekilde toplumun yararına kullanılması mühendislik çalışma alanları içerisindedir. 3.4. Mühendislik Temel Alan Yeterlilikleri Bilgi (kuramsal, uygulamalı): Matematik, fen bilimleri ve kendi dalları ile ilgili mühendislik konularında yeterli teorik ve pratik bilgiye sahiptir. Beceriler (kavramsal, uygulamalı): 1. Matematik, fen bilimleri ve kendi alanlarındaki kuramsal ve uygulamalı bilgileri mühendislik çözümleri için beraber kullanır. 2. Mühendislik problemlerini saptar, tanımlar, formüle eder ve çözer, bu amaçla uygun analitik yöntemler ve modelleme tekniklerini seçer ve uygular. 3. Bir sistemi, sistem bileşenini ya da süreci analiz eder ve ihtiyaca göre modern tasarım yöntemlerini uygulayarak tasarlar. 10

4. Girişimcilik ve yenilikçilik konularının farkında olur ve çağın sorunları hakkında bilgiye sahiptir. 5. Mühendislik uygulamaları için gerekli olan modern teknik ve araçları seçer ve kullanır. 6. Deney tasarlar, deney yapar, veri toplar sonuçları analiz eder ve yorumlar. Yetkinlikler a) Bağımsız çalışabilme ve sorumluluk alabilme yetkinliği; 1. Bireysel olarak ve çok disiplinli takımlarda etkin olarak çalışır b) Öğrenme yetkinliği; 1. Gerekli ve güncel bilgiye erişir ve bu amaçla kaynak araştırması yapar, veri tabanları ve diğer bilgi kaynaklarını kullanır. 2. Yaşam boyu öğrenmenin gerekliliği bilincindedir; bilim ve teknolojideki gelişmeleri izler ve kendini sürekli yeniler. c) İletişim ve sosyal yetkinlik; 1. Sözlü ve yazılı etkin iletişim kurar; bir yabancı dili en az Avrupa Dil Portföyü B1 genel düzeyinde kullanır. 2. Teknik resim kullanarak iletişim kurar. 3. Farklı disiplindeki mühendislik takımlarıyla etkin olarak çalışır. d) Alana özgü yetkinlik çerçevesinde; 1. Mesleki ve etik sorumluluk bilincine sahiptir. 2. Proje yönetimi, işyeri uygulamaları, çalışanların sağlığı, çevre ve iş güvenliği konularında bilinçlidir. 3. Mühendislik uygulamalarının hukuksal sonuçları hakkında farkındalığa sahiptir. 4. Mühendislik çözümlerinin ve uygulamalarının evrensel ve toplumsal boyutlardaki etkilerinin bilincinde olduğunu gösterir. 5. Alanının gerektirdiği en az Avrupa Bilgisayar Kullanma Lisansı İleri Düzeyinde bilgisayar yazılımı ile birlikte bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanır. 3.5. Program yeterliliği Öğrencinin mezuniyetine kadar hangi bilgi, beceri ve yetkinliklere sahip olacağının belirlenmesidir. Bir eğitim-öğretim programının yeterlilikleri, o programın öğrenme kazanımlarına göre düzenlenir. Eğitim amaçlarını karşılayan program yeterlilikleri, programda yer alan derslerin ders amaç ve hedefleri ve ders öğrenme çıktıları ile sağlanır. Program kazanımları, diploma ekinde açıkça belirtilir. 11

3.6. Mühendislik Programlarının Yapısı Avrupa Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi (EQF) ve Türkiye Yükseköğretim Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi (TYUYÇ) sürecinin gereği olarak, hedeflenen çıktılara göre program geliştirmek gerekmektedir. Bu sürecin temel unsurları; olarak sıralanabilir. Programın amacı Yeterlilikler Öğrenme kazanımları, yetkinlikler Avrupa Kredi Transfer Sistemi (AKTS/DE) uygulaması Ulusal ve uluslar arası tanınma çalışmaları Kalite güvence sistemi 3.7.Tipik Mühendislik Program yapısı Türkiye de Mühendislik Eğitimi veren Fakültelerden bazılarının müfredatı karşılaştırıldığında temel mühendislik ve alan derslerinin ortak krediye sahip olduğu, farklılıkların bazı derslerin uygulama ağırlığı ve endüstri ile ilişkiler konusunda oluştuğu görülmektedir. Böyle bir örnek, Çizelge-2 de gösterilmiştir. Bu çizelgede; Teknoloji Fakültesi Makine alanı (Otomotiv, İmalat, Enerji Mühendisliği) ile Mühendislik Fakültesi Makine alanının ders gruplarının ortalama kredi karşılaştırması (Makine Mühendisliği) yapılmıştır. Çizelge 3.2 Müfredat Planı DERS GRUBU (Makina) TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ Ders Saati Kredi Ders Saati Kredi Genel Eğitim * 32 30 34 31 Temel Bilimler ** 17 15 18 16 Matematik 15 15 17 17 Temel Mühendislik Bilimleri *** 40 40 40 40 Teknik Alan 76 67 66 61 İşyeri Eğitimi 1 yarıyıl 12 - - Toplam 180 177 175 165 *Türk Dili, Tarih, Yabancı Dil, Ekonomi, Enformatik ** Fizik, Kimya, İstatistik *** Statik, Dinamik, Cis. Dayanımı, Mak. Elemanları, Termo., Akışkanlar Mek., Isı Transferi, Malzeme Not: Belirtilen kredi/saatler makine, otomotiv, imalat ve enerji sistemleri mühendislik programları için ortalama değerlerdir. Her bölüm ve programa göre ders gruplarında ve kredilerinde küçük değişimler olabilir. 12

3.8. Yurt Dışından Bazı Örnekler Avrupa da ve Amerika daki üniversitelerin mühendislik programları 130-150 kredi/saat arasında değişmektedir. Türkiye de ise 150-180 kredi/saat arasında mühendislik programları mevcuttur. Müfredatın yüksek ders kredilerinden oluşturulması, her zaman daha yüksek yeterlilik ve nitelik kazandırmayı sağlamaz. Bilginin ne kadar aktarıldığından ziyade, öğrencinin ne kadar öğrendiği ve neler kazandığı önemlidir ve ölçülmesi gereken çıktı budur. Hedeflenen çıktıya ve mühendislik yetkinliğine ne oranda ulaşıldığının ölçülebilir olması gerekir. Bunun için; profesyonel bir meslek olarak mühendislik alanının; bilgi, beceri ve yetkinliğin değerlendirilip belgelendirileceği bir düzenlemeye ihtiyaç vardır. 3.9. Profesyonel Mühendislik Sertifikası Amerika Örneği ABD de eyaletler arasında farklılıklar görülse de Profesyonel Mühendislik sertifikası elde etmek için aşağıdaki süreçler işlemektedir: (National Council of Examiners for Engineering and Surveying-NCEES) İngiltere Örneği ABET in akredite ettiği bir mühendislik programından mezun olanlar veya mezun durumundaki son sınıf öğrencileri; mühendislik lisansının (sertifika) ilk adımı olan Mühendisliğin Temelleri (Fundamentals of Engineering- FE) sınavına girer, başarılı olduklarında stajyer mühendis (Engineering Intern-EI veya Engineer-in-Training-EIT) statüsü kazanırlar. Bir lisanslı mühendisin danışmanlığında iş tecrübesi geliştirirler. Sertifika kurulu tarafından iş deneyimi yeterli görülen adaylar, profesyonel mühendisliğin diğer önemli adımı olan ikinci sınava girerler (Principles and Practice of Engineering exam). Başarılı olanlar Professional Engineer (PE) titri alarak lisanslı profesyonel mühendis olarak çalışırlar. Birleşik Krallık Mühendislik Konseyi (ECUK), yetkilendirdiği kurumlar vasıtasıyla mühendislik standartlarını belirleyip mühendislik program çıktılarını ve eğitim programlarını bu standartlara göre akredite eder ve profesyonel mühendislik sertifikası sağlar. Profesyonel Mühendislik yeterlilikleri, Birleşik Krallık Mühendislik yeterlilik standartlarının (UK-SPEC) belirlediği esaslara göre değerlendirilir. Profesyonel mühendis olarak kayıt ve tescil olan iki tip mühendis tanımı vardır: Chartered Engineer Incorporated Engineer 13

Bu profesyonel mühendislik titri için yetkilendirilmiş kuruma başvuran adaylar, aldıkları eğitim ve iş deneyimlerini de belgeleyerek değerlendirme ve sınava tabi tutulurlar. 3.10. Türkiye de Mevcut Durum Türkiye de Mühendislik programlarından alınan lisans diplomaları, mezunlara profesyonel mühendislik unvanı ve yetkilerini birlikte kazandırmaktadır. Diplomalara unvan ve yetki ibaresi yazılmaması konusunda YÖK ün üniversitelere gönderdiği talimata karşılık, hangi mühendislik programından hangi unvanın kazanılacağı YÖK-ÜAK tarafından belirlenmektedir. Mühendislik Unvanları: Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) Başkanlığınca 20.04.2006 tarihinde Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği ne (TMMOB)'ye "Mühendislik unvanları" ile ilgili gönderilen yazıda hangi mühendislik programından hangi isimle mühendis unvanının verileceği açıkça belirtilmiştir. Bu yazıda; Bilindiği üzere, Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı'nın diplomalara unvan yazılmaması konusundaki kararını bildiren görüş yazısı 03.06.2006 tarihli Yükseköğretim Genel Kurul Toplantısında incelenmiş ve 2547 sayılı Kanun'un 2880 sayılı Kanun'la değişik 43/b maddesi uyarınca 2005-2006 eğitirn-öğretim yılından itibaren uygulanmak üzere diplomalara unvan yazılmaması, öğrenim görülen program adının ve derecesinin belirtilmesi uygun görülmüştür. Yükseköğretim kurumlarımızın bünyesinde yer alan mühendislik programlarından mezun olanlara ilgili dalın mühendisi unvanı verilmektedir. 1990 yılından itibaren üniversitelerimizin Mühendislik programlarından mezun olanların alacağı unvanlar ekli listede yer almakta olup, Başkanlığınıza bağlı odalara tarafınızca duyrulması hususunda gereğini denmektedir. Mühendislik eğitimi veren programlar ve unvanlar aşağıdadır: Program Adı Unvanı Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği Ağaç İşleri Endüstri Mühendisi Balıkçılık Teknolojisi Mühendisliği Balıkçılık Teknolojisi Mühendisi Biyomühendislik Biyomühendisi Biyomedikal Mühendisliği Biyomedikal Mühendisi 14

Bilgisayar Mühendisliği Bilgisayar Mühendisi Bilgisayar Bilimleri Mühendisliği Bilgisayar Mühendisi Bilgisayar ve Enformatik Mühendisliği Bilgisayar ve Enformatik Mühendisi Bileşim Sistemleri Mühendisliği Bileşim Sistemleri Mühendisi Çevre Mühendisliği Çevre Mühendisi Deri Mühendisliği Deri Mühendisi Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Deniz Ulaştırma işletme Mühendisi Deniz Teknolojisi Mühendisliği Deniz Teknolojisi Mühendisi Denizcilik Y.O.ve Denizcilik Fk.Makine Gemi Makinaları İşletme Mühendisi Elektrik Mühendisliği Elektrik Mühendisi Elektronik Mühendisliği Elektronik Mühendisi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Elektrik-Elektronik Mühendisi Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği Elektronik ve Haberleşme Mühendisi Endüstri Mühendisliği Endüstri Mühendisi Endüstri Sistemleri Mühendisliği Endüstri Sistemleri Mühendisi Fizik Mühendisliği Fizik Mühendisi Gıda Mühendislği Gıda Mühendisi Gıda Bilimi ve Teknolojisi (Gıda Müh.14.07.1993 tarihli Yürütme Kurulu toplantısında kabul edilen müfredat uygulanmak şartıyla) Gemi İnşaatı Mühendisliği Gemi İnşaatı Mühendisi Gemi Makineleri işletme Mühendisliği Gemi Makineleri İşletme Mühendisi Havacılık Mühendisliği Uçak Mühendisi Havacılık ve Uzay Mühendisliği Havacılık ve Uzay Mühendisi Hidrojeoloji Mühendisliği Hidrojeoloji Mühendisi İmalaat Mühendisliği İmalaat Mühendisi İnşaat Mühendisliği İnşaat Mühendisi İşletme Mühendisliği İşletme Mühendisi İstatistik ve Bilgisayar Mühendisliği İstatistik ve Bilgisayar Mühendisi Jeoloji Mühendisliği Jeoloji Mühendisi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisi Jeofizik Mühendisliği Jeofizik Mühendisi Kimya Mühendisliği Kimya Mühendisi Kimya-Biyoloji Mühendisliği Kimya-Biyoloji Mühendisi 15

