SYSTEMA NERVOSUM AUTONOMICUM Doç.Dr.M.Cudi TUNCER D.Ü.Tıp Fakültesi Anatomi ABD
Sinir Sistemi Sinir Sistemi SSS Santral Sinir Sistemi PSS Periferik Sinir Sistemi Otonom Somatik Sempatik Parasempatik
Otonom Sinir Sistemi Kalp kası, düz kaslar ve ekzokrin bezleri innerve eden efferent bir sistemdir. Fakat organlardan gelen duyuları taşıyan afferent kısmıda vardır. Otonom sinir sisteminin merkezi hypothalamus tur. Anatomik ve fizyolojik özelliklerine göre Pars sympathica Pars parasympathica Son yıllarda Enterik sinir sistemi de bu sistemin ayrı bir kısmı olarak kabul edilmektedir.
Otonom sistem ile somatik sistem arasındaki farklar İki sistemin anatomik lokalizasyon ve hedef organ ulaşma şekillerinin farkları Somatik motor nöronlar medulla spinalisin columna anteriorlarında ve kranial sinirlerin motor nucleuslarında bulunur; bu nöronlara ait aksonlar direkt olarak ilgili kasları innerve eder. Otonom sinir sistemi beyin sakı, medulla spinalis in belirli bölümlerinde bulunur. Bir ganglion aracılığı ile hedef organlarına giderler.
Otonom Sinir Lifleri Beyin sakı Medulla spinalis in T1-L2(3) segmentleri S2-S4 segmentleri
Otonom Sinir Sistemi Somatik sinir sistemi içinde bazı visseral afferent impulslara cevap olarak somatik motor cevaplar ortaya çıkabilir.
Nuclei intermediolateralis T1-L2(3) 3.,7.,9.,10. kranyal sinir nukleusları Nuclei parasympathici sacrales S2-S4 Presinaptik simpatik nöronlar Presinaptik parasimpatik nöronlar THORACOLUMBAL SİSTEM CRANIOSACRAL SİSTEM
Otonom Sinir Sistemi Otonom sinir liflerinin hedef organa bir ganglionda sinaps yaparak ulaşırlar. Otonom sinirlerin çıkış yerleri ile ganglion arasındaki nöronlara presinaptik (preganglioner) nöronlar (lifler), gangliondan sonraki nöronlara ise postsinaptik (postganglioner) nöronlar (lifler) denir.
Presinaptik (preganglioner) nöronlar (lifler) Postsinaptik (postganglioner) nöronlar (lifler) MYELİNLİ MYELİNSİZ
Sempatik ve parasempatik sinir lif uzunlukları Sempatik ve parasempatik sinirlerde ganglionun hedef organa yakınlığına göre bu liflerin uzunlukları farklıdır. Sempatik sistemin nöron değiştirdiği ggl. trunci sympathici (ggl. paravertebrale) medulla spinalis e yakın olduğu için Sempatiklerde ise preganglioner lif kısa, postganglioner lifler uzundur. Halbuki parasempatiklerin ganglionları organların yakınında veya içi boş organların duvarlarındadır (intramural) Parasempatik sinir liflerinde preganglioner lif uzun, postganglioner lif kısadır.
SEMPATİK SİSTEM Presinaptik nöron Asetilkolin PARASEMPATİK SİSTEM Presinaptik nöron Asetilkolin Sempatik ganglion Parasempatik ganglion Postsinaptik nöron Postsinaptik nöron Noradrenalin Asetilkolin Hedef organ Hedef organ ADRENERJİK SİSTEM KOLİNERJİK SİSTEM
Sempatik ve parasempatik sinir sisteminde, bir presinaptik lif birden fazla postsinaptik nöron ile sinaps yapar. Sempatik sinir sisteminde bir presinaptik lif..> 15-20 postsinaptik nöron Parasempatik sinir sistemin bir presinaptik lif.> 4-5 postsinaptik nöron Bu nedenle sempatik sistem vücutta daha yaygın bir cevaba neden olur.