Kontrol Mühendisliği Kontrol Mühendisi Kontrol ve Bilgisayar Mühendisliği Kontrol ve Bilgisayar Mühendisi Maden Mühendisliği Maden Mühendisi Makine Mühendisliği Makine Mühendisi Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Malzeme Bilimi ve Mühendisi Malzeme Mühendisliği Malzeme Mühendisi Matematik Mühendisliği Matematik Mühendisi Metalürji Mühendisliği Metalürji Mühendisi Mekatronik Mühendisliği Mekatronik Mühendisi Meteoroloji Mühendisliği Meteoroloji Mühendisi Metalürji ve Malzeme Mühendisliği Metalürji ve Malzeme Mühendisi Nükleer Enerji Mühendisliği Nükleer Enerji Mühendisi Orman Mühendisliği Orman Mühendisi Orman Endüstri Mühendisliği Orman Endüstri Mühendisi Otomotiv Mühendisliği Otomotiv Mühendisi ODTÜ Müh.Bil.Böl.(Uygulamalı Mekanik) Uygulamalı Mekanik dalında Mühendis Petrol Mühendisliği Petrol Mühendisi Petrol ve Doğalgaz Mühendisliği Petrol ve Doğalgaz Mühendisi Seramik Mühendisliği Seramik Mühendisi Sistem Mühendisliği Sistem Mühendisi Su Ürünleri Programı (Sürmene D.B.veT.Y.O) Su Ürünleri Mühendisi Tekstil Mühendisliği Tekstil Mühendisi Telekomünikasyon Mühendisliği Telekomünikasyon Mühendisi Tütün Eksperliği Y.O. Tütün Teknolojileri Mühendisi Uçak Mühendisliği Uçak Mühendisi Üretim Mühendisliği Üretim Mühendisi Uzay Mühendisliği Uzay Mühendisi Yazılım Mühendisliği Yazılım Mühendisi (Ziraat Fak. Gıda Müh. ve Peyzaj Mühendisliği hariç diğer Programlardan mezun olanlar) Ziraat Mühendisi 16

BÖLÜM-4 MÜHENDİSLİK PROGRAMLARININ AKREDİTASYONU 4.1 Akreditasyon: Belirli standartları karşılamanın belgelenmesidir. Eğitim-öğretim seviyesi ve öğrenim kazanımları belirli olan bir eğitim programının akreditasyon süreci; hedeflenen yeterliliklerin elde edilmesi için öngörülen kriterleri sağlayıp sağlamadığının değerlendirilmesi şeklinde olmaktadır. 4.1.1 Akreditasyon değerlendirme ölçütleri: Öngörülen mühendislik lisans programının amaç ve kazanımlarına uygun bir akademik ve fiziki alt yapının mevcut olup olmadığı, müfredatının buna uyumluluğu, öğrencilere sunulan imkanlar, akreditasyon değerlendirmelerinin temel ölçütlerinin başında yer almaktadır. Akredite olacak bir mühendislik programının aşağıda başlıkları belirtilen inceleme ve değerlendirme sürecinden geçmesi gerekmektedir. Değerlendirme sonunda ilgili program, 2 yıl veya 5 yıl için akredite edilebilir. 4.1.2 Genel ve programa özgü ölçütler: a) Öğrenciler b) Program Eğitim Amaçları c) Program Çıktıları (Program kazanımları) d) Sürekli İyileştirme e)eğitim Planı (Müfredat) f)öğretim Kadrosu g)altyapı h)kurum Desteği ve Parasal Kaynaklar i)organizasyon ve Karar Alma Süreçleri j)programa Özgü Ölçütler 17

a. Öğrenciler Bir mühendislik programının değerlendirilmesinde, öğrencilerin niteliği, gelişimi ve başarıları dikkate alınır. Bu kapsamda; Programa kabul edilen öğrencilerin, hedeflenen kazanımları (bilgi, beceri ve yetkinlikleri) öngörülen sürede edinebilecek altyapıya sahip olup olmadığı; giriş puanı, alınan öğrenci ve mezun sayısı, çift anadal-yan dal imkânı, Öğrencilerin ders ve kariyer planlaması konularında yönlendirilmesi, Program kapsamındaki tüm dersler ve diğer etkinliklerin şeffaf, adil ve tutarlı yöntemlerle ölçülmesi ve başarı durumunun değerlendirilmesi, Mezuniyete karar verebilmek için, programın gerektirdiği tüm koşulların yerine getirildiğini belirleyecek güvenilir yöntemlerin geliştirilmesi ve uygulanması, b. Programın Eğitim Amaçları Mezunların ulaşması gereken kariyer hedeflerini, mesleki beklentilerini karşılayacak amaçların belirlenmesi, Bu amaçlara ulaşmada iç ve dış paydaş görüşlerinin dikkate alınması, Programın ihtiyaca göre güncellenmesi, Eğitimin amaçlara uygun yürütüldüğünü ölçmek ve belgelemek için kullanılan ölçme-değerlendirme sürecinin sistemleştirilmesi c.programın Kazanımları Öğrencilerin programdan mezun oluncaya kadar kazanmaları gereken bilgi, beceri ve davranışların (yetkinliklerin) tanımlanması, Eğitim amaçlarına ulaşabilecek kapsam, Program kazanımlarının, eğitim amaçlarıyla uyumlu olarak tanımlanması, d.sürekli İyileştirme Ölçme-değerlendirme sistemi kurarak değerlendirme sonuçlarına göre iyileştirme çalışmalarının belgelenmesi, Özellikle programın eğitim amaçları ve program kazanımlarına ilişkin yenileşme ve geliştirme çalışmalarının somut verilere dayandırılması, Gelişme ve yenilenmeye açık diğer alanlarda yapılan çalışmaların belgelendirilmesi. e.eğitim Planı (Müfredat) Her programın program eğitim amaçlarını ve program kazanımlarını destekleyen bir eğitim planı (müfredatı) olması, Eğitim planının bu ölçütte verilen ortak bileşenler ile programa özgü bileşenleri içermesi, Müfredatın uygulanmasında etkin öğretim yöntemi ve yönetim sistemi oluşturulması, 18

Eğitim planının en önemli bileşenleri olarak; - En az 32 kredilik (60 AKTS) Matematik ve Temel Bilim, - En az 48 kredilik (90 AKTS) Temel Mühendislik Bilimleri ve alanla ilgili Mühendislik Meslek Eğitimi, - Eğitim programının teknik içeriğini bütünleyen, proje yönetimi ve işletme konularına da aşinalık sağlayacak şekilde, program amaçları doğrultusunda genel eğitim. f.öğretim Kadrosu Öğretim kadrosunun sayıca yeterli olması; öğretim üyesi-öğrenci ilişkisini, öğrenci danışmanlığını, üniversiteye hizmeti, mesleki gelişimi, sanayi, mesleki kuruluşlar ve işverenlerle ilişkiyi sürdürebilmeyi sağlaması ve programın tüm alanlarını kapsayacak biçimde olması, g. Altyapı Sınıflar, laboratuarlar ve diğer teçhizatın, eğitim amaçlarına ve program kazanımlarına ulaşmak için yeterli ve öğrenmeye yönelik bir atmosfer hazırlamaya yardımcı olması, Öğrencilerin ders dışı etkinliklerine imkan veren, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılayan, mesleki faaliyetlere ortam yaratarak mesleki gelişimlerini destekleyen ve öğrenci-öğretim üyesi ilişkilerini canlandıran uygun altyapının mevcut olması, Bilgisayar ve enformatik altyapılarının, programın eğitim amaçlarını destekleyecek doğrultuda, öğrenci ve öğretim üyelerinin bilimsel ve eğitsel çalışmaları için yeterli düzeyde olması, Kütüphane imkânlarının yeterli olması, laboratuarlarda güvenlik tedbirleri alınmış olması gerekir. h. Kurum Desteği ve Mali Kaynaklar Üniversitenin idari desteği, yapıcı liderliği, parasal kaynaklar ve dağıtımında izlenen stratejinin, programın kalitesini ve bunun sürdürülebilmesini sağlayacak düzeyde olması, Kaynakların, nitelikli bir öğretim kadrosunu çekecek, tutacak ve mesleki gelişimini sürdürmesini sağlayacak yeterlilikte olması, Program için gereken altyapıyı temin etmeye, bakımını yapmaya ve işletmeye yetecek parasal kaynak sağlanması, Program ihtiyaçlarını karşılayacak destek personeli ve kurumsal hizmetlerin sağlanması, teknik ve idari kadroların, program kazanımlarını sağlamaya destek verecek sayı ve nitelikte olması gerekmektedir. i. Organizasyon ve Karar Alma Süreçleri Rektörlük, fakülte, bölüm ve varsa diğer alt birimlerin kendi içlerindeki ve aralarındaki tüm karar alma süreçleri, program çıktılarının (kazanımlarının) 19

gerçekleştirilmesini ve eğitim amaçlarına ulaşılmasını destekleyecek şekilde düzenlenmelidir. j. Programa Özgü Ölçütler Makine ve benzeri programlardan mezun olanların aşağıdaki niteliklere sahip olduğu kanıtlanmalıdır: En az birinde derinlik kazanmak üzere kimya ve matematiğe dayalı fizik bilgisi; çok değişkenli matematik ve türevsel denklemleri de kapsayacak biçimde ileri matematik bilgisi; istatistik ve lineer cebir konularına âşinâlık; bu tür sistemlerin tasarım ve gerçekleştirilmesi de dâhil olmak üzere hem ısıl sistemler hem de mekanik sistemler alanlarında çalışabilme becerisi. Özetle; Akredite bir mühendislik programı, aşağıdaki kazanımları sağlamalıdır; Matematik, temel bilim ve mühendislik bilimini uygulama, Tasarım yapma ve uygulama, İhtiyaçları karşılayacak şekilde sistem tasarlama, Farklı disiplinlerle işbirliği yapabilme, Mühendislik problemlerini tanımlama, formüle etme ve çözüm yöntemlerini açık bir biçimde yazılı ve sözlü olarak açıklama, Mesleki ve etik değerlere sahip olma, Alanındaki gelişmeleri takip edip kullanabilecek ve meslektaşları ile etkili bir iletişim kurabilecek yabancı dil bilgisine sahip olma, Alanındaki uygulamalarda önceden öngrülmeyen karmaşık durumlarda sorumluluk alarak çözüm geliştirme, Uzman veya konuya yabancı olan dinleyici kitlesini alanı ile ilgili konularda bilgilendirme, Mühendislik uygulamalarında gerekli olan modern mühendislik araçlarını, tekniklerini ve becerilerini kullanma, Alanının gerektirdiği düzeyde bilgisayar yazılımı ve donanımı bilgisi ile birlikte bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanabilme, İş güvenliği ve sağlığı, sosyal güvenlik hakları, kalite kontrolü ve yönetimi ile çevre koruma konularında yeterli bilgi ve bilince sahip olma. 20

BÖLÜM-5 SANAYİ VE İŞ DÜNYASININ BEKLENTİLERİ Mevcut mühendislik programlarının geliştirilmesinde veya yeni mühendislik programlarının açılmasında, sanayi ve iş dünyasının görüşleri ve işgücü ihtiyaçları çok büyük önem taşımaktadır. Sektördeki ve dünyadaki gelişmeler yeterince takip edilmeden açılan programlar, ihtiyaçları karşılamaktan öte, büyük bir kaynak ve insan israfına yol açmaktadır. Ülkemizin sanayisinde çalışan nitelikli teknik personel profili yeteri kadar bilinmemektedir. Nitelikli iş gücünü yetiştirmek için okullarda verilen eğitim kalitesinin ve müfredatının, sanayi kuruluşlarının talep ettiği doğrultuda olması gerekmektedir. Sanayi kuruluşlarının ihtiyaçlarına göre teknik iş gücünün yetiştirilmesi, dünyadaki gelişmelerden kopuk olmamalıdır. Çünkü, ülkemizin sanayisi üretimde kaliteyi ve uluslar arası standardı sağlarken dünya pazarından yüksek pay almayı hedef edinmek durumundadır. Sanayi kuruluşlarımızın rekabet gücünün temelinde üretim kalitesi olduğu, kaliteli ürün için ise üretken, yeni teknolojiyi bilen ve uygulayan-geliştiren, nitelikli insan gücüne ihtiyaç olduğu bilinmektedir. Mesleki ve teknik orta ve yüksek öğretim kurumlarımızın mevcut durumlarının değerlendirilmesi, bu kurumlarımızın çıktılarının endüstri ve iş dünyasında hangi etkinlikte yer aldığına bağlıdır. Eğitim ve istihdam dengesi ne derecede sağlıklı kurulmaktadır? Pahalı bir eğitim olan mesleki-teknik eğitim mezunları, aldıkları eğitim sonunda edindikleri mesleklerde mi yoksa çok farklı alanlarda mı çalışmaktadırlar? Halen çalışmakta olan teknik elemanlar, değişen şartlara uyum sağlayacak şekilde hizmet içi eğitim alıyorlar mı?. Bu ve benzeri sorulara sağlıklı cevap vermek gerekmektedir. Sanayi kuruluşlarımızda istihdam edilen teknik personelin profilini ve kuruluşlarımızın hangi niteliklerde teknik elemana ihtiyaç duyduğunu belirleyerek, mesleki-teknik eğitimin orta ve yükseköğretim aşamalarındaki yeniden yapılandırma ve program geliştirme çalışmalarına zemin oluşturmak amacıyla bir araştırma yapılmıştır. Araştırma, Ankara daki sanayi kuruluşları ile Marmara ve ege bölgesindeki işletmeler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Bu sanayi kuruluşlarının durumu Şekil 5.1 deki grafikte görülmektedir: İşletmenin büyüklüğü nedir? %32,8 %23,4 %43,8 Büyük işletme (151 ve üzeri kişi) Orta ölçekli işletme (50-150 kişi arası) Küçük işletme (0-50 kişi arası) Şekil 5.1 Ankara daki Sanayi kuruluşlarının profili 21

Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) 1-50 arası iş gören çalıştıran işletmeleri küçük, 51-150 iş gören çalıştıran işletmeleri orta ölçekli ve 150 üstü iş gören çalıştıran işletmeleri ise büyük ölçekli işletme olarak sınıflandırmıştır. Yukarıdaki tanımlara göre, Şekil 5.1 deki grafikte de görüldüğü gibi; 1-50 arası iş gören çalıştıran işletmeler yani küçük işletmeler toplam işletmeler içinde %33 oranında, 51-150 arası iş gören çalıştıran yani orta ölçekli işletmeler %44 ve 151 üstü iş gören çalıştıran yani büyük işletmeler ise %23 oranındadır. Buna göre Ankara daki orta ölçekli işletmeler, Ankara sanayisinin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Nitelikli insan gücünü yetiştirmek için ve bunların istihdam edilebilirliğini sağlamak için üniversitelerin sanayiciyi yakından takip etmesi ve Paydaş Görüşleri doğrultusunda program geliştirmesi gerektiği daha önceki bölümlerde ifade edilmiştir. Şekil 5.2 deki grafikte, yukarıda dağılımı verilen işletmelerde çalışan mühendis oranları gösterilmiştir. İşletmenizde çalışan mühendis sayısı kaçtır? %10,9 %6,3 %6,3 %7,8 Yok 5 den az 6 10 arası %59,4 11 20 arası %9,4 21 30 arası 30 dan fazla Şekil 5.2 Sanayide çalışan mühendis sayısı İşletmelerin %59.4 gibi büyük bir kısmında, sayıları 5 den az da olsa mühendis çalışmaktadır. Geri kalan işletmelerden farklı sayılarda mühendis istihdam edenlerin toplam oranı ise yaklaşık %32 dir. 22

Sanayide ihtiyaç duyulan özel alanlara yönelik ( otomotiv, imalat, tasarım, tesisat, enerji vb. ) uygulama yönü kuvvetli mühendis tipinin ( Teknoloji Mühendisi ) yetiştirilmesini gerekli görüyor musunuz? %3,1 %0,0 %32,8 %64,1 Kesinlikle Gerekli Gerekli Kısmen Gerekli Gereksiz Şekil 5.3 İhtiyaç duyulan mühendis profili Şekil 5.3 deki grafikte görüldüğü gibi, sanayicilerimizin %96,9 sı (59,4+37,5) belirli alanlarda uzmanlaşan teknoloji mühendislerinin yetiştirilmesinin gerekli olduğunu ifade etmiştir. Endüstrinin uygulamacı mühendislere daha çok ihtiyaç duyduğu açıkça görülmektedir. Araştırma ve planlama yapan, teorik yönü güçlü mühendislerin yanın da atölye ortamında çalışacak uygulama ( teknoloji ) mühendislerine ihtiyaç var mıdır? %10,9 %35,9 %6,3 %46,9 Kesinlikle ihtiyaç var İhtiyaç var Kısmen ihtiyaç var İhtiyaç yok Şekil 5.4 İhtiyaç duyulan mühendis niteliği Sanayicilerimizin %94 ü iş yerlerinde uygulama (teknoloji) mühendisine ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir. Grafikten de görüldüğü üzere, işletmelerin %46.9 u iş başında çalışan uygulama mühendisine olan ihtiyacı, kesinlikle ihtiyaç var seçeneği ile vurgulamıştır (Şekil 5.4). 23

Uygulama alanlarında çalışan mühendisin aşağıdakilerden hangisinde yetkin ( yeterli ) olmasını tercih edersiniz? %28,8 %17,1 %14,4 %33,6 %6,2 İmalat Servis Araştırma Tasarım Test - Kalite kontrol Şekil 5.5 Mühendis yeterlilikleri Sanayicilerimizin büyük çoğunluğunun tercihi olan uygulamacı mühendislere hangi alanlarda daha çok ihtiyaç duyulduğuna bakıldığında; %33.6 oranında imalat alanında yetkin uygulama mühendis tipine, %29 oranında test kalite kontrol, %17 oranında araştırma, %14.4 tasarım ve %6 oranında ise servis işlerinde çalışacak uygulama mühendisini tercih ettikleri görülmektedir (Şekil 5.5). Mevcut mühendislik fakültesi mezunları daha çok teorik eğitim aldıklarından, endüstri uygulamalarında araştırma alanlarında çalışmaktadırlar. Yöneticilerin işletmelerinde istedikleri mühendis, yukarıdaki dallara ek olarak, tasarladığını uygulayan, imalat yapan, işbaşında çalışan problem çözme niteliklerine sahip uygulama yönü güçlü mühendis tipidir. Özellikle imalat sektöründe, hem imalat aşamalarının bizzat içinde yer alan, hem de test-kalite kontrol yapan mühendislere ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. 24

Sizce endüstride teori ağırlıklı yetişen mühendislere mi yoksa uygulama ( teknoloji ) ağırlıklı mühendislere mi daha çok ihtiyaç var? %1,6 %29,7 %68,8 Teori ağırlıklı mühendise Uygulama ağırlıklı mühendise Her ikisine birden Şekil 5.6 İhtiyaç duyulan mühendis yetkinlikleri Daha somut bir tespit yapmak ve mühendis tipi tercihinde önceliği belirlemek amacıyla sorulan bu soruya verilen cevaplardan; işletmelerimizin %68.8 inin, uygulama (teknoloji) mühendisine daha çok ihtiyacı olduğu görülmektedir. İşletmelerin %29.7 si hem araştırmacı (teori ağırlıklı çalışan) mühendise hem de uygulamacı mühendise ihtiyaç duyduğunu belirtirken, sadece %1.6 sı sadece teori ağırlıklı çalışan mühendise ihtiyaç duyduğunu ifade etmiştir (Şekil 5.6). İşletmenizin ilgili üniversite ve eğitim kurumları ile ilişki ( staj, teknik danışmanlık, proje vb. ) düzeyini yeterli buluyor musunuz? %28,1 %25,0 %9,4 %37,5 Kesinlikle yeterli Yeterli Kısmen yeterli Yetersiz Şekil 5.7 Sanayi-Üniversite ilişkisi 25

İşletmelerin ilgili üniversite ve eğitim kurumları ile ilişki düzeyine (staj, teknik danışmanlık, proje vb.) ilişkin sorulan soruya verilen cevaplara göre; %9.4 oranında kesinlikle yeterli, %37.5 oranında yeterli, %25 oranında kısmen yeterli, %28 oranında ise yetersiz olduğu sonucu çıkmıştır (Şekil 5.7). Genel olarak işletmelerin %46.9 u gibi önemli bir kısmında AR-GE ve ürün geliştirme birimi bulunmamaktadır. Küçük ve orta ölçekli işletmeler henüz yeni model, teknolojik özellikleri yüksek ürünler üretmediği, ya da büyük ölçekli işletmelerin yan sanayisi konumunda çalıştıkları anlaşılmaktadır. Genel olarak, işletmelerin %18.8 inde çalışan elemanlar alanları ile ilgili kurs, seminer vb. faaliyetlere katılmamaktadır. Sanayi çalışanlarının, kendilerini sürekli geliştirme ihtiyacında olduğu düşünülürse bu oranın daha düşük olması beklenmektedir. Sanayicilerimizin %96,9 sı belirli alanlarda uzmanlaşan teknoloji mühendislerinin yetiştirilmesinin gerekli olduğunu ifade etmiştir. Endüstrinin uygulamacı mühendislere daha çok ihtiyaç duyduğu açıkça görülmektedir. Sanayicilerimizin %94 ü gibi büyük bir bölümü, iş yerlerinde uygulama (teknoloji) mühendisine ihtiyaç duyduklarını belirtmişlerdir. 26

BÖLÜM-6 OTOMOTİV MÜHENDİSLİĞİ 6.1 Otomotiv Mühendisliği Otomotiv Mühendisliği; makine, elektrik, elektronik, yazılım ve güvenlik mühendisliklerinin bazı bölümlerinin birleştirilmesi ile oluşan taşıt mühendisliğinin bir dalıdır. Havacılık, denizcilik ve gemi mühendisliğini de içine alan, otomobil, otobüs, kamyon, motorsiklet gibi araçların tasarımı, imalatı ve servisi ile ilgili bir mühendislik dalıdır. Otomotiv mühendisliğinin ilgi alanlarına giren ve otomotiv mühendisleri için önemli görülen diğer disiplinler ise: 6.1.1 Güvenlik sistemleri: Başta aktif ve pasif güvenlik sistemleri olmak üzere motorlu taşıtların çarpışma testleri, çeşitli donanımlarının deformasyon ve dayanım testleri ve bu testlerin bilgisayar yazılımları ile (Finite element gibi) analiz edilip değerlendirilmesi işlemleri güvenlik mühendisliğinin çalışma alanları içindedir. 6.1.2 Yakıt ekonomisi ve emisyonlar: Yakıt ekonomisinin göstergesi olan litre başına katedilen yol (L/100 km), motorlu taşıtın saldığı hidrokarbonlar (HC), karbonmonoksit (CO), azot oksit (NOx), karbon dioksit (CO2) ve diğer emisyonların ölçülmesi ve değerlendirilmesi. 6.1.3 Taşıt dinamiği: Taşıtın hareketi ile ilgili hızlanma, dönüş manevrası, frenleme ve çekiş gibi performanslarının şasi süspansiyon sistemleri (fren, tekerlek, direksiyon, çekiş kontrolü vb) ile bunların tasarımı. 6.1.4 Gürültü, titreşim ve sertlik (NVH) : Aracın konforunu etkileyen gürültü (yol, motor, aktarma organları, rüzgar, egzoz ve diğer elemanlar) ve sert süspansiyonun olumsuz etkilerinin giderilmesi. 6.1.5 Performans: Çeşitli şartlar altında aracın ortaya koyduğu kabiliyetleri olarak tanımlanan performansın için birçok parametre sayılabilir. Ancak bunların içinde 0-100 km hıza ulaşma süresi, 120 km hızla seyrederken frenleyerek durma mesafesi, maksimum hız, viraj hızı ve güvenliği, tutunma ivmelenme ve fren etkinliği gibi gibi parametreler öne çıkmaktadır. Taşıt performansı aynı zamanda karlı buzlu ve kaygan zeminlerde aracın kontrolü ve seyir güvenliği ile de doğrudan ilgilidir. Bu anlamda araç performansının artırılması çalışmaları. 6.1.6 Korozyon: Taşıtın korozyona karşı dayanıklığının ve faydalı ömrünün test edilip değerlendirilmesi. 6.1.7 Ergonomi: Taşıtta sürücü ve yolcu konforu, kullanma kolaylığı, göstergeler, donanımların yerleşimi ve pozisyonu dikkate alınarak tasarım ve analiz yapma. 6.1.8 Klima kontrol: Özellikle sürücü ve sürüş güvenliğini etkileyen ısıtma, havalandırma, ön cam buz veya buhar çözme, nemlendirme kontrolü. 27