Fonksiyonel açıdan sempatik ve parasempatik sistemlerin organlar üzerindeki etkileri birbirine terstir. Denge içinde çalışarak organizmanın iç ve dış ortamdaki değişikliklere adapte olmasını sağlayan visseral fonksiyonları yerine getirirler.
Hypothalamus tan çıkan otonomik impulslar Cerebral kortex in farklı sahaları Limbik sistem Nuclei basales Cerebellum
Hypothalamus un beyin sakı ve medulla spinalis ile olan ilişkisi Hypothalamus tan beyin sakındaki presinaptik parasempatik nöronlara giden impulslar fasciculus longitudinalis dorsalis (posterior) ile Hypothalamus tan medulla spinalis teki presinaptik sempatik ve parasempatik nöronlara giden impulsların ise tractus hypothalamospinalis ile
Sempatik sistemin etkileri Sempatik sistem savunmaya yönelik Savaşma, ani korku ve kaçma cevapları olarak acil ve stres durumlarında Etkileri: Kalp hızını artırır Deri ve bağırsaktaki arteriollleri daraltır İskelet kaslarındaki arteriolleri alfa reseptörler daraltır, beta reseptörler gevşetir M.dilatator pupillayı innerve eder Mesane duvarı, bağırsak ve solunum yollarındaki düz kas liflerini gevşetir ve sfinkterlere kontraksiyon yaptırır Mm.arrectores pylorum a kontraksiyon yaptırır Belirli bölgedeki ter bezlerine salgı yaptırır (lokal terleme) (genel terleme parasempatik)
Sempatik sistemin etkileri Bu sistemin uyarılması: Kızma, hiddet, heyecan, Kalbin hızlı çalışması, kan basıncında artma, Kan şeker yükselmesi, Tüylerin dikleşmesi, Kanın deri ve organlardan kalp kasına ve iskelet kaslarına yönelmesi, Deri vasokontrüksiyon sonucu soluklaşması, Üst göz kapağının yükselmesi, pupillanın genişlemesi, Bronşların genişlemesi, Glikojenin glukoza dönüştürülmesi, Terleme sonucu vücut ısısının düşmesi
Sempatik Sinir Sistemi (Thoracolumbar Sistem ) Pilomotor kaslar Ter bezleri Kan Damarları Iris kasları Sublingual/Submandibular & Parotis bezi SA & AV Nodlar His-Purkinje lifleri Myocardium Bronchi/Bronchial Bezler Mide Böbrek Paravertebral Gangion Prevertebral Ganglion Kalın barsaklar Urogenital organlar
Parasempatik sistemin etkileri Parasempatik sistem vücutta enerji üretilmesi ve depolanmasını sağlayan anabolik aktivitelerin harekete geçmesi Etkileri: Kalp hızının yavaşlatır M.sphincter pupillayı innerve eder Sindirim sistemi bezlerini uyarır Bağırsak peristaltiğini artırır Çizgisiz kaslardan yapılmış sfinkter kaslarını gevşetir Mesane duvarındaki kaslara kontraksiyon yaptırır İstirahat ve sindirim fonksiyonları ile ilgili Sidirim sisteminde salgı sekresyonu artar, Kalp atım hızı yavaşlar, kan basıncı düşer, Üst göz kapağı kapanır, pupilla daralır, Bronşlar daralır.
Iris in sifinkter kasları Ciliar kaslar Parasempatik Sinir SİStemi (Craniosacral Sistem) SA & AV Nodlar Bronchi/Bronchial Bezler Mide Gl.lacrimalis Submaxiller & Sublingual Bezler İnce barsaklar Safra kesesi Karaciğer Böbrek Kalın barsaklar Parotis bezi İdrar kesesi Genital organlar
Pars sympathica : Sempatik Sinir Sistemi Preganglioner nöronlar medulla spinalis in T1-L2(3) segmentlerindeki columna intermediolateralis te Buradaki preganglioner nöronlardan başlayan aksonlar, genel somatik efferent (GSE) liflerle birlikte radix anteriorlar içersinde seyrederek medulla spinalis i terk eder ve spinal sinirlere katılırlar. Bu aksonlar daha sonra spinal sinirlerden ayrılarak ramus communicans albus ları oluşturur ve columna vertebralis in iki tarafında uzanan truncus sympathicus a ait ganglionlara (paravertebral ganglionlar) giderler.