6.1.9 Maliyet: Maliyetin rekabet şartlarına uygun olarak tutulması, aracın niteliklerinin geliştirilmesinin fiyatı etkilememesi, garanti süresi ve pazarlama şartları üzerine çalışmalar. 6.1.10 Montaj fizibilitesi: Ürün geliştirme mühendisleri ile imalat-montaj mühendislerinin birlikte çalışmalarıyla nihai montajın ucuz, kolay ve fonksiyonel olarak tasarlanması. 6.1.11 Geliştirme Mühendisliği: Otomotiv mühendisliği içinde yer alan diğer mühendislik alanıdır. Komple üretimin ilgili birimlerle koordinasyonunu sağlayan mühendisler olan geliştirme mühendisleri, sistem mühendisleri gibi, üretilen aracın her bir bileşeninin tasarımından biribiri ile uyumlu ve verimli çalışmasına kadar birçok parametreyi birlikte düşünerek optimize ederler. Mesela, aracın fren sisteminin fonksiyonu olan güvenli yavaşlamayı ve etkili durma mesafesini sağlamasının yanında, sistemin daha sessiz çalışması, ABS- ESP gibi aktif güvenlik sistemlerinin diğer donanımlarla birlikte etkin çalışmasının sağlanması, bu mühendislik alanına girmektedir. Geliştirme mühendisleri ayrıca; üretilen aracın bütün niteliklerinin kabul edilebilir belirli bir seviyede tutulmasını sağlamak ve ilgili imalat mühendisleri ile koordineli olarak aracın nihai konrol, test ve kabul işlemlerinin sorumluluğunu da üstlenirler. 6.2. Otomotiv Mühendislerinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları Otomotiv Mühendisliği eğitimi sürecinde tanımlanan Mühendislik temel alan yeterlilikleri ve özellikle program yeterliliği dikkate alındığında, otomotiv mühendislerinin çalışma alanlarında üstlenecekleri görev ve sorumlulukları da aşağıda belirtildiği gibi sıralanabilir: a) Sahip olduğu bilgi ve becerileri yenilikçi bir anlayışla uygulamaya koyarak yeni ürün, sistem ve teknoloji geliştirir, b) Genel makine ve alanı ile ilgili projeler hazırlar (imalat, test, kalite kontrol, otomotiv sistem ve parçaları ile ilgili benzeri projeler), veya hazırlatır, bu projeleri uygular, takip ve kontrolünü yapar, c) Birimine intikal eden proje ve faaliyet raporlarını mühendislik alanı çerçevesinde inceler, değerlendirir ve denetler, d) Motor ve taşıt tasarımı ile ilgili projeleri değerlendirir, gerektiğinde herhangi bir motor ve taşıt aksamını tasarlar, prototip ve seri imalat aşamasına getirir, e) Motorlu araçlarda, yasa ve yönetmelikler çerçevesinde değişimler yapar veya yapılan değişikliklerin uygunluğunu onaylar, f) Çalıştığı birimde işletme ve yatırım programlarını inceler, faaliyetleri takip eder, problemlerin çözümüne katkı sağlar, g) İlgili birimlerle koordinasyonu sağlayarak görev alanı ile ilgili yatırım planlaması, keşif ve ihale dosyaları hazırlar, kabul ve kesin hesap uygulamaları yapılmasını sağlar, h) Bakım, onarım ve yenileme hizmetlerini yürütür, i) Ulusal ve uluslar arası teknolojik gelişmeleri takip eder, gerektiğinde yeni sistem ve teknoloji geliştirir ve uygular, j) Üretimin çeşitli aşamalarından sorumlu diğer mühendis ve teknik elemanlarla koordineli olarak üretilen bir taşıtın performans ve diğer niteliklerinin uygunluğunu onaylar, 28

k) Motor performans, emisyon, yakıt ekonomisi, taşıt güvenlik sistemleri, gürültü, ısıtma-havalandırma sistemlerini test eder, yasa ve yönetmelikler çerçevesinde kabul edilebilir değerlerde olduğunu onaylar, l) Taşıtın dinamik özelliklerinin tasarım ve uygulamasında rehberlik eder, gövde tasarımının uygunluğunu onaylar, m) Birlikte çalıştığı usta, teknisyen ve teknikerlere rehberlik eder, onların hizmet içi eğitimlerine katkı sağlar. 6.3. Otomotiv Mühendisliği Eğitiminde Uygulamalar Otomotiv Mühendisliği eğitim programı ve müfredatı, makine mühendisliği temel derslerinin çok büyük bir kısmını kapsadığı gibi, bu teorik temele ilaveten otomotiv mühendisliğine özgü teknik alan dersleri ve bunlarla ilgili etkin uygulamaları da içerir. 8 yarıyıl boyunca okutulan mühendislik temel alan dersleri ile programa özgü uygulamalı teknik alan dersleri, her yarıyılda bir atelye ve laboratuar uygulamaları ile birlikte yürütülmektedir. Bu atelye ve laboratuarlar; a) Motor teknolojisi atelyesi b) Temel makine işlemleri atelyesi c) Otomotiv elektrik ve elektronik sistemleri atelye ve laboratuarı d) Güç aktarma organları atelyesi e) Buji ile ateşlemeli motorlar laboratuarı f) Sıkıştırma ile ateşlemeli motorlar (Dizel) laboratuarı g) Otomotiv imalat işlemleri atelyesi h) Motor ve taşıt performans testleri laboratuarı i) Taşıt teknolojisi atelye ve laboratuarı 6.4. Otomotiv Mühendisliği Eğitiminde Kullanılan Alet, Cihaz ve Ekipmanlar Motor Teknolojisi Atelyesi: Bu atelyede mevcut çeşitli tip ve özellikteki motorların ve temel sistemlerinin öğretimi süresince, motorun bütün hareketli-hareketsiz elemanlarını ve sistemlerini söküp inceleme imkanı veren alet ve cihazlar kullanılmaktadır. Bunlar genel olarak; çeşitli takımlar (açık ağızlı ve yıldız anahtarlar, lokma takımları, torkmetreler, çeşitli pensler, zımbalar, supap çektirmeleri, segman takma-sökme aparatları, çektirmeler vb) ile çeşitli ölçme cihaz ve aparatları (mikrometre, kumpas, komparatör, kompresyon test cihazı vb) sayılabilir. Temel Makine İşlemleri Atelyesi: Bu atelyede öğrenciler temel işlemleri uygulayarak öğrenirler. Kullanacaklar makine ve avadanlıklar; matkap tezgahı, torna tezgahı, havşa açma, kılavuz çekme ekipmanları, kaynak makineleri, çeşitli eğeleme-taşlama işlemleri ile ilgili aparat ve aletler olarak sıralanabilir. Otomotiv Elektrik ve Elektronik Sistemler Atelye ve Laboratuarı: Motorlu taşıtlarda bulunan ateşleme, ilk hareket, şarj, aydınlatma ve ikaz sistemleri gibi bütün elektrik ve 29

elektronik donanımların öğretildiği dersin uygulama atelyesidir. Bu atelyede başta avometre olmak üzere, ateşleme ve şarj sistem elemanlarının test cihazı, alternatör test cihazı gibi çeşitli cihaz ve ekipmanlar kullanılmaktadır. Güç Aktarma Organları Atelyesi: Motor krank mili çıkışından itibaren volan, kavramadebriyaj sistemi, vites kutusu, şaftlar, diferansiyel ve aksları kapsayan aktarma organlarının tanıtıldığı, uygulamaların yapıldığı atelyedir. Buji İle Ateşlemeli Motorlar Laboratuarı: Benzin motorları olarak da bilinen motorların çalışma şartlarının incelendiği, özellikle elektronik ateşleme ve yakıt enjeksiyon sistemlerinin öğretildiği dersin uygulama laboratuarıdır. Bu laboratuarda gelişmiş test cihazları kullanılarak motorun ateşleme, yakıt sistemi, ilk hareket ve şarj sistemlerinin arıza ve çalışma performansları incelenir. Sıkıştırma İle Ateşlemeli Motorlar Laboratuarı: Genel olarak Dizel motorlar olarak bilinen motorların çalışma prensipleri ve özellikle dizel enjeksiyon ve turboşarj sistemlerinin incelendiği dersin uygulama laboratuarıdır. Bu laboratuarda yakıt enjeksiyon pompası cihazı, enjektör basınç ayar cihazı ve bunlarla ilişkili alet ve ekipmanlar kullanılmaktadır. Otomotiv İmalat İşlemleri Atelyesi: Başta motor parçaları olmak üzere taşıtın çeşitli elemanlarının imal ve işleme tekniğinin, çalışma şartları, malzeme özellikleri ve toleranslarının öğretildiği dersin uygulama atelyesidir. Bu atelyede; torna, krank ve kam mili taşlama, silindir torna, silindir honlama, ana yatak tornası, pim yuvası (burç) honlama, biyel torna, süpap taşlama, silindir kapağı onarım ekipmanı, volan taşlama tezgahları bulunmaktadır. Motor ve Taşıt Performans Testleri Laboratuarı: Motor torku, gücü ve yakıt tüketimi başta olmak üzere motor performans parametrelerinin ölçülüp değerlendirildiği, taşıt sürtünme kayıpları ve egzoz emisyonlarının ölçüldüğü laboratuardır. Öğrenciler, daha önceki bilgilerini kullanıp son sınıfta çeşitli test yöntemlerini ve raporlamayı öğrenmekte ve uygulamaktadırlar. Bu laboratuarda; çeşitli ölçüm kapasitesine sahip elektrikli ve hidrolik motor dinamometreleri, özel tasarımlı test motorları ve şasi dinamometresi bulunmaktadır. Taşıt Teknolojisi Atelye ve Laboratuarı: Son sınıf öğrencilerinin, taşıt donanımlarını ve fonksiyonlarını öğrendiği, taşıt hareketine etki eden faktörleri, ön düzen, süspansiyon ve fren sistemlerinin analiz edildiği, taşıtta yer alan aktif güvenlik sistemleri ve etkilerinin incelendiği teknik alan dersinin uygulama laboratuarıdır. Bu konularla ilgili uygulamaları; ön düzen cihazı, fren test cihazı, tekerlek balans cihazı, ABS eğitim ve uygulama cihazı gibi ekipmanlarla yapmaktadırlar. 30

6.5 Türkiye de Otomotiv Sektörü Türkiye de otomotiv sektörü, Türk endüstrisinin hareketli ve önde gelen sektörlerindendir. Otomotiv yan sanayisi de ciddi bir gelişme içerisindedir. Üretimin büyük çoğunluğu otomobil ve binek taşıtları üzerine dünyanın önde gelen firmaları ile birlikte yürütülmektedir. Bunun yanı sıra, ticari araç ve tarım makinaları üretiminde de önemli bir yerdedir. Gerek lisans altında üretim yapan, gerekse yerli üretim ve servis hizmetleri sunan firmaların adları ve adresleri aşağıdadır: ANADOLU ISUZU OTOMOTİV SANAYİ VE TİCARET A.Ş. Fabrika: Yedipınarlar Mevkii Şekerpınar Köyü 41480 GEBZE/KOCAELİ Telefon: 0 262 658 84 33 Telefax : 0 262 658 88 21 Web Adresi : www.isuzu.com.tr UZEL MAKİNA SANAYİ A.Ş. Fabrika: Topçular Kışla Cad. 5 34140 RAMİ/İSTANBUL Telefon: 0 212 567 08 41 Telefax: 0 212 576 45 95 Web Adresi: www.uzel.com.tr ASKAM KAMYON İMALAT VE TİCARET A.Ş. Fabrika: Ankara Asfaltı 42 km. 41420 ÇAYIROVA/GEBZE Telefon: 0 262 653 40 80 Telefax: 0 262 653 61 88 Web Adresi: www.askam.com.tr TÜRK TRAKTÖR VE ZİRAAT MAKİNALARI A.Ş. Fabrika: Güvercin Yolu 108-109 06563 GAZİ/ANKARA Telefon: 0 312 211 01 90-0 312 211 02 00 Telefax: 0 312 211 00 31-0 312 211 03 73 Web Adresi: www.turktraktor.com.tr 31