Truncus sympathicus Bu ganglionlara paravertebral ganglionlar adı verilir. Servikal segmentlerde Torakal segmentlerde Lumbal segmentlerde Sacral segmentlerde 3 ganglion 12 ganglion 4-5 ganglion 4-5 ganglion
SERVİKAL BÖLGEDE C1-4 ganglionlar Ganglion cervicale superius C5-6 ganglionlar Ganglion cervicale medium C7-8 ve T1 ganglionlar Ganglion cervicothoracicum (Ganglion setallatum) Bazen C7-8 ganglionlar Ganglion cervicale inferius
Truncus sympathicus Her iki taraftaki truncus sympathicus, coccyx in önünde ve orta hatta yer alan ganglion impar da birleşir.
Pars sympathica Ramus communicans albus lar ile truncus sympathicus a giren presinaptik lifler üç farklı yerde sinaps yapabilir. 1. Truncus sympathicus içerisinde kendi segmentlerine ait ganglionlarda 2. Truncus sympathicus içerisinde yükselerek veya inerek bir veya birkaç segment yukarıdaki veya aşağıdaki ganglionlarda 3. Truncus sympathicus içerisinde sinaps yapmadan geçerek, n.splanchnicus ları oluşturup, prevertebral ganglionlarda sinaps yaparlar.
Rami comminicantes albi Rami comminicantes grisei Spinal Sinir Radix anterior Otonomik Sinir Paravertebral Ganglion Prevertebral Ganglion
Paravertebral ganglion lardaki nöronlardan başlayan postsinaptik liflerin büyük bir kısmı ramus communicans griseus ları oluşturarak tekrar spinal sinirlere katılır ve bu sinirlerin dağıldığı bölgelerdeki ter bezleri, kan damarları kasları, mm.arrectores pylorum gibi yapıların sempatik innervasyonlarını sağlarlar.
Truncus sympathicus içersindeki kendi segmentine ait ganglionda sinaps yapanlar veya yükselerek veya inerek bir veya birkaç segment yukardaki veya aşağıdaki bir ganglion da sinaps yapanlar: Spinal sinirlere katılarak bu sinirlerin dağıldığı bölgedeki ter bezleri,kan damarları ve m.arrector pili (Spinal sinirlerin tümüne ramus communicans griseus lar aracılığı ile postsinaptik sempatik lifler katılır) Ancak innerve ettikleri yapılara ramus communicans griseus a katılmadan giden postsinaptik lifler de vardır (torakal bölge). Paravertebral ganglion lardan direkt olarak çıkan bu postsinaptik lifler ya direkt dallar şeklinde ya da damarlar çevresinde pleksuslar oluşturarak hedef yapılara giderler.
N.splanchnicus lar içersindeki presinaptik sempatik lifler karın boşluğunda yer alan prevertebral (previsceral) ganglionlarda (ganglia coeliaca, ganglion mesentericum superius, ganglion mesentericum inferius, ganglia aorticorenalia) veya sekonder pleksusların içerisinde yer alan ganglion larda sinaps yaparlar. Sinapstan sonra sinir ağlarına katılarak organlara giderler.
Presinaptik sempatik liflere ait nöronlar medulla spinalis in sadece T1-L2-3 segmentleri arasında bulunduğu için servikal, alt lumbal ve sakral segmentlere ait paravertebral ganglion lara gelen ramus communicans albus yoktur.
Ramus communicans albus lar aracılığı ile üst torakal seviyelerden paravertebral ganglionlara gelen presinaptik liflerin bir kısmı servikal seviyelerdeki ganglion lara kadar yükselerek, üst lumbal seviyelerden gelen presinaptik liflerin bir kısmı ise alt lumbal ve sakral seviyelerdeki ganglionlara kadar inerek sinaps yaparlar. Sinaps yapmadan ganglion lardan geçen presinaptik sempatik lifler nn.splanchnici lumbales ve nn.splanchnici sacrales i oluşturur.