BMC SANAYİ VE TİCARET A.Ş. Fabrika: Kemalpaşa Cad. Pınarbaşı Kavşağı 35060 PINARBAŞI/İZMİR Telefon: 0 232 479 20 00 Telefax: 0 232 479 13 64-0 232 479 12 88 Web Adresi: www.bmcsan.com OTOYOL SANAYİ A.Ş. Merkez: Ankara Asfaltı Yanı Gençosman Cad. 57 34700 KARTAL/İSTANBUL Telefon: 0 216 451 64 58-0 216 451 69 59 Telefax: 0 216 451 64 57 Web Adresi: www.otoyol.com.tr Fabrika: Atatürk Cad. 22-24 54580 ARİFİYE/SAKARYA Telefon: 0 264 229 22 00 Telefax: 0 264 229 22 20 HONDA TÜRKİYE A.Ş. Fabrika/Factory: Yedipınarlar Mevkii Şekerpınar Köyü 41480 GEBZE/KOCAELİ Telefon: 0 262 658 83 83 Telefax: 0 262 658 84 17 Web Adresi: www.honda.com.tr TOYOTA OTOMOTİV SANAYİİ TÜRKİYE A.Ş. Fabrika: Karaaptiler Köyü Asartarla Mevkii 54064 SAKARYA Telefon: 0 264 295 02 95 Telefax: 0 264 295 12 95 Web Adresi: www.toyotatr.com HYUNDAI ASSAN OTOMOTİV SANAYİ VE TİCARET A.Ş. Merkez: Şehit Mehmet Fatih Öngül sok. No. 2 34742 KOZYATAĞI/İSTANBUL Telefon: 0 216 571 63 63 Telefax: 0 216 571 64 64 Web Adresi: www.hyundai.com.tr Fabrika: Ali Kahya Beldesi 41000 KOCAELİ Telefon: 0 262 365 19 00 Telefax: 0 262 365 10 67 Web Adresi: www.hyundai.com.tr OTOKAR OTOBÜS KAROSERİ SANAYİ A.Ş. Merkez: Dumlupınar cad. 24 A Blok 34855 KÜÇÜKYALI/İSTANBUL Telefon: 0 216 489 29 50 Telefax: 0 216 489 29 67 Web Adresi: www.otokar.com.tr 32

Fabrika: Atatürk Cad. 9 54580 ARİFİYE SAKARYA Telefon: 0 264 229 22 44 Telefax: 0 264 229 22 42 KARSAN OTOMOTİV SANAYİ VE TİCARET A.Ş. Fabrika: Akçalar Sanayi Bölgesi 16225 NİLÜFER/BURSA Telefon: 0 224 484 21 70 Telefax: 0 224 484 21 69 Web Adresi: www.karsan.com.tr TOFAŞ TÜRK OTOMOBİL FABRİKASI A.Ş. Merkez: Büyükdere Cad. 145 Tofaş Han Kat 4-5 34394 ZİNCİRLİKUYU/İSTANBUL Telefon: 0 212 275 33 90 Telefax: 0 212 275 39 88 Web Adresi: www.tofas.com.tr Fabrika: Bursa Yalova Yolu 10. km 16001 BURSA Telefon: 0 224 261 03 50 Telefax : 0 224 255 09 47 MAN TÜRKİYE A.Ş. Fabrika: Esenboğa Havalimanı Yolu 20. km. 06105 AKYURT/ANKARA Telefon: 0 312 398 02 20 Telefax: 0 312 398 10 18 Web Adresi: www.man.com.tr TEMSA SANAYİ VE TİCARET A.Ş. Merkez: Kısıklı cad. Şehit Teğmen İsmail Moray sok. 2/1 34662 ALTUNİZADE/İSTANBUL Telefon: 0 216 326 31 10 Telefax: 0 216 325 60 40 Web Adresi: www.temsa.com.tr Fabrika: Mersin Yolu SaSA Fabrikası Yanı 01323 ADANA 33

Telefon: 0 322 428 21 70 Telefax: 0 322 428 10 24 MERCEDES BENZ TÜRK A.Ş. Fabrika: Burmalıçeşme Sok. Askeri Fırın Yolu 2 34271 TOPKAPI/İSTANBUL Telefon: 0 212 482 35 00 Telefax: 0 212 482 35 25 Web Adresi: www.mercedes-benz.com Fabrika: Konya Adana Yol Kavşağı 51400 AKSARAY Telefon: 0 382 215 16 39 Telefax: 0 382 215 13 5 OYAK RENAULT OTOMOBİL FABRİKALARI A.Ş. Merkez: Emirhan Cad. Barbaros Plaza C Blok 145/6 80700 BEŞİKTAŞ/İSTANBUL Telefon: 0 212 326 44 44 Telefax: 0 212 326 44 66 Web Adresi: www.renault.com.tr Fabrika: Organize Sanayi Bölgesi 16159 BURSA Telefon: 0 224 219 45 00 Telefax: 0 224 219 46 41 ERKUNT TARIM MAKİNALARI SANAYİİ A.Ş. Fabrika:Organize Sanayi Bölgesi Batı Hun Cad. No:2 Sincan 06935 Ankara, TÜRKİYE Telefon: 0312 267 44 88 (pbx) Telefaks: 0312 267 44 91 Web Adresi: www.erkunttarim.com.tr 34

BÖLÜM-7 BİRİM SİSTEMLERİ Paris te Ölçü ve Ağırlık Konferansında kabul edilen (SI) Sistéme International d Unites, Metrik Sistemin kabulünden tam 180 yıl sonra geçerli olmaya başlamış ve yasallaşmıştır. Uluslararası Birim Sistemi SI nın kabul edilene kadar kullanılan metrik ölçü sistemlerinin safhaları şöyle olmuştur: 1. C.G.S Birim sistemi ve buna bağlı Ölçü Sistemleri 2. M.K.S(A) Birim sistemi veya Teknik Ölçü Sistemi 3. SI - Systéme International d Unites, yani Uluslararası Birim Sistemi SI Aşağıda görüleceği üzere C.G.S ve M.K.S birim sistemlerinin temel birimleri olarak cmg-s (santimetre-gram-saniye) ve m-kg-s (metre-kilogram-saniye), her alanın büyüklüklerinin ölçülmeleri için yeterli olmamıştır ve her alana tatbik edilen yeni temel birimler tespit edilmiştir. Böylece, birçok ülkede kabul edilen Uluslararası Birim Sistemi SI ye geçilmiştir. Ulusların kullandığı birimler çok çeşitliydi, hatta çoğu bilimsel tanımdan yoksundu. Bu durum bilimin anlaşılmasını ve gelişmesini zorlaştırmaktaydı. Bu karışıklık uluslararası anlaşmalarla önlenmiştir. Her bir büyüklük için diğerlerinden apayrı bir birim tanımlamaya da gerek yoktur. Çünkü bütün büyüklükler uzunluk, kütle ve zamanın bir fonksiyonu olarak ortaya çıktığından, bunlara ait birimlerle ifade edilebilirler. Bu büyüklüklere temel büyüklükler denir. Temel büyüklüklerden türetilen büyüklüklere de türetilmiş büyüklükler denilmektedir. Tüm dünyada tek bir birim sisteminin kullanılması konusunda bilim ve mühendislik çevrelerinde verilen büyük uğraşlara rağmen bugün iki birim sistemi de kullanılmaktadır. Bunlardan birisi İngiliz birim sistemi ve diğeri ise SI birim sistemleridir. SI sistemi, birimlerin onlu sisteme göre düzenlendiği, basit ve mantıklı bir sistem olup, İngiltere dahil birçok endüstrileşmiş ülkede kullanılmaktadır. Buna karşılık İngiliz sisteminde birimler arasındaki ilişkiler düzenli bir yapıda değildir. Örnek olarak; 1 yarda da 3 ayak (feet), 1 ayakta 12 parmak (inch) vardır. Bu da sistemin kullanılmasını zorlaştırır. Bugün tümüyle metrik sisteme geçmemiş tek endüstrileşmiş ülke Amerika Birleşik Devletleri dir. C.G.S Birim Sistemi Fiziksel büyüklükler, bu ölçü sisteminde bilinen şu esas birimler ile verilir: Uzunluk Kütle Zaman cm (santimetre) g (gram) s (saniye) ve cm-gram-saniye, (C.G.S) veya (cgs) olarak kısaltılır. 35

Çizelge 7.1 C.G.S Birim sisteminde kullanılan büyüklükler Büyüklüğün adı Sembolü Birimin adı Birimi Hız v Yol/zaman c/s İvme b Hız/zaman c/s 2 Kuvvet P Dyn (Kütlexİvme) cg/s 2 İş, Enerji A Erg (KuvvetxYol) c 2 g/s 2 Güç N İş/zaman Erg/s Açısal hız ω Rad/s 1/s M.K.S Ölçü Birim Sistemi M.K.S Ölçü Sistemindeki esas birimler şunlardır: Uzunluk birimi Kuvvet birimi Zaman birimi m (metre) kgf (kilogram-kuvvet) veya kp (kilopond) s (saniye) Bu birimler nedeniyle, bu sisteme M.K.S (Metre Kilogram Saniye) ölçü birim sistemi veya Teknik Ölçü Birim Sistemi denir. 7.1 SI Birimler Sistemi Bilim ve uluslararası ticaret alanında farklı ölçü birim sistemleri kullanılmasının yarattığı karmaşıklığı önlemek için bir uluslararası birim sistemi oluşturulmuştur. SI olarak ifade edilen Uluslararası Birimler Sistemi (Système International d'unités), 1960 yılında yapılan 11. Ağırlıklar ve Ölçü Genel Konferansında kabul edilmiştir. SI birimler sistemi; Temel Birimler, Türetilmiş Birimler ve EK Birimler sisteminden oluşmaktadır. Aşağıdaki çizelgede SI temel birimleri İngiliz veya Amerikan (United States Customary Systems- USCS) birim sistemleri ile karşılaştırmalı olarak gösterilmiştir. Çizelge 7.2 Temel Birimler Adı Birim Kısaltma İng-USCS Uzunluk Metre m Foot (ft) Kütle Kilogram kg Pound mass (lbm) Zaman Saniye s Saniye (s) Elektrik Akımı Amper A Amper (A) Termodinamik Sıcaklık Kelvin K Rankin (R) Madde Miktarı Mole Mol Mole (mol) Işık Şiddeti Kandela Cd Candela (cd) 36

Çizelge 7.3 Bazı Türetilmiş SI Birimleri Büyüklüğün Adı Sembolü Birimin Adı Birimi Alan A Metre kare m 2 Hacım V Metre küp m 3 Hız v Birim zamanda alınan mesafe m/s İvme a Birim zamanda alınan hız m/s 2 Yoğunluk, Kütle Yoğunluğu ρ Birim hacmin kütlesi kg/m 3 Kuvvet, ağırlık N Newton (birim kütleye etki eden kgm s -2 yerçekimi ivmesi) Basınç, gerilme Pa Pascal (Birim alana gelen kuv.) N/m 2 İş, Enerji, Tork, Isı J Joule (Newton-metre) Nm Güç W Watt=Joule/saniye J/s Yüzey Yoğunluğu ρ A Metre kare başına kilogram kg/m 2 Spesifik Hacım v Kilogram başına metre küp m 3 /kg Dinamik viskosite µ Akışkan direnç özelliği Ns/m 2 Kinematik viskosite ν Dinamik vis./yoğunluk (µ/ ρ) m 2 /s Hacimsel debi Q Birim zamandaki akış. hacmi m 3 /s Akım Yoğunluğu j Metre kare başına amper A/m 2 Manyetik Alan Etkinliği H Metre başına amper A/m Elektrik miktarı-yükü c Coulomb s.a Elektrik Potansiyel Farkı, V Volt W/A Elektromotor Kuvvet, Elektriksel direnç Ω Ohm V/A Manyetik Akı Wb Weber V.s Manyetik akı yoğunluğu T Tesla Wb/m 2 Parlaklık L x Metre kare başına kandela cd/m 2 Kapsitans F Farad C/V İndüktans H Henry Wb/A Çizelge7.4 Bazı SI birimlerinin İng.-USCS birimleri ile karşılaştırması Adı Birim Kısaltma İng-USCS SI karşılığı Uzunluk Metre m Foot (ft) 12 in=0.3048 m Kütle Kilogram kg Pound mass (lbm) 1 lbm = 0.45359 kg Zaman Saniye s Saniye (s) - Elektrik Akımı Amper A Amper (A) - Termodinamik Sıcaklık Kelvin K Rankin (R) - Madde Miktarı Mole Mol Mole (mol) - Işık Şiddeti Kandela Cd Candela (cd) - Kuvvet Newton N Pound-force (lbf) 1 lbf=4.44822 N Tork Nm J Foot-pound (ft.lb) 1 ft.lb = 0.113 Nm Hacim Metreküp m 3 Footküp (ft 3 ) 0.02832 m 3 37

Sık kullanılan bazı birimler ve dönüştürme katsayıları aşağıda açıklanmıştır: İngiliz uzunluk birimi olarak; 1 = 1 inch (in)=25.4 mm dir. Kütle birimi olarak; 1 libre-mass (1 pound-mass-lbm) = 0.454 kg dır. Bunlara bağlı olarak kullanılan basınç birimi psi veya lbf/in 2 (pound-square inch) içinde yer alan lbf (libre-force) = 1slugx1ft/s 2 (1slug = 32.174 lbm = 1 lbf.s 2 /ft) eşitliğinden türetilmiştir. Burada yerçekimi ivmesi g = 32.174 ft/s 2 dir. 1lbf = 4.448 N dur. İngiliz ve Amerikan (USCS) sistemlerine sık kullanılan hacim birimi Galon un litre olarak karşılıkları ise; 1 galon (US)= 1gal=4.55 litre 1galon (UK)=1 gal=3.79 litre değerindedir. Bazı Avrupa ülkelerinde kullanılan diğer kuvvet birimi kg-kuvvet (kgf) dir. Burada 1kgf, 1kg kütlenin deniz seviyesindeki ağırlığı kadardır. Deniz seviyesindeki yerçekimi ivmesi g = 9.80665 m/s 2 dir. Bu değer yaklaşık 9.81 olarak alınabilir. Buna göre; 1kgf = 9.81 N dur. Bu değer, 1kp (kilopond) kuvvete de eşittir. 1 kp = 1kgx9.81 m/s 2 = 9.81 N dur. SI sisteminde enerji ve ısı birimi Joule (J) dür. İngiliz sisteminde enerji birimi olarak Btu (British thermal unit) kullanılmaktadır. Kalori ve kilokalori birimleri ile Btu halen kullanılmaktadır: 1 Cal = 4.1868 J dür (1Cal yaklaşık 4.2 J olarak alınabilir). 1 Btu =1055 J dür. SI birim sisteminde 1 kalori; 14.5 0 C sıcaklığındaki 1 kg suyun sıcaklığını 1 0 C artırmak için gerekli olan enerjidir. İngiliz birim sisteminde kullanılan 1 Btu ise; 68 0 F sıcaklığındaki 1lbm suyun sıcaklığını 1 0 F artırmak için gerekli enerjidir. Güç birimi olarak İngiliz-USCS birim sistemindeki beygir gücü (horsepower-hp) halen otomotiv de motor gücü tanımında yaygın olarak kullanılmaktadır. Güç birimi olarak kullanılan PS (Pferdestarke) ise Almanların kullandığı motor gücü birimidir ve metrik beygir gücü olarak da bilinir. Motor gücü PS olarak verildiğinde, test şartlarına (TS, DIN veya SAE standardına göre) bağlı olarak HP veya kw karşılığında küçük değişiklikler olabilir: 1HP = 0.7457 kw (veya 0.74 kw) ve 1kW=1.341 HP dir. 38

1 PS = 0.7355 kw ve 1 HP=1.0139 PS dir. 1HP = 550 ft.lb/s 1 ft.lbf/s = 1.356 W tır. Benzer şekilde; 1 kw = 1.356 PS dir. Bazı ölçü birimleri ve katları Uzunluk Birimleri Birim Sembol Değeri Nanometre nm 10-9 m Mikron (mikrometre) µ 10-6 m Milimetre mm 10-3 m Santimetre cm 10-2 m Desimetre dm 0.1 m Metre m 1m Kilometre km 1000 m İngiliz-USCS Birimleri Parmak (Inch) in ('') 0.0254 m Ayak (Foot) ft (')=12'' 0.305 m Yarda (Yard) yd= 3' 0.914 m Mil (Kara) mi 1609 m Mil (Deniz) mi 1852 m Alan Birimleri Birim Sembol Değeri metrekare (m 2 ) 1 m 2 = 100 dm 2 = 10 000 cm 2 ar (a) 1 a = 100 m 2 dekar (da) 1da = 10 a = 1000 m 2 hektar (ha) 1 ha = 10 da = 100 a = 10 000 m 2 kilometrekare (km 2 ) 1 km 2 = 100 ha = 1000 da = 1 000 000 m 2 İngiliz-USCS Birimleri İnçkare in 2 1 in 2 = 6.452 cm 2 Ayakkare ft 2 1ft 2 = 144 in 2 = 0.111 yd 2 = 929 cm 2 Yardakare yd 2 1 yd 2 = 9 ft 2 = 8361 cm 2 = 0.8361 m 2 Milkare mile 2 1 mile 2 = 259 ha = 2.59 km 2 39

Basınç Birimleri Birim Sembol Değeri Milibar mbar milimetre civa sütunu (mm Hg, Torr) 1000 mbar = 750 mm Hg Pascal Pa 1 Pa = 1 N/m 2 bar bar 1 bar = 10 5 Pa = 1000 mbar atmosfer atm 1 atm = 9.807 N/mm 2 = 1.013 bar kilopond/mm 2 kp/mm 2 1 kp/mm 2 = 0.981 bar İngiliz-USCS Birimleri lbf/in 2 (pound/inch 2 ) psi 1 psi = 1 lbf/in 2 = 0.069 bar Katsayısı SI Öneki Gösterim 1 000 000 000 000 000 000 000 000 yotta (Y) 10 24 1 000 000 000 000 000 000 000 zetta (Z) 10 21 1 000 000 000 000 000 000 exa (E) 10 18 1 000 000 000 000 000 peta (P) 10 15 1 000 000 000 000 tera (T) 10 12 1 000 000 000 giga (G) 10 9 1 000 000 mega (M) 10 6 1 000 kilo (k) 10 3 0,001 mili (m) 10-3 0,000 001 micro (µ) 10-6 0,000 000 001 nano (n) 10-9 0,000 000 000 001 pico (p) 10-12 0,000 000 000 000 001 femto (f) 10-15 0,000 000 000 000 000 001 atto (a) 10-18 0,000 000 000 000 000 000 001 zepto (z) 10-21 0,000 000 000 000 000 000 000 001 yocto (y) 10-24 40

BÖLÜM-8 YASA VE YÖNETMELİKLER Türkiye de mühendislik mesleği ve uygulamalarına ilişkin çok sayıda yasa ve yönetmelik vardır. Bunlardan bir kısmı genel yetki ve sorumlulukları, teşkilat yapısını düzenlerken, bazıları alana yönelik uygulama ayrıntılarını ihtiva etmektedir. Bu yasaların başında; 3458 sayılı Mühendislik ve Mimarlık Hakkında Kanun, diğeri ise 6235 sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Kanunu gelmektedir. 1. İlgili Kanunlar 1.a) Mühendislik ve Mimarlık Hakkında Kanun (3458): Bu kanun; mühendisin ve mimarın tanımı, eğitim durumu ve niteliği ile yetki-sorumlulukları hakkında temel esasları belirtmektedir. 1938 yılında çıkarılmış, 2001 ve 2008 yıllarında değişikliğe uğramıştır. Yasa nın Madde 1 inin (a), (b), (c) ve (d) bendlerinde Türkiye sınırları içinde Mühendislik ve Mimarlık mesleğini icra etmek isteyenlerin mezuniyetleri ve almaları gereken belgeler açıklanmış, Madde 3 de kazanılan unvanların diplomada yazılması öngörülmüştür. Madde 7 de diploma ve belgeleri olmayanların bu meslekleri icra etmelerinin mümkün olamayacağı ifade edilmiştir. Kanun un ilk 3 maddesi aşağıdaki gibidir: Madde 1 Türkiye Cumhuriyeti hududları dahilinde mühendislik ve mimarlık unvan ve salahiyeti ile sanat icra etmek isteyenlerin aşağıda yazılı vesikalardan birini haiz olmaları şarttır: a) Mühendislik veya mimarlık tahsilini gösteren Türk yüksek mekteplerinden verilen diplomalar b) Programlarının yüksek mühendis veya mimar mektebleri programlarına muadil olduğu kabul edilen bir ecnebi yüksek mühendis veya yüksek mimar mektebinden diploma almış olanlara usulüne tevfikan verilecek ruhsatnameler, c) Türk Teknik Okulu mühendis kısmı ile programlarının buna muadil olduğu kabul edilen memleket dahilindeki diğer mühendis veya mimar mekteplerinden verilen diplomalar, d) Programlarının Türk Teknik Okulu mühendis kısmı programlarına muadil olduğu kabul olunan bir ecnebi mühendis veya mimar mektebinden diploma almış olanlara usulüne tevfikan verilecek ruhsatnameler. Madde 2- Yukarıki maddenin (b) ve (d) fıkralarında yazılı ecnebi memleketlerden mezun olanlara ruhsatname verilebilmek için çıktıkları mektebin asli talebesi olarak tahsil dereceleri geçirmiş ve mektebin bütün tedrisatını muntazaman ve fiilen takip etmiş ve 41

mektebde cari usullere göre geçirilmesi lazım gelen bütün imtihanları bitirmiş bulunmaları şarttır. Madde 3- Birinci maddenin (a) ve (b) fıkralarında yazılı vesikaları haiz bulunanlara (Yüksek Mühendis) veya (Yüksek Mimar) ve (c) ve (d) fıkralarında yazılı vesikaları haiz bulunanlara da (Mühendis) veya (Mimar) unvanı verilir. Bu unvanlar diploma veya ruhsatnamelere de derç olunur. Madde 1 in (c) fıkrasında; Türk Teknik Okulu mühendis kısmı tanımlaması ile mühendislik eğitimi programına vurgu yapılarak diplomaların geçerliliği açıklanmıştır. Madde 3 te ise bu diplomalara sahip olanlara mühendis unvanı verildiği net olarak ifade edilmektedir. Bu unvan, yetki kullanma hakkını da beraberinde getirmektedir. Kanun un ilgili madde ve fıkralarından anlaşılacağı gibi; belirli bir fakülte, yüksek okul veya üniversite tanımı yerine, mühendislik programı esas alınmıştır. Bu uygulama, dünyada ve ülkemizde halen devam etmektedir. Türkiye de 19 değişik fakülte ve yüksek okul bünyesinde yer alan programlardan mühendis yetişmektedir. Ziraat Fakültesi, Orman Fakültesi, Su Ürünleri Fakültesi, Fen Fakültesi, Makine Fakültesi vb. fakülteler, diğer mühendislik ve mimarlık fakültelerinde olduğu gibi, sahip oldukları mühendislik programlarında mühendislik eğitimi vermektedirler. 1.b) Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu (6235): Bu kanun 1954 yılında çıkarılmıştır. Amacı; bütün mühendis ve mimarları ihtisas kollarına ayırarak her ihtisas alanı için bir oda kurulmasını sağlamak ve bu odaların işleyişlerini düzenlemektir. Bu kanun un Odalarla ilgili II. Bölümünde yer alan bazı maddeler aşağıdadır: Madde 13- Lüzum görülen yerlerde Birlik Umumi Heyeti karariyle (Türk Mühendis ve Mimar Odaları) açılabilir. Madde 14- Her ihtisas şubesi yalnız bir oda açar. İhtisas ve iştigal mevzuları ayrı olan mühendis ve mimarlar; ancak ihtisas veya iştigal mevzularının taallük ettiği Odaya kaydolunurlar. Madde 15- Odalarda asli aza olabilmek için Türkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde olmak ve Türkiye hudutları içinde meslek ve sanatlarını icraya kanunen salahiyetli bulunmak şarttır. Madde 16- Orman ve ziraat yüksek mühendis ve mühendisleri de mensup bulundukları cemiyetlerin umumi heyetleri kararı ile oda kurarak Birliğe dahil olurlar. Madde 17- Sayıları oda teşkiline müsait olmayan ihtisas mensupları Birlik Umumi Heyeti karariyle ihtisaslarına göre en yakın odaya ithal olunur. Madde 18- Her oda kendi umumi heyeti kararı ile tayin ve tesbit olunacak yerlerde şubeler açabilir ve mümessillikler ihdas edebilir. 42