Sempatik sistemin bölümleri: A- Pars cephalica trunci sympathici B-Pars cervicalis trunci sympathici C-Pars thoracalis trunci sympathici D-Pars lumbalis trunci sympathici E-Pars sacralis trunci sympathici :
A- Pars cephalica trunci sympathici Truncus sympathicus un ganglion cervicale superius un yukarısında kalan uzantıları Ganglion bulunmaz, sadece sinir lifleri A.carotis externa, a.carotis interna ve a.vertebralis çevresinde, baş ve boyunda dağılırlar Kılları dikleştirir, belirli bölgelerin terlemesi sağlar, tükürük bezlerinin damarlarını daraltarak salgılarını azaltır ve yüzün periferik damarlarını daraltarak yüzün soluk renk almasına neden olur.
n.caroticus internus En önemlisi n.caroticus internus A.carotis interna arkasında canalis caroticus a girer. İki dala ayrılır. Daha kalın olan lateral dal...> plexus caroticus internus Medial dal...> canalis caroticus tan çıktıktan sonra plexus cavernosus u
Plexus caroticus internus Plexus caroticus internus.> n.petrosus profundus N.facialis in dalı olan n.petrosus major ile birleşir.> canalis pterygoideus İki sinirin birleşmesiyle.> n.canalis pterygoidei (n.vidii)..> ganglion pterygopalatinum Ganglion dan geçerek yollarına devam eden sempatik lifler >ağız boşluğu, damak, pharynx in üst kısmına sempatik uyarıları taşır.
Plexus caroticus internus Plexus caroticus internus diğer önemli dalı n.caroticotympanicus superior ve inferior dur. Canalis caroticus duvarındaki deliklerden geçerek plexus tympanicus a dallar verir.
Plexus caroticus externus A.carotis externa boyunca uzanan dalları n.caroticus externus u meydana getirir. Bu sinirin a.facialis ile uzanan dalları gl.submandibulare ye ve gl.sublingualis e sempatik uyarıyı götürür.
Plexus cavernosus dan çıkan bazı dallar n.nasociliaris içine karışarak veya doğrudan ganglion ciliare ye gider. Nn.ciliares breves içinde göz küresi damarlarına ve m.dilatator pupillae da dağılır.
B-Pars cervicalis trunci sympathici: Boyun ganglionlarına gelen preganglioner liflerin çıkış merkezi T1-4 medulla spinalis segmentleri arasında bulunur. Buraya centrum ciliospinale (Budge Merkezi) denir.
1-Ganglion cervicale superius 2-4. cervikal hizasında, Cervikal bölge ganglionlarının en büyüğüdür. Alt ucu ganglion cervicale medium a bağlıdır. Üst ucundan çıkan postganglioner lifler > N.caroticus internus
1-Ganglion cervicale superius Rami laterales i.> n.jugularis (glossopharyngeus un ganglion inferius u ile n.vagus un ganglion superius una giden birleştirici dal) Rami mediale.. > rami laryngopharyngeales glomus caroticus u innerve eder n.glossopharyngeus ve n.vagus tan gelen dallar ile birleşerek plexus pharyngeus u yaparlar. N.cardiacus cervicalis superior; ganglion un alt kısmından çıkar. Sağda arcus aotae nın arkasında plexus cardiacus profundus ile birleşir Solda plexus cardiacus superficialis ile birleşir
2-Ganglion cervicale medium 6.servikal omur hizasında, a.tyroidea inferior un tam üzerinde Alt ucundan çıkan liflerle ganglion cervicothoracicum a bağlanır Rami tyroidei N.cardiacus cervicalis medius İnce dallar özofagus ve trachea ya gider.
3-Ganglion cervicothoracicum (ganglion stellatum) 7. servikal vertebranın transvers çıkıntısı ile 1. costa arasında, Son iki cervikal ganglion ile birinci torakal gangliondan oluşur Kardiak dalı olan n.cardiacus cervicalis inferior bu gangliondan çıkar ve plexus cardiacus profundus ile birleşir.
3-Ganglion cervicothoracicum (ganglion stellatum) Üst ekstremitenin kan damarları sempatik liflerini arterlere bitişik olarak seyreden plexus brachialis in dallarından alır. Preganlioner sempatik lifler 2-7. torakal spinal segmentlerinden çıkar ve ganglion cervicothoracicum da sonlanır, buradan başlayan postganglioner sempatik lifler plexus brachialis in dallarına katılır.
Horner sendromu Çeşitli nedenlerle baş ve boyun organlarına sempatik iletinin gönderilememesi sonucu pupilla daralır (myosis) üst göz kapağı düşer (ptosis) pseudoptosis (m.tarsalis superior u innerve eden sempatiklerin lezyonu) göz küresi içeri doğru çöker (enophtalmus) baş ve boyunda terleme olmaz (anhydrosis) facial flushing (yüzde kızarma)
C-Pars thoracalis trunci sympathici Tümünde ramus communicans albus ve ramus communicans griseus bulunur. T1-4 ganglionlardan çıkan postsinaptik liflerin bir kısmı ramus communicans griseus aracılığı ile spinal sinirlere katılır, bir kısmı ise plexus cardiacus, plexus pulmonalis ve plexus oesophagealis in oluşumuna katılır.
C-Pars thoracalis trunci sympathici Medulla spinalis in 5-12 torakal segmentlerinden çıkan presinaptik sempatik liflerin bir kısmı kendi segmentleri ile ilgili paravertebral ganglion lara girer, ancak sinaps yapmadan geçerek n.splanchnicııs major, n.splanchnicus minor, n.splanchnicus imus
C-Pars thoracalis trunci sympathici Splanik sinirler paravertebral ganglion larda sinaps yapmadan trunkustan çıkan preganglioner liflerdir N. splanchnicus major içersinde medulla spinalis in 5-9, N.splanchnicus minor içersinde10-11, N.splacnhnicus imus içersinde ise 12. torakal segmentinden çıkan sempatik lifler yer alır.
C-Pars thoracalis trunci sympathici N.splanchnicus major ; omur cisimlerinin yan yüzlerinde aşağıya doğru uzanarak diyafragma krusları arasından geçer ve ganglion coeliacum da sonlanır, N.splanchnicus minor, major gibi aynı yolu izleyerek ganglion coeliacum a gelir. N.splanchnicus imus ise ganglion coeliacum ve ganglion mesentericum superius ta sonlanır.
D-Pars lumbalis trunci sympathici M.psoas major un iç kenarı boyunca bel omurlarının önünde Genellikle dört ganglion dan oluşmuştur. 1-2 bazende 3. bel spinal sinirlerine ait ön kökler ganglion a ramus communicans albus dalları gönderir. Preganglioner lifler olan nn. splacnhnici lumbales ganglionlardan geçerek plexus coeliacus, plexus intermesentericus ve plexus hypogastricus superior ile birleşir.
D-Pars lumbalis trunci sympathici N.femoralis ve dallarına katılanlar a.femoralis e, N. obturatorius a katılanlar ise a.obturatoria a Alt ekstremiteye giden preganglioner lifler T10-12 ve L1-3 segmentlerinden Truncus sympathicus içinde aşağıya doğru uzanarak S1-3 sempatik ganglion lar ile sinaps yaparlar. Buradan başlayan postganlioner sempatik lifler de n.tibialis e geçerek a.tibialis ve dallarını innerve ederler.
E-Pars sacralis trunci sympathici Dört veya beş ganglion dan meydana gelmiş İki tarafın sempatik zincirleri birbirlerine yaklaşarak coccyx in önünde ganglion impar ile birleşirler Zincirin ganglion çevresinde oluşturduğu kemere ansa sacralis denir L2-3. segmetten sonra sempatik merkez olmadığı için sakral bölge ganglion larına gelen preganglioner sempatik lifler, torakal ve lumbal bölgedeki ganglionlarda sinaps yapmadan zincir içersinde aşağıya doğru inen liflerdir.
E-Pars sacralis trunci sympathici Ganglionlardan çıkan dallar, ramus communicans griseus olarak sakral ve koksigeal spinal sinirlere katılırlar. Sinaps yapmadan geçen presinaptik lifler ise nn.splanchnici sacrales i oluşturur. Postsinaptik liflerinin bir kısmı plexus hypogastricus inferior a katılır.