Madde 13 te, bir mühendislik alanı ile ilgili oda açmak için TMMOB genel kurul kararına ihtiyaç olduğu belirtilmektedir. Madde 17 de ise, sayıları oda kurmak için müsait olmayan mühendislik alanlarına mensup olanların çalışma alanlarına yakın olan bir odaya kaydolacakları hükmü yer almaktadır. Ancak; Mdde 13 te yer alan Lüzum görülen yerlerde. ifadesi ile Madde 17 deki Sayıları oda teşkiline müsait olmayan.. ifadesi net değildir. Lüzum görülen yer ve oda kurmak için müsait olma şartı veya ölçütü açık olarak ifade edilmelidir. 2. İlgili Yönetmelikler Mühendislik çalışma alanları ile ilgili olarak çok sayıda yönetmelik ve yönerge yürürlüğe konulmuştur. Bunlardan bir kısmı ilgili bakanlıklarca düzenlenmiş ve takibi yapılan yönetmeliklerdir (Araçların İmal, Tadil ve Montajı Hakkında Yönetmelik gibi). Bazıları da çalışma sınırlarını, yeterlilikleri belirleyen ve odalar tarafından düzenlenen yönetmelik ve yönergelerdir. 2.1 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Tarafından Çıkarılan Yönetmelikler 2.1.a) Araçların imal, tadil ve montajı hakkında yönetmelik Amaç-Madde 1- Bu yönetmeliğin amacı, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu hükümleri uyarınca araçların yapım ve kullanma bakımından karayolu yapısına ve trafik güvenliğine uyma zorunluluğunu yerine getirmek üzere; tadil aşamasında ve tip onayı yönetmelikleri (MARTOY, TORTOY, MOTOY) kapsamı dışında kalan yapım aşamasındaki araçlar ile tip onayı yönetmelikleri kapsamındaki araçlara Ulusal Tip Onayı verilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Yönetmeliğin 2. Bölümünde uygulamaya ilişkin esaslar belirtilmiştir. Madde 7 nin (ç) fıkrasında, tadilat projelerinin Bakanlık adına yetkilendirilmiş kuruluşlardan birisi olan Makine Mühendisleri Odasının yetki belgesi verdiği Makine Mühendisleri tarafından yapılacağı hükmü yer almaktadır. Yönetmeliğin bu ve benzeri kısımlarında yetkilendirme tanımının Otomotiv Mühendislerini de içerisine alacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. 2.1.b) Motorlu araçlar ve römorkları tip onayı yönetmeliği (MARTOY) Bu yönetmelik, Avrupa Topluluğunun (AT) 70/156/AT düzenlemesine uygun olarak hazırlanan, motorlu taşıtların aksamının tip onayları ile ilgili esasları belirleyen yönetmeliktir. 2.1.c) Motorlu araçlardan yayılan emisyonlara karşı alınacak tedbirlerle ilgili tip onayı yönetmeliği Amaç-Madde 1- Bu yönetmeliğin amacı, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu hükümleri uyarınca araçların yapım ve kullanma bakımından karayolu yapısına ve trafik güvenliğine uyma zorunluluğunu yerine getirmek üzere; sağlık ve çevrenin korunması amacıyla, araçların sıkıştırma ateşlemeli motorlardan çıkan gaz ve parçacık 43

halindeki kirleticilerine ve araçlarda kullanılan doğal gaz veya sıvılaştırılmış petrol gazı ile çalışan pozitif ateşlemeli motorlardan çıkan gaz halindeki kirleticilerin emisyonlarına karşı alınacak tedbirler kapsamında motorların ve bu motorların yerleştirildiği araçların balgelendirilmelerine ilişkin hükümleri ve bunların uygulanmasına ait usul ve esasları belirlemektir. Yukarıdaki yönetmelikler ve benzeri diğer düzenlemelerle ilgili, otomotiv mühendislerinin uzman mühendis olarak projelendirme, test ve onaylama sürecinde yetkilendirilmeleri, tip onayı işlemlerinin güvenirliği bakımından çok önemlidir. Onay kuruluşu olarak Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yetkilendirilen teknik servisler, onay işlemlerini üstlenirler. Bu teknik servisler, EN 17025 veya eşdeğer ulusal veya uluslar arası standartları haiz, deney ve analizleri yapabilecek laboratuara sahip ve teknik alt yapısı uygun resmi ve özel kuruluşlar olabilir. 3. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Tarafından Çıkarılan Yönetmelikler 3.1 İş Ekipmanlarının kullanımında sağlık ve güvenlik şartları yönetmeliği (2013) Amaç-Madde 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, işyerinde iş ekipmanlarının kullanımı ile ilgili sağlık ve güvenlik yönünden uyulması gerekli asgari şartları belirlemektir. Kapsam-Madde 2 (1) Bu Yönetmelik, 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamına giren tüm işyerlerini kapsar. Dayanak-Madde 3 (1) Bu Yönetmelik; 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 30 ve 31 inci maddeleri ile 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayılı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 2 ve 12 nci maddelerine dayanılarak ve 3/10/2009 tarihli ve 2009/104/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifine paralel olarak hazırlanmıştır... Basınçlı kap ve tesisatlar Ek-III Bakım, Onarım Ve Periyodik Kontroller İle İlgili Hususlar Basınçlı kaplarda temel prensip olarak hidrostatik test yapılması esastır. Bu testler, standartlarda aksi belirtilmediği sürece işletme basıncının 1,5 katı ile ve bir yılı aşmayan sürelerle yapılır. Ancak iş ekipmanının özelliği ve işletmeden kaynaklanan zorunlu şartlar gereğince hidrostatik test yapma imkânı olmayan basınçlı kaplarda hidrostatik test yerine standartlarda belirtilen tahribatsız muayene yöntemleri de uygulanabilir. Bu durumda, düzenlenecek periyodik kontrol raporlarında bu husus gerekçesi ile birlikte belirtilir. 44

Basınçlı kap ve tesisatların periyodik kontrolleri, 22/1/2007 tarihli ve 26411 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği, 31/12/2012 tarihli ve 28514 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Taşınabilir Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği ve 30/12/2006 tarihli ve 26392 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Basit Basınçlı Kaplar Yönetmeliğinde yer alan ve bu Yönetmelik hükümlerine aykırı olmayan hususlar saklı kalmak kaydıyla ilgili standartlarda belirtilen kriterlere göre yapılır. Basınçlı kap ve tesisatların periyodik kontrolleri, makine mühendisleri ve makine tekniker veya yüksek teknikerleri tarafından yapılır. Söz konusu periyodik kontrollerin tahribatsız muayene yöntemleri ile yapılması durumunda, bu kontroller sadece TS EN 473 standardına göre eğitim almış mühendisler ve aynı eğitimi almış tekniker veya yüksek teknikerler tarafından yapılabilir. Kaldırma ve iletme ekipmanları Standartlarda aksi belirtilmediği sürece, kaldırma ve iletme ekipmanları, beyan edilen yükün en az 1,25 katını, etkili ve güvenli bir şekilde kaldıracak ve askıda tutabilecek güçte olur ve bunların bu yüke dayanıklı ve yeterli yük frenleri bulunur. Kaldırma ve iletme ekipmanlarının periyodik kontrolleri, makine mühendisleri ve makine tekniker veya yüksek teknikerleri tarafından yapılır. Söz konusu periyodik kontrollerin tahribatsız muayene yöntemleri ile yapılması durumunda, bu kontroller sadece TS EN 473 standardına göre eğitim almış mühendisler ve aynı eğitimi almış tekniker veya yüksek teknikerler tarafından yapılabilir. Bu yönetmeliğin Ek-III ünde yer alan, bazı makine ve ekipmanların periyodik kontrolleri için tanımlanan yetkili kişiler, Makine Mühendisi, Makine Teknikeri veya Makine Yüksek Teknikeri olarak belirlenmiştir. Otomotiv mühendisliğinin temel konuları arasında yer alan iş makinaları ve iş ekipmanlarının periyodik kontrolleri için Otomotiv Mühendisinin de yer alması gerektiği açıktır ve yönetmelikte böyle bir değişikliğe ihtiyaç vardır. 4. TMMOB Makine Mühendisleri Odası Tarafından Çıkarılan Yönetmelikler Makine Mühendisleri Odası tarafından çıkarılan yönetmelikler ve çeşitli yönergeler, mühendislerin özel ve uzmanlık alanları ile ilgili uygulama esaslarını düzenlemek amacıyla yapılmıştır. Eski tarihli çıkarılmış bu yönetmelik ve yönergelerde; Otomotiv, Enerji veya Mekatronik Mühendislik özel alanları yer almamaktadır. Ülkemizdeki bu yeni mühendislik alanları, yapılacak değişikliklerle uzmanlık alanları olarak bu düzenlemelerde yerini almalıdır. Yönetmeliklerden bazıları aşağıda açıklanmıştır: 45

4.1) Uzmanlık ve belgelendirme yönetmeliği (2001) Amaç: Ülke ve toplum yararları doğrultusunda meslek alanları ile ilgili denetimin yapılabilmesi için ön koşul olan uzman üyelerin tanımlanması, üyelerin mesleki ve bilimsel çalışmalarına, yaptıkları işlere ve tamamlayıcı eğitimlerine dayanan uzmanlıklarının Makine Mühendisleri Odası tarafından belirlenmesi, belgelendirilmesi ve gerektiğinde uzman üyelerin kamuoyuna önerilmesinin sağlanmasıdır. Kapsam: Bu yönetmelik; Makine Mühendisleri Odasına kayıtlı Makine, Endüstri-Sanayi, İşletme, Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendislerinin meslek alanlarına yönelik, toplumun gereksinimlerini karşılamak doğrultusunda araştırma, inceleme, projelendirme, tasarım, raporlama, eğitim, uygulama ve teknik sorumluluğu üstlenme gibi uzmanlık gerektiren Makine, Endüstri-Sanayi, İşletme, Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisliği hizmetleri için uzman üyelerin saptanması ve belgelendirilmesi kurallarını kapsar. Yönetmeliğin ilgili maddelerinde, belirli bir eğitim ve sınavdan sonra belgelendirme yapılacağı, sınav ve belgelendirme süreci, her uzmanlık alanı için ayrı yönetmelik çıkarılabileceği ve bunların Uzmanlık ve Belgelendirme Yönetmeliğinin tabii uzantısı olduğu belirtilmektedir. 4.2) Araçların LPG ye dönüşümü için mühendis yetkilendirme yönetmeliği (2002) Amaç: Bu yönetmelik; ülke ve toplum yararları doğrultusunda, araçların LPG ye dönüşümünün standartlara uygun olarak projelendirilmeleri ve denetimlerinde görev alacak, ulusal ve uluslar arası bilimsel çalışmaları ve yeni gelişmeleri takip eden, mesleki etik kurallarına uygun olarak çalışacak oda üyesi makine ve uçak mühendislerine TMMOB Makine Mühendisleri Odası tarafından Araçların LPG ye Dönüşümü İçin mühendis yetki belgeleri verilmesi esaslarını ve koşullarını düzenler. Kapsam: Bu yönetmelik, araçların LPG ye dönüşümü alanında çalışan TMMOB Makine Mühendisleri Odası üyesi makine ve uçak mühendislerinin uzmanlıklarının TMMOB Makine Mühendisleri Odası tarafından belgelendirilmesi koşullarını ve esaslarını kapsar. Bu yönetmelik TMMOB Makine Mühendisleri Odası Uzmanlık ve Belgelendirme Yönetmeliği nin doğal ekidir. 4.3) TMMOB Makine Mühendisleri Odası periyodik kontrol uygulama esasları (2001) Amaç: Bu uygulama esasları, ülke ve toplum yararları doğrultusunda mesleki denetimin gerekli olduğu konularda iş güvenliği ve verimliliğin esas alınarak, iş güvenliği önlemlerine yönelik hizmetlerin gerçekleştirilmesinde, denetlenmesinde görev alacak, ulusal ve uluslar arası bilimsel çalışmaları ve yeni gelişmeleri takip eden, mesleki etik kurallarına uygun olarak çalışacak oda üyesi makine mühendislerine TMMOB Makine Mühendisleri Odası tarafından periyodik kontrol alanında mühendis yetki belgesi verilmesi esaslarını ve koşullarını düzenler. 46

Kapsam: Bu uygulama esasları, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünün ilgili maddeleri uyarınca basıçlı kapların ve kaldırma makinalarının periyodik kontrollerinde görev alacak oda üyesi makine mühendislerinin TMMOB Makine Mühendisleri Odası tarafından belgelendirilmesi esaslarını kapsar. Bu uygulama esasları, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Uzmanlık ve Belgelendirme Yönetmeliği nin doğal ekidir. 47

BÖLÜM 10 MOTORLU TAŞIT DONANIMLARI 1.1 Motorlu Karayolu Taşıtları Karayollarında seyreden, içten yanmalı pistonlu motorların hareket verdiği lastik tekerlekli, ticari veya binek tipi yolcu ve yük taşımak amacıyla üretilmiş her türlü taşıtlardır. Bu taşıtlar, genel olarak dört ana kısımdan oluşmaktadır. Bunlar; 1.2 Motor a) Taşıta hareket veren motor b) Şasi donanımları c) Güç aktarma organları d) Gövde ve kaporta Taşıtın kütlesi ve yapısına uygun olarak tasarımlanmış, kimyasal yakıt enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren ısı makinalarıdır. İçten yanmalı motorların çalışma prensipleri, ana parçaları, çeşitleri ve sistemleri ile ilgili genel bilgiler Bölüm 9 da verilmiştir. 1.3 Şasi donanımları Taşıtın şasi veya karoserisi üzerinde yer alan bütün sistem ve aksesuarlardır. Bunları; süspansiyon sitemi, ön düzen sistemi ve bağlantı elemanları, tekerlekler ve fren sistemi olarak sıralamak mümkündür. 1.4 Güç aktarma organları Motorun çıkışından itibaren, hareketi tekerleklere ileten organlardır. Bunlar; kavrama, vites kutusu, şaft veya mafsallar, diferansiyel, akslar ve tekerlekler olarak sıralanabilir. 2. Şasi ve Süspansiyon Sistemi 2.1 Motorlu taşıt şasisi Motorlu taşıtların şasileri iki çeşittir: Birincisi; genellikle kamyon, otobüs vb. ticari araçlarda kullanılan sabit akslı ve kuvvetli şasi çerçevesinden oluşan araç şasisidir. Başta motor olmak üzere araç gövdesi, süspansiyon, tekerlekler, fren ve aktarma organları bu şasi üzerine yerleştirilmiştir. İkincisi; aracın gövdesi ile birleşik olarak yapılmış, güçlendirilmiş sac çerçeveden oluşan şasi türüdür. Ayrı bir şasi çerçevesi kullanılmayan bu sistemler, günümüzün binek taşıtlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrı bir şasi çerçevesi kullanan sabit akslı şasili bir aracın yapısı ve kısımları Şekil 1 de, şasisiz bir taşıtın yapısı ise Şekil 2 de görülmektedir. 48

Şekil 1. Şasi çerçeveli sabit akslı taşıtın yapısı Şekil 1 de görüldüğü gibi, bir kamyon şasisi çelik bir çerçeve ve onu güçlendiren şasi kuşaklarından oluşmaktadır. Üzerinde yer alan ana parçalar aşağıdaki gibi listelenebilir: 1) Ön ve arka akslar 2) Motor 3) Tekerlekler 4) Kavrama 5) Vites kutusu 6) Şaft (kardan mili) 7) Diferansiyel 49

Şekil 2. Şasi çerçevesiz bir taşıtın yapısı Şekilde görülen yapı, bir otomobilin güçlendirilmiş saclardan oluşan alt kısmı ile gövdenin bütünleşik yapısıdır. Gövde kaporta bütünlük oluşturmakta, süspansiyon ve diğer taşıt donanımları bu yapının üzerine monte edilmektedir. 2.2 Süspansiyon sistemleri Motorlu taşıtın şasi yapısına bağlı olarak kullanılan süspansiyon sistemleri iki çeşittir: a) Sabit akslı süspansiyon sistemi b) Serbest süspansiyon sistemi Sabit akslı süspansiyon sistemi, şasi çerçeveli büyük ticari araçlarda kullanılan sistemdir. Tekerlekler sabit akslar üzerine bağlanmıştır. Diğer süspansiyon elemanları da şasi üzerine monte edilmiştir. Şekil 3 de sabit akslı bir süspansiyon sistemi, Şekil 4 te ise serbest süspansiyon sistemi görülmektedir. 50

Şekil 3. Sabit akslı, şasi çerçeveli bir araç süspansiyonu Şekil 4. Serbest süspansiyon Her iki süspansiyon sisteminin amacı, taşıt gövdesini tekerleklerden gelen sarsıntılardan yalıtmak ve aracın zıplamasını önleyerek yola tutunmasını sürekli hale getirmektir. Süspansiyon sisteminin başlıca elemanları; yaylar, amortisörler ve bunların bağlantı elemanlarıdır. 51

3. Güç Aktarma Organları Motorun ürettiği güç ve hareketi tekerleklere ileten sistemdir. Başlıca elemanları: 1) Kavrama (sürtünmeli veya hidrolik) 2) Vites kutusu (mekanik dişli tip veya otomatik) 3) Şaft veya mafsallar 4) Diferansiyel 5) Aks milleri ve tekerlekler Kavrama, motor volanı ile birlikte hareket eden, motorun hareketini gerektiğinde vites kutusuna ileten ve gerektiğinde motor ve diğer aktarma organlarının iletimini kesen önemli bir elemandır. Normal vites kutusu kullanan taşıtlarda kuru tip sürtünmeli kavramalar kullanılır ve sürücünün debriyaj pedalına basması ile çalışır. Otomatik vites kutulu araçlarda hidrolik kavrama (tork konvertör) kullanıldığından debriyaj pedalı yoktur. Hareket iletimi sadece motorun gaz pedalına basarak sağlanır ve frenleme ile kontrol edilir. 4. Direksiyon, Ön Düzen Sistemi ve Lastik Tekerlekler Taşıta hareket veren ön tekerlekler, bunların bağlantı parçaları ve bu parçaların birbiriyle olan açısal ilişkileri ön düzen sistemi olarak tanımlanır. Taşıtın süspansiyon sistemi ile doğrudan ilişkili olan ön takım elemanları Şekil 5 de görülmektedir. Şekil 5. Taşıt ön düzen sisteminin genel görünüşü İdeal bir ön düzen sistemi taşıt için şu özellikleri sağlamalıdır: a) Emniyetli, düzgün bir hareket ve manevra kabiliyeti, b) Direksiyon kolaylığı, c) Lastik tekerlek ve ön düzen bağlantılarındaki aşınmaların en aza indirilmesi. 52

Ön düzen sistemi, taşıt yükünün tekerlek yatakları ve süspansiyona uygun şekilde dağılımını sağlamalıdır. Tekerleklerin yola teması, yol yüzeyine dik olmalıdır. Bu şekilde kararlı bir hareket ve iyi bir tutunma sağlanabilir. Bu amaçla tekerlek bağlantıları, belirli açılarda tasarımlanmıştır. Bu açılar, aşağıda kısaca açıklanmıştır: 4.1 Kamber açısı: Tekerleğin üst kısmının düşey eksene göre taşıt merkezine veya dışa doğru eğimidir. Tekerleğin yere iyi bir temas yapmasını sağlar. 4.2 King-pim açısı: Dingil piminin üst kısmının taşıt merkezine doğru eğimidir. Yol darbelerinin ön takım ve direksiyon sistemi üzerindeki olumsuz etkilerini azaltır, dönüşlerde direnç momenti azaltarak direksiyon kolaylığı sağlar. Dönüşlerden sonra tekerleklerin tekrar düz konuma gelmesini sağlar. 4.3 Kaster açısı: Dingil piminin veya alt ve üst salıncak rotillerini birleştiren doğrunun taşıtın önüne veya arkasına doğru eğimine Kaster denir. Kaster açısının asıl amacı taşıta hareket kararlılığı sağlamaktır. 4.4 Toe Açısı (Toe-in veya Toe-out): Araca hareket veren ön tekerleklere üstten bakıldığında tekerleklerin ön kısmının içe doğru kapanma veya dışa doğru açıklık durumudur. Toe değeri araçların uzun rotlarının uzatılıp kısaltılması ile değişen ve ayarlanabilen tekerlek pozisyon ayarıdır. Rot ayarı olarak da bilinir. 4.5 Lastik Tekerlekler Motorlu karayolu taşıtlarında lastik tekerlekler, sadece aracın yükünü taşımakla kalmaz, yol ile iyi bir temas yüzeyi ve tutunma meydana getirerek çekişi de etkiler. Tekerlekler, aynı zamanda, esnek yapılarından dolayı yol darbelerini azaltarak şasiye iletirler. Tekerleklerin yapısı (radyal veya bias (çapraz) dokulu) ve boyutları, tırnak derinliği ve tırnak yapısı, çeşitli yol ve sürüş şartlarında aracın hareketini etkileyen faktörlerdir. Şekil 6 da radyal ve çapraz dokulu lastiğin kısımları kesit olarak gösterilmiştir. Tekerleklerin sırt kısmı ve tırnakları kauçuktan yapılır. Bu malzeme, tabii kauçuk veya sentetik kauçuk olabilir. Modern sentetik kauçuk, tabii kauçuğa göre daha yüksek bir tutunma katsayısı sağlar. Lastik tekerleklerin, aracın hareketini etkileyen yuvarlanma direnci oluşturması kaçınılmaz bir durumdur. Radyal katlı bir lastiğin meydana getirdiği yuvarlanma direnci, çapraz katlı bir lastiğe göre daha azdır. Dolayısıyla, radyal dokulu lastik kullanan aracın yakıt tüketimi daha düşüktür. Sırt üzerindeki tırnakların yapısı, taşıtın ağırlığı, hızı ve çalıştığı yol şartlarına bağlı olarak değişmektedir. Otomobillerde genellikle testere dişi tipi profil, iş makinaları ve kamyonlarda ise tırnaklı lastik profili kullanılır. Testere profilli lastiklerde yuvarlanma direnci ve gürültü azdır. Daha büyük yanal kuvvet sağlaması dolayısıyla yüksek hızlarda ve virajlarda daha iyi manevra kabiliyeti sağlar. Ancak, tırnaklı lastiklere göre çekiş kabiliyeti düşüktür. Lastik sırtında açılan kanallar, yağmurlu havalarda, ıslak ve zeminde su birikintisi olduğu durumlarda suyun dışarı atılmasını kolaylaştırmaktadır. Şekil 6 da çeşitli lastik sırtı profilleri ve su drenajı için kanallar görülmektedir. 53

Şekil 6. Çeşitli lastik sırtı ve su kanalı profilleri İç lastiksiz (tubeless) tekerlekler, havanın doğrudan janta temas etmesi nedeniyle, iç lastikli tekerleklere göre daha az ısınırlar. Otomobillerde kullanılan lastik tekerleklerin yapısıyla ilgili bazı bilgiler lastik üzerine fabrikasınca konulmuş bazı standart sembol ve rakamlardan anlaşılabilmektedir. Aşağıdaki örnekler, araç için seçilecek lastikler hakkında bilgi vermektedir. Örnek 1 : a) 165 SR 13 Mx b) 185/70 VR 15 xwx Yukarıda belirtilen standart markalamada, 165 veya 185 : mm olarak lastik kesit genişliğini, 70 : Lastik yüksekliği/lastik genişliği (aspect ratio) yüzde oranını (% 70), S,V : Hız kapasitesini (S = 180 km/h, V= 210 km/h), R : Lastiğin radyal gövdeli olduğunu, 13,15 : İnç olarak jant çapını, Mx, xwx : Üretici firmanın belirttiği lastik tırnak yapısını göstermektedir. 5. Fren Sistemi Hareket halindeki bir taşıtın, kütlesine ve hızına bağlı olarak değişen bir kinetik enerjisi vardır. Yol ve trafik şartlarına göre taşıtın yavaşlatılması veya tamamen durdurulması gerektiğinde, taşıtın sahip olduğu bu kinetik enerjinin dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu dönüşüm, ısı şeklinde ortaya çıkar ve taşıtın frenlenmesi sağlanır. Motorlu taşıtlarda kullanılan fren sistemleri üç grupta toplanabilir: 1) Mekanik frenler 2) Hidrolik frenler 3) Havalı frenler 4) Elektromanyetik frenler 54